Etkinlik Paketi - UNICEF Türkiye

Gündelik Yaşam
Ek 21: Sikkeye İlişkin Bilgi Kağıdı
Sikkenin (para) Doğuşu ve Gelişimi
Paleolitik çağda göçebe yaşayan, geçimlerini avcılık ve toplayıcılıkla sağlayan insanlar,
alışveriş ihtiyacını yerleşik hayata geçince duymuşlardır. Ancak, bu devrin ticaret biçimi takas
sistemidir. İlk zamanlarda kıyı ülkelerinde istiridye kabukları kullanılırken, bazı toplumlarda
evcil hayvan, arpa, buğday, yulaf vb., külçe ya da demir çubuk, bakır gibi madenler de alım
satım aracı olmuştur. Zamanla yassı, yuvarlak şekillere sokulan madenler üzerine ayar ve
ağırlığını gösteren şekillerin, çekiç, cendere ya da pres yoluyla işlenmesiyle paralar ortaya
çıkmıştır
Antik kaynaklara göre ilk para bir Batı Anadolu Devleti olan Lydia tarafından M.Ö.
640–30 yıllarında elektron madeninden (%40 altın %60 gümüş) basılmıştır. Başkent Sardes’de
basılmış krallık paralarının ön yüzlerinde krallık arması olan arslan başı ve kabartmaları yer
almıştır. Bu ilk paraları Yunan, Roma ve Bizans paraları (sikkeleri) izlemiştir. İslami Çağda
ise tahta çıkan her hükümdarın adına para bastırması, paranın alım satım aracı oluşunun
yanında hükümdarlık belirtilerinden biri sayılmasını sağlamıştır. Para aynı zamanda o ülkenin
ve hükümdarının egemenlik sınırlarının ve egemenlik hakkının da sembolü durumundadır.
Roma Dönemi sikkeleri ise, Cumhuriyet ve İmparatorluk dönemi
olarak ikiye ayrılmaktadır. Roma sikkelerin en küçüğü “Urcia”dır.
Roma Cumhuriyetinin, imparatorluğa dönüşmesiyle sikke basımı
yeniden düzenlenmiştir. Roma İmparatorluğu Dönemi’nde ayrıca
eyalet sikkeleri de basılıyordu. Şehir sikkeleri ise, imparatorlukta
yerel ihtiyaçları karşılamak için şehirler tarafından basılıyordu.
Roma İmparatorluğu Dönemi’nde basılan sikkelerin ön yüzlerinde
imparatorun isim ve ünvanı arka yüzlerinde ise, dini, mitolojik
ve tarihi olaylar ile tapınak, tiyatro, köprü, hamam hatta şehir
görüntüleri, Roma’daki heykeller ve zafer takları yer alırdı. Bizans
Döneminde ise, sikke basma hakkı devlette aitti. I. Justinianus ile
onu takip eden bazı imparatorların sikkeleri üzerinde sikkenin basıldığı tarih belirtilmiştir. 11.
yüzyıldan sonra Bizans Devleti zayıflamaya başlayınca sikkeler de bozulmuştur.
Sikke basımında ilk darp makinesi 17. Yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır. Bu tarihe
kadar sikke basımı elle yapılmıştır. Antik çağda darphane vazifesi gören yer ufak ve basit bir
atölyedir. İçerisinde sikkelerin basılmasına yarayan bir örs, madeni ısıtmaya yarayan ocak,
tartı, kalıpçı aletleri, kalıplar ve çekiç bulunmaktadır. Eritilerek çubuk haline getirilmiş metalden
kesilen sığ kalıplara dökülen metalden elde edilen sikke pulu, ısıtılarak örs üzerindeki yuvadaki
ön yüz kalıbının üstüne yerleştirilmektedir. Bu pulun tam üstünde arka yüzün kalıbı tutulup ve
bu kalıbın üstüne çekiçle vurularak, iki kalıp arasında sıkışan pula kalıplardaki resim, işaret
veya yazının çıkması sağlanmıştır. Sikkenin ön ve arka yüzüne konacak resim ve yazılar bir
sanatçı tarafından madeni bir alet ile ters olarak kalıplara kazınmıştır.
Kaynak: Erzurum Arkeoloji Müzesi
105