You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
pek çok kelime ve söz öbeğinin<br />
kökeninde de İstanbul meyhanelerinin<br />
bu ritüelleri bulunmaktadır.<br />
İçkiyi fazla kaçırıp yürüyemeyecek<br />
halde olanları evlerine götürmek<br />
için, meyhane önlerinde bekleyen<br />
hamalların olması ‘küfelik’ tabirini;<br />
aslan kabartmalı bardaklarda<br />
sunulan rakının renginin de süt<br />
rengine benzemesinden ‘aslan sütü’<br />
dolaylamasını ve sarhoş olan<br />
kişinin, normalde konuşmaktan<br />
imtina edeceği meseleleri açıklıkla<br />
anlatabildiği rakı sofrasına ‘çilingir<br />
sofrası’ isminin verilmesi bu zengin<br />
ritüeller sayesinde gerçekleşmiştir.<br />
18. yüzyılda, Batılılaşma<br />
hareketlerinin ivme kazandığı<br />
dönemde, Osmanlı Devleti, özellikle<br />
İstanbul’da altyapı, onarım ve<br />
şehirleşme çalışmalarına yönelmiştir.<br />
Böylelikle kent hayatı dönüşmeye,<br />
yeni mekânlar gün yüzüne çıkmaya<br />
başlamıştır. 8 Tanzimat Döneminin görece<br />
özgür ortamı içerisinde meyhane<br />
sayılarında artış görülmüş, ancak<br />
genele bakıldığında bu artış yalnızca<br />
meyhanelerle sınırlı kalmamış, Batı<br />
tarzı ve hatta Batılılarca açılan<br />
içki mekânlarına da ilk kez bu<br />
dönemde rastlanmıştır. Böylelikle,<br />
artık meyhanelerin ticari anlamda<br />
rekabet etmek zorunda kaldığı yeni<br />
oluşumlar, yavaş yavaş meyhane<br />
kültürünün de dönüşmesine yol<br />
açmış; sözgelimi, Batılı yaşam tarzına<br />
öykünmenin arttığı bu dönemde,<br />
8 Hamadeh, Shirine, Public Spaces and the<br />
Garden Culture of Istanbul in the Eighteenth<br />
Century, Cambridge University Press: Cambridge,<br />
2007 s.283.<br />
gedikli 9 meyhanelerin geleneksel<br />
sini-tabure düzeni, yerini çağdaş<br />
masa-sandalyelere bırakmıştır.<br />
Bu yeni gelişmelerin meyhaneler<br />
açısından önemini ise<br />
Ortaylı şöyle anlatıyor: “1850 yılı<br />
Ocak ayında, İstanbul meyhanecileri<br />
sadrazama başvurdular; ağır vergiler<br />
veriyorlardı, bu vergilerin taksite<br />
bağlanmasını ve bir bölümünün affını<br />
istiyorlardı. Asıl önemlisi şehrin dört<br />
bir tarafını, punçci denen ve bazılarını<br />
yabancı uyrukluların işlettiği dükkânlar<br />
sarmıştı. Punçci dediğimiz;<br />
bildiğimiz İngiliz punch’ını, yani çay<br />
ve sıcak şerbeti romla karıştırıp satan<br />
dükkânlardı. Aynı işi şekerlemeciler<br />
de yapıyormuş. Meyhaneciler;<br />
punçci ve şekerlemecilerin içki<br />
sattığından, ama kendileri gibi vergi<br />
vermediklerinden, hele bazılarının<br />
yabancı uyruklu olup adamakıllı yükü<br />
tuttuklarından şikâyet ediyorlardı.” 10<br />
Cumhuriyet’in ilanıyla beraber,<br />
alafranga ve alaturka arasındaki<br />
çatışma her alanda olduğu gibi<br />
eğlence ve toplumsal mekânlarda<br />
da kendisini göstermiş; toplumsal<br />
yaşama, üst sınıfların rağbet ettiği<br />
birer alafranga meyhane formu<br />
olarak giren gazinolar ve birahaneler<br />
alaturkalaşmış ve gelenekselden<br />
neredeyse tamamen kopuk yeni<br />
meyhanelerin ortaya çıkışına da<br />
zemin hazırlamıştır. 11 Zira Cumhuriyet<br />
9 Osmanlı’da 3 tür meyhane vardı. Gedikliler,<br />
devlet izni ile açılanlar; Koltuk Meyhaneleri,<br />
izbe yerlerde, kaçak işletilenler ve son olarak;<br />
sokakta kıyafetinin iç bölümüne sakladığı içki<br />
dolu hazne ile içki sunan Ayaklı Meyhaneler.<br />
10 Ortaylı, İlber, ibid, s.172.<br />
11 Zat, Erdir, Yay. Yön., Rakı Ansiklopedisi,<br />
61
Change language