altZine_ilkbahar_2015

Osmanlı’dan Günümüze Bir Kent*
Kültürü Ögesi Olarak Meyhaneler
Fikret İklima Yeşiltaş
“Kalbi âşık gibi viran ettiler meyhaneyi
Bivefalar ahdına döndürdüler peymaneyi” 1
Nevî
Türkler Anadolu’ya göç etmeden ve hatta yerleşik hayata
geçmeden evvel, pek çok hastalığın şifası olarak niteledikleri kımızın
eser miktarda dahi olsa alkol barındırması nedeniyle, İslamiyet’in
kabulünden önce alkol tüketiminden tamamıyla uzak değillerdi.
Buna rağmen, ilk dönemlerde göçebe hayatın etkisi, ardından
da İslamiyet’in kabulü ile meyhane kültürünü içselleştirememiş;
ancak İstanbul’un fethiyle beraber, Bizans İmparatorluğu’ndan
miras alınanlar içerisinde meyhanelerle yakından tanışma fırsatı
bulmuşlardır.
İlber Ortaylı İstanbul’da meyhanelerin o dönemlerde
nerelerde bulunduğunu “Sanıldığının aksine, sadece Galata -
Beyoğlu’nda değil, İstanbul’un her semtine dağılmıştı. Kuşkusuz
her köşeye meyhane açılamazdı. Dini yerlere, mezarlık, tekke,
türbe, cami civarına bugün de içkili lokanta açılamıyor.” 2 şeklinde
açıklamış, bir yandan ne kadar yaygın olduklarına dikkat çekerken;
öte yandan da Müslüman halk tarafından kabul görmüş olsa dahi,
inanç sistemleriyle meyhaneler arasındaki sınırın korunması için
çabalandığının altını çizmiştir.
Şüphesiz bu dönemden Tanzimat Devri’ne kadar
meyhanelerin yöneticileri çoğunlukla gayrimüslimlerden;
özellikle Ermeni ve Rumlardan oluşmuş; lakin bütün dinlerin
mensupları İmparatorluk süresince içki yasakları ve serbestisi
arasındaki gelgitlerden etkilenmiştir. İçki içmek ve meyhane
açmak birçok padişah döneminde defaten yasaklanmış; ancak
* Kent sözcüğü burada sosyolojik anlamda sanayileşme sonucu ortaya çıkan
yerleşim birimini değil, ticari, kültürel, toplumsal yönüyle kırsal ile benzerlik göstermeyen
yerleşim birimini işaret etmektedir.
1 “Aşığın kalbi gibi meyhaneyi viran ettiler
Vefasızlar kadehi kendilerine benzettiler “
2 Ortaylı, İlber, İstanbul’dan Sayfalar, Hil Yayınları: İstanbul, 1986, s.170.
59