Yerel Yönetimler ve

YEREL YÖNETMLER VE DEMOKRAS
Yusuf PUSTU
GR
Günümüzde hemen hemen her alanda artan yerelleme taleplerinin
sonucu olarak, adem-i merkeziyetçilik kavramı öne çıkmaktadır. Kendini
yenileyememi, deiime kapalı, baskıcı, merkeziyetçi ve otoriter siyasal ve
toplumsal örgütlenme modelleri yerini yava yava güçlü ve demokratik yerel
yönetim modellerine bırakmaktadır. Böyle bir sürecin yaandıı ortamda, bu
çalımanın konusunu oluturan, yerel yönetimler ve demokrasi ilikisi her geçen
gün biraz daha önem kazanmakta; yerel demokrasi ve demokratik yerel yönetim
kavramları her geçen gün daha fazla tartıılmaya balamaktadır. Bu tartımaların
yanında, zaman zaman bu iki kavramla aynı anlamda yerel özerklik kavramı da
tartıılmaktadır.
Bu makalede bu tartımalara biraz olsun katkı salayabilmek amacıyla,
önce demokrasi teorisinin genel ilkeleri deerlendirilecek, ardından da yerel
yönetimler ile demokrasi arasındaki iliki ele alınacaktır. Bu kapsamda yerel
demokrasi ve demokratik yerel yönetim kavramları ortaya konacaktır. Çalımanın
sonraki bölümlerinde demokratik yerel yönetimlerin temel ilkeleri
deerlendirilecektir.
Yerel demokrasi ve demokratik yerel yönetim kavramlarının analizini
yapmadan önce bu iki kavramın nesnesi olan demokrasi kavramını tanımlamakta
yarar vardır. Günümüzde yerel yönetimler ve demokrasi sıklıkla birlikte
kullanılan kavramlardır.
A. Demokrasi Kavramı
Yerel topluluktaki bireylerin birlikte yaamaktan kaynaklanan gereksinimlerini
karılayan, kamu mal ve hizmetlerini salayan, yerel halkın kendi seçtii
organlarca yürütülen kurumlar olarak tanımlanan yerel yönetimlerin, demokratik
yapılanmanın temel kuruluları olduu konusunda yaygın bir kanaat vardır.
Gazi Ü. ..B.F. Kamu Yönetimi Böl. Ar. Gör.
SAYITAY DERGS SAYI: 57 121

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
Demokrasi kavramının kesin sınırlarla belirlenmi bir içeriinden ve net
bir tanımından bahsetmemiz oldukça zordur. Ancak klasik anlamı ile halkın
yönetimi olarak ifade edilmektedir (Erdoan, 1996:174). Bu ekilde ifade
edilmesine ramen demokrasi kavramı günümüzde çok geni ve çok yönlü bir
kavram olarak kullanılmaktadır. Sartori; “insanlar 1940’lara gelinceye dein, ister
beensinler, ister beenmesinler, demokrasinin ne olduunu biliyorlardı; o
tarihten beri hepimiz demokrasiyi beendiimizi, ondan holandıımızı ileri
sürüyoruz ama, artık onu ne biliyor, ne anlıyor ve ne de üzerinde anlaıyoruz.
Onun için tipik bir demokrasi karmaası çaında yaıyoruz” (1993:7-8) ifadeleri
ile günümüzde demokrasi konusunda yaanan anlam ve ifade “zenginliine”
dikkat çekmektedir.
Demokrasi kavramı bireysel özgürlük, haklarda eitlik, halkın yöneten
memurlar üzerindeki üstünlüü, toplumsal adalet ve refah gibi deerleri
içermektedir (Hill, 1974:23). Karl Popper demokrasiyi; diktatörlükten kaçınmayı
mümkün kılan yönetim olarak görürken (Erdoan, 1996:174), Barry Holden,
kamu siyasetine ilikin önemli sorunlar hakkında, temel belirleyici kararları,
halkın pozitif ve negatif olarak aldıı ve almaya yetkili olduu siyasal sistem
olarak tanımlamaktadır (1988:6). Literatürde ise demokrasi “insan hakları,
çoulculuk, sözleme düzeni, temsil-katılım gibi temel ilkelere dayalı ve sivil
toplumun devletten, görece de olsa ayrılıını kabul eden bir yönetim tarzı” olarak
görülmektedir (Yıldırım, 1990:9). Demokrasiden söz edebilmemiz için halkın
toplumun bütünüyle ilgili temel kararları alması veya almaya yetkili olması
gerekir.
Demokrasinin iki temel ilkeye dayandıı, bütün kavramsal
tanımlamalarda bu iki ilkenin zorunlu referans noktası olarak alındıı
görülmektedir. Bu ilkeler eitlik ve özgürlük ilkeleridir. Bu iki ilkenin aynı anda
var olmadıı sistemin demokrasi kavramı ile ilikilendirilmesi mümkün deildir.
Demokrasinin dayanaı olan bu temel ilkeler unlardır;
a. Özgürlük ilkesi: Özgürlük bireyin eylem olanaklarının, kiinin olmak
istedii gibi olmasının, yapmak istedii gibi yapmasının engellenmemesini ifade
eder (Erdoan, 1996:180). Ancak demokraside bireylerin özgürlüü sınırsız
deildir, bir bakasının özgürlüünün baladıı yerde bireyin özgürlüü sınırlanır.
b. Eitlik ilkesi: Demokrasinin temel deeri olan eitlik, bütün bireylerin
insan olmak bakımından eit siyasal deerde olmasını, bireyler arasında ayrım
yapılmamasını, herkese eit muamele edilmesini ve siyasal yönetim sürecine
katılım konusunda bütün toplum üyelerinin eit derecede hak sahibi olmasını
122
SAYITAY DERGS SAYI: 57

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
ifade eder. Eitlik ilkesi bütün demokrasi kuramlarının ve modellerinin temel
referans noktasını oluturur. Ancak eitlik ilkesi konusunda ciddi tartımalar
vardır. Eitlik ilkesinden anlaılması gereken mutlak eitlik mi, yoksa nispi eitlik
mi? Bu tartıma günümüzde hala sürdürülmekte olan bir tartımadır.
Demokratik sisteme hayat veren, onu dier sistemlerden ayıran ve onu
benzersiz kılan bu iki ilkedir. Demokrasi, vatandaları için mümkün olduunca
fazla eitlik ve özgürlüü birletiren bir devlet yönetim eklidir (Lipson, 1985:52-
56).
B. Demokrasi ve Yerel Yönetimler
Demokrasi kavramının tanımlanması ve içeriinin belirlenmesi
konusunda yaanan karmaanın benzeri de yerel yönetimler ve demokrasi
arasındaki ilikiyi çözümlemekte yaanmaktadır.
Demokrasi ile yerel yönetimlerin birlikte anılması, temelini komün
yönetimlerinden almaktadır. Komünler bulundukları dönemde demokrasi
hücreleri olarak görülmüler ve o dönemin iktidarlarına karı hep özgürlüün,
eitliin, katılımın ve kendi kendini yönetmenin örneini oluturmulardır
(Görmez, 1997:12). Bu deerlendirmeye konu olan komünler Ortaça
Avrupa’sında 11. yüzyılda ortaya çıkmılar; içinde bulundukları dönemde
demokrasi idealini yaatmılardır. Ancak 16. yüzyılda ilevlerini kaybetmeye ve
merkezi devlet yönetimlerinin bir parçası olmaya balayarak demokratik
niteliklerini kaybetmilerdir. 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar yerel yönetimler
merkezi devletlerin sıkı denetimi altında kalmılardır. 19. yüzyılda yerel
yönetimler tekrar ön plana çıkmaya balamıtır. Bu birimlerin özellikle ngiltere
gibi ülkelerde demokrasinin salanmasında pek çok önemli ilevler yürüttüklerini
söylemek mümkündür (Görmez, 1997: 13).
Demokrasi kavramının tarihsel kökeninde yerel yönetimler (kent
devletleri) bulunmaktadır. Yunan-Roma uygarlıının ehir demokrasisi çada
dünyanın siyasal kültürünün balangıcı olarak kabul edilmektedir. Bu kavram 19.
yüzyıla kadar kent devletleri ile özdelemi durumda idi. Yerel ölçekte kendi
kendini yönetme ve yönetebilme hakkı ilk kez kent devletlerinde ortaya çıkmı ve
demokrasi, tarihsel geliimi içinde, uzun süre -iki bin yıl- “dorudanlıı” esas
alan, “kent devleti” demokrasisi ile özdeletirilmitir (Yıldırım, 1990:9). çinde
bulunduumuz yüzyılda da yerel yönetimlere olan ilgi tekrar artmaya balamı,
yerel yönetimler ve demokrasi arasındaki ilikiden yararlanmak amacıyla bu
birimler hızla demokratikletirilmeye çalıılmaktadır.
SAYITAY DERGS SAYI: 57 123

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
Günümüzde yerel yönetimler demokrasinin temel kurumları olarak
görülmektedirler. Yerel yönetimler halkın yönetime katılmasını salayan ve halka
kendi kendilerini yönetme erdemi kazandıran en önemli kurulular olmalarının
yanında, demokrasinin en etkin bir ekilde hayata geçirildii kurululardır. Yerel
yönetimler düzeyinde temsilciler ile seçmenler arasındaki corafi ve toplumsal
uzaklıın, ulusal düzeye oranla daha az olmasının, demokrasi kuramının
öngördüü hem “gerçek bir seçme süreci”nin hem de etkili bir halk denetiminin
gerçeklemesini saladıı ileri sürülmektedir (Çiftçi, 1996:6).
Demokrasi kavramının temel gerekleri olan halk katılımı, çounluk ilkesi
ve seçmenlere karı hesap verme sorumluluu gibi deerlerin yerel yönetimlerde
hayata geçirilmesi daha kolaydır. Katılma yerel yönetimlerde ulusal
düzeydekinden daha youn ve dorudandır (Hill, 1974: 22-24 ).
Yerel yönetimlerin demokratik kurulular olarak gelimeleri oldukça
uzun ve zor bir sürecin sonunda olmutur. Yerel yönetim kurulularına duyulan
güvensizliin ortadan kalkması güçlü bir yerel yönetim geleneine sahip olan
ngiltere’de bile 150 yıllık bir sürenin geçmesini ve kanlı çatımaların yaanmasını
gerektirmitir. Ancak günümüz ngiltere’sinde demokrasinin görkeminde temel
pay, bu ülkenin salam ve kesintisiz gelien yerel yönetimlerine aittir (Ortaylı,
1985:11).
Demokratik bir yerel yönetim, ancak demokratik bir toplum içinde
geliebilir. Yerel yönetimler demokrasinin tabandan tavana yayılmasını salayan
kurumlardır. Yerel yönetimlerde yönetenlerle yönetilenler arasındaki toplumsal
ve mekânsal uzaklık en aza indiinden, yönetilenler yönetenleri daha etkili ve
dorudan denetleyebilir. Demokrasi en yalın tanımıyla halkın kendi kendini
yönetimidir. Yerel yönetimler halkın bu imkânı bulabilecekleri ve
kullanabilecekleri kurulular olarak demokrasinin tabandan tavana yayılmasını
salarlar.
Yerel yönetimlerle demokrasi arasında oldukça güçlü bir iliki vardır.
Yerel yönetimlerde bireylerin özgürlüklerini kullanabilmeleri daha kolaydır. Yerel
yönetimler insanların özgürletirilmesinde, kurumların demokratik yönetime
yatkınlıı ile demokrasinin yaanabilmesinde ve insanların demokratik eitim
kazanmalarında birincil kurululardır (Görmez, 1997:62). Hill’e göre de; yerel
yönetimler demokrasinin temel eitim kurumlarıdır ve yerel yönetimlerin
demokratik kurulular olarak gelimesi demokrasinin gelimesine paraleldir
(1974:79). Yerel yönetimlerde demokratik kültürün gelimesi ve yerlemesi,
demokrasinin temel güç kaynaını oluturur.
124
SAYITAY DERGS SAYI: 57

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
Bir ülkede siyasal sistem demokratik nitelik taımıyorsa, yerel
yönetimlerin de demokrasi ile ilikisinden söz etmemiz kolay deildir (Wickwar,
1970:74). Günümüzde artık ülke düzeyinde salıklı bir demokrasi için, yerel
yönetimler demokratik kurumların önde gelenlerinden biri olarak kabul
edilmektedir. Bunun nedeni yerel yönetimlerin gerçek bir halk katılımı salamaya
daha elverili olması, yurtta katılımı, çounluk ilkesi ve yönetenlerin hem
danımaya önem vermeleri hem de seçmene karı hesap verme sorumluluu gibi
demokrasinin temel ilkelerini daha kolay gerçekletirmeye elverili yapılar
olmalarıdır.
Yerel yönetimlerin demokrasi ile ilikisi konusunda üç ayrı görü vardır;
Bu görülerin birincisi, Tolman Smith ve Moulin gibi düünürlerin
görüüdür. Bunlara göre, yerel yönetimler demokratik seçim ilkesine aykırı ve
geleneklerden gücünü alan kurumlardır, dolayısı ile demokrasi ve yerel
yönetimler birbiri ile ters düer (Yıldız, 1996:6). Ayrıca Tolman Smith’e göre,
yerel yönetimler gereksiz kurululardır ( Hill, 1974:26 ).
kinci görü Langrod’un görüüdür. Langrod’a göre, yerel yönetim ile
demokrasi arasında bir sebep sonuç ilikisi yoktur, birinin bulunmadıı bir
ortamda dieri pekâlâ bulunabilir. Langrod yerel yönetimlerle demokrasi arasında
iliki kurulmasını bir yanılgı olarak görüyor ve bu yanılgıyı; batı uygarlıının
geliiminde iki kurumun da e zamanlı gelimesine, demokrasinin asıl temeli olan
demokratik iklim ile demokratik kurumların birbiri ile karıtırılmasına ve yerel
yönetimlerin olası fakat kaçınılmaz olmayan demokratik ileyiinin genel
demokrasi olarak anlaılmasına balamaktadır (Yıldız, 1996:6). Langord yerel
yönetimleri demokrasi için bir siyasal eitim ortamı olarak görmenin yanlı
olduunu iddia etmektedir.
Üçüncü görü J.S.Mill’in görüüdür. J.S.Mill’e göre, yerel yönetimlerle
demokrasi arasında dorudan bir iliki vardır ve bu iliki zorunlu bir ilikidir.
Mill; “halk vergi ödüyorsa, ulusal düzeyde olduu kadar yerel düzeyde de söz
sahibi olmalıdır” ifadeleri ile halkın yerel düzeyde yönetime katılmasının etkin bir
yönetimi gerçekletireceini belirterek, yerel yönetimlerin demokrasinin
kurulması ve yerlemesi için okul görevi yapacaını söylemektedir (Wickwar,
1970:23-25). De Tocqueville de, Mill gibi yerel yönetimleri demokrasinin temel
öesi ve birer siyasal eitim aracı olarak görmütür. Tocquivelle’ye göre; “yerel
yönetim kuruluları özgür ulusların gerçek gücünü oluturur. lkokulların bilime
katkısı ne ise yerel yönetimlerinde özgürlüe katkısı odur. Bir ulus özgür bir
yönetim kurabilir ancak, yerel yönetimler olmadan özgürlüün ruhuna sahip
SAYITAY DERGS SAYI: 57 125

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
olamaz” (1962:52-54). Tocqueville, demokrasinin tabandan tavana doru
gelieceini bunda da yerel yönetimlerin çok önemli rol oynayacaını
belirtmektedir.
Keith Panter-Brick ise, “eer yerel düzeyde topluluklar demokratik bir
biçimde yönetilmiyorsa, ülkenin demokratik olduunun ileri sürülmesine olanak
yoktur.” tespitini yapmaktadır. Sidney ve Beatrice Webb gibi Fabien Sosyalistler
de, yerel düzeyde bir halk yönetiminin demokrasi açısından taıdıı önemi ısrarla
vurgulamılardır. Webb’ler yerel yönetimleri, daha çok halka gereksinim
duydukları hizmetleri sunmanın bir aracı olarak görmülerdir. Onlara göre, bu
hizmetlerin halka, yerel düzeyde yerel yönetimlerce sunulması ile özel kesimin
kazanç güdüsünün yerini kamu hizmeti anlayıı alacaktır (Kele, 1992:47). Yerel
yönetimler ile demokrasi arasındaki iliki siyaset bilimcilerin de sürekli ilgisini
çeken konulardan biri olmutur. Bu ilikinin temel dayanaı “kendi kendini
yönetme ilkesi”dir. Kendi kendini yönetme ilkesi yönetime katılmayı da
beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla demokrasinin ilerlik kazanması ve
sürdürülmesi, daha çok halk katılımının artırılması ile mümkün olabilmektedir.
Güçlü yerel yönetimler ve yerel yönetimlerin demokratik nitelik
taımaları ülke çapında da demokrasinin gelimesine önemli katkılar salar.
Dünyada yerel yönetimleri güçsüz olmasına karılık demokrasinin gelimi
olduu tek bir ülke dahi bulunmamaktadır (Aykaç, 2003:12). Demokrasinin
gelimemi olduu ülkelerde yerel yönetimlerin de güdük ve gelimemi
olduunu görebiliriz. Demokrasiyi ülke çapında yaatabilmenin ilk adımı yerel
yönetimler özerkletirilerek atılabilir. Yerel yönetimler halkın siyasal terbiyesinin
ve demokrasi terbiyesinin gelitirildii temel basamaklardır. Bu yönü ile yerel
yönetimler ülke çapında politikacıların, devlet adamlarının yetitirildii bir
fidanlık hizmeti de görmektedir. Ülkede siyasal istikrarın salanmasına yerel
yönetimler bu yolla dorudan katkı salayan kurululardır. Bu alanda da yerel
yönetimlerin siyasal fayda salayan kurumlar olmasındaki temel faktörler:
a- Demokratik eitim kuruluu olmaları (Wickwar, 1970:76),
b- Modern toplumun temel deerlerinden olan eitlik, özgürlük ve refah
(Hill, 1974: 15) ilkelerinin oluumuna katkısı,
c- Demokrasi kavramının temel gerekleri olan halk katılımı, çounluk
ilkesi ve seçmenlere karı hesap verme sorumluluu gibi deerlerin yerel
yönetimlerde hayata geçirilmesinin daha kolay olması,
d- Yerel demokrasinin temel artlarından birisi de yerel siyasal süreçlerin
gizli ve kapalı deil açık ve herkesin görebilecei ekilde ilemesidir.
126
SAYITAY DERGS SAYI: 57

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
Bu temel faktörler aracılıı ile yerel yönetimler ulusal sistemin
demokratikletirilmesinde önemli rol oynayabilirler. Zira yerel yönetimlerin
demokratik kurulular olarak gelimesi demokrasinin gelimesine paraleldir
(Wickwar, 1970:74).
C- Yerel Demokrasi
Demokrasi kavramının evrensel ve tek bir tanımını yapılamadıı gibi
yerel demokrasi kavramının da evrensel ve tek bir tanımının yapılması oldukça
zordur. Hatta yerel demokrasi kavramı için demokrasi kavramından daha öte
tartıma ve farklı tanımlama çabaları vardır (Görmez, 1997:67). Bu farkı
tanımlama çabalarının yanında, günümüzde yerel demokrasi kavramının yanlı,
hatta eksik olduu yönünde tartımalar vardır. Bu kavramın yerine demokratik
yerel yönetim kavramı da kullanılmaktadır. Literatürde yerel demokrasi
kavramının yanlı olduu, olsa olsa demokratik yerel yönetim olacaı yönünde
tartımalar (Görmez, 1997:68) vardır. Bu kavramların yerine ve aynı anlamda
zaman zaman yerel özerklik kavramı da kullanılmaktadır (Kele, 1992:56).
Yerel yönetimler, yönetime katılım, hizmetlerde etkinlik, demokratik
uygulamalar, özgürlük gibi demokrasinin pek çok deerinin hayata geçirildii
mekânlar olarak, toplumun demokratiklemesine önemli katkılar saladıkları için
yerel yönetimler, yerel demokrasiler olarak adlandırılır. Ancak karıt görüü
savunanlar yerel demokrasiden söz edebilmek için yerel iktidarın olması
gerektiini söylerler. Hamamcı’ya göre; “yerel demokrasiden söz edebilmek için
yerel iktidar olması gerekir, merkezi iktidardan baımsız bir yerel iktidar
olamayacaı için yerel demokrasiden de söz edemeyiz. Öyleyse demokrasiyi
yerelletirmektense, yerel yönetimleri demokratikletirmeliyiz” (Yayın yılı yok:19)
ifadeleri ile demokratik yerel yönetim kavramının kullanılması gerektiini
belirtmitir. Ancak demokrasi için yerel yönetimlerin art olmadıını belirten
görüe göre; yerel demokrasi ya da demokratik yerel yönetim denildiinde yerel
iktidar kastedilmemekte, demokratik deerlerin yerel yönetimler için geçerli
kılınması anlatılmaktadır (Görmez, 1997:196). Dolayısı ile yerel demokrasi ile
yerel iktidar arasında birebir bir balantı kurmak yanlı olacaktır.
Bu kavramlardan yerel demokrasi kavramı, federal devlet yerel
yönetimleri ve ngiltere gibi güçlü yerel yönetim gelenei olan ülke yerel
yönetimleri için kullanılmaktadır (Görmez, 1997:68). Yerel demokrasi kavramı
henüz devlet egemen bir düzen olarak ortaya çıkmadan önce var olan bir
düzendir. Bu düzen kendiliinden gelien toplumun ihtiyaçları ve katkıları ile
ekillenen bir öz yönetim eklidir. Yerel demokrasi ile yerel iktidar kastedilmez,
SAYITAY DERGS SAYI: 57 127

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
oysa demokratik yerel yönetim kavramında yerel yönetim sisteminin
demokratikliine vurgu yapılır. Baka bir deyile, yerel demokrasi kavramında
yerel demokratik deerlere (demokratik kültüre), demokratik yerel yönetim
kavramında ise yönetim süreçlerinin, yönetimin ileyiinin demokratikliine
vurgu yapılır.
Demokrasi amaçlarla deil, araçlarla ilgilidir (Hill, 1974:224). Yerel
demokrasiden de günümüzde anlamamız gereken yerel yönetim sisteminin
demokratikliidir. Yerel demokrasi, demokratik deerlerin yerel yönetimler için
geçerli kılınması, halkın karar süreçlerine dorudan ya da temsilcileri aracılıı ile
katılımıdır. Yerel demokrasi halkı dorudan etkileyen, günlük hayatını önemli
ölçüde belirleyen gerçek ve somut sorunların gündemi belirledii, tartıılıp karara
balandıı ve uygulamaya konulduu küçük ölçekli bir dünyadır (Hill, 1974:71).
Yerel demokrasinin temel artlarından birisi, yerel siyasal süreçlerin gizli ve kapalı
deil, açık ve herkesin görebilecei ekilde ilemesidir.
Demokratik yerel yönetimler, Avrupa’da merkezi devletlerin ortaya
çıkmasından sonra yerel ölçekte kurulan demokratik bir düzendir. Demokratik
yerel yönetimlerde bireyler yönetimi etkileyebilirler, gücü paylaabilirler, yerel
birimler aynı zamanda yerel yönetim birimleridir. Yerel yönetimler üzerinde
merkezden atanan bir vali tarafından uygulanan vesayet denetimi yoktur. Yerel
yönetimler kendi bütçelerini oluturabilir ve vergi politikalarını belirleyebilirler.
Kısaca demokratik yerel yönetim; yerel yönetim seçmenlerinin, vatandaların
seçimi ve etkisi altında olan bir yönetimdir. Yerel otorite siyasal anlamda merkezi
yönetimle paylaılmı olmakla beraber; yerel hizmetler yerel halk tarafında
seçilmi kurullar tarafından yürütülür. Bu kurullar yerel halk tarafından yapılacak
denetime açıktır.
Yerel demokrasi olmadan ulusal düzeyde demokrasiden söz edemeyiz,
demokrasinin ulusal düzeyde salıklı ileyebilmesi, önemli ölçüde komuluk
ilikilerine ve kiisel ilikilere dayalı, bireylerin kararların alınmasına dorudan
katılabildii ve günlük hayat üzerinde denetimde bulunabildii birçok “küçük
demokrasinin” bulunmasına balıdır. Ulusal demokrasi ile yerel demokrasinin
birbirinden ayrı yapılar olarak düünülmesi toplumun bütünlüü anlayıına ters
bir yaklaımdır. Ulusal demokrasiden ayrı bir yerel demokrasiden söz edilemez.
Hill’e göre; ulusal demokrasilerle yerel demokrasileri farklı eylermi gibi
algılamak ve anlatmak yapaydır (1974:201-202). Smith demokrasiyi, dorudan
kendi kendini yönetmenin kendisidir, eklinde tanımlamı ve ancak yerel olan
demokrasiden söz edilebileceini vurgulamıtır (Yıldırım, 1993:9).
128
SAYITAY DERGS SAYI: 57

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
Montesquieu’nun da ideal devletin ancak yerel topluluklarca kurulabileceini
(Tekeli, 1983:4) belirtmesi yerel yönetimler ile demokrasi arasındaki ilikinin
kaçınılmaz olduunu gösterir.
Demokrasi yerel düzeyde baarılı bir ekilde hayata geçirilebilirse ulusal
düzeyde de baarılı bir demokrasiden söz edebiliriz. Yerel düzeydeki demokrasi,
ulusal yönetimin demokratikliine de önemli katkılar salamakta ve bu nedenle
yerel yönetimler “demokrasi okulu” olarak da nitelendirilmektedir. Maddick’e
göre yerel yönetimler, halk temsilcileri ile kamu yöneticileri arasında iliki
salarlar, halk temsilcilerinin ve seçmenlerin demokrasinin gereklerine uygun
olarak yetimeleri için uygun ortam hazırlar ve yerel güç ve bilgilerden
faydalanmayı mümkün kılarlar (1970: 210).
D- Yerel Yönetimlere Demokratik Nitelik Kazandıran Unsurlar
a- Yerel yönetim süreçlerine halkın katılımının salanması: Demokratik
yerel yönetim için seçim gerekli fakat yeterli deildir. Yerel yönetimlerin ileyiine
yerel halkın katılımı sürekli kılınmalıdır. Halk katılımı, çoulculuk ilkesi ve
seçmene karı hesap verme sorumluluu demokratik yerel yönetimin asgari
gerekleridir. Yerel yönetimlere halk katılımı, sorunların daha salıklı bir ekilde
belirlenmesini salamanın yanında, çözümlerin de daha etkili ve tutarlı olmasını
salar. Kararların alınmasına ve uygulanmasına halk katılımının salanması,
demokrasinin günümüzdeki anlamının bir tezahürüdür. Demokrasi günümüzde
temsili olmaktan ziyade halkın bizzat kendisinin sorunları ile ilgili çözüm
süreçlerine katılmasını ifade eden bu anlayı, katılımcı demokrasi anlayııdır. Bu
anlamda demokrasi, yerel topluluklarının kendilerini yakından ilgilendiren
konularda, kendi kendilerini özgürce, demokratik yol ve yöntemlerle
yönetmelerini öngörmektedir.
b- Karar alma ve alınan kararları yürütebilme yetkisi: Yerel
demokrasilerde karar organlarının seçimle ibaına gelmesi ve bu karar
organlarının baımsız karar alma yetkilerinin olması gerekir. Karar alma sürecine
halkın katılımının salanması zorunlu bir unsurdur (Görmez, 1997:71). Çaımız
demokrasilerinin en önemli unsuru katılımdır. Yerel topluluklara, temsil edici
organlar aracılıı ile yerel hizmetler üzerinde uygulanabilir nitelikte kararlar
oluturarak kendi kendilerini tercihleri yönünde, özgürce yönetme olanaı
verilmelidir (Özer, 2000:135).
c- Yetki ve kaynak sahibi olma: Yerel yönetimlerin yerel halkın
gereksinimlerini karılayabilmek için yetki ve kaynak sahibi olması gerekir
SAYITAY DERGS SAYI: 57 129

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
(Görmez, 1997:72). Yerel demokrasi için, yerel yönetimlerin idari ve mali
özerklie sahip olmaları, kendi gelir kaynaklarını yaratabilmeleri ve baımsız bir
bütçelerinin olması gerekir. Demokratik yerel yönetimler kendi kadrolarını
oluturabilmeli, personel niteliini belirleyebilmeli, personelin eitimi, ödeme ve
dier konularda tam bir takdir yetkisine sahip olmalıdır. Yerel demokrasinin
varlıı için yetki ve kaynak bakımından güçlü yerel yönetimlere ihtiyaç duyulur.
Güçlü ve baarılı yerel yönetimler iyi ileyen bir yerel demokrasinin ön koulu
olarak kabul edilebilir (Aykaç, 2003:16).
d- Yönetsel açıklık: Yerel topluluklarca oluturulan ve varlık nedeni bu
toplulua hizmet etmek olan yerel yönetimlerin planları, programları ve
uygulama kararları üzerinde yerel halkın bilgi edinme hakkının olması (Özer,
2000:135), bu hakkın kullanılabilmesi için, yerel otoriteler ile halk arasındaki
iletiim kanallarının iki yönlü olarak aktif olması gerekir. Bilgilendirilmi bir
kamuoyu katkısı ve görüü olmadan demokratik yerel yönetimden söz edilemez
(Hill, 1974:87). Yerel yönetim sakinleri yönetimin faaliyetleri hakkında
bilgilendirilmelidirler. Harcamaların hizmetlere harcanma oranı konusunda yerel
sakinler bilgilendirilmelidir, meclis toplantıları ve hesaplar denetime açık
olmalıdır, yerel halkın ikayetleri aratırılıp görüleri dikkate alınmalıdır. Yerel
halkla iletiim için özellikle basın araçlarından faydalanılmalıdır. Yerel basın bilgi
aktarımı yanında, yerel hizmetlerle ilgili oldukça güçlü bir denetim ve gözetim
görevini yerine getirir.
letiim yerel düzeyde demokratik toplumların hayati bir parçasıdır.
letiim araçları kamuoyu görüü ve taleplerinin yönetime iletilmesinde önemli
bir rol oynar. J. S. Mill’e göre, insanlardan vergi ödeyip kanunlara uyması
isteniyorsa, bunların ne için olduu söylenmelidir (1963:65).
Demokratik yerel yönetimin en önemli ilkelerinden biri de halk katılımın
salanması açısından halkın demokrasi bilincinin gelimi olmasıdır. Demokratik
yerel yönetim, gücünü sivil toplum içinde yer alan gruplarla ve toplumsal
hareketlerle paylamalıdır. Demokrasinin yerel demokrasi niteliini kazanması;
demokrasinin tüm kurum ve kurallarının sivil toplum örgütleri ve geni halk
kitleleri tarafından benimsenmesi, vazgeçilmez bir hayat tarzı olarak algılanması,
korunması ve demokrasinin bütün kesimler için aynı ölçüler içerisinde istenmesi
(Aykaç, 2003:8-9) anlamına gelir.
Görmez, yerel yönetim organlarının baımsız oluumu, bu organların
baımsız karar alabilme yetkisine sahip olmaları, bu kararları baımsız olarak
uygulayabilmeleri, halkın bu kararlara katılabilmesi ve kararları etkileyebilmesi ile
130
SAYITAY DERGS SAYI: 57

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
mali baımsızlık (1997:196) gibi ilkeleri yerel demokrasinin ilkeleri olarak
görmektedir.
SONUÇ
Yerel yönetimler vatandaa en yakın konumda olan, en alt düzeydeki
yönetim birimleridir. nsan ihtiyaçlarının çok ve çeitli olması, yerel halkın
müterek ihtiyaçlarını karılamak görevi ile yükümlü yerel yönetim birimlerinin
hizmetlerinin de çeitli ve karmaık olmasına neden olmaktadır. Ayrıca ülke
düzeyindeki ekonomik ve sosyal sorunlar da yerel yönetimlerin ileyiini
etkilemektedir. sizlik, düzensiz kentleme, göçmen içiler, yalı ve yoksul
sayısındaki artı, çevre kirlilii, konut sorunu gibi konularla ilgili olarak yerel halk
bu yönetimlerden sürekli olarak yeterli ve kaliteli hizmet beklemektedir.
Günümüzde yerel yönetimlerin bu fonksiyonları yerine getirecek yapıya
kavuturulması amacıyla yerel yönetimlerin demokratikletirilmesi kavramına
vurgu yapılmaktadır.
Yerel yönetimler 21. yüzyılda demokrasinin hayata geçirilebilecei en
uygun kurulular olarak görülmektedir. Yerel yönetimlerin etkili ve verimli
hizmet üreten birer yönetim kurumuna dönütürülmesi için demokratik deerlere
dayalı yapılandırılmasının önemi sürekli vurgulanmaktadır. Bu yapıdaki yerel
yönetimlerin hem yerel düzeydeki hizmetleri en etkili ve verimli ekilde yerine
getirecekleri ve hem de ulusal düzeyde demokrasiye ciddi katkılar salayacakları
açıktır. Bu nedenle dünyada ve son dönemlerde ülkemizde bu yönde ciddi
çalımalara giriilmitir.
Bireyin devlet karısındaki güçsüzlüü, özellikle azgelimi ülkelerde
bireyin devletten korkmasına, ona karı yabancılamasına ve depolitizasyonuna
neden olmaktadır. Bu açıdan yerel düzeyde gerçekletirilebilecek halk katılımı,
söz konusu sakıncaların ortadan kaldırılmasına yardımcı olacaktır. Yerel
yönetimlerde, yerel halkın demokrasi bilincinin gelitirilmesi ve onların yönetime
katılımlarının salanması açısından yerel yönetimlere büyük görevler
dümektedir. Vatandaın demokratik kültürü daha çok yerel yönetimler
aracılııyla kazanılmaktadır. Bu nedenle yerel yönetimler demokratik terbiye
kuruluları olarak görülmektedir.
Yerel demokrasinin gelitirilmesinde en önemli ölçüt, yerel halkın yerel
nitelikteki kararların oluumuna yaptıı katkının derecesidir. Bu katkı ne kadar
fazla ise, yerel demokrasinin o oranda gelimi olduu söylenebilir.
SAYITAY DERGS SAYI: 57 131

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
Yerel demokrasinin temel ilkeleri olan yerel yönetim organlarının
baımsız oluumu, karar alabilme ve uygulayabilme yetkisi, yerel düzeyde alınan
kararlara halk katılımının salanması ve mali baımsızlık gibi ilkeler yerel
yönetimler için geçerli ilkeler olmalıdır. Yerel yönetimler merkezi yönetimin tara
uzantısı olarak, merkezi idarenin izin verdii oranda ve ekilde hizmet sunan
kurulular olarak görülmemelidir.
Yerel yönetimler gelitirilerek yerel demokrasinin oluması ve yaaması
için gerekli yapı ve ortam oluturulmalıdır. Yerel demokrasiyi hayata geçirmek,
onu yerel halkın taleplerine yanıt verebilir duruma getirmek e zamanlı olarak
hem devletin hem de sivil toplumun demokratikletirilmesini zorunlu kılar. Yerel
demokrasinin salıklı ileyebilmesi için sivil toplumun varlıı yeterli olmaz, sivil
toplumun demokratik ileyi süreçlerine de sahip olması gerekir. Sivil toplumun
demokratiklemesi de kendini oluturan sosyal aktörlerin taleplerini karar alma
süreçlerine eklemleyebilmesi ile doru orantılıdır. Bu süreç devletin de
demokratiklemesini beraberinde getirecektir.
132
SAYITAY DERGS SAYI: 57

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
KAYNAKÇA
Çitci, Oya, “Temsil, Katılma ve Yerel Demokrasi”, Çada Yerel Yönetimler
Dergisi, TODAE, Cilt 5 Sayı 6, Kasım 1996
De Toguveille, Amerika’da Demokrasi, (Çev. Taner Timur), stanbul, 1962
Duverger, Maurice, Siyasal Rejimler, (Çev. Teoman Tunçdoan), Yeni Yüzyıl
Kitaplıı, letiim Yayınları, stanbul, 1995
Erdoan, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996.
Erdoan, Mustafa, “Demokrasinin Felsefesi Üzerine Birkaç Not”, Sosyal ve
Siyasal Teori, (Der. Atilla Yayla), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1993.
Görmez, Kemal, Türkiye’de Belediyeler ve Yerel Demokrasi, G.Ü. ..B.F.
Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, 1990.
Görmez, Kemal, Yerel Demokrasi ve Türkiye, Vadi Yayınları, Ankara,1997
Hamamcı, Can, Yerel Yönetimler ve Yerel Demokrasi, Yeni Gündem Dergisi,
Yerel Yönetimler Eki, Sayı 6, Cilt 4,1995
Holden,B.,Understanding Liberal Democracy, London,1988
Hill, Dilys M, Democratic Theory And Local Government, London, 1974
Maddick, Hanry, Demokratik Teori ve Kalkınma, (Çev. enay Büyükdavras),
Amme daresi Dergisi, Cilt 3, Sayı 3,1970
Mill, J. S., Hürriyet, (Çeviren: Osman Destel), MEB Yayınları, stanbul, 1963.
Kele, Ruen, Yerinden Yönetim ve Siyaset, Cem Yayınevi, stanbul, 1994.
Kılalı, Ahmet Taner, Siyasal Sistemler, mge Kitabevi, Ankara, 1991.
Lijphart, J.Arend, Çada Demokrasiler, (Çev. E.Özbudun-E. Onulduran), Türk
Demokrasi Vakfı ve Siyasi limler Dernei Ortak Yayını, Ankara, 1986.
Lipson, L., Demokratik Uygarlık,(Çeviren H. Günalp), Tib Yayınları, Ankara,
1985.
Ortaylı, lber, Tanzimat’tan Cumhuriyete Yerel Yönetim Gelenei, Hil Yayınları,
stanbul, 1985.
SAYITAY DERGS SAYI: 57 133

Yerel Yönetimler ve Demokrasi
Özer, M.Akif, Yerel Demokrasi, Demokratik Yerel Yönetimler ve Yerel
Yönetimlerin Demokratikletirilmesi Kavramlarının Analizi Üzerine,
Türk dare Dergisi, Sayı 426, Mart 2000.
Popper, Karl R., “Açık Toplum Dümanlarına Yeniden Bakı”, (Çev. hsan
Duran Daı), Sosyal ve Siyasal Teori, (Der. Atilla Yayla), Siyasal
Kitabevi, Ankara, 1993.
Sartori, Giovanni, Demokrasi Teorisine Geri Dönü, (Çev. T. Karamustafaolu -
M. Turhan), Türk Demokrasi Vakfı, Ankara, 1993.
Schımıtter, Philippe, C. Karl, Terry Lyn, “Demokrasi Nedir? Ne Deildir”, Çev.
Levent Gönenç, Sosyal ve Siyasal Teori, (Der. Atilla Yayla), Siyasal
Kitabevi, Ankara,1993.
Tekeli, lhan, Yerel Yönetimlerde Demokrasi ve Türkiye’de Belediyeciliin
Geliimi, Amme daresi Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, 1992.
Yıldırım, Selahattin, Yerel Yönetim ve Demokrasi: Kavramlar, Yaklaımlar, T.C.
Babakanlık TOK Bakanlıı ve IULA-EMME, stanbul, 1993.
Yıldız, Mete, Yerel Yönetimler ve Demokrasi, Çada Yerel Yönetimler, Cilt 5,
Sayı 4, Temmuz 1996.
Wickwar, Hardy, The Political Theory of Local Goverment, Universty Of South
Carolina Pres, Carolina, 1970.
134
SAYITAY DERGS SAYI: 57