GEÃMÄ°ÅTEN GÃNÃMÃZE TÃRKÄ°YE'DE ÃOCUK KORUMA ...

T.C. 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ESNTİTÜSÜ 

KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI 

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE ÇOCUK 

KORUMA POLİTİKALARI ve SOSYAL HİZMETLER ve 

ÇOCUK ESİRGEME KURUMU 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

Hazırlayan 

Muammer SALİM 

0730203083 

Danışman 

Yrd. Doç. Dr. Nilüfer AVŞAR NEGİZ 

ISPARTA–2011

ÖNSÖZ 

“Geçmişten Günümüze Türkiye’de Çocuk Koruma Politikaları ve Sosyal 

Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu” isimli yüksek lisans tezimin hazırlanması ve 

düzenlenmesi sırasında bana yol gösteren, destek olan değerli hocam Sayın 

Yrd.Doç.Dr. Nilüfer (NEGİZ) AVŞAR’a teşekkürü borç bilirim. 

Kendi işlerinin yoğunluğu arasında zaman ayırarak bu çalışma hakkında 

görüş ve önerilerini sunan, destek olan değerli hocam Sayın Doç.Dr. Hakan ACAR’a 

teşekkürlerimi sunarım. 

Görev yaptığım 60.Yıl Sadık Doğan Kız Yetiştirme Yurdu Müdürü Sayın 

Yıldız AKSOY’a şahsıma gösterdiği anlayış, meslektaşım Sayın Arif LAÇİN’e 

değerli önerileri, Psikolog Sayın Arife GÜNBEY’e yardımları için ayrıca 

teşekkürlerimi sunarım. 

Beni hayatımın her anında her anlamda destekleyen çok sevdiğim annem 

Zeynep SALİM ve babam Yusuf SALİM’e şükranlarımı sunuyorum. Onların 

üzerimdeki emeklerini hiçbir zaman unutmayacağım. 

Son olarak çalışmam boyunca kendilerini ihmal ettiğim, yoğun süreç boyunca 

beni cesaretlendiren, en umutsuzluğa düştüğüm anda varlıkları ve telkinleri ile bu 

çalışmanın ortaya çıkmasında sebep olan iki güzel insana; eşim Esma ve kızım 

Beyza’ya sonsuz sevgi ve minnet duygularımı sunuyorum. İyi ki varsınız. 

i

ÖZET 

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE ÇOCUK KORUMA 

POLİTİKALARI VE SOSYAL HİZMETLER VE ÇOCUK ESİRGEME 

KURUMU 


Süleyman Demirel Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü 

Yüksek Lisans Tezi, 124 Sayfa, Ocak 2011 

Danışman: Yard.Doç.Dr. Nilüfer (AVŞAR) NEGİZ 

Her türlü risklere karşı savunmasız durumda bulunan çocukların korunması 

ve esenliklerinin sağlanması, günümüz toplumlarının karşı karşıya bulunduğu en 

önemli sosyal sorunlarından birisidir. Bu sorunla mücadelede devletler, çocuk 

koruma sistemlerine yönelik politikalar geliştirerek çocuk refahı alanında 

uygulamaya koymaktadır. Türkiye’de çocuk koruma sistemine yönelik merkezi plan 

ve politikaların geliştiricisi ve uygulayıcısı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme 

Kurumu’dur. 

Bu çalışma, Türkiye’de çocuk koruma sistemine yönelik kamu politikalarını, 

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından sunulan hizmetler 

boyutuyla ele almaktadır. 

Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, çocuk ve korunmaya 

muhtaç çocuk kavramları ele alınmış, zaman içinde değişen çocukluk algılayışına 

değinilmiş, tarihsel süreçte korunmaya muhtaç çocuklara yönelik geliştirilen 

politikalardan bahsedilmiştir. İkinci bölümde, Türkiye’de çocuk koruma sisteminin 

ortaya çıkışı hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde, günümüz Türkiye’sinde 

çocuk koruma sistemini oluşturan politikaların yasal zemini ele alınmıştır. Dördüncü 

bölümde, SHÇEK tarafından sunulan çocuk koruma hizmetleri üzerinde 

durulmuştur. Sonuç olarak, Türkiye’de korunmaya muhtaç çocuklara yönelik 

geliştirilen politikaların kurum bakımı üzerine yoğunlaştığı, son dönemlerde 

çocukların aile yanında korunmasına yönelik politikalara ağırlık verilmeye çalışıldığı 

tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Çocuk, Korunmaya Muhtaç Çocuk, Çocuk Koruma Politikaları, 

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu 

ii

ABSTRACT 

FROM PAST TO TODAY CHILD PROTECTION POLICIES IN TURKEY 

AND SOCIAL SERVICES AND CHILD PROTECTION AGENCY 


Süleyman Demirel University, Department of Public Administration, 

MPA, 124 pages, January 2011 

Supervising Professor: Assoc.Prof.Dr. Nilüfer (AVŞAR) NEGİZ 

Protection of children who are at risk and maintaining their welfare are the 

most important social issues at the contemporary societies. In order to tackle this 

problem, states develop policies towards child protection systems and they apply 

these policies in providing welfare to the children. In Turkey, Social Services is 

responsible for development and application of central plan and policies towards 

child protection issues. 

This study, handles public policies towards child protection system with 

regard to services provided by Social Services. 

Our study consists of four parts. In the first part, child and child protection 

consepts are handled. Childhood perception which has changed in time is addressed 

and policies which have been developed are looked into from an historical 

perspective. In the second part, information is presented about the origins of child 

protection system in Turkey. In the third part, legal foundation for child protection 

systems in Turkey has been handled. And the finally is last part, child protection 

services by Social Services and Child Protection Agency related to child protection 

issues are presented. As a result, to conculute the policies developed towards 

children in need of protection has concentrated on institutional care, recently services 

that children supported with in the families come front. 

Keywords: Child, Children in Need of Protection, Child Protecion Policies, Social 

Services and Child Protection Agency 

iii

KISALTMALAR 

AB : Avrupa Birliği 

ABD : Amerika Birleşik Devletleri 

ANY : Ayni Nakdi Yardım 

BSRM : Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezi 

BYKP : Beş Yıllık Kalkınma Planı 

Çev. : Çeviren 

ÇHB : Çocuk Hakları Beyannamesi 

ÇHS : Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 

ÇOGEM : Çocuk ve Gençlik Merkezi 

DPT : Devlet Planlama Teşkilatı 

Edt. : Editör 

EGM : Emniyet Genel Müdürlüğü 

KBRM : Koruma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi 

KMÇ : Korunmaya Muhtaç Çocuk 

MEB : Milli Eğitim Bakanlığı 

s. :Sayfa Numarası 

SHÇEK : Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu 

SSYB : Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı 

TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi 

TCK : Türk Ceza Kanunu 

TÇEK : Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu 

TMK : Türk Medeni Kanunu 

TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu 

t.y : Tarih Yok 

iv

TABLOLAR DİZİNİ 

Sayfa No 

Tablo 1: TÇEK'in Hizmet Kuruluşlarının Çeşit ve Sayıları (1946)...........................50 

Tablo 2: 1960’lı Yıllarda Korunmaya Muhtaç Çocuklara Hizmet Sunan Kurumlar 

ve Bu Kurumlardan Hizmet Alan Çocuk Sayıları………………………......58 

Tablo 3: 1970' li Yıllarda Korunmaya Muhtaç Çocuklara Hizmet Sunan Kurumlar 

ve Bu Kurumlardan Hizmet Alan Çocuk Sayıları.................... ……………..62 

Tablo 4: SHÇEK’in Dolu-Boş Kadro Durumu (2000-2009) .................................. 104 

Tablo 5: SHÇEK’te Görev Yapan Meslek Elemanlarının Sayısı (2001-2009)....... 104 

Tablo 6: SHÇEK’in Yıllara Göre Bütçesi (1989-1993).......................................... 105 

Tablo 7: SHÇEK’in Yıllara Göre Bütçesi (2004-2009).......................................... 105 

Tablo 8: 3413 Sayılı Kanuna Göre Ataması Yapılan Korunmaya Muhtaç 

Çocuk Sayısı (1988-2009) .......................................................................... 106 

v

İÇİNDEKİLER 

Sayfa 

ÖNSÖZ........................................................................................................ i 

ÖZET ......................................................................................................... ii 

ABSTRACT ............................................................................................... iii 

KISALTMALAR........................................................................................ iv 

TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................... v 

İÇİNDEKİLER .......................................................................................... vi 

GİRİŞ ......................................................................................................... 1 

BİRİNCİ BÖLÜM 

KORUNMAYA MUHTAÇ ÇOCUKLAR KAVRAMI VE ÇOCUK KORUMA 

POLİTİKALARININ ORTAYA ÇIKIŞI 

1.1. Çocuk Kavramı....................................................................................... 3 

1.1.1. Tarihsel Süreçte Çocukluk Algısının Değişimi ..................................... 4 

1.1.2. Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kavramı ............................................14 

1.2. Dünya’da Modern Çocuk Koruma Politikalarının Ortaya Çıkışı ....................16 

1.2.1. Sanayi Devrimi Öncesi Dönem.........................................................16 

1.2.2. Sanayi Devrimi Sonrası Dönem ........................................................18 

1.2.2.1. Avrupa ve Amerika’daki Gelişmeler .......................................19 

1.2.2.2. 20.Yüzyıl ve Sonrası Dönem..................................................23 

1.3. Sosyal Devletle Sistemli Çocuk Politikalarına Doğru...................................26 

1.4. Çocukların Korunması Alanında Büyük Umutlar ve Evrensel Dil: 

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ...............................................................27 

1.4.1. Sözleşmenin Ortaya Çıkışı ...............................................................28 

1.4.2. Sözleşmenin Tanımı ve İçeriği..........................................................29 

1.4.3. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye Yaklaşımlar .................................31 

İKİNCİ BÖLÜM 

TÜRKİYE'DE ÇOCUK KORUMA SİSTEMİNİN OLUŞUMU 

2.1. Cumhuriyet Öncesi Dönemde Çocuk Koruma Sisteminin Tarihsel Gelişimi ....33 

2.1.1. Tanzimat Öncesi Dönem: Geleneksel Yöntemler.................................33 

2.1.2. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Uzanan Dönem: Merkezi Yönetimin 

Kurumsallaşma Çalışmaları..............................................................35 

2.1.2.1. Eytam Sandıkları..................................................................37 

2.1.2.2. Mithatpaşa Islahhaneleri........................................................38 

2.1.2.3. Darüşşafaka.........................................................................39 

2.1.2.4. Hamidiye Etfal Hastanesi ......................................................39 

2.1.2.5. Fukaraperver Cemiyetleri ......................................................39 

2.1.2.6. Darülhayr-ı Ali ....................................................................40 

2.1.2.7. Darülaceze ..........................................................................41 

2.1.2.8. Darüleytamlar......................................................................41 

2.1.2.9. Diğer Faaliyetler ..................................................................43 

2.1.3. Döneme İlişkin Politikaların Analizi.................................................44 

vi

2.2. Cumhuriyet’in İlk Yıllarından 1961 Anayasası'na Uzanan Dönemde 

Çocuk Koruma Politikaları ......................................................................46 

2.2.1. Merkezi Hükümetin Doğrudan Müdahil Olmadığı Çocuk Koruma 

Politikaları.....................................................................................46 

2.2.2. Himaye-i Etfal Cemiyeti/Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu'nun 

Ortaya Çıkışı ................................................................................48 

2.2.3. İlk Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu ve Merkezi 

Hükümetin Alana Müdahil Olması ....................................................51 

2.3. 1961 Anayasası’ndan 2000’li Yıllara Sosyal Devlet Anlayışıyla 

Ortaya Çıkan Kamu Politikaları...............................................................57 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

GÜNÜMÜZ TÜRKİYE'SİNDE ÇOCUK KORUMA 

POLİTİKALARININ YASAL ZEMİNİ 

3.1. 1982 Anayasası’nda Çocuğun Korunması ..................................................68 

3.2. Çocuk Koruma Sisteminin Oluşumuna Katkı Sağlayan Yasal Mevzuat ve 

Diğer Hükümler...................................................................................70 

3.2.1. Türk Medeni Kanunu ve Ceza Kanunu’nda Çocuğun Korunması...........80 

3.2.1.1. Medeni Kanun’da Çocuğun Korunması ...................................80 

3.2.1.2. Ceza Kanunu’nda Çocuğun Korunması ...................................82 

3.2.2. Çocuk Koruma Sistemi İçinde Çocuk Adalet Sistemi. ..........................84 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

ÇOCUK KORUMA POLİTİKALARI VE SHÇEK 

4.1. Sosyal Hizmetler ve Çocukların Korunması ...............................................85 

4.2. SHÇEK Tarafından Uygulanan Kamu Politikaları ve Yasal Dayanağı ............87 

4.2.1. Çocuğun Aile Yanında Bakımı .........................................................87 

4.2.1.1. Ayni Nakdi Yardım Hizmetleri...............................................89 

4.2.1.2. Koruyucu Aile Hizmetleri......................................................90 

4.2.1.3. Evlat Edinme Hizmetleri .......................................................92 

4.2.1.4. Danışmanlık Hizmetleri ........................................................94 

4.2.2. Kurum Bakımı ve Yöntemleri...........................................................95 

4.2.2.1. Çocuk Yuvaları....................................................................98 

4.2.2.2. Yetiştirme Yurtları ...............................................................99 

4.2.2.3. Çocuk ve Gençlik Merkezleri (ÇOGEM) .................................99 

4.2.2.4. Çocuk Evleri ..................................................................... 100 

4.2.2.5 Koruma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri İle 

Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezleri............................ 101 

4.1. SHÇEK’in Çocuk Koruma Hizmetlerine Yönelik Değerlendirme ................ 103 

SONUÇ ve ÖNERİLER .............................................................................. 108 

KAYNAKÇA ............................................................................................ 113 

ÖZGEÇMİŞ .............................................................................................. 124 

vii

GİRİŞ 

Toplumlar açısından çocuk konusu, geleceklerinin hangi seyirde olacağını 

belirleyecek olması nedeniyle, son derece önemli konular arasında yer almaktadır. 

Her toplum, önlerine çıkacak sorunlarla mücadele edebilecek, sağlıklı, güçlü ve 

toplumsal devamlılığını sağlayabilecek bir nesil yetiştirme gayreti içinde 

bulunmaktadır. Bu döngünün gayet normal olduğu kabul edilmelidir. Her canlı 

organizma kendi misyonunu tamamladığında, kendinden sonra gelecek olanların 

daha kolay bir şekilde uyum sağlayabilmesi ve sağlıklı bir şekilde gelişimini 

tamamlayabilmesi için gerekli olan her şeyi hazırlar ve oluşum sürecinin 

tamamlanmasını bekler. Bu aynı zamanda içgüdüsel bir davranıştır. 

Toplumlar da, tıpkı canlı organizmalar gibi, merak ve sabırla, yerlerini alacak 

olan bireylerin yetişmesini beklemektedir. Bu değişim döngüsü, insanoğlunun 

hayatında kendi yavruları vasıtasıyla sağlanmaktadır. İnsan yavrusunun bu kadar 

önemli olmasının en önemli sebeplerinden birisi de (belki de), “medeniyetlerin” 

veya daha geniş bir ifade ile “insanlığın” bir adım öteye taşınabilmesinin baş aktörü 

olmasıdır. Çocuğa yüklenen bu gizil anlamı, Tan, şöyle izah etmektedir 1 : 

Çocuk, daima umudun taşıyıcısı ve insanın soyunu sürdürme 

yolundaki bastırılamayan dürtüsünün simgesi olmuştur. İnsanın 

kendisinin yok oluşunu yenme, yeniden yaşama, zamana karşı 

koyma yolu. 

İnsan yavrusunun, bu görevi yerine getirebilmesi için mevcut ortamı ve geleceği ne 

kadar güzel düzenlenirse, o kadar başarı düzeyinin yüksek olacağı bilinmektedir. 

Günümüzde, toplumların varlıklarını sürdürebilmeleri için yapabilecekleri en 

güvenli yatırımın, çocuğa yapılan/yapılacak yatırım olduğu anlaşılmıştır. Bu 

paralelde, çağdaş, demokratik ve sağlıklı bir toplum oluşturabilmek için çocuğu 

fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişim yönünden, bir bütün olarak ele alabilen 

politikalara ihtiyaç duyulmaktadır. 2 

Çocuğun, her türlü risk ve gelişimi açısından tehlikelerden korunmasına 

yönelik ilk ciddi adımların atılması moderniteyle mümkün olabilmiştir. Bu 

1 Mine TAN, “Çağlar Boyu Çocukluk”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 

Cilt 23, Sayı 2, Yıl 1989, s.72. 

2 Latife BIYIKLI, “Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve S.O.S Çocuk Köyleri”, Ankara Üniversitesi 

Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, Yıl 1995, s.3. 

1

doğrultuda, Büyük Sanayi Devrimi’nin ardından, olağanüstü bir hızla yaşanılan 

toplumsal değişme ve gelişmeler bağlamında, devletlerin, daha önceleri yığın 

şekliyle karşılaşmadıkları sorunlar yumağıyla karşılaşmaya başlamaları, aynı 

zamanda, genelde tüm dezavantajlı gruplar, özelde ise çocukların korunması 

hususunda, bir takım adımların atılması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu 

gereklilik, modern anlamda çocuk koruma politikalarının düşünsel ve eylemsel 

temelini oluşturmuştur. 

Tarihsel gelişim seyri içinde, insanoğlunun, sanayi devriminden çok önceleri 

de çocukların tehlikelerden korunmasına yönelik düzenlemeler yaptığına 

rastlanılmaktadır. Ancak, sorunun kitleselliğe ulaşması açısından, sanayi devriminin 

etkilerinin altı çizilmektedir. 

Ülkemizde sanayileşme hareketlerinin etkilerinin, Batı’dakinden yaklaşık 

olarak yüz yıl kadar geç ortaya çıkmış olması, modern anlamda çocuk koruma 

politikalarının geliştirilmesinde gecikme yaşanmasına sebep olmuştur. Ancak, 

özellikle Osmanlı Devleti’nin yıkılma döneminde yaşanılan kanlı savaşların ağır 

bilançoları altında kimsesiz kalan çocukların, bakım ve gözetilmesi hususunda 

başlayan kurumsallaşma süreci, başlı başına Yeni Cumhuriyetin çocuklarla ilgili 

ortaya koyacağı çalışmaların temellendirilmesi görevini de üstlenmiştir. 

Cumhuriyet’in ilanından sonraki süreçte çocuk koruma sisteminin oluşumu ve 

işletilmesinde, dönemin sosyo-ekonomik özellikleri, politikaların belirleyicisi 

olmuştur. Siyasal yaklaşımların da, bu süreçte etkisinin olduğu dile getirilmelidir. 

Bu doğrultuda çalışmanın konusunu, Türkiye’nin geçmişten günümüze 

çocuk koruma politikaları, çocukların korunmasına yönelik mevcut uygulamalar, 

güncel yasal zemin ve genel anlamda tüm çocukların korunması, özel anlamda ise 

korunmaya muhtaç çocukların korunmasına yönelik kamusal politikaların 

geliştiricisi ve uygulayıcısı olan Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nun 

(SHÇEK), çocukların korunmasına yönelik hizmetlerinin değerlendirilmesi 

oluşturmaktadır. 

2

BİRİNCİ BÖLÜM 

KORUNMAYA MUHTAÇ ÇOCUKLAR KAVRAMI VE ÇOCUK 

KORUMA POLİTİKALARININ ORTAYA ÇIKIŞI 

1.1. Çocuk Kavramı 

Çocuk kavramına yönelik tanımlamalar, hangi bakış açısıyla ele alındığına 

göre değişebilmektedir. Örneğin bir psikolog ile bir hukukçu farklı tanımlamalarda 

bulunabilmektedir. 

İnan, çocuğu, en genel manasıyla “insan yavrusu” olarak tanımlamaktadır. 3 

5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu, çocuğu, daha erken yaşta ergin olsa bile 18 

yaşını doldurmamış kişi olarak tanımlamaktadır. 4 Aynı kanun, 18 yaşından küçük 

olduğu halde evlenmeyle ergin olan kişinin, Çocuk Koruma Kanunu’na göre, 

korunma altına alınabileceğini de hükme bağlamıştır. Bu durum, kimi hukukçular 

tarafından Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde (ÇHS) bile çocukluğun 

sınırının bu kadar geniş tutulmadığı şeklinde yorumlanmıştır. 5 Ancak, Yörükoğlu, 

her ne olursa olsun, çalışma yaşamanın ve evliliğin, hangi yaşta olursa olsun, 

çocukluğu bitirdiğini savunmaktadır. 6 

Çocuk tanımı için günümüzde tüm toplumları kapsayabilecek genel geçer bir 

ifade, kendisini Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde bulmaktadır. ÇHS’nin 1.maddesi, 

çocuğu, 18 yaşından küçük insan olarak tanımlamaktadır. ÇHS, çocukluk kavramına 

şöyle yaklaşmaktadır 7 : 

Belirli bir devletin yasaları uyarınca, çocukluktan çıkış daha 

önceki yaşlarda gerçekleşmiş sayılmadığı sürece, çocukluk dönemi 

18’inci yaş günü ile birlikte sona ermektedir. 

3 Ali N. İNAN, “Çocuğun Korunması ve Polis”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 

37, Sayı 1, Yıl 1980, s.244. 

4 Çocuk Koruma Kanunu, Kanun Numarası 5395, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 15.07.2005, 

Sayı 25876, Madde 3. 

5 Mahir TOPALOĞLU, “Çocuk Koruma Kanununda Tedbirler Sorunu”, İstanbul Barosu Dergisi, 

Cilt 81, Sayı 4, Yıl 2007, s.1650. 

6 Atalay YÖRÜKOĞLU, Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, 6.Basım, Özgür Yayınları, İstanbul, 

2000, s.13. 

7 UNICEF, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, , Erişim Tarihi: 25.12.2009. 

3

Günümüzde, 21. yüzyılın yarattığı çocukluk olgusuna ciddi eleştiriler 

getirilmektedir. Çocuğun veya çocukluğun, çocuk olarak ele alındığı modern 

döneme kadar, geçirdiği aşamaların neler olduğunu görmenin, çocuk koruma 

sistemlerinin ortaya çıkış sürecini yorumlamamıza yardımcı olacağı 

düşünülmektedir. 

1.1.1. Tarihsel Süreçte Çocukluk Algısının Değişimi 

Sosyal bilimciler tarafından, son birkaç on yıldır üzerinde çalışmalar yapılan 

çocukluk tarihi ile ilgili olarak, kesin ve sağlam verilere 16. ve 17. yüzyıl ile birlikte 

ulaşılabilmiştir. Daha öncesiyle ilgili olarak yapılan değerlendirmelerin, eleştirilmesi 

veya benimsenmesiyle ilgili beyanda bulunmak, öznellik sınırları içinde kalacaktır. 

Eski çağlarda, çocuklara iyi davranılmadığını, güçsüzlükleri nedeniyle 

kullanıldıklarını, hatta kolayca öldürüldüklerini belirten Yörükoğlu, Hıristiyanlığın 

doğup yayılmasından sonra, Tanrı korkusuyla da olsa, çocuklara önceki dönemlere 

nazaran iyi davranılmaya başlanıldığını, yine de asıl amacın çocukları gözetmek, 

korumak, kurtarmak değil, Tanrının buyruğuna uydurarak, vaat edilen cennete 

ulaşabilmek olduğunu eklemektedir. 8 

Her ne kadar günümüz koşullarına göre kıyaslama yapmasa da, Aries, 

dönemin Eski Yunan ve Roma Medeniyetinde eğitim faaliyetlerinin bulunmasını, 

çocukluğun klasik çağda anlaşılmaya çalışılması olarak yorumlamıştır. O zamanın 

şartlarına göre, umut verici olan bu gelişmeleri değerlendiren Postman, çocukların 

anlaşılmaya başlandığı bu yeni dönemin, kuzey barbarlarının istilalarıyla sona 

erdiğini ve Orta Çağ’ın karanlık yüzünün ortaya çıktığını belirtmektedir. 9 

Girilen bu karanlık dönemde, skolastik düşüncenin etkileriyle birlikte yaygın 

inanış, insanların günahkar doğduğu olmuştur. 10 Çocuklara karşı bakış açısı, zaman 

içinde olumsuz yönde değişmeye başlamıştır. Sürecin devamında çocuğun kendine 

özgü varlığı unutulmuştur. 11 Bu unutkanlığı izah etmeye çalışan araştırmacılar, Orta 

Çağ’ ın salgın hastalıklarının, en çok savunmasız durumdaki çocukları etkilediği, bu 

8 YÖRÜKOĞLU, s.22-23. 

9 Neil POSTMAN, Çocukluğun Yokoluşu, Çev: Kemal İNAL, İmge Yayınevi, Ankara, 1995, s.21. 

10 Mary J. GANDER ve Harry W. GARDINER, Çocuk ve Ergen Gelişimi, 4.Baskı, Çev: Ali 

DÖNMEZ, Nermin ÇELEN ve Bekir ONUR, Edt: Bekir ONUR, İmge Kitabevi, Ankara, 2001, s.29. 

11 Bekir ONUR, Çocuk Tarih ve Toplum, İmge Kitabevi, Ankara, 2007, s.97. 

4

nedenle çocuk ölümlerinin Orta Çağ’ a özgü çok belirgin bir toplumsal olgu 

olduğu, 12 aynı zamanda doğum ve bebek ölüm oranlarının çok yüksek olması 

sebebiyle ana-babaların “olası bir kayıp” olarak gördükleri bir “canlıya” 13 derinden 

bağlanmaktan kaçındıkları 14 üzerinde durmaktadır. Öyle ki, 14.yüzyıla kadar 

çocuklara, vasiyetnamelerde bile yer verilmediği ifade edilmektedir. 15 

Batı Toplumlarında, Orta Çağ boyunca çocukluk ayrı bir gelişim dönemi 

olarak görülmemiştir. Çocuklar, yetişkinler ile iç içe yaşamışlar, aynı giysileri 

giymişler, aynı besinleri tüketmişler, aynı oyunları oynamışlardır. Dönemin resim ve 

heykel sanatı örnekleri, bu tespiti doğrular niteliktedir. 16 Postman’a göre, Ortaçağ’da 

yedi yaşına gelen çocuk, iyi bir biçimde konuşmaya başlamakta, böylece 

yetişkinlerin söylediği ve anladığı şeyleri söyleyebilmekte ve anlayabilmekteydi. 

Böylece, Orta Çağ’da, çocukluk, ortalama 7 yaşında sona ermekteydi. 17 

Orta Çağ’da dayak çocuğun eğitiminde sık kullanılan bir yöntem 

olagelmiştir. 18 Yaygın çocukluk algılayışı, kölelik ideolojisiyle benzeşen taşınır eşya 

ya da mülk parçası yaklaşımı ile gelişmiştir. 19 Çocuklar için bir hukuk veya ceza 

yasaları geliştirilmemiştir. Çocuklar da, yetişkinler gibi, her türlü suçtan tam 

sorumlu tutulabilmiş ve ağır cezalara mahkum edilebilmişlerdir. 20 

Aries, Orta Çağ’da çocukluk duygusunun bulunmadığını iddia etmektedir. 

Devamında, çocukluk duygusunun bulunmayışının, çocukların ihmal ve istismar 

edildiği veya çocuklara karşı sevecenlikle yaklaşılmadığı şeklinde algılanmaması 

gerektiğini eklemektedir. Ona göre çocukluk duygusunun bulunmayışıyla anlatmak 

istediği, çocuklara karşı duyarlılığın gelişmemiş olmasıdır. Çocuğu, yetişkinden 

12 İsmail DOĞAN, “Çocuk Haklarının Sosyolojik Evriminden Dünya ve Türkiye İçin Çıkan 

Sonuçlar”, I.Çocuk Kurultayı Bildiriler Kitabı, Edt.:Mustafa Ruhi ŞİRİN ve Sevgi USTA SAYITA 

İstanbul Çocukları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000, s.45. 

13 Mine TAN, “Çocukluk, Dün ve Bugün”, Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 

1993, Edt.:Bekir ONUR, İstanbul, 1994, s.18. 

14 GANDER ve GARDINER, s.27. 

15 POSTMAN, s.31. 

16 Bekir ONUR, “Sunuş”, Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 1993, Edt.:Bekir 

ONUR, İstanbul, 1994, s.3-4. 


18 YÖRÜKOĞLU, s.24. 

19 David ELKIND, Çocuk ve Toplum Gelişim ve Eğitim Üzerine Denemeler, Çev.: Demet 

ÖNGÜN, Edt.: Bekir ONUR, ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999, s.36. 


5

hatta gençten ayıran, bu özgüllüktür. 21 Diğer bir ifadeyle, Ortaçağ’da çocukluğu 

yetişkinlikten ayıran konular hakkında hiçbir şey bilinmiyordu. 22 Aries’in bu 

tespitlerine, Le Goff, insanların çocuktan büyülenecek, ona ayıracak vakitleri 

olmadığını, onu ancak fark edebildiklerini iddia ederek cevap vermektedir. 23 

Orta Çağ’ın Batı dünyasından farklı olarak, İslam Uygarlığında, Kuran ve 

Sünnette, buluğ yaşına kadar çocuğun mükellef sayılmadığı öğretisi mevcuttur. 

Çocukluğun yetişkinlikten farklı özel bir biyolojik evre olduğu, doğumdan buluğ 

çağına kadar birkaç değişik evreden geçilerek çocukluktan çıkılacağı, yetişkinliğe 

belli bir hazırlık ve yetişme sonucunda ulaşıldığı ve çocuğun yetiştirilmesinde 

sorumluluğun yetişkinlere ait olduğunu gösteren ayet ve hadisler bulunmaktadır. 24 

Batı’da, Orta Çağ boyunca, skolastik düşüncenin ve bu düşüncenin çocuğu 

ilk günahın ürünü olarak görmesinin hakim yapıyı oluşturduğunu düşündüğümüzde, 

çocukluğun moderniteye kavuşabilmesi için neden reform hareketlerini beklediğini 

daha iyi yorumlayabiliriz. 

Çocukluğun hiç tanınmadığı bir çağdan, hukuksal, toplumsal, eğitsel 

kurumlar içinde korunmaya alınan çocukluk kavramına geçiş dört asır sürmüştür. 

Batı Avrupa’da çocuk anlayışında önemli bir değişim, 16. ve 17. yüzyılda ortaya 

çıkmıştır. Çocuğun ayrı bir kişilik, çocukluğun da ayrı bir yaşam dönemi olarak 

algılanmasında; ekonominin tarımdan sanayiye kaymasının, orta sınıfın 

gelişmesinin, aile yapısının ve rolünün gelişmesinin, çocuk ölümlerinin azalmaya 

başlamasının, aile içinde duygusal bağın önem kazanmasının ayrı ayrı birer unsur 

olduğunun altı çizilmelidir. 25 

Modern çocukluk olgusunun ortaya çıkış dinamiklerinin temelini, Reform ve 

Rönesans Hareketleriyle alt yapısı belirlenen ve o zamanki şartlar altında zirve 

yaparak Aydınlanma Çağı adını alan düşünsel devrimle birlikte, üretimin serileştiği, 

sanayi devriminin ortaya çıkardığı baş döndürücü toplumsal hareketlilik seyri 

21 Bekir ONUR, Anılardaki Aşklar Çocukluğun ve Gençliğin Psikoseksüel Tarihi, Kitap 

Yayınları, İstanbul, 2005a, s.13. 

22 Bekir ONUR, Türkiye’de Çocukluğun Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara, 2005b, s.26. 

23 LE GOFF, J. La Civilisation de L’Occcident Medieval, Paris, 1964, s.35’den aktaran: Sibel 

BOZBEYOĞLU. “Ortaçağ Fransa’sında Anne-Çocuk İlişkisi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat 

Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 2, Yıl 2000, s.8. 

24 TAN, 1994, s.13-14. 

25 ONUR, 1994, s.4-5. 

6

oluşturmuştur. Şüphesiz üretimi serileştiren bu sürecin ardından meydana gelen işçi 

hareketlerinin özendirdiği toplumsal değişme rüzgarlarıyla birlikte, özellikle tıp ve 

psikiyatri bilimi ile diğer bilimlerdeki gelişmeler, çocuğun korunması sürecinde, 

ailenin yanı sıra devletin de sorumlulukları olduğu anlayışının yerleşmesinde etkili 

olmuştur. 

Postman, çocukluğun Rönesans’ın en önemli, belki de en insancıl icadı 

olduğunu savunmaktadır. 26 Batı’da, Rönesans ile birlikte çocuğa gösterilen ilgi 

artmıştır. Reform Hareketleri de, çocuğa yönelik tutum ve davranışları olumlu 

etkilemiş, skolastik düşüncenin oluşturduğu, insanın doğuştan günahkar olduğu 

inancı sarsılmıştır. 27 

Modern Çocukluk olgusunun ortaya çıkışında J.J.Rousseau ve J.Locke gibi 

düşünce adamlarının etkisi göz ardı edilemez. Aydınlanma Çağı’nda klasik Hristiyan 

felsefesine karşı çıkan Locke ve Rousseau, yeni çocuk anlayışının doğuşuna dair bir 

nevi manifesto oluşturmuştur. Onlar, çocuğun iyi veya kötü olarak ortaya 

çıkmasında tek sorumlunun toplumun kendisi ve inandığı değerlerin olduğunu ilan 

etmiştir. 28 

Aries’e göre, modern çocukluk kavramı burjuvazi ve aristokrasiye özgü bir 

fenomendi ve öncelikle erkek çocukları kapsamaktaydı. Alt sınıfların, köylü ve 

esnafın çocukları için eski yaşam biçimi devam etmekteydi. 29 Karataş ve diğerleri 

de, Aydınlanma Çağı’ndan itibaren, çağdaş çocukluk algısının oluşumunda, burjuva 

sınıfının olumlu etkilerinden bahsetmektedir. 30 

17. Yüzyılda zorunlu eğitimin yaygınlaşmaya başlaması, yeni çocukluk 

anlayışının temellerini atmıştır. 31 Bumin, Aydınlanma Dönemi’nin ardından vücut 

bulmaya başlayan ulus-devletlerin eliyle verilmeye başlayan eğitim ile Orta Çağ’ın 

karanlık yapısı içinde kilisenin tekelinde bulunan çocukluğun ve algılayışının el 

değiştirdiğini, artık yeni sahibin devletin kendisi olduğunu belirtmektedir. Bu felsefi 


27 ONUR, 2007, s.97. 


29 TAN, 1994, s.18. 

30 

Kasım KARATAŞ ve Hakan ACAR, Özlem C. ÖNTAŞ, Yüksel B. ACAR, Elif 

GÖKÇEARSLAN, “Türkiye’de Çocuğun Korunması: Osmanlı’dan Günümüze Çocuk Refahına 

Yönelik Düzenlemeler”, Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 15, Sayı 1 (Nisan), Yıl 2004, s.16. 

31 ONUR, 2007, s.97-98. 

7

yaklaşımla devlet ve kilise arasındaki mücadeleden devlet galip gelmiş, kilisenin 

çocukları, devletin çocukları olmuştur. 32 

Özellikle 18. yüzyılın sonları ve 19. yüzyılda, yüksek enerji teknolojisinin 

giderek artan bir şekilde kullanılmaya başlanması ve yaygınlaşması ile ortaya çıkan 

sanayileşme, öncelikle Batı Medeniyeti’nde sosyal yapıya karşı bir hücum 

oluşturmuştur. Büyük bir değişme ve hareketlilik getirerek mevcut toplum düzenini 

alt üst etmiş ve kendi yapısını kurmaya yönelmiştir. 33 Bu hareketlilik, mevcut aile 

düzenini de değiştirmiştir. Çekirdek aile adı verilen yeni aile yapısı ortaya çıkmıştır. 

Teknik ve kalifiye eleman sayısının giderek artması, geliri iyi olarak sayılabilecek 

orta sınıfın genişlemesini sağlamıştır. Bu genişleme, üst sınıftan sonra orta sınıfta da 

çocuğa verilen değerin ekonomik değerden duygusal değere doğru kaymasını 

başlatmıştır. Artık, çocuklar duygusal tatmin aracı olmaya başlamıştır. Ancak o 

dönemin şartlarında, alt sınıf için bu durumun orta ve üst sınıfa benzer olduğu 

söylenemezdi. 

Yığın insan gruplarının içinde bulunduğu alt sınıfın bu döngüsü, çocuğun 

ekonomik değer olması gerçeğini göz önüne getirmekten geri durmamıştır. 

18.yüzyılda artık giderek artan işgücü ihtiyacı, çocukları, sanayileşme yürüyüşünün 

önüne ucuz iş gücü olmaları sebebi ile katmıştır. Öyle ki, 19. yüzyılda İngiltere’de, 

maden ocaklarında çalışan çocukların feryatlarına, kamuoyunun kayıtsız kalamamış 

olmasına rağmen, ancak 10 yaşından küçük çocukların maden ocaklarında 

çalışmaları yasaklanabilmiştir. 34 

Amerika Birleşik Devletleri’nde de Endüstri Devrimi ile birlikte, çocuklar 

ucuz fabrika işçileri olarak görülmeye başlanmıştır. Elkind, bu sürecin değişimine 

yönelik adımların bir anlamı olduğu hususunda, akıl kurcalayan şu cümleleri 

kurmaktadır 35 : 

Bu durumu izleyen sosyal reform hareketleri, çocuk imgesinin 

ucuz fabrika işçiliğinden, fabrika işinde çalışan çırak imgesine 

dönüştürmüştür. Çocuklar fabrika yerine, fabrikada çalışmak 

üzere hazırlanmaları için okula gönderildiler. 

32 Kürşat BUMİN, Batı’ da Devlet ve Çocuk, Patika Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 1998, s.8. 

33 Nesrin KOŞAR, Sosyal Hizmetlerde Aile ve Çocuk Refahı Alanı, 2.Basım, Ankara, 1992, s.4. 

34 POSTMAN, s.71-72. 

35 ELKIND, 1999, s.37. 

8

Rönesans ve devamında gelen reform hareketleriyle başlayan çocuk tasarımı, 

1850-1950 yılları arasında zirve noktasına ulaşmıştır. Bu döneme, tipografik 

çocukluk dönemi de denilmektedir. Bu dönem, sonrasında yerini elektronik 

çocukluğa bırakmıştır. Tipografik dönemin ortak sembolleri kitapken, elektronik 

çocukluk döneminin ortak sembolü önceleri TV, şimdilerde ise bilgisayar ve internet 

olmuştur. Bu dönemde çocuk, yetişkinle birlikte bilginin ortak kullanıcısı ve 

tüketicisi olmuştur. Çocuk-yetişkin ayrımı yapmadan, ortak kullanıma açılan iletişim 

imkanları ve araçları, çocuğun yetişkinlerin dünyasına girişini kolaylaştırmıştır. 36 

Postman, çocukluğun doruğa ulaştığı bu dönemde, çocukların sömürüsüne 

yasal engeller getirilmeye çalışılmasını, çocukların okul hayatının başlamasını, 

kendilerine has giyim, eşya, edebiyat, oyun ve sosyal dünyalarının yaratılmasını 

ciddi adımlar olarak nitelendirmektedir. 37 

20.yüzyıl egemen çocuk paradigması üç temel varsayıma dayandırılmaktadır. 

İlki, çocukların yetişkinlerden farklı olduğu veya çocukluğun özel bir biyolojik 

dönemi oluşturduğu, ikincisi, çocukluğun yetişkinliğe hazırlanması gerektiği, 

üçüncüsü ise çocukların yetiştirilmesinin, geleceğe hazırlanmasının sorumluluğunun 

yetişkinlere ait olduğudur. 38 

20. yüzyılda, adeta çocukluğun tasarlandığı zaman diliminde, çocukluğun 

keşfine ağırlık verilmiştir. Friedlander, bu yüzyılla birlikte antropoloji, biyoloji, tıp 

ve psikoloji bilimindeki ilerlemelerin, toplumun çocuğa karşı bakış açısını da 

değiştirmeye başladığını belirtmektedir. 39 Bütün olumlu görünen gelişmelere 

rağmen, çocukluğun her geçen gün tüketildiğini savunanların sayısının 

azımsanmayacak kadar büyük olduğu gözden kaçmamaktadır. 

Aydınlanma Çağı’yla başlayan, çocuklukla yetişkinlik arasındaki göreceli 

ayrımın, günümüzde erozyana uğradığı, sınırlarının belirsizleştiğini iddia edenlerin 

sayısı günden güne artmaktadır. Bu duruma kanıt olarak da çocukların ve 

yetişkinlerin giyeceklerinin, beslenme tarzlarının yeniden birleştiği, yetişkinlerin 

36 Mustafa R. ŞİRİN, Dersimiz Çocuk, İz Yayıncılık, İstanbul, 2006, s.27-28. 


38 TAN, 1994, s.11. 

39 Walter A. FRIEDLANDER, Sosyal Refah Hizmetine Başlangıç, Çev.: Resan TAŞÇIOĞLU, 

SSYB Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1966, s.44. 

9

giydiği bluecinlerin, spor ayakkabıların ve aksesuarların minyatür çeşitlerini 

çocuklara kullandırıldığı ifade edilmektedir. Bukatko ve Daehler’e göre, daha da 

önemlisi, eskiden çoğunlukla yetişkinlerin dünyasında bulunan pek çok sorunu artık 

çocukların da yaşıyor olmasıdır. Alkolizme ve uyuşturucuya, cinsel ilişkiye, şiddete, 

artık çocuk ve ergenler arasında veya çocuk ve yetişkinler arasında daha çok 

rastlanmaktadır. Ayrıca, boşanmaların giderek arttığı bir ortamda, boşanan anababaların, 

çocuklarını kendilerine duygusal destek sağlamaya zorladığına şahit 

olunmaktadır. Diğer bir anlatımla, roller tersine dönmektedir. 40 

Telgrafın icadı ile başlayan, telefonun icadıyla sürüklenen, TV’nin 

kullanılmaya başlamasıyla büyük kitlelere ulaşan ve internet ağının tüm dünyayı 

sarmasıyla günümüzde zirve noktasına ulaşan iletişim teknolojisindeki 

gelişmelerin, 41 farklılıkları törpüleyerek tek tip çocukluk yaratmaya başladığı 

hususundaki eleştirilerde artış gözlenmektedir. 

Dünya ekonomik pazarı artık bir bütüne döndü. Mesafe inanılmaz derecede 

yakınlaştı. Giddens’ın deyimiyle, dünya küresel bir köy halini aldı. 42 Çok uzaklar 

bize yakınlaşırken, çok yakınlar ise bizden uzaklaşmaya başladı. 

Çocukların çoğu benzer siber oyunları oynamaya başladılar. Çizgi film 

kahramanlarına ait olan çıkartma ve posterlerin üzerinde olduğu giysileri, dünyanın 

bir ucundaki çocuklar ile diğer ucundaki çocuklar aynı anda giymeye başladı. 

Çocuklar, yeni ve oldukça büyük bir pazarın hem tüketicisi, hem de eleştirel bir 

bakış açısıyla tüketileni oldular. Mendel, yeni dünya düzeninin kurucuları olan 

görsel medya ve çokuluslu şirketlerin yeni sömürge hedefinin çocuklar olduğunu bu 

nedenle belirtmektedir. 43 Mustafa Şirin’in “Dersimiz Çocuk” isimli çalışmasında bir 

bölüme girizgâh yazan Ümit Meriç’in benzer yakınmalarına kulak verelim: 44 

…bugün elektronik çocukluk evresine girdik. Bütün dünya 

çocukları artık aynı kitapları okuyor, aynı resimlere bakıyor, 

aynı oyunları oynuyor. Globalleşme artık çocukluktan başlıyor. 

Yeni düzenin köleleri artık çocuklarımız mı? 

40 ONUR, 1994, s.5-6. 

41 Cemal YALÇIN, “Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla İnternet”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal 

Bilimler Dergisi, Cilt 27, Sayı 1 (Mayıs), Yıl 2003, s.80. 

42 Antony GIDDENS, Elimizden Kaçıp Giden Dünya, Çev.: Osman AKINHAY, Alfa Yayınları, 

İstanbul, 2000. 

43 ŞİRİN, s.28-29. 

44 ŞİRİN, s.21. 

10

Kleine, kapitalist dünyanın aktörlerinin, çocukları/çocukluğu büyük bir pazar 

olarak gördüğünü ve çocuklara bir şey satmanın en kolay yolunun ise satacağı 

nesneyi çizgi filmle cazip hale getirerek birleştirmek olduğunu dile getirmektedir. 45 

Heyecanı sürekli canlı tutarak, çocukları ekran başında tutmak isteyen 

medyanın, çocukların dünyasına göre hazırlanmış eğlendiriciliğinin yanı sıra öğretici 

taraflarının da içeriğinde bulundurması gereken çizgi filmleri bile, giderek şiddet 

içerikli hale getirdiği gözden kaçmamaktadır. Her seferinde şiddet eylemleriyle 

burun buruna gelen çizgi film kahramanlarının, birkaç saniyede eski hallerine 

dönmesi, çocukların bu sahneleri kendileriyle kıyaslamalarına ve şiddete dayalı daha 

fazla eylemler sergilemelerine neden olmaktadır. 46 

Çocukluğun tüketildiği serzenişlerini daha da arttıran, iletişim araçlarını 

elinde bulunduranların, çocukları, suçun, şiddetin, cinselliğin vazgeçilmez konusu 

yapılması hususunda ihtiyatlı davranmamasıdır. 

Çağdaş toplum, çocukları daha erken yaşlarda daha fazla şey yapmaya ve 

başarılı olmaya zorlamaktadır. Çocuklardan beklentiler artmaktadır. Çocuklar, 

okulda, sınavda, sanatta, sporda daha fazla başarı ortaya koymaya 

koşullandırılmaktadır. Artık çocuklar çocuk olmaya, oyun oynamaya, baskıdan uzak 

yaşamaya ne zaman bulabilmekte ne de fırsat yaratabilmektedir. 47 Göreceli de olsa, 

sanki Orta Çağ’ın karanlık dönemlerinde olduğu gibi, çocukların bir anda 

büyümeleri ve yetişkin olmaları beklenmektedir. 

Bu yaklaşımdır ki, çocukların üzerine, cinsel yönden yetişkinlik imgesini 

yükleyerek, çocuk cinsel istismarını artırmıştır. Elbette önceden de çocukların cinsel 

yönden istismarı vardı. Ancak sorunun bu denli büyümesinde, bu denli 

sistematikleşmesinde, küreselleşen dünyanın vahşi yüzünün payı yok mudur? 

Elkind’ın tespitleriyle, “14 yaşında poposunu sağa sola çevirerek kendisine verilen 

kot pantolonun reklam filminde rol alan şehvetli küçük kızları”, 48 bugünün modern 

45 Stephen KLEINE, Out of Garden, Toys and Children’s Culture in the Age of TV Marketing, 

London, 1992’den aktaran: Suat SUNGUR, “Marksist Düşünce Sisteminde Kitle Kültürü ve 

Televizyonda Yayınlanan Çizgi Filmlerin İdeolojik İşlevlerine Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi 

İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 30, Yıl 2007, s.133-134. 

46 Güliz ULUÇ, Toplumsal Bir Gruba Yönelik Şiddet Türü: Medya, Şiddet ve Çocuklar, 2002, 

, Erişim Tarihi: 08.08.2010. 

47 ONUR, 1994, s.5-6. 

48 ELKIND, 1999, s.218. 

11

dünyası yaratmadı mı? Bu soruya içten cevap vermek için çocukluğun içinde 

bulunduğu günümüz dünyasını gözlemlemek yeterlidir. 

Atay, çocukluğun, modern zamanda ulus-devlet ve güçlenen merkeziyetçi 

yapılar ile birlikte, ihtiyaç duyulan yurttaş-vatandaş bağlamında keşfedildiğini ifade 

ederek, süreç içinde kapitalist sistemin ihtiyacı doğrultusunda “sermaye” olarak 

görülmesinin altını çizmekte ve Postman’ın “Çocukluğun Yokoluşu” isimli eserinde 

dile getirdiği, çocukluğun yetişkinlere ait olduğu savıyla birlikte, çocukluğun 

endüstriye ait olduğunu belirterek, kitle kültürü ile birlikte çocuğun tüketici olarak 

ele alındığını ve yönlendirildiğini iddia etmektedir. Yeni dünya düzenindeki 

etkileşimlerin ise bu kadar hızlı meydana gelmesinin, durumun vahamiyetini 

gizlemeye yardımcı olduğunu savunmaktadır. 49 

Postman, 1850’li yıllarda telgraf ve telefonun icadıyla başlayan elektronik 

kitle iletişimine geçişin, iletişimi kişisel ve yerel düzeyden küresele çevirdiğini, 

bilginin nitelik ve niceliğinin akış ve alışının değiştiğini, bu ortamda çocuk/çocukluk 

üzerindeki simgesel çevrenin denetimini evden ve okuldan kopardığını, böylece 

yetişkinlerin dünyasındaki yolsuzluk, güvensizlik, şiddet ve çürümüşlüğün, 

alabildiğine paylaşılan yeni düzen içinde, çocukların da kullanmaya başladığını 

savunarak, yetişkin bilgisinin saklı meyvesine ulaşan çocuğun, çocukluğun 

bahçesinden kovulduğu betimlemesini yapmaktadır. 50 

Postman, günümüz modern dünyasında çocuklukla ilgili olarak, çocukların 

cinsel obje olarak kullanılması, çocuk suçlarının yetişkin suçlarıyla benzer hale 

gelmesi, giyim ve kuşamıyla yetişkinler ile benzeştiği, çocuk oyunlarının artık 

unutulmaya başladığı, çocukların fiziksel görüntüsünün değiştiği, çocukların 

yetişkin, yetişkinlerin de çocuklar gibi davranmaya başladığı tespitlerini 

yapmaktadır. 51 

Postman, çocukluğun yok oluşuna iki kurumun karşı koyabilecek güçte 

olduğunu, bu kurumların da aile ve okul olduğunu, aile ve okul müesseselerinin 

49 Tayfun ATAY, “Popüler Kültürden Kitle Kültürüne Çocukluğun Dönüşümleri”, V. Ulusal Çocuk 

Kültürü Kongresi: Popüler Kültür ve Çocuk, 12-13 Ekim 2005, Edt.: Neslihan GÜNEY ve Nihal 

AHİOĞLU, Dipnot Kitabevi, Ankara, 2007, s.87-101. 


51 POSTMAN, s.13-15. 

12

güçlendirilmesi ve sorunlara karşı koyabilecek yapıya kavuşturulmasının, 

çocukluğun kurtuluşuna vesile olacağı düşüncesindedir. 52 

Alver, Postman’ın çalışmalarında dile getirdiği kitle iletişiminin çocukluğun 

mana ve ehemmiyeti üzerinde yıkıcı etkilerinin olduğu vurgularına karşı çıkmakta 

ve çocukluğun çarpık tasarlanmasında, sadece iletişim ve imkanlarının sorumlu 

tutulamayacağını ifade etmekte ve şöyle devam etmektedir: 53 

...Çocukluğun korunması ve geliştirilmesi için medya 

dizgesinin yanında, politika, ekonomi ve hukuk dizgeleri gibi 

diğer dizgelerde de gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. 

Sağlıklı bir çocukluk kültürünün oluşturulması için ekonomik 

koşulların iyileştirilmesi, çocuk haklarının yasalarla güvenceye 

alınması, eğitim olanaklarının geliştirilmesi ve eğitim 

niteliğinin yükseltilmesi elzemdir 

Fass, küresel dünya düzeninin, dünya çocukları için çizdiği olumsuzluklara dikkat 

çekici örnekler ile değinmektedir: 54 

Tayland’da Fransız turistler tarafından kiralanan erkek ve kız 

fahişe çocuklar, internetteki çocuk pornografisi, Amerikan 

giysileri için ipek yapan 5 yaşındaki tekstil işçileri, Milano 

kaldırımlarında kendilerine parlak bir gelecek planlarken şiddete 

uğrayan ve tecavüz edilen Doğu Avrupalı ergen kızlar: Bunlar, 

ekonomi küresel bir ağ haline geldiği ve bilgi iletişimi araçlarımız, 

tüm köy ve küçük yerleşim birimlerine kadar ulaştığı için, 

günümüzde artık sürekli karşılaştığımız şaşırtıcı görüntülerdir. 

Son derece korunmasız insanlara yönelik bu saldırılar karşısında 

dehşete düşmekte ve kendimize bunun, geleceğe dönük bir felaket 

habercisi olup olmadığını sormaktayız. Yaşadığımız gezegen 

küçüldükçe, çocuklarımızı, zengin ve yoksul uluslar arasındaki 

giderek açılan ve alabildiğine büyük uçuruma kurban mı 

edeceğiz? 

Elbette bu olumsuz görünümlü süreç içinde duygusallıkla hareket etmek sonucun 

değişmesine katlı sağlamayabilir. Ancak çocukların korunma hakkı savunusuyla 

birlikte gidilecek değişim süreci, çocukları koruma politikalarını başarıya 

ulaştırabilir. 

52 POSTMAN, s.189-192. 

53 

Füsun ALVER, “Neil Postman’in Çocukluğun Yok Oluş Sürecinde İletişim Teknolojisi 

Eleştirisinin Eleştirisi”, Ankara Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, Yıl 

2004, s.139-141. 

54 Paula S. FASS, “Çocuklar ve Küreselleşme”, Çev.: Nihal AHİOĞLU, Ankara Üniversitesi 

Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 37, Sayı 1, Yıl 2004, s.141-142. 

13

Çocuk ve çocukluk algılayışlarının değişimi, çocuğun korunması 

politikalarına öncülük etmiştir. Çocuk koruma sistemlerinin oluşumu doğrultusunda, 

çocukluk yaklaşımlarının ciddi katkıları olmuştur. Bu paralelde, çalışmanın bir 

sonraki bölümünde çocuklara yönelik oluşturulan çocuk koruma sistemlerin ortaya 

çıkış süreçlerine ve politikalara değinilecektir. 

Çocuk koruma politikalarından bahsederken, biri geneli diğeri ise özeli 

kapsayıcı iki farklı değerlendirmeyle hareket etmek konunun geniş yelpazesi içinde 

anlaşılabilirliğini kolaylaştıracaktır. Olumlu veya olumsuz değerlendirilsin, 

eğitimden sağlığa hatta özelleştirmeye kadar, hemen hemen pek çok politika 

çocuklarla ilgilidir. Bu durum, çocuk politikalarının genel olarak değerlendirilmesini 

ifade eder. Ancak özelde çocuk koruma politikalarıyla belirtilmek istenen ise, 

korunmaya ihtiyacı olan veya risk altında bulunan çocuğun korunmasına yönelik 

politikaların ifade edilmesidir. Çalışma boyunca, korunma ihtiyacı olan veya risk 

altında bulunan çocukların korunması üzerine yoğunlaşılarak, genel çocuk 

politikalarından da bahsedilmeye çalışılacaktır. 

1.1.2. Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kavramı 

Geçmişte kimsesiz veya yoksul çocuklar olarak adlandırılan çocuklara 

yönelik kavramlaştırmaya paralel olarak, yoksul veya kimsesiz olmayan çocukların 

da korunma ihtiyacına bürünebilmesi sebebiyle, korunmaya muhtaç çocuk kavramı 

doğmuştur. Koşar, her yönden sağlıklı yetişmesi için gerekli koşulların 

sağlanamadığı çocuğu, en geniş anlamıyla korunmaya muhtaç çocuk olarak ele 

almaktadır. 55 

Yörükoğlu, kimsesiz çocuklar olarak betimlediği korunmaya muhtaç 

çocukları, çeşitli nedenlerle öz anası-babası ile birlikte yaşamak gibi en doğal 

hakkından yoksun kalan, herkesin acıdığı, ama kimsenin tam sahip çıkmadığı 

çocuklar olarak tanımlamaktadır. 56 

Yolcuoğlu, korunmaya muhtaç çocukları; temel bakımı, yetiştirilmesi, 

esirgenmesi ve gözetilmesinde yetersizlikler bulunan, bu yetersizlikler nedeniyle, 

55 KOŞAR, s.43. 


14

sosyal, fiziksel, ruhsal ve ahlaki yönden sağlıklı bir yetişkin olması risk altına giren 

çocuklar olarak ifade etmektedir. 57 

2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu; 

…beden, ruh ve ahlak gelişimleri veya şahsi güvenlikleri 

tehlikede olup;1. Ana veya babasız, ana ve babasız, 2. Ana 

veya babası veya her ikisi de belli olmayan, 3. Ana ve babası 

veya her ikisi tarafından terkedilen, 4. Ana veya babası 

tarafından ihmal edilip; fuhuş, dilencilik,alkollü içkileri veya 

uyuşturucu maddeleri kullanma gibi her türlü sosyal 

tehlikelere ve kötü alışkanlıklara karşı savunmasız bırakılan ve 

başıboşluğa sürüklenen çocuğu 

korunmaya muhtaç çocuk olarak kabul etmektedir. 58 5395 Sayılı Çocuk Koruma 

Kanunu korunmaya muhtaç çocuğa iki açıdan yaklaşmaktadır. Kanun, korunmaya 

muhtaç çocuğu korunma ihtiyacı olan ve suça sürüklenen çocuk olarak ayrı ayrı ele 

almaktadır. 

Korunma ihtiyacı olan çocuk; fiziksel, duygusal, sosyal, zihinsel ve ahlaki 

gelişimi veya kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal ve istismar edilen ya da bir 

suçun sonuçlarına maruz kalan, mağdur çocuğu ifade etmektedir. Suça sürüklenen 

çocuk ise; kanunlarda suç olarak tanımlanan bir eylemi işlediği iddiasıyla hakkında 

soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik 

tedbirine karar verilen çocuğu izah etmektedir. 59 

Akyüz’e göre, korunmaya muhtaç çocuk tanımı çok geniştir. Kimseli veya 

kimsesiz, zengin veya yoksul, suçlu veya suçsuz, engelli veya engelli olmayan gibi 

özellikleri ön plana alınmadan, hukuki bakımdan sağ ve tam doğduğu andan reşit 

oluncaya kadar, her çocuk korunmaya muhtaçtır. 60 

Korunmaya muhtaç çocuklar sorun alanına yönelik geliştirilen politikaların 

geçirdiği aşamalar günümüzde çocuk hakları sözleşmesine kadar uzanmaktadır. 

Çalışmanın bundan sonraki kısmında bu gelişim seyri ele alınacaktır. 

57 İsmet YOLCUOĞLU, “Sosyal Çalışma ve Çocuğun İyilik Hali”, Toplum ve Sosyal Hizmet 

Dergisi, Cilt 20, Sayı 1 (Nisan), Yıl 2009, s.89. 

58 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Kanun Numarası 2828, Yayınlandığı 

Resmi Gazete Tarihi 27.05.1983, Sayı 18059, Madde 3/b. 

59 Çocuk Koruma Kanunu, Madde 3. 

60 Emine AKYÜZ, “Medeni Kanun İle Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu 

Açısından Korunmaya Muhtaç Çocuklar”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 

Cilt 20, Sayı 1, Yıl 1987, s.11. 

15

1.2. Dünya’da Modern Çocuk Koruma Politikalarının Ortaya Çıkışı 

Çocuk, tarihin her döneminde, dönemin özelliklerine göre, inceleme konusu 

olmuştur. Tarihsel süreçte çocuklara karşı özen göstermenin ve onları korumanın 

kapsamı, toplumların ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmelerine ve toplum içinde 

egemenlik koşullarına bağlı olmuştur. 

Her toplumda, uygun olmayan şartlarda yaşayan çocuklar bulunmaktadır. Bu 

şartları ortadan kaldırmak, her çocuğa, yetenekleri ölçüsünde gelişebilme imkanı 

sunmak, en alt düzeyde aile ve en üst düzeyde toplum korunması için gereklidir. Bu 

gereklilik, çocuk koruma sistemlerinin amaçlarından birisidir. 61 Çalışmanın bu 

bölümünde dünyada, özellikle Sanayi Devrimi’ni ve onun olumlu veya olumsuz 

sonuçlarını yoğun olarak yaşayan toplumlarda çocukları koruma politikalarının 

ortaya çıkış süreçleri, Sanayi Devrimi öncesi ve Sanayi Devrimi sonrası olarak iki 

dönemde incelenmeye çalışılacaktır. 

1.2.1. Sanayi Devrimi Öncesi Dönem 

Korunmaya muhtaç çocuklar (KMÇ) sorunu, hemen her toplum için özel bir 

önem ve öncelik arz eden; o toplumun inançları, değer yargıları, örf ve adetleri, 

töreleri, yazılı ve yazısız yasaları ile çözülmeye ve önlenmeye çalışılan bir sosyal 

sorun olmuştur. 62 

Tarihte ilk olarak Mezopotamya’da yaşayan Sümerler’de ve Çin’de 

çocukların bakımı ve gözetimiyle ilgili bilgilere ulaşıldığı savunulmaktadır. 63 

Romalılar döneminde, öğretmen Quintilian, yetişkinlere özel konuları 

(cinsellik gibi) çocukların yanında konuşmaktan geri durmayan davranışlardan 

çocukların korunması gerektiğini savunmuştur. Quantilian’ın bu tespitlerinden 

yaklaşık 300 yıl sonra yeni doğan çocukların öldürülmesi yasaklanarak Roma’da 

61 KOŞAR, s.39. 

62 Hasan ERGUNCU, “Sosyal Hizmetler Bağlamında Korunmaya Muhtaç Çocuklar Sorununa 

Cumhuriyet Türkiye’sinin Yasal Yaklaşımı”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı Bildiriler 

Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara 1997, s. 121. 

63 Osman K. AKOL, Kimsesiz Çocuklar, Örnek Matbaası, Ankara 1950’den aktaran: Saadettin 

ÖZDEMİR, Korunmaya Muhtaç Gençlerin Din Öğretimi, İhtiyaçları, Tuğra Ofset, Isparta 2002, 

s.1. 

16

çocukların korunmaya, bakıma, eğitime ve yetişkinlerden ayrı olarak ele alınması 

gerektiğine inanç yayılmıştır. 64 

Toplumların büyümesiyle, çocuğun korunması işini din referanslı veya 

gönüllü kuruluşlar üstlenmiş ve daha çok hayırseverlik duyguları ile yapılmıştır. 65 

İnan, Batı’da çocuklara özen gösterilmeye ve özel olarak korunmaya başlamasını, 

Hıristiyanlığın kabulü ve yayılmasıyla ilişkilendirmektedir. 66 Yörükoğlu, 

Hıristiyanlığın doğup yayılmasından sonra, Tanrı korkusuyla da olsa, çocuklara 

önceki dönemlere nazaran iyi davranılmaya başlanıldığını, yine de asıl amacın 

çocukları gözetmek, korumak, kurtarmak değil, Tanrının buyruğuna çekerek, vaat 

edilen cennete ulaşabilmek olduğunu düşünmektedir. 67 

İslam Uygarlığı da, çocukların korunması hususunda kendi içtihadını 

geliştirmiştir. 12. yüzyılda yaşamış olan Hanefi Mezhebi Kadısı Mahmud Al 

Asrushani, Müslüman çocuklarla ilgili olarak ayrıntılı şekilde ele aldığı eserinde, 68 

çocuk evlilikleri, çocukların yasal durumları, ceza yasalarına ne ölçüde tabi 

oldukları, çocuk bakımı ve korunması konularını sistematik olarak tartışmıştır. 69 

İslam dininde, Kutsal Kitabın Bakara Suresinde, yetimlere kardeş gibi davranmayı, 

mallarına el sürmemeyi öğütlenmektedir. 70 

Orta Çağ Avrupası’nda çocuklar, gündelik yaşamda birer yetişkin birey 

olarak algılanır, beklentilere cevap vermesi beklenirdi. Çocukluk döneminin insan 

yaşamında ne denli önemli olduğu gerçeğinin fark edilmesi için Aydınlama Çağı’nın 

gelmesi beklenecekti. 71 


65 Ümit ONAT, “Ankara İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğüne Başvuran Korunmaya Muhtaç Çocuklar 

Üzerine Bir Araştırma”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği 

Yayınları, Ankara, 1997, s.47. 

66 İNAN, 1980, s.243. 


68 Eserin adı: Ahkam Al Sighar’dır. 

69 Avner GILADI, “İslam Uygarlığında Bir Çocukluk Kavramı Var mı?”, III. Çocuk Kültürü 

Kongresi Dünya’da ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, 16-18 Ekim 2000, Edt.: Bekir ONUR, 

ÇOKAUM Yayınları, Ankara 2001, s.108. 


71 KARATAŞ ve Diğerleri, s.16. 

17

1.2.2. Sanayi Devrimi Sonrası Dönem 

16. ve 17. yüzyıl Avrupa’sında, aileleri tarafından terk edilen çocukların 

sayısının büyük boyutlara ulaşmış olması, merkezi hükümetleri, o zamana kadar 

hayırseverlik ve kilisenin çabasıyla yürütülmeye çalışılan çocukları gözetme 

hareketine destek vermek zorunda bırakmıştır. 72 Bu doğrultuda atılan ilk adımlardan 

birisi olarak, Almanya’da ilk kent yetimhanesi 1572 yılında Augsburg şehir 

devletinde kurulmuştur. 73 

Hümanist çocuk anlayışının gelişmesinde en önemli adımların atıldığı 18. ve 

19. yüzyıl, sosyal ve ekonomik hayata damgasını vuran ateşli savunucuların çağı 

olmuştur. Locke, Rousseau, Goethe, Voltaire, Kant, Hume gibi bilginlerin, 

yönetimleri, kitleler üzerindeki izleri aracılığıyla etkileyerek, çocuk refahı alanına 

devletlerin kural koyucu, uygulayıcı ve takip edici olarak girmesindeki katkıları 

inkar edilemez. 74 1789 Fransız İhtilali sonrasında ortaya çıkan humanist akım ve 

öncülerinden Rousseau’nun, insanların mutluluklarının geniş ölçüde çocukluklarında 

hazırlandığı savı, modern çocuk koruma politikalarına ulaşmada en önemli 

basamaklardan biri olmuştur. 75 

Aslında çocuklar gibi, toplumun diğer dezavantajlı gruplarına götürülen 

hizmetlerin kalitesinin yükseltilmesinde, tarihsel ve insanlık açısından ilerlemede 

paralellik söz konusudur. Bu paralelliğin oluşumunda, ilk olarak Batı’da ortaya 

çıkan Sanayi Devrimi’nin zaman içindeki sonuçlarının etüt edilmesinin yeri büyük 

olmuştur. Köyden kente göç olgusunu, işçi sınıfını, kalabalık insan topluluklarının 

bir arada yaşamasını, kendi döngüsü içinde yaratan endüstrileşme, çarkın içinde 

mağdur olanların varlığını gizleyememiştir. 

Batı’da, özellikle Sanayi Devrimi’yle artan korunmaya muhtaç çocuklarla 

doğrudan ilgili olmasa da yoksul ve bakıma muhtaç yetişkinler için açılan 

72 Abdullah KARATAY, Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara İlişkin Politika 

Oluşum Süreci, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007, 

s.11. 

73 Thomas M. SAFLEY, Charity and Economy in Orphanages of Early Modern Augsburg, New 

Jersey, 1996, s.2’den aktaran: KARATAY, s.12. 

74 POSTMAN, s.75-76. 

75 Emine AKYÜZ, “Önemli Kanunlarımızda Çocuğun Korunmasına İlişkin Hükümler ve Boşluklar”, 

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, Yıl 1979. 

18

Fukaraevlerinde, kimsesiz ve yoksul çocukların bakımına yönelik hizmetler de 

verilmiştir. 76 

Suçlu çocuklar sorunuyla ilgili olarak 19. yüzyılda ıslahevi kavramı ve 

sorunun çözümüne yönelik uygulamaların ortaya çıkışına kadar, korunmaya muhtaç 

çocuklar, özürlüler ve suçlu çocuklar aynı kurumlardan yararlandırılmıştır. 77 

1.2.2.1. Avrupa ve Amerika’daki Gelişmeler 

İngiltere’de uygulamaya konulan “Yoksullar Yasaları” (en önemlisi 1601 

yılında Kraliçe Elizabeth zamanında çıkarılandır) çocukların korunması hususunda 

mevzuata yönelik ilk ve en önemli adımlardan birisi olmuştur. 78 Yasayla, zor şartlar 

altında yaşayan insanlar genel olarak yoksul olarak ele alınmış ve üç sınıfa 

ayrılmıştır. 79 Birinci Sınıf Çalışabilir Yoksullar: Bunlara “dilenciler” de 

denilmekteydi. Bu kişiler ıslahevlerinde veya çalışma evlerinde bir iş yapmaya 

zorlanmalıydı. İkinci sınıf Çalışamayacak Durumda Olan Yoksullar: Bu kısım 

fakirler ise “hasta”, “sakat”, “sağır” ve “dilsiz” “yatalaklar” ile “küçük çocukları 

olan anneler” gibi çalışmalarında engel bulunanlardı. Üçüncü Sınıf Yoksullar ise 

Bakıma Muhtaç Çocuklardan oluşmaktaydı. Bu çocuklar ya yetim ya da aileleri 

tarafından terk edilmiş, çok fakir ailelerin çocuklarıydı. 

1814 yılında, İngiltere tarihinde çocuk kaçırmak ilk kez suç sayılmıştır. 

Çocuklara, işledikleri suçlardan ötürü ölüm cezası verilebiliyordu. Ancak, çocuk 

kaçırmak suçu, mülkiyete zarar vermek suçuyla eş değer tutuluyordu. 80 19. yüzyılın 

ikinci yarısından itibaren bu anlayış değişmeye başlamıştır. 

Sanayileşmeyle birlikte, İngiltere’de, Batı Avrupa’daki diğer ülkelerde 

olduğu gibi, çocukların çok küçük yaşlarda çalıştırılmasına başlanıyordu. 

İngiltere’de, çocukların emeklerinin sömürülmesinin engellenmesi amacıyla 

76 KOŞAR, s.111. 

77 Özlem C. ÖNTAŞ, “Çocuk Adalet Sistemi ve Çocuk Polis İlişkisi”, Toplum ve Sosyal Hizmet 

Dergisi, Cilt 19, Sayı 2 (Ekim), Yıl 2008, s.21. 

78 KARATAY, s. 47. 

79 FRIEDLANDER, s.21-22. 

80 POSTMAN, s.72-73. 

19

1840’larda çıkarılan Fabrika Yasası ile belli yaşın altındaki çocukların çalışması 

yasaklanmıştır. 81 

1850’li ve 1860’lı yıllarda, Endüstri Okulları mevzuatıyla “serseri ve 

çevresine zarar veren çocuklar”ın eğitimi ve meslek edindirilmesine yönelik 

hareketler, genelde başarılı olamamıştır. Amerika’daki sivil toplum hareketinin 

benzer tecrübeleri İngiliz toplumunda da gözlenmiştir. 1883 yılında, Kraliçe 

Viktorya’nın hamiliğinde, Çocuklara Yönelik Şiddeti Önleme Derneği kurulmuş ve 

İngiliz şehirlerinde şubelerini açmıştır. Bu derneğin, 1889 yılında İngiltere’de kabul 

edilen, çocuklara karşı kötü muameleyi önleme kanunun yasalaşmasında önemli bir 

rol oynadığı kabul edilmektedir. 82 

19. yüzyıl, Batı’da, Sanayi Devrimi süreciyle sorunların kitleselleştiği bir 

dönem olup, bu dönemde, korunmaya muhtaç çocuklar sorununa yönelik 

yaklaşımlar, toplumun görmek istemediği kesimlerin tecrit edildiği, büyük kışla tipi 

kurumların açılması ile şekillendirilmiş, bu tip kurumlar, Avrupa ve Kuzey 

Amerika’da yayılmıştır. 83 

Batı’da terk edilen çocuklara yönelik kurum açma yöntemi 16. yüzyıla kadar 

uzansa da, 1830’lardan itibaren her yaş ve ihtiyaç grubu çocuklar için çok yoğun bir 

kurumsallaşmaya gidildiği görülmektedir. Örneğin, 1850 yılında, New York 

şehrinde, korunmaya muhtaç çocuklar için hizmet veren 27 özel ve kamu kurumun 

bulunduğu tespit edilmiştir. Ülke çapında ise 1851 yılında 77 olan kurum sayısı, 

1880 yılına gelindiğinde 613’e ulaşmıştır. 1910 yılında ise, ihmal edilen, suça 

karışmış, bakıma muhtaç olmuş çocuklara yönelik hizmet veren kurum sayısı 1.151, 

hizmet verilen çocuk sayısı ise 150.000 civarına ulaşmıştır. 84 

Amerika’da, 17. yüzyılda, henüz çocuk koruma hizmetlerini oluşturamamış 

koloniler döneminde, ana-babası ölen, kimsesiz, yoksul ve sahipsiz kalan çocuklara 

özel önem verilmeye çalışılmıştır. Yerelle sınırlı kalan bu hizmetlerde, çocukların 

81 Mehmet Y. KONTAŞ, “Türkiye’de Çocuk Politikası”, Emniyet Genel Müdürlüğü Küçükleri 

Koruma Hizmetleri Yönetici Semineri Kitabı, EGM Asayiş Daire Başkanlığı Yayını, Ankara, 

1998, s.3. 

82 John F. A. FOGARTY, Some Aspects of the Early History of Child Protection in Australia, 2008 

No 78, s.56, Erişim Tarihi: 01.10.2010. 

83 KARATAY, s.12. 

84 Hugh CUNNINGHAM, Children and Childhood in Western Society since 1500, London and 

New York, 1998, s.147’den aktaran: KARATAY, s.57. 

20

kötü alışkanlık edinmemesi için erken yaşlarda meslek sahibi olabilmeleri 

amaçlanmıştır. Amerika’da, koloniler döneminde, çocuk koruma hizmetleri dört 

temel yöntemle yürütülmüştür. 85 

Bu yöntemlerden ilki sosyal yardımdır: Çocuğu aile içinde koruma 

düşüncesiyle aileye yönelik yerel hükümet ödemelerini kapsamaktadır. İkincisi gıda 

yardımıdır: Ailenin, yoksulluk nedeniyle çocuklarına asgari yaşam koşullarını 

sağlayabilmesi için gıda yardımı yapılmasını kapsamaktadır. Üçüncüsü evsizler ve 

fakirler için hizmet veren kurumlardır: Özellikle büyük şehirlerde, yetişkinlerle 

birlikte kimsesiz ve bakıma muhtaç çocuklara hizmet veren kuruluşlardır. 

Dördüncüsü ise yükümlülük sözleşmesidir: Bu yöntem, bir kontrat şekliyle 

çocukların bir meslek ustasının yanına yerleştirilerek belli bir yaşa kadar onun 

yanında kalması, bu süre içinde mesleğin çocuğa öğretilmesi, bakım ve gözetiminin 

yerine getirilmesi, karşılığında da çocuğun meslek ustasının yararına çalışmasını 

içermektedir. 

ABD’de, genellikle büyük çiftliklere yerleştirilen çocukların, bakım ve 

barınma karşılığında çiftlik işlerinde çalışması sağlanmış, meslek edinmelerine 

çalışılmıştır. Bu yolla, 1854-1924 yılları arasında 100.000 dolayında çocuğa 

bakıldığı kayıtlara geçmiştir. 86 Bu sistemle (“Indenture” isimli yükümlülük 

sözleşmesi), 8 veya 9 yaşına kadar evsizlere ve fakirlere yönelik hizmet veren 

kurumlarda bakımları yerine getirilen çocukların, daha sonra yaşlarını doldurup 

kendi ayakları üzerinde durabilene kadar, bir meslek erbabı veya çiftlik sahibinin 

yanına yerleştirilmesi ve böylelikle meslek sahibi olmaları amaçlanıyordu. 87 Bu 

uygulamalarla, çocukların meslek sahibi yapılarak, kendi ayakları üzerinde 

kalabilmeleri, topluma zararlı bireylerin yetişmemesi ve çocukların da üretime 

katılmaları hedeflenmiştir. 

ABD’de ilk yetimhane, New Orleans kentinde 1727 yılında açılmıştır. 88 19. 

yüzyılın ilk çeyreğinde suçlular, evsizler, hastalar, özürlüler ve korunmaya muhtaç 

çocuklar aynı kurumda, evsizler ve fakirler evinde (almhouses) bakılmaya 

85 Brenda G. McGOWAN, “Historical Evolution of Child Welfare Services”, Child Welfare for The 

21st Century, Columbia University Pres, New York 2005, s.11. 

86 KOŞAR, s.71-72. 

87 McGOWAN, s.12. 


21

çalışılmıştır. Yüzyılın ortalarına doğru, çocukların, diğer hizmet almaya muhtaç 

gruplardan farklı değerlendirilmesi gerektiği yönünde söylemler geliştirilmeye 

başlanmıştır. 89 

19. yüzyılda ABD’de kimsesiz ve yoksul çocuklarla ilgili olarak iki merkezi 

rapor düzenlenmiştir. Bu raporlarda kurum bakımı modelinin daha ekonomik olduğu 

savunulmuştur. Ailelere yapılan sosyal yardımların sanayi devrimiyle birlikte artan 

ihtiyaç doğrultusunda maliyetinin ciddi boyutlara ulaşması karşısında bu savunuda 

bulunulmuştur. 90 

19. yüzyılın ortalarından hemen sonra, ABD’de küçük bir kız çocuğu olan 9 

yaşındaki Mary Ellen’in hikayesinin kamuoyunca öğrenilmesi, bu alanda önemli 

adımların atılmasına vesile olmuştur. Mary Ellen, babasını iç savaşta kaybetmiş, 

annesi ise kaybolmuş bir kız çocuğudur. Ona bakan ailenin kötü muamelede 

bulunduğunu yetkililere bildiren bir misyoner kadın, Amerika’da o güne değin bu 

alana yönelik bir düzenleme getirilemediği için çocuğu ailenin yanından almayı 

başaramamıştır. Ancak yılmayan misyoner kadın Hayvanları Koruma Derneği’ne 

durumu anlattığında, bu derneğin hukukçuları aracılığıyla Mary Ellen, ona kötü 

davranan aileden kurtarılabilmiştir. Amerika’da çocukları koruma hareketlerinin 

sivil ayağını oluşturan ve çok önemli işler başaran Çocuklara Yardım Derneği, Mary 

Ellen’in kurtarılmasında önemli rol oynayan ve çocukların korunmasında sivil bir 

oluşum olarak bu alandaki eksikleri fark eden hukukçu hayvan hakları savunucuları 

tarafından kurulmuştur. 91 1853 yılında Amerika’da kurulan Çocuklara Yardım 

Derneği 19. yüzyılın sonuna kadar pek çok büyük şehirde şubeleşmesini 

tamamlamış ve 1879 yılında sadece New York’da 40.000 çocuğa yardım elini 

uzatarak daha iyi şartlarda yaşayabilmelerine öncülük etmiştir. 92 

Çocuk adalet sisteminin kurulması ve çocukların topluma yararlı birer insan 

olarak katılmaları fikri doğrultusunda, dünyada ilk çocuk mahkemesi Amerika’nın 

İllionis Eyaletinde 1899 yılında kurulmuş ve ardından bu fikir dünyanın pek çok 

ülkesinde yayılmıştır. Örneğin Almanya’da 1908’de Japonya’da 1922 yılında çocuk 



91 John B. MYERS, “A Short History of Child Protection in America”, Family Law Quarterly, 

Volume 42, Number 3, Fam. 2008, s.451-452. 


22

mahkemeleri açılmaya başlanmıştır. Amerika’nın diğer eyaletleri de 1925 yılına 

kadar çocuk mahkemelerinin kuruluş aşamalarını tamamlamışlardır. 93 

ABD’de, 1909 yılında gerçekleştirilen, Birinci Beyaz Saray Çocuk 

Konferansı’nda, çocukların aile yanında kalamadığı veya ayrılması gerektiği söz 

konusu olacaksa, çözüm olarak en uygun sistemin koruyucu aile olacağı 

savunulmuş, yerel yönetimlerin faaliyetlerinin bağlandığı federal bir çocuk bürosu 

kurulma fikri, bu konferansta geliştirilmiştir. 94 

1912 yılında Birleşik Devletler Çocuk Bürosu (U.S Children’s Bureau) 

kurularak, çocuk koruma hizmetlerinde yerel örgütlenmeler federal düzeyde 

yönlendirilmeye başlanmıştır. 95 1922 yılına gelindiğinde, Amerika’da çocukları 

koruma alanında faaliyet gösteren 300 civarında sivil toplum örgütü 

bulunmaktaydı. 96 1935 yılında ise çocuk koruma programları ABD’nin sosyal 

güvenlik yasasına girmiştir. 97 

1.2.2.2. 20.Yüzyıl ve Sonrası Dönem 

20. yüzyıl, çocuğun ve haklarının korunması açısından, devlete görevlerin 

yüklendiği bir çağ olmuştur. “Çocukların Yüzyılı” olarak algılanabilecek bu 

dönemde Batı tarihinde ortaya çıkan çocuk yaklaşımı, daha kapsayıcı bir boyut 

kazanarak çocuk refahı uygulamaları da bu kapsama alınmıştır. Bu bağlamda, 

korunması gereken çocuk tanımı daha da genişlemiş ve çocukların korunmaya 

muhtaç hale gelmemesi için koruyucu önleyici hizmetler oluşturulmaya 

başlanmıştır. Bu gelişmelerin yaşanmasında sivil toplum hareketleri ciddi katkı 

sağlamıştır. 98 

Özellikle Batı’da, 18. ve 19. yüzyıldan kalma büyük kışla tipi kurumlar, 20. 

yüzyılın ortalarından itibaren kapatılmaya başlanmıştır. Sadece acil durumlar ve 

istismar vakaları için, çocukların ikinci adım sosyal hizmet programına 

yönlendirilmesine kadar geçecek sürede, korunacağı kurumsallaşma modeli 

93 Ethan G. SRIBNICK, Rehabilitating Child Welfare: Children and Public Policy 1945-1980, 

University of Virginia, Department of History, Virginia, 2007, s.1. 

94 KOŞAR, s.72. 


96 MYERS, s. 451-452. 

97 McGOWAN, s.25-26. 


23

enimsenmiştir. Çocukların kendi evlerinde ve/veya ailelerin yanlarında korunması 

birincil politika haline gelmiştir. 99 

Çocukların ailelerinin, özellikle babalarının mülkü olduğuna ilişkin algılayış 

ve bu durumu kanıksayan hukuki düzenin değişmesi, bir diğer deyimle kamu 

gücünün, gerekli gördüğü durumda (ihmal ve istismar gibi) sosyal hizmet aracılığı 

ile ailenin özel alanına müdahale edebilmesi, modern çocuk koruma sisteminin 

doğuşudur. 100 Yeni yaklaşım, profesyonel koruyucu aile uygulamalarını, acil 

durumlar içinde çocukların geçici süre barınabileceği yatılı kuruluşları, ailesinin 

yanında bakılamayacak durumda olanlar için de küçük ev tipi örgütlenmelerin ortaya 

çıkışını koordine etmiştir. 

Çocukların bakımı ve yetiştirilmesinde, sadece ana-babanın sorumlu olduğu 

bakış açısı yerine gelişmeye başlayan, ailesinin yanında toplumun ve devletin de 

sorumlu olduğu bakış açısı oldukça yeni sayılır. 101 Toplum, çocukları korumak için 

gerektiğinde ana-babaya müdahaleyi görev sayar. Bu görev toplumun kendini 

koruma ihtiyacından doğar. 102 

Korunma ihtiyacı olan çocuklar özelinde, doktrinde Parens Patriae 103 olarak 

geçen bu politikanın amacı, ana-baba veya onların yerine geçenlerin 

yetersizliklerinden veya olumsuz davranışlarından veya yoksunluklarından doğacak 

zarara karşı çocuğu korumaktır. 104 

Zamanla küçülen ve zayıflayan, sosyal destek sistemlerini kaybeden ailenin, 

çocuğun korunmasında tek başına yeterli olamayacağı anlaşılmış, devletin bu alanda 

da sorumluluk alması gerektiği fikri üzerinde yoğunlaşılmıştır. Böylece, sosyal 

99 Hary FERGUSON, Protecting Child in Time:Child Abuse, Child Protection ande the 

Consequences of Modernity, VA USA, 2004, s.43’den aktaran: KARATAY, s.81. 

100 KARATAY, s.18-19. 

101 Kasım KARATAŞ, “Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ve Koruyucu Aile Uygulamaları Üzerine 

Bir Değerlendirme”, Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 18, Sayı 2 (Ekim), Yıl 2007, s.8. 

102 KOŞAR, s.39. 

103 Latince olan Parens Patriae İngilizce’ye Parent of The Nation olarak tercüme edilmektedir. 

Doktrinin altını çizdiği anahat: Devletin kamu gücünü kullanarak kamu yararına bakıma muhtaçları, 

güçsüzleri, kimsesizleri ve özürlüleri gözeten olması gerektiği ve toplum yararına bu grup adına 

hareket edebileceğidir. “Parens Patriae” Maddesi, Wikipedia. 

Erişim Tarihi:12.07.2010. 

104 KOŞAR, s.39. 

24

devlet anlayışının gelişmesiyle birlikte çocuğun korunmasında devletin rolü daha da 

önem kazanmıştır. 105 

Sosyologlar çocukların duygusal, biyolojik ve ekonomik yönden korunması 

ve yetiştirilmesini ailenin en önemli fonksiyonları arasında saymaktadır. Bu 

doğrultuda, aile, çocuğun kaderinin çizildiği 106 en önemli birim olarak karşımıza 

çıkmaktadır. Modern çekirdek ailede çocuk, yetişkin korumasına gereksinimi olan 

birisi olarak algılanır. Bu algılama, devlet, medya ve okullar tarafından 

pekiştirilir. 107 Bir çocuğun ailesi yanında bakımı ve korunması için alınabilecek 

önlemler ve hizmetler denilince, bu alanda geliştirilecek politikaları ve planları, 

yasal düzenlemeleri, ailenin güçlendirilmesi ve desteklenmesini amaçlayan her türlü 

karar ve uygulamalar anlaşılmalıdır. 108 Tüm çabalara rağmen çocuğun ailesinin 

yanında korunup bakımı sağlanamayacaksa, aileye alternatif olabilecek koruma ve 

bakım yöntemlerinin devreye sokulması gerekir. Alternatif bakım içinde “aile 

yanında” bakım öncelikli olmalıdır. 109 

Batı toplumlarında, kurum bakımı yöntemleri yerine geliştirilen politikalar, 

çocuğun, ailenin yanında korunması sürecine yönelmiştir. Ailenin, sosyo-ekonomik 

anlamda desteklenmesi, psikolojik destek ve danışma hizmetlerinin gelişmesi, 

koruyucu aileliğin profesyonel hale getirilmesi, çocuk için en sağlıklı ortamın yurt 

veya yuva değil, aile yanı olduğu algısının geliştiğini göstermektedir. 

II. Dünya Savaşı’nın ardından, hayata geçirilen sosyal refah devleti anlayışı, 

toplumların aile ve çocuk politikalarına da yansımıştır. Sosyal güvenlik sisteminin 

çatısı altına alınan aile ve üyelerine, çocuk yardımlarından sağlık harcamalarına, 

beslenmeden eğitime kadar pek çok alanda sağlanan destekler ile toplumsal yapının 

güçlü tutulması amaçlanmıştır. 

105 

Emine AKYÜZ, “Cumhuriyet Döneminde Çocuk Hakkındaki Gelişmeler”, 2.Ulusal Çocuk 

Kültürü Kongresi, Edt.: Bekir ONUR, ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999, s.494. 

106 Mustafa ERGÜN, Eğitim ve Toplum, İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını, 

Malatya, 1987, s.39’dan aktaran: Feridun MERTER, 1950-1988 Yılları Arasında Köy Ailesinde 

Meydana Gelen Değişmeler (Malatya Örneği), T.C Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını, 

Ankara, 1990, s.21-22. 

107 David ELKIND, “Değişen Dünya’da Çocuk Yetiştirme ve Eğitim”, Çev.: Emine Gül Kapçı, III. 

Çocuk Kültürü Kongresi: Dünya’da ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, 16-18 Ekim 2000, Edt.: 

Bekir ONUR, ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 2001, s.16. 

108 KARATAŞ, s.8. 

109 KARATAŞ, s.8-9. 

25

1.3. Sosyal Devletle Sistemli Çocuk Politikalarına Doğru 

Modern çocuk koruma politikalarına giden yolda yaşanılanlar, diğer 

dezavantajlı gruplara yönelik geliştirilen politikalarla paralel ilerlemiştir. Sosyal 

devlet olgusunun doğuş ve gelişimi, korunma ihtiyacı olan çocuklara yönelik 

politikaların gelişimiyle benzer zamanda gelişmiştir. 

Günümüz devletinin ne olduğunun veya ne olması gerektiğinin temeli Sanayi 

Devrimi’nin başlarına kadar gitmektedir. Merkezi devlet anlayışının yerleşmeye 

başlamasının ardından uygulamaya geçen, sınırlarını koruyan ve daha da 

genişletmeyi birincil amaç edinen yönetim anlayışı, sanayi devriminin ardından 

yaşanılan toplumsal dinamiklerin etkileriyle birincil amacını, vatandaşlarının 

sorunlarıyla ilgilenmek ve çözmeye çalışmak olarak revize etmiştir. Modern 

anlamda sosyal devletin gelişim basamakları buradan başlamaktadır. 

Tarihin her döneminde, kimsesiz ve korunma ihtiyacı olan çocuklar, afetlerde 

mağdur olanlar, geçinmek için başkasının desteğine ihtiyacı olanlar gibi ihtiyaç 

sahibi insanlar olmuştur. Sosyal devlet, işte bu noktada, bu insanların en zaruri 

ihtiyaçlarını gidermek zorunda olan devlettir. 110 Devletin varlık nedeni, toplumun 

genel yararını gözeten politikaların örgütlenmesini sağlamaktır. Bu politikaların 

yürütülmesi, bu doğrultuda sosyal ve ekonomik hayatta aktif olarak rol alması, 

sosyal devletten beklenmektedir. 111 

Devletin üstlendiği görevler, sanayi devrimiyle birlikte eski yapısından 

(sınırlarını koruma güdüsü ve/veya yeni topraklar kazanma güdüsü) sıyrılmış ve 

devletin çok farklı bir alanda da söz sahibi olmasını gerektirmiştir. Artık 

vatandaşlarının sorunlarıyla da ilgilenmesi gereken devlet yapısı, üretim araçlarının 

ve sermayenin belirli ellerde toplanması, işçi sınıfının ortaya çıkması ve gücü elinde 

bulunduranların diğerlerini istismar edebilme durumunda denge unsuru olma 

görevini de devlete yüklemiştir. 112 Nitekim 19. yüzyılın ilk yarısında hızla devam 

eden sanayileşme, köyden kente göçe, yoğun kitleleri karşılamaya hazır olmayan 

kentlerde sağlıksız kent yapısına ve insan onuruna yakışmayan çalışma koşullarıyla 

110 Sacit GÜNBEY, “Sosyal Devlet”, Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, s.27. 

111 Yasin AKTAY, “Sosyal Devlet”, Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, s.28. 

112 Abdulkadir ŞENKAL, “Sosyal Politika Perspektifinden Sosyal Devleti Yeniden Düşünmek”, 

Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, s.66. 

26

işçi hareketlerinin doğmasına yol açmıştır. Ancak Batı toplumu, yaşanılan bu 

kargaşa görünümlü yapıdan sorunları çözmeyi hedef edinen sosyal politika 

uygulamalarıyla kurtulmaya çalışmıştır. Nitekim sosyal sigorta sisteminin 

uygulanmaya başlanması, çalışanların çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve sosyoekonomik 

haklarına kavuşturulması, çocukların korunmaya muhtaçlığı nedeniyle 

önceleri yetimhanelerin hizmete sokulması, sonraları koruyucu aile hizmetlerine 

geçilmesi ve benzeri çalışmalar modern anlamda ilk sosyal devlet uygulamalarının 

ilk etkinlikleri olarak ifade edilebilir. 

Toplumlarda özel koşulları nedeniyle, politikalarla korunması gerekli olan 

kesimler bulunmaktadır. Özürlüler, göçmenler, mülteciler, sığınmacılar, eski 

hükümlüler korunmaya muhtaç çocuklar vb., gibi. 113 Sosyal hizmetler, bu farklı 

koşullara sahip olan bireyin (özürlü bir çocuk olabilir) veya grubun (bir aile olabilir) 

veya toplumun (doğal afete uğramış toplum), insan onuruna yakışır bir hayat 

seyrine ulaşmaları için toplum kaynaklarını kullanan bir politika aracıdır. 

Aslında sosyal devlet, hakkın, hakkı olana verilmesinin sistemli ifadesi 

olarak da düşünülebilir. 

Modern çocukluk anlayışı, çocuğun bakım ve gözetimiyle korunması 

hususunda sadece anne ve babayı sorumlu görmemektedir. Toplum da, en az aile 

kadar bu seyirde sorumlu tutulmaktadır. Sosyal devlet anlayışıyla birlikte gelişen bu 

süreç, devletin, bu konudaki görev ve sorumluluklarını daha iyi anlamasına vesile 

olmuştur. 114 

Çocuk koruma sistemleri günümüzde, özellikle gelişmiş ülkelerde, Çocuk 

Hakları Sözleşmesi ve Avrupa Birliği’nin (AB) politikalarıyla şekillendirilmiştir. 

1.4. Çocukların Korunması Alanında Büyük Umutlar ve Evrensel Dil: Çocuk 

Haklarına Dair Sözleşme 

Gelişmiş ülkelerdeki modern çocukluk anlayışı ve çocuk koruma 

politikalarının günümüz koşullarına ulaşmalarını sağlayan belli başlı üç gelişmeden 

bahsetmek mümkündür. İlki, çocukların yetişkinlerden farklı hukuk kurallarına tabi 

113 Zühtü Ö. ALTAN, Sosyal Politika Dersleri, Anadolu Üniversitesi İİBF Yayınları, Eskişehir, 

2006, s.6. 

114 YOLCUOĞLU, 2009, s.88. 

27

olması gerektiğini dile getiren ve uygulamaya koyan görüşün ortaya çıkmasıdır. 

İkincisi, çocuklara göre hukuk kuralları geliştirilmesine paralel olarak gelişen 

ıslahhanelerle birlikte gelişen kurumsallaşmadır. Üçüncüsü ise, ilk iki sürecin 

tamamlayıcısı konumunda olan kamusal politikaların oluşturulması, plan ve 

projelerin geliştirilmesi ve uygulanmasıdır. 115 Çocuk hakları perspektifi ise bütün bu 

gelişmelerin üzerine, her alana yönelik plan ve politikalara çocuk referanslı, 

bütünleştirici yaklaşımların genel ifadesidir. 

Çocuk haklarının ortaya çıkış tarihi, aynı zamanda çocukların korunması 

gerektiği fikir ve eylemlerinin de tarihidir. Bu nedenle çocuk haklarının ortaya çıkış 

süreci ve çocuk hakları sözleşmesi üzerinde durulması gereken bir konudur. 

1.4.1. Sözleşmenin Ortaya Çıkışı 

Çocuk hakları alanında ilk politika belgesinin, 1779 yılında, İsviçre’nin Zurih 

Kantonu’nda yayınlanan bir “emirname” olduğu kabul edilmiştir. 116 Yerel düzeyli 

bu belgenin uluslararası düzeye taşınarak evrensel bir dil haline ulaşması için dünya 

çocuklarının ciddi sıkıntılar geçirmesi gerekmiştir. 

Şüphesiz bu sıkıntıların en önemlilerinin başında savaşlar yer almaktadır. 

1914-1918 yıllarını kapsayan I. Dünya Savaşı’nın sosyo-ekonomik sonuçlarından, 

özellikle çocuklar olumsuz etkilenmiştir. Açlık ve bakımsızlıktan çocukların 

kurtarılması, uluslararası yardım faaliyetlerini zorunlu kılmıştır. Bu yardım 

faaliyetlerinin öncülüğünü, Eglentyne Jebb’in “çocukları kurtarın” çağrısı 

etkilemiştir. Bu yardım çağrıları neticesinde, Uluslararası Kızılhaç Komisyonu’nun 

öncülüğünde, çeşitli ülkelerin temsilcileri Cenevre’de 1920 yılında bir araya gelerek 

Uluslararası Çocuklara Yardım Birliği’ni kurmuşlardır. Bu birliğin amacı, savaşın 

olumsuz sonuçları altında ezilen çocukların, acil ihtiyaçlarını karşılamak, geniş ve 

devamlı olacak çocukları koruma sistemlerinin nelerden oluşabileceğini saptamak 

olmuştur. 117 

115 Bekir KOÇ, “Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler”, Gaziantep Üniversitesi 

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Yıl 2007, s.36. 

116 Aydın ATILGAN ve Eylem Ü. ATILGAN, Çocuk Hakları Paradigması ve Çocuk Ceza 

Yargılamasına Hakim Olan İlkeler Açısından Türkiye’deki Düzenleme ve Uygulamaların 

Değerlendirilmesi, İnsan Hakları Ortak Platformu Yayınları, Ankara, 2009, s.6. 

117 Ali N. İNAN, “Çocuk Hakları Beyannamesi İlkelerinin Türk Hukuk Sistemine Etkisi”, Ankara 

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Yıl 1968, s.203. 

28

Londra Çocuklara Yardım Fonu ve Uluslararası Çocuklara Yardım 

Birliği’nin fikri ve fiili kurucuları arasında bulunan Jebb, 1922 yılında ileride 

Cenevre Çocuk Hakları Beyannamesi adını alacak esasları oluşturan bir başlangıç 

metni/çocuk hakları beyannamesinin ön tasarısını hazırlamıştır. Jebb tarafından 

hazırlanan bu taslak dünyadaki çocuklara asgari bir özenin gösterilmesi ana fikrine 

dayanıyordu. Bu ön tasarıdan faydalanarak kaleme alınan Cenevre Çocuk Hakları 

Beyannamesi Milletler Cemiyeti’nde kabul edilmiş ve yayınlanmıştır. 118 

I. Dünya Savaşı’nın ardından, 1924 yılında Milletler Meclisi’nce kabul 

edilen, Cenevre Çocuk Hakları Beyannamesi, çocuğun korunması gerektiğini 

savunan ve devletleri bu doğrultuda adım atmaya davet eden ilk uluslararası belge 

olarak tarihe geçmiştir. 

Kısa bir süre içinde, dünyada sosyal ve siyasal dengelerin değişmesi ve II. 

Dünya Savaşı’nın patlak vermesi, eylemler zincirinin kesintiye uğramasına 

sebebiyet vermiştir. Zaman içinde bu beyannameye yapılan yeni ekler ve günün 

koşullarına göre düzenlenmesi gerektiği düşüncesi ve İnsan Hakları Evrensel 

Beyannamesi’nin 1948 yılında kabul edilmesi, savaş sonrası sosyo-ekonomik ve 

kültürel gelişmeler ve özellikle batılı ülkelerde uygulanmaya başlanan sosyal refah 

devleti anlayışının hakim olduğu politikalar, 1959 yılında Birleşmiş Milletler Çocuk 

Hakları Beyannamesi’nin (ÇHB) kabul edilmesini ve 1979 yılının Dünya Çocuk Yılı 

olarak ilan edilmesini temellendirmiş ve nihayetinde 1989 yılında Çocuk Hakları 

Sözleşmesi’nin (ÇHS) kabulüne kadar uzanan zorlu ve uzun bir süreci beraberinde 

getirmiştir. 

1.4.2. Sözleşmenin Tanımı ve İçeriği 

Çocuk hakları; çocuğun, fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal, ahlaki ve 

ekonomik bakımdan, özgürlük ve insan onuruna yakışır, sağlıklı bir biçimde 

yetişebilmesi için ona hukuk kurallarıyla tanınan yetkiler ve menfaatlerdir. 119 

Çocuk, fiziksel ve zihinsel bakımdan olgunlaşmamış olması nedeniyle, 

doğum öncesi olduğu gibi, doğumdan sonra da, özel ilgiye, bakıma ve korunmaya 

muhtaçtır. Bu doğrultuda, toplumların yasalar ve yasaların uygulanmasını 

118 İNAN, 1968, s.203-204. 

119 AKYÜZ, 1999, s.492. 

29

sağlayacak kurumsallaşmayla çocukların ve çocuk haklarının korunması için çaba 

göstermesi gerekmektedir. 120 

ÇHS’de yer alan maddelerin genel olarak dört kısım haklardan oluştuğu ifade 

edilebilir. Bunlar: 121 

Refah Hakları: Çocukların beslenme, tıbbi hizmet, barınma ve eğitim 

gereksinimleri ile ilgilidir. Bu haklar çocuğun güvenliğinin asgari koşulunu 

oluşturur. Anayasa hukukunda isteme hakları olarak da nitelendirilen bu haklar, 

anayasalar ve uluslararası sözleşmelerde devletin ekonomik kalkınması ve mali gücü 

ile sınırlandırılmaktadır. 

Korumacı Haklar: Çocukları yetersiz ilgiden, ev içindeki ihmal ve kötü 

muameleden ya da diğer tehlikelerden koruyan haklardır. Korumacı hakların, 

çocukları yetişkinlere bağımlı kıldığı ve özerkliklerini yok ettiği ileri sürülür. Çocuk 

hakları savunucuları bu hakların tanımlanması ve uygulanmasında hassas davranmak 

gerektiğini belirtmektedir. 

Yetişkin Hakları: Yetişkinlerin sahip olduğu hakların çocuklara da tanınması 

anlamına gelmektedir. Yetişkin haklarının çocuklara tanınmasının çocukların 

özerkliğini ve bağımsızlığını artıracağı düşünülmektedir. 

Ana-babalara Karşı Haklar: Çocukların ergenliklerinden önce ana-babaları 

karşısında bağımsızlıklarını sağlayan haklar olarak nitelendirilmektedir. Yetişkin 

hakları gibi bu hakların amacı da çocukları korumak değil kişisel bağımsızlıklarını 

arttırmaktır. 

ÇHS’ye göre; ihtiyaç duyan ailelerin, gereksinimlerinin karşılanması, anababa 

olma becerilerinin geliştirilmesi, devletlerin görevleri arasında sayılmıştır. 

Ailenin problemlerini çözebilmesi, ailedeki iletişim örüntülerinin sağlıklı olması, 

aile üyelerinin rollerini yerine getirirken karşılaşacağı sorunların çözümünde beceri 

kazanması ve ailenin ve üyelerinin kapasitelerinin yükseltilmesi çocuk refahının bir 

diğer tabirle çocuğun yüksek yararının devamlılığı için ciddi öneme sahiptir. 122 

120 AKYÜZ, 1999, s.491. 

121 Bobs FRANKLIN, Çocuk Hakları, İstanbul, 1993, s.31-32’den aktaran: AKYÜZ, 1999, s.495. 

122 YOLCUOĞLU, 2009, s.90–91. 

30

ÇHS’nin 3.maddesinde devletlerin, her türlü etkinliğinde çocuğun yararını 

göz önünde bulunduran adımlar atmakla ve ekipmanlarını çocuğun yararına uygun 

hale getirmekle sorumlu olduğu hususları vurgulanmaktadır. 5.madde de, çocuğa yol 

gösterme ve onu yönlendirme konusunda ebeveyne ve toplumların gelenek ve 

göreneklerine göre yakın veya uzak akraba ile vasisine veya çocuktan hukuki olarak 

sorumlu olanlara, devletlerin saygı göstermesi gerektiği ifade edilmektedir. 123 

Temelini çocuğun yararı üzerine kuran sözleşme; çocuğun kendisini ifade 

edebilmesi, ana-babası veya hukuken temsilcisi olanlarla sağlıklı bir hayat 

sürebilmesi, devlet kurumlarının çocuğun ve ana-babasının veya yasal temsilcisinin 

mahkemece başkaca bir karar verilmemişse birlikte hayat geçirebilmesi ve çocuğun 

her türlü risk ortamlarından muhafaza edilmesi hususunda taraf devletlere 

sorumluluklar yüklemektedir. 

ÇHS ile birlikte, özellikle gelişmiş medeni dünyanın yöneldiği üç temel 

çocuk hedefinin altını çizmek, çocuklar için yapılması gerekenlerin neler olduğunun 

tespiti gibidir. Hedeflerden ilki, her çocuğun hayata iyi bir başlangıç yaparak 

başlayabilmesidir. İkincisi, her çocuğun kaliteli temel eğitim görmesidir. 

Sonuncusu ise her çocuğun sahip olduğu potansiyeli sonuna kadar geliştirip, anlamlı 

biçimde katkıda bulunma ve katılım fırsatlarına sahip olmasıdır ki bu üç hedefin 

çocukların korunmasında genel politikaların belirleyicisi olması tüm dünya 

toplumlarının payesi olabilmelidir. 124 

1.4.3. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye Yaklaşımlar 

Akyüz, çocukların ulusal ve uluslararası mevzuatın konusu haline gelmesi 

hususunda şöyle düşünmektedir: 125 

Ulusal Devletler’in vatandaşlarına karşı yükümlü oldukları 

refah politikaları ve insan haklarının devlet tarafından 

tanınması devletler hukukunu etkilemiştir. Devletler hukuku 

17. ve 18. yüzyılda devletlerin hükümranlık ve ekonomik 

ilişkilerini kapsarken 19. yüzyılın başlarından itibaren tek tek 

bireylerin geliştirilmesi de uluslararası ilişkilerin önemli 

konularından biri durumuna gelmiştir. Böylece çocuk da 

uluslar arası alandaki normların konusu olma olanağını 

kazanmıştır. Bunun sonucunda çocuğun ana-babasına, devlete 

123 UNICEF. 

124 ŞİRİN, s.57. 

125 AKYÜZ, 1999, s.492. 

31

ve uluslararası topluluğa karşı haklarını konu alan bildirgeler 

ve sözleşmeler yayınlanmıştır. 

Şirin, modern çocukluk paradigmasının aynı zamanda modern yetişkinlik 

paradigmasına dönüştüğünü savunmakta ve çocuklar yetişkinleşirken, yetişkinlerin 

de çocuklaştığını iddia etmektedir. Bunun anlamı ise, çocukluğun giderek yok 

olduğudur. Bu nedenle, çocuk veya çocukluk önem kazanmakta, yükselen bir değere 

dönüşmektedir. İçinde bulunulan çağın sözleşmeli çocuk anlayışı bu şekilde 

oluşmuştur. 126 

Atılgan ve Atılgan, ÇHS’nin paternalist 127 

söyleyerek eleştirisine şöyle devam etmektedir: 128 

yaklaşımın ürünü olduğunu 

Modern hayat yetişkin istek ve ihtiyaçlarına göre tasarlandığı 

içindir ki her iki grubun (çocuklar ve yaşlılar) payına güç 

yaşam koşulları düşer. Yetişkinlerin, belirleyici ve 

dönüştürücü rol oynadıkları bu güç koşullardan mağdur olan 

yaşlılara ve çocuklara yaklaşımı son tahlilde merhamet ve 

koruma duygularının ardına saklanan iki yüzlü bir tutum 

sergiler. Paternalist ve koruyucu yaklaşım “kendi kendine 

yetemeyen” bu iki grup üzerinde vesayet kurarak hakların 

öznesi olma imkanlarını ortadan kaldırmaktadır. Bu nedenle 

“insan hakları” kavramlaştırılmasından sonra çocuk hakları, 

yaşlı hakları gibi ek haklar katalogu hazırlama ihtiyacı 

doğmuştur. 

Her ne kadar çocuk koruma politikalarının devletlerce göz önüne alınarak, atılacak 

adımlarda önceliğin çocukların yararına verilmesi hareketleri yayılmaya çalışsa da, 

günümüzde, çocukluğun yok edildiğine dair eleştirilerin varlığı devam etmektedir. 

20. yüzyıl, çocukluğu hem şekillendirip tasarlayan hem de tüketen bir çağ olarak 

eleştirilerin hedefinde bulunmaktadır. Özellikle, 1989 yılında Birleşmiş Milletler’in 

kabul ettiği Çocuk Hakları Sözleşmesi, yaşanılan gelişimsel seyrin doruk noktası 

olmuşsa da, çocuğun ihmal ve istismar edilmesinin tarihte bu kadar planlı ve bilinçli 

olarak sistematikleşmediğini savunanların sayısı, hiç de azımsanmayacak 

düzeydedir. 129 

126 ŞİRİN, s.32. 

127 Paternalizm; çocukların kendilerine bakabilme konusundaki yetersizliklerine dayalı olarak, onların 

çıkarlarını korumak üzere yaşamlarına seçme ve eylem özgürlüklerine müdahale etmek demektir. 

128 ATILGAN ve ATILGAN, s.16. 

129 Emrah AKBAŞ ve Reyhan A. TOPÇUOĞLU, “Modern Çocukluk Paradigmasının Oluşumu- 

Eleştirel Bir Değerlendirme”, Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 20, Sayı 1 (Nisan), Yıl 2009, 

s.100-102. 

32

İKİNCİ BÖLÜM 

TÜRKİYE’DE ÇOCUK KORUMA SİSTEMİNİN OLUŞUMU 

2.1. Cumhuriyet Öncesi Dönemde Çocuk Koruma Sisteminin Tarihsel Gelişimi 

Türkiye’de, günümüzde mevcut olan çocuk koruma politikalarını, bu 

politikaların çocuk koruma sistemini nasıl meydana getirdiğini yorumlamada, 

tarihsel süreçte konuyla ilgili gelişmelerin değerlendirilmesine de ihtiyaç 

bulunmaktadır. Bu doğrultuda, Tanzimat Dönemi, çocuk koruma politikalarını 

oluşturan geleneksel yöntemlerin değişmeye başladığı dönemdir. Süreç incelenirken, 

Tanzimat öncesi ve sonrası olarak incelenecektir. 

2.1.1. Tanzimat Öncesi Dönem: Geleneksel Yöntemler 

Türkiye’de, toplumsal alana yönelik politikaların gelişim seyrine 

bakılabilmesi için Osmanlı döneminin, hatta Selçuklu döneminin incelenmesi 

gerekir. Tarıma dayalı ekonomik gücüyle, küçük yerleşimlerinde geniş aile yapısı ve 

sağlam komşuluk ağı, Osmanlı Devleti’nin ilk yılları ve imparatorluğun büyüme, 

gelişme, duraklama dönemlerinde genelde etkin olmuş bir sistemdir. Ayrıca vakıf 

sistemi, korunma ihtiyacı bulunan sosyal risk altında bulunan yoksullar, kimsesizler, 

özürlülerin ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli bir boşluğu doldurmuştur. Ahi ve 

Lonca esnaf örgütlenmelerinin toplumsal misyonu ve zaman zaman mistik öğretisi 

toplumsal mutabakat için büyük görevler üstlenmiştir. Bütün bu alt başlıkları 

kapsayan üst başlık ise İslam dininin yoksulluğun, düşkünlerin, kimsesizlerin 

korunup kollanmasını telkin eden öğretisi ve ilahi emirleridir. 130 

Türk toplumunun, Avrupa’ya göre daha geç sosyal politikalar 

geliştirmesinin sebeplerinden biri olarak, sanayi devrimine Türk toplumunun çok 

geç iştirak etmiş olması gösterilebilir. Ancak bir diğer etkenin ise güçlü aile bağları 

ve komşuluk sisteminin, sosyal destek sistemi olarak ihtiyaçların kitleselliğini 

önlediği gerçeği göz ardı edilmemelidir. 

130 ALTAN, s.60-61. 

33

İslam öncesi Türk toplumlarında, çocukların korunmasına yönelik olarak 

adımlar atıldığı bildirilmektedir. Uygurlarda bulunan evlatlık uygulamasının 

günümüz uygulamalarından biraz farklı olduğu bilinse de Eski Türklerde evlatlık 

uygulamasının bulunduğu tarihçiler tarafından ifade edilmektedir. 131 

İslam toplumunda kimsesiz yetim veya öksüz kalmış çocuklara, dinin 

emirleri doğrultusunda sahip çıkılmasına ve aile eksikliğinin giderilmesine toplum 

üyeleri özel önem vermişlerdir. Bu doğrultuda geliştirilen ve uygulanan velayet 

uygulaması, akile uygulaması ve vasiyetnamelerde yetimlerin korunması ve 

kollanmasına yönelik hükümlerin konulması bunun göstergesidir. 132 

İlhanlı Hükümdarı Gazan Mahmut Han, 13. yüzyılda Tebriz yakınlarda, 

vakıflar kurdurmuş ve sosyal tesislere bağışlamıştır. Bu tesisler içinde de kimsesiz 

çocuklar için bir kurum yapılmıştır. Ayrıca ailelerin yanına yerleştirilen çocukların 

kırdığı çanak çömlekler için, ailelere bakım parasından hariç, kırılmış eşya parası 

bile ödenmiş olduğu vakfın kayıtlarından anlaşılmaktadır. 133 

Selçuklular zamanında Erbil Atabeği Muzafferuddin Gökböri, özürlülere, 

ihtiyarlara yönelik kurumlar kurmuş, yetim ve kimsesiz çocuklara yurtlar açmış 

hatta emzikli olanlara sütanneler tayin etmiştir. 134 

Selçuklu ve Osmanlılarda, korunmaya muhtaç çocuklar sorununa yönelik 

hizmetlerde vakıf sisteminin etkinliğinden yararlanılmıştır. Türk-İslam kültürü ve 

toplumsal yapı anlayışıyla ortaya çıkan, Osmanlı Devleti vakıf sistemiyle toplum 

içinde risk gruplarının dezavantajları giderilmeye çalışılmıştır. Vakıf sistemiyle 

vakfedilen bölgede fakir-fukara, dul-yetim ve kimsesizlerin sıkıntıları bir ölçü de 

olsun giderilmesine çalışılmıştır. Vakıfların, çocukların eğitimiyle ilgili olarak 

kimsesiz ve yoksul çocukların korunmasına katkıda bulunduğu, 135 ayrıca çocuklarla 

131 

Esra YAKUT, Eski Türklerde Hukuk, 2002, 

Erişim Tarihi: 01.10.2010. 

132 Tahsin ÖZCAN, “Osmanlı Toplumunda Yetimler”, Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, 

s.82. 


134 

Nesim YAZICI, “Tanzimat Döneminde Yetim Çocuklara Yönelik Koruma Çalışmaları”, 

Osmanlılar Döneminde Yoksullukla Mücadele Yolunda Yapılan Çalışmalar, Edt.: İbrahim 

ATEŞ, YOYAV Yayınları, Ankara, 2000, s.35. 

135 Sevda ULUĞTEKİN, “Yirminci Yüzyılda Türkiye’nin Çocukları: Sorunlar ve Beklentiler”, 

Sosyal Hizmette Yeni Yaklaşımlar ve Sorun Alanları, Prof. Dr. Nihal TURAN’a Armağan, 

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını, Ankara, 2001, s.8. 

34

ilgili atılan adımlarda belirleyiciliğinin bulunduğu; okul açılması, öğretmen seçimi, 

açık hava gezileri, yoksul çocuklara para ve giysi dağıtılması, bayramlarda harçlık 

verilmesi, yoksul kız çocuklarına çeyiz hazırlanması gibi konularda toplumsal 

hareketlilik yarattıkları, çalışmalarda ortaya konulmaktadır. 136 Örneğin, Fatih Sultan 

Mehmet Han vakıflarında, kimsesiz ve yoksul çocuklar okutulmuş ve para yardımı 

yapılmıştır. Çocuklardan, eğitim ve öğretim almaya niyetli olanlar içinde, önceliğin 

kimsesiz çocuklara, ardından yoksul çocuklara sonra diğer çocuklara verileceği 

hükme bağlanmıştır. 137 Benzer şekilde, Osmanlılar’da, yerel örgütlenmeler lonca ve 

ahilik teşkilatlarının da, mesleki eğitim ile çocukların toplum içinde korunmasına 

yönelik ciddi görevler yerine getirdiği ifade edilebilir. 

Yine Osmanlı Dönemi’nde, yerel insiyatiflerle korunma ihtiyacı olan 

çocuklara koruyucu hizmetlerin verildiği tarihçiler tarafından not edilmiştir. 

Mahkeme kayıtları incelendiğinde, velayet ve vasiyetler yoluyla yetimlerin 

korunmasına yönelik etkinliklerin bulunduğu görülmektedir. 138 Örneğin, yoksul 

ailelerin, çocuklarını varlıklı ailelerin yanına ödünç vererek, “ahlaklı” ve “bilgili” 

yetişmelerini istemesi ya da terk edilmiş çocuklara bakmak isteyenlere kadılıklarca, 

devlet hazinesinden para tahsis edilmesi gibi uygulamalar göze çarpmaktadır. 139 Bu 

gelişmeler yerel boyutlu olarak kalmış, genel uygulamaların bütünlüğüne 

yansımamıştır. İmparatorluğun gerileme ve dağılma döneminde, korunmaya muhtaç 

çocuklar sorununun kitleselleşmeye başlamasıyla ve Batı’dan sosyal ve ekonomik 

açıdan etkilenme sonucunda, devlet müdahalesini içeren uygulamalara geçilmiştir. 

2.1.2. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Uzanan Dönem: Merkezi Yönetimin 

Kurumsallaşma Çalışmaları 

Osmanlı Devleti’nde, çocukları koruma politikalarının modern anlamda 

başlangıcı, özellikle 19. yüzyılda yaşanılan savaşlar sonucunda ölen vatandaşların 

geride kalan çocuklarının sayısının inanılmaz boyutlara ulaşması neticesinde, 

çocukların bakım ve gözetimi için kurum bakımı modelinin geliştirilmesine 

dayanmaktadır. 

136 ONUR, 2005b, s.100. 

137 

Birsen GÖKÇE, Kimsesiz Çocuklar Sorunu, SSYB Yayını, Ankara, 1971’dan aktaran: 

YÖRÜKOĞLU, s. 196. 

138 ÖZCAN, 2006, s.82. 

139 ONUR, 2005b, s.101-102. 

35

Cumhuriyet öncesi dönemdeki sosyal devlet gelişmelerini veya adımlarını, 

yaşanılan savaşlarla bağlantılı değerlendirmek gereklidir. Çünkü, Osmanlı 

Devleti’nin yaklaşık olarak son 50-60 yılı büyük savaşların olduğu bir dönemdir. 

Dolayısıyla, savaşlarda şehit düşenlerin sayısı çok büyük oranlara ulaşmış, kimsesiz 

çocukların oranı günden güne artmıştır. 

Kaybedilen savaşlar, göç hareketini de artırmıştır. Osmanlı’nın son 

döneminde yaşanılan savaşlar sonrasında, göç hareketlerinin tahmini istatistikleri 

incelendiğinde ciddi bir toplumsal sorunun mevcut olduğu anlaşılmaktadır. 

Rakamlarla ifade edildiğinde, Kırım göçmenlerinin 500.000, Kafkas göçmenlerinin 

700.000-1.000.000 arasında değiştiği, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı’nın da 

olumsuz etkileriyle birlikte yer değiştirmeye zorlanan yaklaşık 4.000.000 insan 

Anadolu’ya göç etmiştir. 140 

Sosyal hareketlilik, toplumsal ve ekonomik hayatta, ciddi manada sarsıntılı 

günlerin yaşanmasına neden olmuştur. Karaborsacılık, fuhuş, madde kullanımı 

artmıştır. Bu ortamdan, her yerde ve çağda olduğu gibi, en çok güçsüzler, dolayısıyla 

çocuklar olumsuz etkilenmiştir. 

Korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili olarak, 1846 yılında dönemin 

sadrazamına sunulan hükümet raporunda, ailelerinden bağımsız yaşayan, başıboş 

dolaşan, geceleri camilerde, sokaklarda ya da metruk alanlarda yatıp kalkan 

çocuklardan bahsedilmiştir. Kültürümüzde “köprü altı çocukları” olarak bilinen 

deyim ile İstanbul’da Unkapanı ve Galata Köprüsü’nün altını mesken tutan 

korunmaya muhtaç çocuklar kastedilmiştir. 141 

Savaşlar ve yoksullukla birlikte sayıları giderek artan bu çocuklara, 

İstanbul’da kendine özgü yapısı, kuralları ve işleyişi olan ve adlarını hamamlardaki 

sıcak su ihtiyacının karşılandığı, yatıp kalktıkları, külhan isimli bölümlerden alan, 142 

külhanbeylerince sahip çıkılmaya başlanmış ve bu çocuklar belli bir yaştan sonra 

hırsızlık, dilencilik gibi toplum dışı işlerde yer edinen bireyler olarak hayata 

atılmışlardır. Öyle ki sayılarının giderek artması üzerine, 1846 yılında 

140 KOÇ, s.40. 

141 Osman GEÇER, “Türk Toplumunda Sokak Çocuklarına Ait Çeşitli Adlandırmalar”, Toplum ve 

Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 16, Sayı 1 (Nisan), Yıl 2005, s.118-121. 

142 Gönül ERKAN, “Külhanbeyler”, İnsani Gelişme ve Sosyal Hizmet, Prof.Dr.Nesrin KOŞAR’a 

Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını, Ankara, 2001, s.132-135. 

36

külhanbeylerinin yuvalandığı hamamlar ve çevrelerine baskınlar yapılmış ve 

çocukların kurtarılması sağlanmıştır. Kamu yararına yönlendirilmeye 143 çalışılmışsa 

da bu soruna uzun vadede çözüm getirilememiştir. 

19. yüzyıldan itibaren, merkezden idare fikrinin dönemin sorunlarını aşmada 

yardımcı olacağı düşüncesiyle birlikte yönetim anlayışının merkeze kayması, sosyal 

sorunlarla mücadelede, merkezi yönetimin sürece katılımını ortaya çıkarmıştır. 144 Bu 

doğrultuda Tanzimat’tan, Cumhuriyet’e uzanan dönemde, merkezi yönetimin 

müdahil olduğu politikalar uygulanarak korunmaya muhtaç çocuklar sorununa 

çözümler getirilmeye çalışılmıştır. Aşağıda bu politikaların neler olduğuna 

değinilmiştir. 

2.1.2.1. Eytam Sandıkları 

Osmanlı Devleti’nde, çocukların korunması amacıyla, yasal düzenlemelere 

gidilmesi, 19. yüzyılın ortalarını bulmuştur. Bu doğrultuda, yetim mallarının 

korunmasıyla ilgili olarak 1851 yılında, “Eytam Nizamnamesi” çıkarılmıştır. 145 

Tanzimat Dönemi’nin modernleşme hareketlerinden, çocuk koruma alanına 

yansıyan uygulamalarından birisi olan bu uygulamayla, vilayet, liva ve kaza 

merkezlerinde şer-i mahkemelere bağlı Eytam Meclisleri 146 ve Eytam Keseleri 

kurulmuştur. Aslında, yetim mallarının işletilmesi usulünün yaygınlık kazanması, 

16. yüzyıldan itibaren olmuşsa da, 147 diğer uygulamalarda olduğu gibi bu durum da 

yerel boyutuyla sınırlı kalmıştır. 

Bu sandığın kuruluş amacı, babası ölen çocukların, mallarının işletilerek, 

aylık geçimini sağlayacak parayı vasisine veya velisine kullanabilmesi için vermek 

ve böylece çocuğun mağduriyetinin önüne geçmektir. 

Eytam sandıklarıyla çocuğa vasi ve nazır atanır. Vasi çocuğun haklarını 

korumak ve yönetmekle, nazır ise gerek görüldüğünde vasiyi denetlemekle 

143 ONUR, 2005b, s.110. 

144 KOÇ, s.48. 

145 AKYÜZ, 1999, s.495. 

146 Mehmet ÇANLI, “Eytam İdaresi ve Sandıkları (1851-1926)”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 14, 

Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.57-69. 

147 Tahsin ÖZCAN, “Osmanlı Toplumunda Yetimler ve Eytam Sandıkları”, Bir Kent Sorunu: 

Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 2008, İstanbul Büyükşehir Belediyesi 

Zabıta Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008, s.136. 

37

görevlidir. 148 Eytam İdaresi, Cumhuriyet döneminde de bir müddet varlığını 

sürdürmüştür. 1926 yılında kapatılarak varlığıyla, Emlak ve Kredi Bankası kurulmuş 

ve 2001 yılında Ziraat Bankası’na dahil edilmiştir. 149 

2.1.2.2. Mithatpaşa Islahhaneleri 

Osmanlı Devleti’nde, korunmaya muhtaç çocuklar sorunuyla ilgili en önemli 

adımlardan birisi, Mithat Paşa tarafından kurulan çocuk ıslahhaneleri olmuştur. 

Islahhanelerin olumlu yönlerinin gözlenmesi üzerine, çocuk ıslahhanelerinin 

İmparatorluğun tüm şehirlerinde yaygınlaştırılması için dönemin İç İşleri 

Bakanlığı’nca valiliklere genelge gönderilmiştir. Çocuk ıslahhaneleri düşüncesi ile 

kimsesiz, uyumsuz, suçlu çocukların tümü bütüncül bir bakış açısıyla 

bakıma/korunmaya ve eğitime muhtaç olarak kabul edilmiştir. 150 

Islahhanelerin, ilk olarak 1822 yılında kurulduğu ifade edilse de, 151 içeriği ve 

mantığıyla korunmaya muhtaç çocukları hedef alan ıslahhaneler, Mithat Paşa 

tarafından kurulanlardır. Niş vilayetinde gerek Müslüman gerekse Hıristiyan halkın 

yetim ve öksüz çocukları ile yakınları olmakla birlikte bakımları ve yetiştirilmeleri 

için dilekçe ile müracaat edenlerin kabul edildiği ıslahhaneler, günümüz endüstri 

meslek lisesine benzer bir eğitim vererek çocukların korunması yönünden de 

yetiştirme yurtlarına benzetilmektedir. 152 Ancak, Türkiye’de tarih yazıcılığı bu 

kurumun temel kurulma nedenini es geçerek, sanayi mektebi kısmına önem vererek 

teknik eğitim alanına kaydırmıştır. Oysa bu kurumun temelini yetimhane olarak 

planlanması oluşturmuştur. 153 

148 ONUR, 2005b, s.102. 

149 ÖZCAN, 2008, s.137. 

150 Sevda ULUĞTEKİN, Çocuk Mahkemeleri ve Sosyal İnceleme Raporları, Ankara, 1994, 

s.45’den aktaran: AKYÜZ, 1999, s.495. 

151 SHÇEK, Çocuk Hakları Sözleşmesi Ulusal İlk Rapor, (t.y). 


152 Nesim YAZICI, “Niş Islahhanelerinden Haber Var”, Kültür Dergisi, Sayı 12, Yıl 2008, s.27’den 

aktaran: Zeki KARATAŞ, Osmanlı Devleti’nde Çocuk Koruma Sistemi, (t.y) 


153 Nadir ÖZBEK, Cumhuriyet Türkiye’sinde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar, Emeklilik 

Gözetim Merkezi Yayınları, İstanbul, 2006, s.43. 

38

2.1.2.3. Darüşşafaka 

Türkiye’nin, sosyal devlet gelişim tarihi içinde, eğitime dayalı modeliyle 

hizmet veren bir sivil toplum örgütü, eğitim ve sosyal hizmet kurumu olan 

Darüşşafaka, babasını kaybetmiş, maddi imkanları yetersiz ailelerin çocuklarına 

eğitim hizmeti vermiş olup, halen bu hizmetine devam etmektedir. 154 

Darüşşafaka, Osmanlı Devleti içinde diğer etnik unsurlara oranla daha geri 

kalmış olan yetim Müslüman çocukların eğitim ve öğretimine katkıda bulunmak 

üzere, 1864 yılında kurulan Cemiyet-i Tedrissiye-i İslamiye’nin çalışmaları 

neticesinde 1873 yılında açılmıştır. Cemiyet-i Tedrissiye-i İslamiye’nin adı, 1935 

yılında Türk Okutma Derneği’ne çevrilmiş, ancak 1953 yılında Darüşşafaka 

Cemiyeti olarak tekrar değiştirilmiş ve bugünkü adını almıştır. 155 

2.1.2.4. Hamidiye Etfal Hastanesi 

Bugünün, Modern Şişli Etfal Hastanesi olan bu kurum, 156 II. Abdülhamid’in 

vefat eden kızı adına hayratı olarak 1899 yılında kurulmuştur. Kurulduğu dönemde, 

bu hastanede yoksul kadın ve çocuklara hizmet verilmiştir. 157 

2.1.2.5. Fukaraperver Cemiyetleri 

Osmanlı Devleti’nin, özgürlükçü düşünce sisteminin egemen olduğu 

Meşrutiyetli yıllarında, pek çok sivil toplum örgütü kurulmuştur. Bunlardan birisi de 

Rumlar tarafından kurulan Fukaraperver Cemiyeti olmuştur. Rumlar, Fukaraperver 

Cemiyeti’nde, yoksullara yardım beyanları arasında ideolojik eylemlerde 

bulunmuşlardır. Rumların bu dernek girişimi, Türklere de örnek olmuş ve Türkler 

tarafından da, Osmanlı Fukaraperver Cemiyetleri kurulmuştur. Cemiyetin, eğitim ve 

yoksulluğun giderilmesiyle ilgili çalışmalarının olması planlanmıştır. 158 Bir kısım 

araştırmacılar, İttihat ve Terakki’nin genel anlamda bu cemiyetler üzerinde baskı 

154 

DARÜŞŞAFAKA, Darüşşafaka Tarihi, Erişim 

Tarihi:30.12.2008. 

155 Aylin KOÇ, Öksüz ve Yetim Çocuklar için Kurulmuş Bir Eğitim Kurumu: Darüşşafaka, 

İstanbul, 2003, s.189’dan aktaran: KARATAY, s.105. 

156 ŞİŞLİ ETFAL HASTANESİ, Tarihçe, Erişim 

Tarihi: 07.11.2010. 

157 ÖZBEK, 2006, s.36. 

158 Sadık SARISAMAN, “Osmanlı Fukaraperver Cemiyetinin Fakirlik ve Dilencilik Mücadelesi”, Bir 

Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 2008, İstanbul Büyükşehir 

Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008, s.124-126. 

39

kurduğunu, kendi ideolojisini hakim kılmaya çalıştığını, yoksul halka kendini 

benimsetme amacıyla hareket ettiğini savunmaktadır. 159 

Osmanlı İttihat ve Terakki hareketinin elit kesiminin sosyal duyarlılığı ile 

oluşturulduğu ifade edilen Cemiyet, 1908 yılında kurulmuş, 1913 yılında kendini 

feshetmiştir. 160 

Cemiyet, hizmet verdiği süreç içinde, korunmaya muhtaç çocuk sorununa, 

daha çok sosyal problemlerin önlenmesinde eğitimin önemli bir işleve sahip olduğu 

düşüncesiyle yaklaşarak, yoksul aile çocuklarına eğitim yardımları yapmıştır. 161 

2.1.2.6. Darülhayr-ı Ali 

Osmanlı Padişahlarından II. Abdülhamid döneminde kurulan, Darülhayr-ı 

Ali’nin, “işsiz”, “güçsüz”, “başıboş” bulunan çocukların eğitimi ve sanayi 

mekteplerine hazırlık kurumu olarak kurulması planlanmıştır. 162 

19. yüzyıl sonlarına doğru, bu alanda faaliyet gösteren azınlık kurumlarının 

sayı ve faaliyetinin artması devleti bu alana yönelik adımlar atmaya itmiş ve 1899 

yılında İstanbul’da din ve mezhep farkı gözetilmeksizin bütün Osmanlı 

vatandaşlarına hizmet verecek 4.000 kişilik bir yetimhane açılması planlanmıştır. 

Ancak dönemin mali sıkıntıları nedeniyle bu plandan vazgeçilmiştir. Yerine yalnızca 

Müslüman kimsesiz çocuklar için 1903 yılında, “Darülhayr” adıyla 300 kişilik bir 

yetimhane yapılmıştır. 163 Beş yıl faaliyetlerine devam eden bu kurum, doğrudan II. 

Abdülhamid’in şahsına bağlı olduğundan adına “Ali” (yüce) sıfatı da eklenmiştir. 164 

Bu kurum, 1909 yılına gelindiğinde devletin içinde bulunduğu ekonomik ve 

sosyal dengesizlikler nedeniyle kapatılmak zorunda kalmıştır. 165 

159 SARISAMAN, s.130; ÖZBEK, 2006, s.63 ve KARATAY, s.135 

160 ÖZBEK, 2006, s.63-71. 

161 ÖZBEK, 2006, s.67. 

162 Nadir ÖZBEK, “II.Abdülhamid ve Kimsesiz Çocuklar: Darülhayr-ı Ali”, Tarih ve Toplum 

Dergisi, Sayı 182 (Şubat), Yıl 1999, s.16. 

163 ÖZBEK, 2006, s.41-43. 

164 Reşat E. KOÇU, “Daülhayr-ı Ali” Maddesi, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:7, İstanbul, 1966, 

s.4747’den aktaran: Hakan AYTEKİN, 1914-1924 Yılları Arasında Korunmaya Muhtaç Çocuklar 

ve Eğitimleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları 

Enstitüsü, İstanbul, 2006, s.39-40. 

165 

SHÇEK, Himaye-i Etfal Cemiyetinin Kuruluşu, Erişim Tarihi: 

30.12.2008. 

40

2.1.2.7. Darülaceze 

II. Abdülhamid’in yoksul halka karşı cömertliğinin bir ifadesi olarak 166 

Darülaceze’nin kurulma fikri, 1886 yılında, özellikle 1877-1878 Osmanlı - Rus 

savaşı sonucu, Balkanlar’dan ve Kırım’dan yüz binlerce Müslüman ve Türk’ün 

Osmanlı topraklarına göç etmesi neticesi İstanbul’da büyük nüfus yığılması ve yetim 

kalan kimsesiz çocukların giderek artması üzerine, toplanan bakanlar kurulunda 

ortaya çıkmıştır. Özbek, bu kurumun II.Abdülhamid’in yoksul halkın refah ve 

sağlığıyla, kimsesiz yetim çocuklarla ilgili hassasiyetlerini temsil etmek üzere 

kurgulandığını söylemektedir. 167 

Darülaceze’nin kuruluşuna zemin hazırlayan bir diğer etken de, dilenciliğin 

artmış olmasıdır. 1895 yılında çıkarılan “Dilenciliğin Önlenmesine Dair Tüzük” ile 

dilenciliğin çocuklar üzerindeki sosyal ve ruhsal zararlarını önleyici tedbirler 

alınmak istenmiştir. Darülaceze’de muhtaç yetişkinler, özürlüler ve korunmaya 

muhtaç çocuklara hizmet verilmiştir. 168 Kurulduğu günden günümüze 30 bini çocuk, 

100 bine yakın kişiye hizmet vermiş olan bu kurum halen 650 insanımıza hizmet 

vermeye devam etmektedir. 169 

2.1.2.8. Darüleytamlar 

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Anadolu’ya özellikle Balkanlar 

üzerinden çok büyük göç hareketleri olmuştur. Bu savaşta şehit olanların 

çocuklarının barındırılması, devlet için büyük bir sorun olmuştur. Savaşın ardından 

yaşanan Balkan Savaşları ise kimsesiz çocuklar sorununu daha da büyütmüştür. 

Osmanlı Devleti savaşlar nedeniyle, özellikle Balkanlar’dan Anadolu’ya doğru olan 

göç hareketlerinin olumsuz etkilerine, göçmenleri Anadolu’nun değişik yerlerine 

yerleştirerek, toprak verilmesi suretiyle üretime katarak aşmaya çalışmıştır. “Sakat”, 

“muhtaç” ve “yetimleri” ise darülacezeye yerleştirmek suretiyle sorunun çözümüne 

çalışmıştır. Ancak devletin iradesinin dışında yaşanan göçlerin yoğunluğu ve 

savaşlarda şehit olanların yetimlerinin artması bunların barındırılarak her türlü 

166 Nadir ÖZBEK, “Osmanlı İmparatorluğunda Dilencilere Yönelik Devlet Politikaları ve Kamusal 

Söylemin Değişimi”, Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 

2008, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008, s.27. 

167 ÖZBEK, 2006, s.37-38. 

168 AKYÜZ, 1999, s.495-496. 

169 DARÜLACEZE, Tarihten Sayfalar, Erişim Tarihi:30.12.2008. 

41

iskten korunmaya çalışılmasına yönelik yeni politika geliştirmesine devleti 

itmiştir. 170 

Darüleytam’lar, Meşrutiyet Dönemi’nde kurulmuş ve kimsesiz, bakıma 

muhtaç çocukların devletçe korunmasını ve eğitim fırsatlarından yararlandırılmasını 

amaç edinen ilk kapsamlı sosyal hizmet kurumları olmuştur. 171 Darüleytam, kısaca, 

yetimhane, yetimlerevi yada öksüzler yurdu anlamına gelmektedir. 172 

Evlad-ı Şuheda vergisiyle kurulan Daruleytamlar, 173 13 Kasım 1914 tarihinde 

Eğitim Bakanlığına bağlı olarak kurulmaya başlanmıştır. 174 Korunmaya muhtaç 

çocuk ve kimsesizlerin barındırılması ve korunması amacıyla faaliyete geçen bu 

kurumlar, ihtiyacı karşılamak üzere kısa zamanda yurdun pek çok yerinde faaliyete 

geçmiştir. 1914 yılında kurulduğunda sayısı 20 olan kurum, 1916 yılında 69’a 

ulaşmış ve 5.000’i kız 15.000’i erkek 20.000 korunmaya muhtaç çocuğa hizmet verir 

duruma gelmiştir. 175 

İttihat ve Terakki Cemiyeti politikalarından olan Daruleytamlar, savaş 

yıllarında yabancıların terk ettiği binalarda açılmış, 1918 Mondros Ateşkes 

Antlaşması’ndan sonra geri dönen binaların sahipleri, binaları boşalttırmıştır. Bu 

sürede kendilerine yeni yerler bulmaya çalışan Darüleytam idareleri kullanılmayan 

saray ve konakları kullanmış bina kiralama yoluna gitmiştir. Ancak savaş 

yıllarındaki maddi imkânsızlıklar Daruleytamların Anadolu’daki şubelerinin birer 

birer kapanmasına, ağırlığın İstanbul’da toplanmasına neden olmuştur. Giderlerin 

karşılanması hususunda yaşanan sıkıntılarla, Daruleytamlar’ın Maarif Teşkilatı’na 

devri yoluyla tasfiye edilmesi gündeme gelmiş, kısa bir dönem içerisinde 

Daruleytamlar tarihe karışmıştır. 176 

170 

Salih ÖZKAN, “Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı”, Türkiyat 

Araştırmaları Dergisi, Sayı 19, Yıl 2006, ErişimTarihi: 30.12.2008. 

171 AKYÜZ, 1999, s.496. 

172 A. Rıza ERKAN ve Gönül ERKAN, “Darüleytamlar”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler 

Yüksekokulu Dergisi, Cilt 5, Sayı 1 (Ocak), Yıl 1987, s.61. 

173 KOŞAR, s.115. 

174 ERKAN ve ERKAN, s.61. 

175 ÖZBEK, 2006, s.76. 

176 ÖZKAN, s.219-220. 

42

Yeni Cumhuriyet, korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili olarak ilk icraatını o 

dönemde çocuk koruma sisteminin en önemli aktörü olan Darüleytamları Milli 

Eğitim Bakanlığı’ndan alarak Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na bağlayarak 

yapmıştır. Kısa bir süre sonra da, 5 Aralık 1922 tarihinde, Darüleytamlar 

Yönetmeliği’ni çıkararak bu kurumların yönetimini ortak esaslara bağlamıştır. 177 

Darüleytamlar 1926 yılında çıkarılan bir kanunla kapatılmıştır. 

2.1.2.9. Diğer Faaliyetler 

Sivil toplum hareketi olarak İstanbul’da kurulan Esirgeme Derneği, devrin 

şartları içinde bireysel mücadelenin ortaya koyabileceği en iyi örnektir. Dernek, 

savaşlar neticesinde dul kalan Osmanlı kadınlarını ve korunma ihtiyacı olan kız 

çocuklarını sosyal risklerden muhafazasını amaç edinmiştir. 1912 yılında İstanbul’da 

kurulan bu dernek, faaliyetlerine 1957 yılına kadar devam etmiş ve o tarihten sonra 

kendini feshetmiştir. 178 

II. Meşrutiyet Dönemi’nde, 1909 yılında, “Serseri ve Mazanna-i Süi Eshaş” 

adıyla bir kanun çıkarılarak toplum düzeninin sağlanmaya çalışıldığı görülür. Bu 

kanundaki iki madde çocukların korunmasıyla doğrudan ilgilidir. Bunlardan ilki, 15 

yaşından büyük olmayanların “serseri” sayılamayacağı, ikincisi ise, çocuklara 

bakmakla yükümlü olanların görevlerini yerine getirmediklerinde bu kişilere yönelik 

para veya hapis cezasının öngörülmesidir. 179 

Kurtuluş Savaşı yıllarında verilen büyük emeklerin içinde, Kazım 

Karabekir’in korunmaya muhtaç çocuklar için yaptığı çalışmalar ayrı bir öneme 

sahiptir. Vatanın kurtarılması amacıyla Doğu Cephesi’nde verdiği mücadelenin 

yanında, vatan çocuklarının kurtarılması gayesini taşıyan Karabekir, bu gayeyi şöyle 

ifade etmiştir: 180 

177 Doğan ÇAĞLAR, “Atatürk ve Cumhuriyet Devrinde Korunmaya Muhtaç Çocuklara Sağlanan 

Bakım ve Öğretim Olanakları”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 15 

Sayı 2, Yıl 1982, s.1. 

178 Avni ÖZGÜREL, “Osmanlı’da Kadınların Öncüsü Olduğu Bir Sivil Toplum Örgütlenmesi”, 

Radikal Gazetesi, 14.06.2009. 

179 Osman K. AKOL, Kimsesiz Çocuklar, Örnek Matbaası, Ankara, 1950, s.23-24’den aktaran: 

Saadettin ÖZDEMİR, 2002, s.8-9. 

180 Kazım KARABEKİR, Çocuk Davamız, Cilt/I-II, Yayına Haz: Faruk ÖZERENGÜN, Emre 

Yayınları, İstanbul 1995, s.9. 

43

Yoksul ve bakımsız çocukları devlet himayesine alarak 

memleketin diğer çocukları gibi başarılı ve hayat mücadelesine 

kudretli kılacak maddi ve fikri bir talim ve terbiye ile donatmak 

benim öteden beri güttüğüm bir davadır. Ben buna çocuk 

davamız diyorum. 

“Yetimler babası” olarak anılan Kazım Karabekir, 181 “bakımsız çocuklar” olarak 

genelleştirdiği korunmaya muhtaç çocukların devletçe himaye edilmesi gerektiğini, 

vatanın geleceğinin bugünün çocuklarında olduğunu, korunmaya muhtaç çocuklarla 

ilgili olarak adım atılmadığı takdirde, toplumsal sorunların giderek artacağını, bu 

çocukların bu sorunların artmasında rol oynayacağını, kötü kişilerin amellerine alet 

edilebileceğini beyan ederek, devletin çocukları koruma görevinin altını 

çizmektedir. 182 

“Çocuk Davası”ndaki ülküsünün çocuklar ordusu kurmak olduğunu izah 

eden Karabekir, bunu eyleme de dönüştürmüştür. Bu doğrultuda 1919 yılında 

Erzurum Darüleytamından çıkan çocukları ordunun emrine vererek sanayi kolunda 

görev almalarını sağlamıştır. 183 

Sanayi Gürbüzler Okulu, Ana Mektebi ve Yetimler İlkokulu olarak 

sınıflandırılan, kısıtlı imkanlar içerisinde oluşturulan eğitim kurumlarında çocuklar, 

sağlıktan tarıma, askerlikten sanayiye pek çok konuda eğitim almıştır. 

2.1.3. Döneme İlişkin Politikaların Analizi 

Tanzimat öncesi dönemde çocukları koruma sistemi, Osmanlı geleneksel 

yapısı içinde dini referanslı kurumların öncülüğünde ve vakıf sistemiyle işletilmiştir. 

Yerel düzeyde çocukların korunmasına yönelik faaliyetlere de rastlanılmaktadır. 

Ancak sorun alanına merkezi hükümetin dahil olması 19. yüzyılı bulmuştur. 

Koç, Osmanlı Devleti’nde ve Batı’da çocuk koruma refleksinin kurumsal 

çatısını 18. yüzyıla kadar dini motifli kurumların oluşturduğunu belirtmiştir. Koç, bu 

durumun, her iki medeniyetin de mensup oldukları dinin, korunmaya muhtaç 

çocuklara gerekli yardımların yapılması yönündeki emirlerine riayet edilmesinin 

181 ERKAN ve ERKAN, s.67. 

182 KARABEKİR, 13-14. 

183 KARABEKİR, s.16. 

44

sonucu olabileceği gibi, aynı zamanda insani ve ahlaki kaygılarında rol oynadığı 

kamusal sorumluluk refleksiyle de ilgili olabileceği düşüncesindedir. 184 

Osmanlı’da 19. yüzyılın ortalarına doğru kurulmaya başlanan ıslahhaneler 

aracılığıyla, öncelikle kimsesiz kalan çocukların korunması, ikincisi bu çocukların 

meslek sahibi edilmeleri, üçüncüsü, memleketteki sanayi hareketine yetişmiş güç 

katma çabası, dördüncüsü çocukların suç ve kötü eylemlere yönlendirilme riskinden 

kurtarılması ve son olarak gayri müslim çocuklarla, Müslüman çocukların karma 

eğitim almalarının sağlanarak içerde ve dışardaki eğitim sistemini hedef alan 

eleştirilere cevap verme gayesi güdülmüştür. 185 

Bakıldığında Batı ile aynı dönemde Osmanlı Devleti’nin korunmaya muhtaç 

çocuklar alanına eğildiği görülmektedir. Ancak Batı, bu soruna, sanayi devriminin 

ortaya çıkardığı toplumsal değişmelere paralel olarak müdahil olurken, Osmanlı 

Yönetimi daha çok savaşlar nedeniyle yetim ve öksüz kalan çocuklar ile yine 

savaşlar nedeniyle kaybedilen topraklardan geri göç eden soydaşların içinde 

bulunduğu toplumsal karmaşa nedeniyle müdahale etme zorunluluğunda kalmıştır. 

Yine, Batı ile kıyaslandığında, korunmaya muhtaç çocuklar hususunda, 

Osmanlı Devleti’nde, Batı’daki deyimiyle filontrophist, diğer deyimle sivil kesimin 

hareketi, hem çok az hem de soruna ilgisiz kalmıştır. 186 

Özbek, Osmanlı Devleti’nde, 19. yüzyılın başlangıcından itibaren, modern 

bir sosyal devlet olabilmek için önemli dönüşümler yaşandığını bildirerek, bu 

dönemde (özellikle II. Abdülhamid döneminde), önceki dönemlerde merkezi 

devletin müdahil olmadığı pek çok alana, devletin müdahil olduğunu ve devlet 

aygıtının genişletildiğini eklemiştir. 187 Özbek, II. Abdülhamid’in sosyal sorunlarla 

mücadele için sosyal hayatta bir takım düzenlemelere ve kurumsallaşmaya gittiğini, 

bu süreçleri kendi hayratı olarak yansıttığını belirtmiş, 188 bu durumu Abdülhamid’in 

yoksul ve kimsesiz halk yığınları üzerinden meşruiyetini pekiştirmesi olarak 

değerlendirmiştir. 189 

184 KOÇ, s.37. 

185 KOÇ, s. 37-38. 


187 ÖZBEK, 2006, s.29. 

188 SARISAMAN, s.123. 

189 ÖZBEK, 2006. 

45

Bu hususta, farklı değerlendirmeler yapılmaktadır. Örneğin, her fırsatta 

Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmayı alışkanlık edinen Avrupa’nın, korunmaya 

muhtaç çocuklar sorununu da bahane ederek, müdahil olabileceği endişeleriyle, 

devletin bu alana yönelik adımlar attığı iddia edilmektedir. 

Dönemin politikaları her nasıl değerlendirilirse değerlendirilsin, asıl önemli 

olan, sözü geçen dönemde, savaşlar ve göçler nedeniyle Osmanlı Devleti’nde ciddi 

sayıda korunmaya muhtaç çocuğun bulunduğu ve bu soruna yönelik olarak 

kurumsallaşma faaliyetlerine gidildiğidir. 

2.2. Cumhuriyet’in İlk Yıllarından 1961 Anayasası’na Uzanan Dönemde Çocuk 

Koruma Politikaları 

Çocukları koruma politikalarına yönelik hizmetler, Türk toplumunda, vakıf 

sistemi ile çok önceleri başlatılmıştır. Bunda, dini öğretinin, kutsal inançların 

rolünün büyük olduğu söylenebilir. Ancak, modern toplumun gereksinimi olarak 

kurumsallaşmanın ise diğer milletlerden çok sonra olduğu da söylenmelidir. 190 

Cumhuriyet’in ilanından sonra öncelik sanayi ve ekonomi politikalarına 

verilmiştir. Toplumsal hayatı düzenleyen çok önemli mevzuatlaşma çalışmalarına 

(medeni kanun ve ceza kanunu gibi) rağmen, özelde korunmaya muhtaç çocuklar, 

genelde ise bütün ihtiyaç gruplarını hedefine alan, bütünlüğü olan sosyal hizmet 

uygulamalarına rastlanılmamıştır. 

2.2.1. Merkezi Hükümetin Doğrudan Müdahil Olmadığı Çocuk Koruma 

Politikaları 

Cumhuriyet’in ilanının ardından Türkiye’de mevcut çocuk politikaları, 

kurumsallaşmasını Osmanlı Devleti’nden kalan mirasıyla birlikte sürdürmeyi 

deneyerek, modern çocuk koruma politikalarını geliştirmeye çalışmıştır. Bu 

doğrultuda, çocuğun çalışma hayatından çekilmesi amacıyla düzenlemelere 

gidilmiştir. Türkiye, 1921 yılında çıkarılan 151 sayılı yasayla 18 yaşından 

küçüklerin maden ocaklarında çalıştırılmalarını yasaklamış, 1930 yılındaki Umumi 

190 Osman K. AKOL, Kimsesiz Çocuklar, Örnek Matbaası, Ankara, 1950, s.58’den aktaran: Turgay 

ÇAVUŞOĞLU, “Türkiye’ de Çocuk Esirgeme Kurumu ve Çocuk: 1921-1983”, 2.Ulusal Çocuk 


46

Hıfzısıhha Kanunu en düşük çalışma yaşını 12 olarak belirlemiştir. 191 Toplumsal 

hayatı düzenlemek üzere, 1926 yılında “Türk Medeni Kanunisi” 192 kabul edilmiştir. 

Bu kanunla, çocukların korunmasına yönelik hükümler, velayet ve vesayet 

kurumları izah edilmiştir. Yine 1926 yılında kabul edilen 765 sayılı “Türk Ceza 

Kanunu”nda 193 çocukların korunmasıyla ilgili hükümler yer almıştır. Ancak 

doğrudan korunmaya muhtaç çocuklara yönelik herhangi bir yasal düzenleme 

yapılmamıştır. 

Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı Devleti’nin yıkılmasının ardından, 

korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili ilk adımını, Darüleytamları Maarif Nezaretinden 

(Milli Eğitim Bakanlığı) alarak, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaletine (Sağlık ve 

Sosyal Yardım Bakanlığı) devrederek atmıştır. Akabinde, 5 Aralık 1922 tarihinde 

2042 Sayılı Darüleytamlar Yönetmeliği çıkartılmış ve uygulamaya konulmuştur. 194 

II. Abdülhamid döneminin sona ermesiyle başlayan, kamunun sosyal alandan 

geri çekilmesi ve sivil toplum örgütlerinin çocukların korunması ve sosyal yardım 

alanında görev alması, II. Meşrutiyet ile başlayan ve Cumhuriyet dönemine kadar 

devam eden temel politika olmuştur. 195 Bu durumun, II. Meşrutiyet’ten kısa süre 

sonra patlak veren Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele nedeniyle 

konuya yeterince ilgi gösterilememesinin, önceliğin vatan savunmasına verilmesiyle 

açıklanabileceği düşünülebilir. Nitekim, devletin koruma çatısı altında bulunması 

gereken 13-15 yaşındaki çocukların, kendilerini şefkatli kollarıyla saracak bir devleti 

elde etmek için vatan savunması amacıyla cepheye gittiğini tarih not etmiştir. 

Cumhuriyet’in ilanı ve Milli Mücadele’den başarıyla çıkılmasının ardından, 

çocukların açlık, yoksulluk ve bakımsızlıktan ölmemeleri, hayatta kalmalarının 

sağlanması, en öncelikli çocuk politikası olmuştur. Bu amaçla, Himaye-i Etfal 

Cemiyeti/Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu’nun (TÇEK) faaliyetleri merkezi 

hükümetçe desteklenmiştir. Ancak, merkezi hükümet bu işin içine doğrudan girmeyi 

191 Tevfik ÇEVİKBİLEN, “Çocukların Sömürülmesi”, Toplumsal Gelişme ve Değişme Sürecinde 

Sosyal Hizmet Sempozyumu, 16-18 Ekim 1996, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayınları, 

Ankara, 2001. 

192 

Bu kanun, 2001 yılında kabul edilen 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’yla yürürlükten 

kaldırılmıştır. 

193 Bu Kanun, 2005 yılında kabul edilen 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’yla yürürlükten kaldırılmıştır. 

194 ÇAĞLAR, s.4. 


47

düşünmemiştir. Osmanlının son döneminde, KMÇ sorunuyla mücadelede, çok fazla 

ön planda bulunmayan sivil toplum hareketi, Cumhuriyet’in ilk yıllarında etkin 

olarak KMÇ sorununun çözümünde rol almaya başlamıştır. 

Bu sebeple, Türkiye’de çocuk koruma sistemi ve alana yönelik politikalar 

denildiğinde ilk akla gelen, eski adıyla Himaye-i Etfal Cemiyeti, dilde sadeleşme 

hareketlerinden sonraki adıyla Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu ve 1983 yılında 

2828 sayılı yasanın kabulünün ardından Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme 

Kurumu olmuştur. 

2.2.2. Himaye-i Etfal Cemiyeti/Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu’nun Ortaya 

Çıkışı 

Himaye-i Etfal Cemiyeti, mahalli nitelikli olmakla birlikte, ilk kez 1908 

yılında Kırklareli’nde kurulmuştur. Cemiyet, Balkan Savaşı’na kadar çalışmalarına 

devam etmiştir. 1917 yılında ise İstanbul’da tekrar kurulmuştur. Bu sefer niteliği 

yerelden çok geneli kapsayıcıdır. Kırklareli’nde kurulmuş olan Cemiyet de 

İstanbul’a bağlanmıştır. Daha sonra şubelerini açmaya başlayan Cemiyet, savaşın 

ortaya çıkardığı kimsesiz ve korunmaya muhtaç çocuklarla ilgilenmiştir. Cemiyetin 

şubeleri çalışmalarını uzun süre devam ettirememesine rağmen İstanbul’daki 

cemiyet mütareke döneminde de çalışmalarına devam etmeye çalışmıştır. Himaye-i 

Etfal Cemiyeti dönemin Padişahı Sultan Vahdettin tarafından kamu yararına çalışan 

cemiyet olarak kabul edilmiştir. 196 

I. Dünya Savaşı yıllarında olduğu gibi, Mondros Mütarekesi’nden sonra da 

bakıma muhtaç çocuklarla yakından ilgilenen, koruyuculuğunu üstlenen cemiyet, bu 

çocukların öncelikle yaşatılması ve hayata hazırlanmasında ülkenin mevcut 

şartlarında başarılı çalışmalarda bulunmuştur. 197 Milli Mücadele Dönemi’nde, 

Himaye-i Etfal Cemiyeti, Atatürk’ün emir ve direktifleri 198 ile yeniden 

yapılandırılmış ve 10 Haziran 1921 tarihinde bu sefer ulusal düzeyde kurulmuştur. 

196 Hasan ALBAYRAK, “Himaye-i Etfal Cemiyeti”, Tarih ve Toplum Dergisi, Cilt 9, Sayı 52 

(Nisan), Yıl 1998, s.31’den Aktaran: ÇAVUŞOĞLU, s.462. 

197 Makbule SARIKAYA, “Savaş Yıllarında Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin Çocuk Misafirhanesi ve 

Çocuklar”, Atatürk Dergisi, Cilt 3, Sayı 3, Yıl 2003, s.194. 

198 ÇAĞLAR, s.4. 

48

Acar, cemiyetin kurulduğu buhranlı dönemi, cemiyetin dönem başkanından 

şöyle aktarmaktadır: 199 

İstiklal Harbi’nde savaş sahası olan köylerde kimsesiz 

çocukların çokluğunu ve yıkılmış olan evlerin duvarları 

diplerinde yaşayan bu yavruların korunmaları lüzumunu Sayın 

Mareşal Fevzi Çakmak bir telgrafla kurumumuza bildirmiştir. 

Kurutuluş Savaşının karanlık günlerinde Atatürk Çocuk 

Esirgeme Kurumu’nu 1921 yılında kurdurmuş, öksüz, yetim, 

muhtaç çocuk ve annenin himayesini emretmiştir. 

Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin kurulduğu gün, 30 Haziran 1921 tarihli karar defterinin 

ilk sayfasına cemiyetin amacı; 200 

I. Dünya Savaşı ve onu izleyen bir sürü çetin ve acılarla dolu 

savaşların ülkemizde doğurduğu yıkımlardan olmak üzere, 

şehit çocukları ile bakım ve korunması millete kalan diğer 

sıkıntılara ve felaketlere uğranış çocukların milletçe 

korunması ve yedirilip içirilmesi ve öteki felaket görmüş 

çocuklar ve bütün memleket çocuklarının hayatlarının 

korunması, maneviyatlarının güçlendirilmesi, her birinin 

hayatla savaşmaya yatkın ve ülkeye faydası olabilecek düzeyde 

eğitilmesinin sağlanması, araştırılması ve hazırlanması ve 

geleceğimizin temeli olan, bugünkü ülke çocuklarının bütün 

şefkatli bir gözle gözetilmesi ve bunun gerçekleştirilmesi 

şeklinde yansıtılmıştır. Sarıkaya, cemiyetin, hizmet verdiği şehit evlatlarını, yaş, 

tahsil ve kabiliyet derecelerine göre sanat okullarına, yatılı okullara, çırak olarak iş 

yerlerine, ticaret, ziraat okullarına, yetiştirme yurtlarına/kurum bakımına veya aileler 

yanına geçici veya temelli evlatlık olarak yerleştirip, sorunun yönetiminde etkin rol 

oynadığını belirtmektedir. 201 

Devlet, her ne kadar KMÇ alanına doğrudan müdahil olmasa da, cemiyet ve 

hizmetlerini her açıdan desteklemiş ve ihtiyaçlarının giderilmesinde rol almıştır. 

199 TÇEK, 25.Yıl:1921-1946, Ankara, 1946’dan aktaran: Hakan ACAR, Cumhuriyetin Çocuk 

Refahı Politikasını Yapılandıran Bir Sivil Toplum Örgütü: Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu 

(1921-1981), Çalışma Ortamı Dergisi, Sayı 73 (Mart-Nisan), Yıl 2004 


200 “Himaye-i Etfal Cemiyeti Heyet-i İdare Karar Defteri”, Ankara, 1921, s.1’den aktaran: Makbule 

SARIKAYA, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Türkiye Himaye-i Etfal 

Cemiyeti”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt 14, Sayı 34, Yıl 

2007, s.322 . 

201 SARIKAYA, 2007, s.325. 

49

Himaye-i Etfal Cemiyeti, çocukları koruma politikalarını hızlı bir şekilde 

uygulama gayretiyle, kısa bir sürede kurumsallaşmıştır. Ülke genelinde pek çok şube 

açtığı gibi 25’i Amerika’da olmak üzere, yurt dışında da toplam 32 şube açmıştır. 202 

Cemiyet, 1922 yılında çocuk koruma faaliyetlerine, tıbbi muayene ve tedavi, 

para yardımı ve koruma hizmetleriyle başlamıştır. 1923 yılında yiyecek dağıtımını, 

1924 yılında paralı ve parasız süt dağıtımını, 1927 yılında kurum banyolarını, 1928 

yılından itibaren çocuk bahçelerini hizmete sunmuştur. 203 

Kurumun kurucu başkanı olan Fuat Umay’ın, 20 yıllık hizmetlerini 

değerlendirdiği bir konferansta, 3.469.990 çocuğa hizmet verildiği, bunlardan 

2.334.168 çocuğa süt ve sıcak yemek verilmek suretiyle, geri kalan 1.135.822 

çocuğa da giyim yardımı, tıbbi yardım, okula göndermek suretiyle yardım edildiği 

açıklanmıştır. 204 

1946 yılında, TÇEK’in hizmet sunumu gerçekleştirdiği, yurt çapındaki 

kuruluşları ve sayıları şöyledir: 

Tablo 1: TÇEK'in Hizmet Kuruluşlarının Çeşit ve Sayıları (1946) 

KURULUŞ ÇEŞİDİ SAYISI KURULUŞ ÇEŞİDİ SAYISI 

Çocuk ve Şefkat Yuvaları 45 Çocuk Bahçeleri 71 

Gündüz Bakımevleri 25 Banyolar 10 

Çocuk Yurtları 9 Sinemalar 13 

Süt Damlaları 21 Okuma Odaları 11 

Muayenehane 61 Çocuk Kütüphaneleri 5 

Diş Muayenehanesi 5 Çocuk Bakıcılık Müzesi 2 

Doğumevi 3 Çocuk Bakıcılık Okulu 1 

Pansiyon 9 Ana Mektebi 2 

Aşevi 38 Yüzme ve Kum Havuzu 4 

Talebe Sofraları 112 

TOPLAM 447 

Kaynak: Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu, Merkezi Genel Kongre 25 ve 26 Yıllar: 1946-1947 İş ve Hesap 

Raporu, Çankaya Matbaası, Ankara, 1948, s.11’den aktaran: ÇAVUŞOĞLU, s.469. 

TÇEK, milli mücadele döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında, kıt 

kaynakları rasyonel kullanma amacıyla hareket ederek, çocukları koruma 

faaliyetlerinde her çocuğu kurum bakımına almayı denememiş bunun yerine 

korunmaya muhtaç çocukların en kısa süre içinde bu sıfattan kendisini 

202 Alev S. ÇILGIN, “Genç Cumhuriyetin Ütopyası: “Gürbüz Türk Çocuğu”, Uludağ Üniversitesi 

Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 6, 2004, s.98. 

203 ÇAVUŞOĞLU, s.468. 

204 Fuat UMAY, Çocuk Esirgeme Kurumunun Çalışmaları, Cumhuriyetin 18. Yıldönümünde 

Hitabeler ve Konferanslar, Çankaya Matbaası, Ankara, 1941, s.27’den aktaran: ÇAVUŞOĞLU, 

s.468. 

50

kurtarabilmesi ve sağlıklı bir birey olarak kendisine yer edinebilmesi için alternatif 

uygulamaları devreye koyarak sürecin yönetiminde etkin rol oynamıştır. 205 

Acar, Atatürk’ün yetim ve öksüz çocukların bakımını ve ilerleyen yıllarda 

genişleyerek devam eden çocuk refahı çalışmalarını, sivil toplum örgütü olarak 

faaliyet gösteren bir kurumun sorumluluğuna bırakmasını, üzerinde durulması 

gereken konulardan birisi olarak görmektedir. Acar, bu duruma iki neden olabileceği 

düşüncesindedir. İlki, çocuk refahı çalışmalarını ve daha da genelde “yeni değerler” 

ile yetişen bir kuşak yaratma çalışmalarını, toplumun desteğini sağlayarak yürütme 

çabasıdır. Dolayısıyla bu hizmetler doğrudan devlet tarafından verilmemiş ancak 

devlet kurumları, TÇEK’ in çalışmalarına her açıdan destek vermişlerdir. İkincisi 

ise, dönemin içinde bulunduğu ekonomik şartlardır. Kamu kaynaklarının kısıtlı 

olması, genç cumhuriyetin birçok alanda yatırım yapmasını ve çalışmalarını finanse 

etmesini engellemektedir. Bu nedenle çocuk koruma hizmetinde, halkın finansal 

desteğini sağlamak amacının da göz önünde bulundurularak sorumluluk Türkiye 

Çocuk Esirgeme Kurumu’na bırakılmıştır. 206 

2.2.3. İlk Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu ve Merkezi Hükümetin 

Müdahil Olması 

Yeni kurulan devletin en çok ihtiyaç duyduğu güç şüphesiz insan gücüydü. 

Bu sebeple Cumhuriyet’in ilanından sonra Türkiye’de nüfusu artırmaya yönelik 

politikalara ağırlık verilmiştir. 1927 yılında 13,6 milyon olan nüfus, 1935 yılında 

16,2 milyona yükselmiş ve bunun %41,2’sini 15 yaşın altındaki çocuklar 

oluşturmuştur. 207 Bu doğrultuda çocuk ölümlerinin azaltılması, çok çocuk yapanların 

ödüllendirilmesi de resmi politikalar arasına girmiştir. 208 

Devletin çocuk sayısının artırılmasına yönelik politikalarının varlığına 

rağmen, ailenin ekonomik tabanlı desteklenmesi hususuyla ilgili politikaları 

bulunmuyordu. 1930’lu yıllar çocuk yoksulluğunun arttığı yıllar olmuştur. 209 Bu 

duruma devrin şartlarının incelenerek cevap verilebileceği düşünülmektedir. 1929 

205 ÇILGIN, s.99. 

206 ACAR, 2004. 

207 KONTAŞ, s.7. 



51

ekonomik bunalımı, tüm dünyaya olduğu gibi Türkiye’ye de olumsuz etkiler 

bırakmıştır. Ayrıca hemen ardından ortaya çıkan II. Dünya Savaşı gibi uzun bir 

dönem içinde, olağanüstü şartların var olması, Türkiye’nin savaşta yer almamasına 

rağmen, savaş koşullarında ve her an katılacakmış gibi sosyo-ekonomik tavır alması, 

olumsuzluklar zincirinin halkalarından birisidir. 

Dönemin kendine özgü koşulları, günden güne büyüyen korunmaya muhtaç 

çocuklar sorunu daha da arttırmıştır. Uluğtekin, 1940’lı yılların: 

…var olan gönüllü çabalara karşın, suç işleyen, sokakta 

çalışan/yaşayan, dilenci ve bakıma muhtaç çocukların sayısındaki 

hızlı artışların 

yaşandığı yıllar olarak belirtmekte, bu sorunun, dönemin iktidar ve muhalefeti 

arasındaki tartışmalara sebep olduğunu eklemektedir. 210 

1941-1942 Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Kurulu’na katılmak 

üzere Ankara’ya giden İstanbul Çocuk Esirgeme Kurumu Merkez Başkanı, devrin 

Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye İstanbul’da geceleri umuma açık yerlerde yatan, 

dilencilik yapan, bir takım çocukların sayısının giderek arttığından bahsetmiştir. Bu 

durum üzerine Cumhurbaşkanlığı Makamının yönlendirmeleriyle, İstanbul’da yerel 

yönetim ve merkezi yönetim unsurlarından oluşan bir komisyon, İstanbul’da 

sokaklarda savunmasız ve korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili anket yapmış, 211 

yapılan anket çalışması neticesinde bir rapor oluşturmuştur. “ İstanbul Sokaklarında 

Serseri Dolaşan ve Seyyar Satıcılık Yapan Kimsesiz Çocukların Durumu” isimli 

çalışmanın raporlaştırılmasında, korunmaya muhtaç çocuklar; “ana-babası hayatta 

olmayan”, “bakacak kimsesi olmayan”, “üvey ana-baba elinde kalmış”, “dilenen”, 

“aile içi şiddet nedeniyle sokağa düşmüş”, “psikopat”, “sokak çocuğu”, “yoksul 

çocuk”, “çete üyesi olarak istismar edilen çocuklar” şeklinde sınıflandırılmıştır. 212 

1935 yılında dilde sadeleşme hareketlerinin ardından ismi değişen ve 1937 

yılında Bakanlar Kurulu kararıyla, kamu yararına çalışan dernek statüsünü kazanan, 

210 ULUĞTEKİN, 2001, s.13. 

211 Sevda ULUĞTEKİN, “1940’lı Yıllarda İstanbul’un Sokak Çocukları”, Yaşam Boyu Sosyal 

Hizmet, Prof.Dr.Sema KUT’a Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu 

Yayınları, Ankara, 1999, s.200-205. 

212 Turgay ÇAVUŞOĞLU, Seval ÇETİN ve Kenan TOPÇU, İlk Korunmaya Muhtaç Çocuk 

Kanunun Çıkmasında ÇEK Projesi ve CHP Grubu Raporunun Etkileri, (t.y) 


52

Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu’nun, 213 ülkenin dört bir yanına yayılması, 

yüzlerce şubesinin olması bazı aksaklıklar yaşanmasını engelleyememiştir. Bunların 

en önemlileri koordinasyonsuzluk ve yerel örgütlerin, genel merkezden bağımsız 

hareket edebilmesi olmuştur. 

Devlet, II. Dünya Savaşı’nın ardından, TÇEK’in durumu ve sosyoekonomik 

yapının ihtiyaçları doğrultusunda, giderek artan korunmaya muhtaç 

çocuklar sorununa, müdahale ihtiyacını hissetmiştir. Türkiye Cumhuriyetinin ilk 

Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu 1949 yılında çıkarılmıştır. Yaşanılan 

dağınıklığı ve koordinasyonsuzluğu ortadan kaldırmayı amaçlayan kanun bunda 

başarılı olamamış yerine ikincisi kabul edilmiştir. 214 . 

İlk kanunun ortaya çıkış sürecinde, çocuk konusunda gündem yaratan, 

dönemin basın-yayın organlarının da olumlu etkisi belirtilmelidir. Uluğtekin, 5387 

sayılı ilk Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu’nun çok yönlü bakış açısı eksikliği 

nedeniyle başarılı olamadığını düşünmekte ve kanunun şu sayıltılara dayalı olarak 

ortaya çıktığını ileri sürmektedir: 215 

Ailesi olan çocukların korunması gerekmez. Devletin ailesi ile 

birlikte yaşayan çocuklar için yapabileceği hiçbir şey yoktur. 

Çocuk eğer babası yoksa-anne geleneksel olarak çocuğun 

korunmasından baba kadar sorumlu görülmüyor veya kimsesiz 

ise devlet tarafından korunabilir. Korunması için de onu bir 

kuruma almak ve rüşt yaşına gelinceye kadar orada muhafaza 

etmek yeterlidir. Bu koşullarda başka herhangi bir hizmet ya 

da programa da zaten ihtiyaç yoktur. 

1940’ların sonu, 1950’lilerin başı, Türk toplumunda yaşanılan toplumsal değişmenin 

hızlı olduğu dönem olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemde çok partili hayata geçiş 

ve modernleşme için yapılan çalışmalar olmuştur. 216 Bu doğrultuda, 5387 sayılı 

kanuna eleştiriler artmış ve korunmaya muhtaç çocuklar sorununa kanunun yeterli 

çözümü getirmediği hususunda ortak noktalar dile getirilmiştir. Sonuçta, ömrü 

yaklaşık 8 yıl süren ilk kanun yerini, 1957 yılında 6972 sayılı Korunmaya Muhtaç 

Çocuklar Kanunu’na bırakmıştır. 

213 AKYÜZ, 1999, s.493. 

214 ACAR, 2004. 

215 ULUĞTEKİN, 2001, s.14. 

216 MERTER, s.74. 

53

Karatay, 5387 Sayılı Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu ile ilgili olarak, 

korunmaya muhtaç çocuklardan 13-18 yaş grubunda bulunanların sorumluluğunun 

verileceği, Milli Eğitim Bakanlığı’nın uzmanlık alanı olmadığı için kendisine 

verilecek görevle ilgili istekli davranmadığını, bu durumun, kanunun çıkmasından 

önce, TBMM Komisyonlarında yapılan görüşmelerde, bakanlığın yetkilileri 

tarafından dile getirildiğini bildirmektedir. 217 

5387 sayılı kanunun birçok maddesinin yeterince açık olmaması, 

uygulayıcılar tarafından anlaşılmasında zorluklar yaşanmasına sebep olmuştur. 

Ayrıca kanunda, çocukların korunması ile ilgili örgütlenmeye yer verilmemiş 

olması, kısa zamanda kaldırılmasını gerekli kılmıştır. 218 

5387 sayılı kanundan istenilen verimin alınamamasına neden olarak, kanunla 

Milli Eğitim Bakanlığı’na verilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinde 

Milli Eğitim Bakanlığı’nın yetersiz kalması, yerel yönetimlere verilen görevlerin 

yerine getirilmesinde idarelerin mali yetersizlikleri nedeniyle görevlerini tam ifa 

edememesi belirtilebilir. Ayrıca kanunla birlikte yetki ve görev karmaşası yaşanması 

diğer önemli nedendir. 219 

İlk kanunun yerini alan, 6972 Sayılı Korunmaya Muhtaç Çocuklar Kanunu, 

sosyal hizmetlerin mahalli idari birimleri olan koruma birliklerinin kurulmasını 

gerekli görmüştür. 220 6972 sayılı kanunla, TÇEK’in yetkileri daraltılmış ve sosyal 

hizmetler konusunda, özelde çocuk koruma sistemi bağlamında, yetki iki merkezi 

kamu kurumu arasında pay edilmiştir. Bu yeni yapıya göre 0-12 yaş grubunda 

bulunan korunmaya muhtaç çocuklar için Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na, 

13-18 yaş grubunda bulunan korunmaya muhtaç çocuklar için ise Milli Eğitim 

Bakanlığı’na hizmet sunma görevleri verilmiştir. 221 

Ancak bu kanun da, bir önceki kanunda olduğu gibi, eleştirilere maruz 

kalmıştır. Başarısızlığa yöneltilen eleştirilerden birisi, ne 5387 sayılı kanunun ne de 


218 KARATAŞ ve Diğerleri, s.18-19. 

219 Müslih FER, Korunmaya Muhtac Cocuklar, İstanbul, İktisadi Araştırmalar Vakfı Yayını, 1970, 

s. 28.’den aktaran: Hasan ŞENOCAK, “Sosyal Güvenlik Sistemini Oluşturan Bileşenlerin Tarihi 

Süreç Işığında Değerlendirilmesi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset Konferansları, 56.Kitap, 

İstanbul, 2009, s.450. 


221 ACAR, 2004. 

54

6972 sayılı kanunun, bütüncül bakış açısını korunmaya muhtaç çocuklar alanına 

getiremediği hususunda olmuştur. 222 İkinci eleştiri, kanunun ilki gibi hayırseverlik 

duygusuyla hareket edilerek ortaya çıkarıldığı hususundadır. 223 Bir diğer eleştiri ise, 

6972 sayılı kanunla korunmaya muhtaç olan çocukların bakım ve gözetimiyle 

meslek sahibi edindirilmesi için her türlü olanağı sağlamakla mükellef kılınarak 

ortaya çıkarılan, il özel idareleriyle belediyelerden oluşup tüzel kişiliği olan 224 

ülkenin her bir yerinde kurulmuş, birbirlerinden kopuk ve farklı anlayışlara sahip 

koruma birliklerinin, çocuklara yönelik ihtiyaç duyulan hizmetleri sunmada yetersiz 

kalması üzerinedir. 225 Mevzuat ve uygulamalardaki aksaklıkları hedef alan 

eleştirilere rağmen, Yücel, her geçen gün artan çocuk koruma hizmeti talebi ile 

bağlantılı olarak korunmaya muhtaç çocuklar hakkında çıkarılan kanunlarla birlikte 

sorunun niceliğinin de daha net görülür hale geldiğini belirtmiştir. 226 

Korunmaya muhtaç çocuklardan, 0-12 yaş grubuna götürülecek hizmetlerin 

sorumluluğunun verildiği Sağlık Bakanlığı, kanun çıktıktan sonra çocuk yuvası 

açmak yerine, mevcut Çocuk Esirgeme Kurumu yuvalarına maddi destekte 

bulunmayı sorunun çözümünde yöntem olarak benimsemiştir. 227 

Dönemin Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Lütfü Kırdar ile bir mülakat yapan 

gazeteci-yazar Osman Akol, Cumhuriyet tarihinin belli bir dönemindeki korunmaya 

muhtaç çocuklar sorununun çözümüne yönelik alınan tavır hususunda bazı noktalara 

ışık tutmaktadır. Bakana, Bakanlığın “sosyal yardım” kısmının ne iş yaptığı 

mealinde sorduğu soruya, yoksul hastaların ödemelerine yardımcı olduğu genel 

cevabını aldığında, Akol: 

…çok ağır bir gidiş, 1923’ten bu yana 36 yıllık hayatında 

bakanlığın bir yarısı çalışmış öbür yarısı levazım müdürlüğü 

olarak kalakalmış 


223 ULUĞTEKİN, 2001, s.15. 

224 Aydın ZEVKLİLER, “Türk Hukukunda Korunmaya Muhtaç Çocuklar”, Ankara Üniversitesi 

Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 25, Sayı 1, Yıl 1968, s.223-224 . 

225 Sevgi U. SAYITA, Türk Hukukunda Çocuğun Koruyucu Aile (Kişi) Yanına Yerleştirilmesi, 

Filiz Kitabevi, İstanbul, 1996, s.30. 

226 Mustafa T. YÜCEL, “Sosyal Değişme Açısından Çocuk Sorunları ve Sosyal Hizmetler”, III. Milli 

Sosyal Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayını, 

Ankara, 1969, s.109. 


55

diyerek, bu hususta, zamanın ne denli boşa harcandığını adeta resmetmiştir. 228 

1950’li yıllardan itibaren, TÇEK’in, çocuk refahı alanında üstlendiği önemli rolleri 

elinden kaptırdığı görülmektedir. 229 Bu hususta, Acar, TÇEK’in devlet kurumlarıyla 

olan ilişkisini dikkat çekici bulmaktadır. Özellikle tek parti döneminde hızla 

büyüyen, ülke çocuklarına giderek daha iyi hizmet veren kurum, 1950 sonrasında 

istediği desteği sağlamakta güçlük çekmiştir. Ayrıca askeri darbelerden sonra kuruma 

el konulması da düşündürücüdür. 1960 sonrasında ülkede yaşanılan askeri vesayet 

sistemi kuruma el koymuş, partizanlık ve yolsuzluk iddialarını araştırmış ve sonuç 

çıkmayınca kurum tekrar açılmıştır. 230 

Siyasi-politik atmosferin kurumla ilgili yaklaşımı ve etkilerinin hissedilmiş 

olduğunu, Uluğtekin de dile getirmektedir. Uluğtekin, 1950’lere kadar Halk 

Partisi’nce desteklenmiş olan kurumun, daha sonra eleştirilmeye başlandığını, 

eleştirilerin “etkili olamama”, “sistemsizlik”, “lükse kaçmak”, “kayırmacılık” ve 

“yolsuzluk” gibi temeller üzerine kurulduğunu belirtmektedir. 231 

II. Dünya Savaşı’nın ardından sosyo-ekonomik koşulların karşısında 

fonksiyonelliğini kaybeden TÇEK, Cumhuriyet’in çocuk politikası amacına yönelik 

faaliyetlerde bulunmuş ve yerine göre bu hususta yayın organı çıkararak, kamuoyu 

oluşturmaya çalışmıştır. Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi, 1926 yılının Ekim ayında 

yayına girmiş, ilk sayısında “Milli Siyasetlerin En Mühimi Çocuk Siyasetidir” 

başlığı ile bir ülkenin geleceğinin teminatının çocuklar olduğunun altını çizmiştir. 

Dergi, dönemin hükümet politikalarını yansıtmıştır. Sağlıklı ve iyi yetiştirilmiş 

çocuk ile ülkenin istikbali arasındaki bağlantı kurulmaya çalışılmıştır. 232 

Dergi 1928 yılındaki Harf İnkılabı’ndan sonra 1935 yılına kadar yeni 

harflerle yayınına devam etmiştir. 233 Başlangıçta, çocukları, anneleri, öğretmenleri 

hedef alan derginin, 1931 yılından itibaren, yavaş yavaş sadece yetişkinleri hedef 

228 Osman K. AKOL, “Sosyal Hizmetler Konusunda Lütfü Kırdar ile Konuşma”, Cumhuriyet 

Gazetesi, 23.10.1959’dan aktaran: ÖZBEK, 2006, s.215-219. 


230 ACAR, 2004. 

231 ULUĞTEKİN, 2001, s.12 . 

232 ÇILGIN, s.99-101. 

233 Cüneyd OKAY, Eski Harfli Çocuk Dergileri, İstanbul Kitabevi, İstanbul, 1999, s.206’dan 

aktaran: Elif KONAR, Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi, (t.y), Erişim 

Tarihi:01.10.2010. 

56

almaya başladığı tespitleri yapılmıştır. 234 Derginin adı daha sonra değişerek “Çocuk” 

olmuş ve 1936-1947 yılları arasında 427 sayısı yayınlanmıştır. 235 Çılgın, dergiyle asıl 

amacın: 

Cumhuriyet’i yaşatacak, yetenekler yetiştirmek, daha 

geniş bir ifadeyle “cumhuriyeti” politik açıdan 

anlamlı kılacak bir “vatandaş/yurttaş” tipi yetiştirmek 

olduğunu ifade etmiştir. 236 Benzer hususun üzerinde duran Karatay, Milli Mücadele 

sonrası dönemde özellikle 1920’li yılların sonlarında ve 1930’lu yıllarda devletin 

çocuğun korunmasıyla ilgili politikalarının bulunmadığını belirterek, bu alanda 

devlet kontrollü bir sivil toplum hareketiyle ihtiyacın giderilmeye çalışıldığı 

tespitlerini yapmaktadır. Ona göre devletin, çocuklarla ilgili politikası, cumhuriyetin 

ve devrimlerin devam ettirilmesini sağlayacak nesile olan ihtiyaçla paralel olarak 

kalmıştır. 237 

2.3. 1961 Anayasası’ndan 2000’li Yıllara Sosyal Devlet Anlayışıyla Ortaya 

Çıkan Kamu Politikaları 

Korunmaya muhtaç çocuklar alanına yönelik politikaların, 1960 sonrası 

dönemde evrildiği ve özellikle 1960’lı yılların başlarında etkili sayılabilecek kamu 

politikalarının hayata geçirildiği ve planlı kalkınma programlarında alana yönelik 

hedefler konulduğu görülmektedir. 

1961 Anayasası, her ne kadar ömrü kısa olmuşsa ve bazı kesimlerce 

eleştirilse de, sosyal devlet bilincinin oluşturulması gerektiğini benimsemesi 

yönüyle, çocuk koruma politikalarının oluşturulması hususunda cesaretlendirici ve 

sevk edici olmuştur. Bu hususta, siyasi söylemler üzerine dayalı yorum yapmaktan 

ziyade, çalışma açısından önemli olan çocukların korunması sürecine kattığı ivmenin 

değerlendirilmesidir. Bu dönemde kurulan sosyal hizmet enstitüsü, ardından sosyal 

hizmet uzmanlarını yetiştirecek sosyal çalışma ve sosyal hizmet bölümlerinin 

açılması, alanın en önemli sorunlarından olan yetişmiş/kalifiye eleman eksikliğini 

gidermeye başlamıştır. 

234 ÇILGIN, s.100. 

235 KONAR. 

236 ÇILGIN, s.98. 


57

1961 Anayasası, Batı’daki çağdaş devletlerin, sosyal refah devleti 

yaklaşımından etkilenilmesiyle, sosyal devlet ilkesini bünyesine katmış ve bu ilkeye 

uygun adımlar atılmaya başlanmasını ortaya çıkarmıştır. Bu değerlendirmeler 

dönemin şartlarına göre yapılmaktadır. 

Acar, 1961 Anayasası’nda yer alan sosyal devlet ilkesiyle paralel olarak, 

kamu kurumlarının, sosyal sorunların çözümünde daha etkin rol almaya başladığını 

belirtmiştir. 1960 sonrasında, TÇEK’in alandaki etkinliğini, kamu kurumları, 1963 

yılında 225 sayılı kanunla kurulan Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na bağlı, , 

Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü ile ele almıştır. 238 

Çocuk koruma politikalarına bağlı olarak Emniyet Genel Müdürlüğü 

bünyesinde Türkiye’de ilk çocuk bürosu 1962 yılında İstanbul’da kurulmuş, sırasıyla 

1967 yılında Ankara’da, 1995 yılında ise Küçükleri Koruma Şube Müdürlüğü 24 

ilde faaliyete geçmiştir. Bu birim daha sonra, 2001 yılında, Çocuk Şube Müdürlüğü 

ismini ve yeni amblemini almıştır. 239 

Korunmaya muhtaç çocuklara kurum bakımı ile verilen korunma hizmetleri, 

çocuk koruma sisteminin ana belirleyici yöntemi olarak göze çarpmaktadır. 1960’lı 

yılların sonunda korunmaya muhtaç çocuklara yönelik hizmet veren kamu kurum ve 

kuruluşlarıyla hizmet verilen çocuk sayısı aşağıdaki gibidir: 

Tablo 2: 1960’lı Yıllarda Korunmaya Muhtaç Çocuklara Hizmet Sunan Kurumlar ve Bu Kurumlardan 

Hizmet Alan Çocuk Sayıları 

YAŞ GRUBU HİZMETİ VEREN 

KURUM 

KURULUŞ SAYISI HİZMET ALAN 

ÇOCUK SAYISI 

0-6 SSYB 26 2.020 

7-18 Milli Eğitim Bakanlığı 79 10.104 

0-18 TÇEK 8 1.900 

TOPLAM 113 14.024 

Kaynak: YÜCEL, 1969, s.103. 

Aynı dönemde (1960’ların ortalarından sonrası) yaklaşık 180.000 çocuğun 

korunmaya muhtaç çocuk konumunda bulunduğu tahmin edilmektedir. 240 Bu 

238 ACAR, 2004. 

239 ÖNTAŞ, s.28-29. 

240 KOMİSYON, “Sosyal Değişme Açısından Çocuk Sorunları Ön Raporu”, III. Milli Sosyal 

Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayını, Ankara, 

1969, s.245. 

58

durumdan, 1960’lı yıllarda, korunmaya muhtaç duruma gelmiş pek çok çocuğa 

ulaşılamadığı da anlaşılabilir. 

Uluğtekin, 1960’lı yılların sosyal hukuk devleti olma yolunda önemli 

adımların atıldığı yıllar olduğunu belirtmektedir. Anayasada ailenin, çocuğun ve 

gencin korunmasına ilişkin hükümlerin yer almasının kalkınma planlarında konuyla 

ilgili değerlendirmelere yer verilmesinin önemi üzerine vurgu yapmaktadır. 241 

Aynı dönem içinde, temelde çocukların korunması üzerine bazı önemli 

adımlar atılmıştır. Bu adımların en önemlileri, alana hizmet üretecek profesyonel 

personelin yetiştirilmesi hususunda atılmıştır. 1959 yılında Sosyal Hizmetler 

Enstitüsü kurulmuş, 1961 yılında Sosyal Hizmetler Akademisi kurularak alanın 

ihtiyaç duyduğu profesyonel meslek elemanlarının, sosyal hizmet uzmanlarının 

yetiştirilmesine başlanmıştır. 1967 yılında yine Hacettepe Üniversitesi’ne bağlı 

Sosyal Hizmet bölümü kurularak personel ihtiyacının karşılanmasına yönelik 

politikalar uygulanmıştır. 242 

Bu yıllarda Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’ndan ayrı ve bütüncül bir 

Sosyal Hizmet Kurumu kurulması düşüncesi dile getirilmiş, bu düşünce kalkınma 

planlarına da yansıtılmıştır. 1963-1967 dönemini kapsayan I.Beş Yıllık Kalkınma 

Planı’nda (BYKP), korunmaya muhtaç çocukların bakım ve yetiştirilmesi, çocuk 

suçluluğunun önlenmesi, özürlü çocuklar konusuna daha fazla ilgi gösterilmesi, 

çocuk emeğinin kötüye kullanılmasının önlenmesi ve böylelikle çocuk refahının 

sağlanması amaçları ortaya konulmuştur. Alana hizmet üretecek sosyal hizmet 

kurumuna duyulan ihtiyacın altı çizilmiş, ayrıca çocuklara götürülecek nitelikli 

sosyal hizmet faaliyetleri için yetişmiş insan gücüne olan ihtiyaç nedeniyle bu 

hususta kamu politikaları kabul edilmiştir. 243 

1968-1972 dönemini kapsayan II.Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda, 

modernleşme ve sanayileşme ile birlikte sosyal hareketliliğin arttığı, yeni bir takım 

risklerin ortaya çıktığı ve yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulduğu dile getirilerek, 

korunmaya muhtaç çocuklar ve sosyal yardımlara ilişkin olarak hizmet üretebilecek 

241 ULUĞTEKİN, 2001, s.15. 

242 KOŞAR, s.2. 

243 Emel DANIŞOĞLU, “Kalkınma Planlarında Çocukla İlgili Devlet Politikaları”, 2.Ulusal Çocuk 


59

ihtisas kurumlarına ihtiyaç duyulduğu kabul edilmiştir. Yapılan tespitlerde çocuk 

koruma hizmetlerinde, 6972 sayılı kanuna göre kaç çocuğun korunma altında 

olduğuna ilişkin net bilgilerin bulunmadığı dile getirilmiş, alandaki ciddi 

koordinasyon eksikliğine dikkat çekilmiştir. Anılan dönemde, çocuk yuvaları veya 

yetiştirme yurtlarından hizmet almak için çok sayıda çocuğun sırada beklediği tespit 

edilmiş ve hizmetlerin yetersizliği vurgulanmıştır. 244 

1973-1977 dönemini kapsayan III. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda, sosyal 

yardımların dağıtılmasında yeni esaslar belirlenmesi gerektiği kabul edilmiştir. 245 

1979-1983 dönemini kapsayan IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda yetiştirme 

yurdu ve çocuk yuvasına olan ihtiyaca binaen yatırımların tamamlanması ve özel 

sektörce bu tür sosyal kurumlar açılmasının özendirilmesi kabul edilmiştir. 246 

1985-1989 dönemini kapsayan V. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda, 

I.BYKP’dan beri sürekli gündeme getirilen Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme 

Kurumu’nun kurulduğu belirtilmektedir. Korunmaya muhtaç çocuklar alanında 

koruyucu aile ve evlatlık verme uygulamalarına ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir. 

Yetiştirme yurtları ve yuvaların niceliğinin yanında niteliğinin artırılması kabul 

edilmiştir. Ayrıca yetiştirme yurdundan ayrılan çocuklara devlet kadrolarında iş 

verilerek sosyal hayata adaptasyonuna yönelik politikalar kabul edilmiştir. 247 

1990-1994 dönemini kapsayan VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda koruyucu 

ve önleyici sosyal hizmet politikalarına öncelik verilmesi kabul edilmiştir. 

Korunmaya muhtaç çocuklara verilen hizmetin kurum bakımı yönteminde 

yoğunlaştığı, aile ve toplum yapısında meydana gelen değişmeler nedeniyle, 

özellikle büyükşehirlerde koruyucu, önleyici ve telafi edici sosyal hizmetlere olan 

ihtiyacın artığı, büyükşehirlerde özellikle risk grubu olarak çocukların görülmeye 

başlandığı, bu alana hizmet verecek sosyal hizmet uzmanlarına, psikologlara, 

pedagoglara, psikolojik danışmanlara olan ihtiyacın arttığı kabul edilmiştir. 248 

244 DANIŞOĞLU, s.433. 





60

Kalkınma planlarında ilk kez VI. BYKP’da çocuk hususunda özel bölüm ayrılmış ve 

özel ihtisas komisyonu kurulmuştur. 249 

1996-2000 dönemini kapsayan VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda çocuğun 

bakımı ve yetiştirilmesinde ideal ortamın aile yanı olduğu ilkesinden hareketle, 

aileyi destekleyici önlemlere, koruyucu aile, evlat edinme uygulamalarına ağırlık 

verileceği, kurumsal bakım hususunda iyileştirmeye gidileceği kabul edilmiştir. 250 

Anlaşılacağı üzere, 1960’lı yılların başlarında ortaya çıkan sosyal devlet 

ilkesiyle Anayasa’nın da benimsediği politika ve uygulamalar, 1960’lı yılların 

sonuna doğru yerini açmazlığa bırakmıştır. 1970’li yıllarda yaşanılan ekonomik 

krizlerin olumsuz etkileri, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hissedilmiştir. 

Ayrıca köyden kente göç olgusunun giderek artması, sağlıksız alt yapısıyla bu 

duruma hazırlıklı olmayan kent yapılarında yeni sosyo-ekonomik ve kültürel yapının 

oluşmasına sebep olmuş, korunmaya muhtaç çocukların sayısı da bu doğrultuda 

artmıştır. Çarpık kentleşme ve gerçekleşmesi çok uzun zaman alan kentlileşme, 

kentlerin çevresini saran gecekondu bölgelerini oluşturarak, bu bölgelerde pek çok 

sosyal sorun ortaya çıkarmıştır. 251 

Bu hususta, Yolcuoğlu’nun, sürecin kendi karmaşık yapısıyla, korunmaya 

muhtaç çocuklar sorununu ilişkilendiren çözümlemelerine yer verelim: 252 

Ülkemizde, 1960’lı yıllarda kentlerde yaşayanlar toplam 

nüfusun %26’sını oluştururken; bu oran 1980’lere 

gelindiğinde %45’e ve 2000’li yıllarda %59.25’e yükselmiştir. 

İç göç hareketlerinin etkisi ve kırdan kente göç sonucu 

kentlerin demografik yapısı değişime uğramaktadır. Bu hızlı 

sosyal değişim süreci içinde ailelerde büyük çalkalanmalar 

meydana gelmekte, aile yapısı ve işlevlerinde önemli 

değişiklikler yaşanmakta ve işsizlik, yoksulluk, kentte 

tutunamama sonucu ortaya çıkan korunmaya muhtaç çocuklar 

olgusu her geçen gün daha dikkat çeken bir sosyal sorun 

olarak gündeme gelmektedir. Büyük umutlarla kente göç eden 

aileler, kentlerde, işsizlik, yoksulluk, evsiz kalma gibi pek çok 

sorunla yüz yüze gelmekte ve yaşadıkları toplumsal 

249 KONTAŞ, s.15. 


251 Talip BÖLÜKBAŞI, “Korunmaya Muhtaç Çocukların Toplumsal Kökenleri ve Korunmaya 

Muhtaç Çocuk Sorununda Risk Faktörleri”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı Bildiriler 

Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 1997, s.101. 

252 

İsmet YOLCUOĞLU, Korunmaya Muhtaç Çocuklar Sorunu ve Sosyal Dışlanmanın 

Önlenebilmesinde Erken Müdahalenin Önemi, 01.09.2010 


61

dışlanmışlık nedeniyle, köylerinde çocuklarına bakmaya 

çalışmalarına karşın kentsel ortamın koşullarında çocuklarını 

ihmal etme davranışlarına yönelebilmektedirler. 

Sürecin, kurum hizmetlerinin istismar edilmesini de ortaya çıkardığı ifade 

edilmelidir. Ülkemizde, korunmaya muhtaç çocuklar için açılmış olan kurumların 

avantajlarından yararlanmak isteyen aileler, çocuklarını yatılı okula verir gibi bu 

kuruluşlara yerleştirmiştir. 1967-1971 yılları arasındaki dönemi inceleyen bir 

çalışmada, korunmaya muhtaç çocuklara hizmet veren kuruluşlardan yararlandırılan 

toplam çocuklardan %98’inin ailesi tarafından kuruma getirilen çocuklar olduğu 

tespit edilmiştir. Bu durumun açıklaması ise gerçekten bu hizmetten yararlanması 

gereken çocukların korunma hizmetlerinden yararlanamadığı, ailesinin yanında 

korunabilecek çocukların ise sağlıklı korunamadığıdır. 253 

Kurum bakımı modeli, çocuk koruma sistemi içinde, 1970’li yıllar boyunca, 

tıpkı 1960’lı yıllarda olduğu gibi, en çok tercih edilen yöntem olmaya devam 

etmiştir. Başlatılmış koruyucu aile uygulamalarında ciddi anlamda bir ilerleme söz 

konusu olamamıştır. 1970’li yılların sonunda korunmaya muhtaç çocuklara yönelik 

hizmet veren kamu kurum ve kuruluşlarıyla hizmet verilen çocuk sayısı aşağıdaki 

gibidir : 

Tablo 3: 1970' li Yıllarda Korunmaya Muhtaç Çocuklara Hizmet Sunan Kurumlar ve Bu Kurumlardan 

Hizmet Alan Çocuk Sayısı 

YAŞ HİZMETİ VEREN KURUM KURULUŞ HİZMET ALAN ÇOCUK 

GRUBU 

SAYISI 

SAYISI 

0-6 SSYB 17 1.877 

7-18 Milli Eğitim Bakanlığı 87 12.332 

0-18 TÇEK 20 587 

TOPLAM 124 14.796 

Kaynak: Mustafa T. YÜCEL, Suç ve Ceza Anatomisi, Ankara Yarı Açık Cezaevi Matbaası, Ankara, 1973, s.65. 

Yücel, 1970 yılında, dönemin korunması gereken çocuklarının bakım ve 

gözetimi ile ilgili kurumların çeşitliliğinin sorunun çözümlenmesinde yararlı 

olmadığını beyan ederek, bu kurumların tek çatı altında birleştirilmesini, çocuklarla 

ilgili plan ve programların tek elden yürütülmesini rasyonel yol olarak işaret 

etmiştir. 254 

253 Esin KONANÇ, “Türk Hukuk Sisteminde Çocuk İstismarı ve İhmali”, Ankara Üniversitesi 

Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, Yıl 1987, s.3. 

254 YÜCEL, 1973, s.67. 

62

Suğur ve Doğru, Türkiye ve dünyada 1980’li yıllarla birlikte uygulanması 

iyice hissedilen liberal politikalarla, sosyal refah devleti uygulamalarının önüne 

geçildiğini, aileyi destekleyen ve sosyal güvenliğiyle esenliğine önem veren 

politikaların uygulamadan kaldırılmasıyla önceliğin “yurttaş” yerine “piyasa”ya 

verildiğini, bunun doğal sonucu olarak aile parçalanmaları ve boşanmaların arttığını, 

bununla paralel, yoksulluk sebebiyle devletin korumasına terk edilen çocuk sayısının 

yükseldiğini savunmaktadır. 255 

Çocuğa verilen değer ile çocuk hakları perspektifinin benimsenmesi 

birbiriyle ilintili olarak görülmektedir. Kağıtçıbaşı’nın, 1970-1980 dönemini 

kapsayan Çocuğun Değeri araştırmasında, çocuğa verilen değerin ekonomik 

yönünün yüksek olduğu, çocuğun küçükken aileye maddi katkısı olacağı, ebeveyni 

yaşlandığında ise ona bakacak olması sebebiyle güvence olarak görülmesinin 

toplumun geniş kesimlerinde hakim olan düşünce olduğu tespit edilmiştir. 256 

1980’lerde temel öncelik ekonomik kökenli politikalara kaydırılmıştır. 

Sosyal politikalar geri planda kalmıştır. Tam anlamıyla hangi amaçla kurulduğu 

anlaşılmayan kurumlar aracılığıyla, sosyo-politik mesajlar verilmiştir. Dönemin 

terör ortamı ve maddi imkânsızlıkları nedeniyle özellikle Doğu ve Güneydoğu 

Anadolu Bölgesi’nden büyükşehirlere göç eden insanlara kendi başlarının çaresine 

bakmaktan başka bir yol bırakılmamış, süreç iyi yönetilememiştir. Bu sağlıksız süreç 

şehirlerdeki gecekondu bölgelerinin alanının genişlemesi, kente özgü sorunların 

daha da büyümesinden başka bir şey ortaya çıkarmamıştır. 

Buralarda yetişen çocukların ilk dertleri de anne-babalarıyla aynı olmuştur: 

“ekmek parası” kazanmak. Sosyal alanın dışına kayan, çok büyük bir insan 

topluluğunun fark edilememesi imkansızdı. Bu doğrultuda Sosyal Yardımlaşma ve 

Dayanışmayı Teşvik Fonu, yoksulluğun ve ortaya çıkardığı yoksulluk merkezli 

sosyal sorunların ortadan kaldırılması amacıyla devreye sokulmuştur. 

Yine bu dönemde, korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili olarak devlet 

kurumlarının, “ne kadar çok çocuğu bakımım altına alırsam o kadar güçlü olduğumu 

255 Nadir SUĞUR ve Emma S. DOĞRU, “Korunma Altındaki Çocukların Aile ve Devlet Algısı 

Üzerine Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 65, Sayı 1, Yıl 

2010, s.115-117. 

256 Çiğdem KAĞITÇIBAŞI, “Türkiye’de Değişen Aile ve Çocuğun Değeri”, Toplumsal Tarihte 

Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 1993, Edt.:Bekir ONUR, İstanbul, 1994, s.32. 

63

ispat edebilirim” tarzlı politik kaygı taşıyan yaklaşımı, sorunun çözümü yerine tekrar 

sorun üretilmesine neden olmuştur. Çocukların korunma altına alınmasında 

suiistimaller yaşanmış, gerçekte korunma ihtiyacı olmayan çocukların bile korunma 

altına alındığı olmuştur. 

Bu dönemde siyasi-politik atmosferin iç karartıcı görünümü, ülkenin içinde 

bulunduğu çalkantılar, 12 Eylül Askeri Müdahalesi’ne kadar devam etmiştir. 

Darbenin ardından, 1981 yılında, 51 Nolu Milli Güvenlik Kurulu Kararı ile Türkiye 

Çocuk Esirgeme Kurumu’nun genel merkezi, il merkezleri, ilçelerdeki şubeleri ile 

bucak ve köylerdeki kolları feshedilmiştir. 257 

1983 yılında kabul edilen 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme 

Kurumu Kanunu ile yeni bir dönem başlamıştır. Yeni dönem, yeni yönetim 

anlayışını maalesef getirememiş, çocukların bakım ve gözetiminin kurumlarda 

yerine getirilmesinin çocuk koruma politikalarındaki belirleyiciliği devam etmiştir. 

Uluğtekin, 2828 sayılı kanuna eleştirisini, ailenin bütünlüğünün korunması 

ve öncelikle çocuğun aile içinde yetiştirilmesi ve desteklenmesi için, ailenin 

güçlendirilmesi hususları, kanuna sonradan eklense de, aile ve çocuğu birlikte ele 

alan bir örgütlenme anlayışı geliştirememiş olduğu üzerine kurmuştur. 258 

Gelişmiş toplumların, çocuk koruma sistemi içinde aktif olarak kullandığı 

kamu politikalarından olan koruyucu aile uygulamaları, ülkemizde, çok geç 

uygulanma şansı bulmuştur. Bu kapsamda, 1961 yılında, UNICEF ile Sağlık ve 

Sosyal Yardım Bakanlığı’nın işbirliğiyle başlatılan ilk koruyucu aile 

uygulamalarından, 1983 yılına kadar yaklaşık 990 çocuk yararlandırılabilmiştir. 259 

1980’li yıllar korunmaya muhtaç çocuklar hususunda, 1990’lı yıllara 

olumsuz alt yapı devretmiştir. Bunun nedeni ise, çocukları koruma anlayışındaki, 

koruyucu ve önleyici politikaların geliştirilmesine yönelik gayenin sadece sözlerde 

kalmasıdır. DPT tarafından 1989 yılında yayınlanan, “Türkiye’de Çocuğun 

257 SHÇEK, Tarihçe, Erişim Tarihi:29.10.2010. 

258 ULUĞTEKİN, 2001, s.17. 

259 DPT, Sosyal Güvenlik Sektör Raporu, Ankara, 1982, s.168’den aktaran: Latife BIYIKLI, 

“Koruyucu Aile Bakımı”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, 

Yıl 1983, s.12. 

64

Durumu” isimli raporda, ülkemizde yaklaşık 500.000 KMÇ olduğunun tahmin 

edilmesi bu tespitlerin göstergesidir. 260 

SHÇEK tarafından, korunmaya muhtaç çocuklar sorun alanında, kurum 

bakımı yönteminin dışında politika olarak geliştirilen, yoksulluk çeken ve bu sebeple 

korunmaya muhtaç çocuk konumuna gelen veya bu riskle karşı karşıya bulunan 

çocuklara yönelik olarak, ayni nakdi yardım (ANY) uygulamaları, 1980’li yıllarda 

geliştirilmeye başlanmıştır. SHÇEK Ayni Nakdi Yardım Yönetmeliği’nin kabul 

edildiği 1987 yılından 1999 yılına kadar geçen zaman içinde, 32.267’si çocuk olmak 

üzere, 47.923 kişiye ayni nakdi yardım yapılmıştır. 261 Bunlardan 11.129’u korunma 

kararlı olup, yurt veya yuva gibi kuruluşta bakılan, 8.632’si korunma kararlı olup 

sırada bekleyen çocuktur. 11.406 çocuk için kurum bakımı istenmiş ancak ANY ile 

yetinilmiştir. Bu sayı mevcut kurum bakımında bakılan KMÇ sayısından çok daha 

fazladır. 

Korunmaya muhtaç çocuklara yönelik uygulanan ve çocuğun aile yanında 

bakımını hedef alan bir diğer uygulama, korunma ihtiyacı içinde bulunan çocukların 

evlat edinilmesidir. 2000 yılında, 3.000 ailenin evlatlık için sırada beklediği 

kayıtlara geçmiştir. Ailelerin yeni doğmuş bebek istemesi, daha büyük yaşlardaki 

çocukları evlatlık olarak kabullenememesi toplumuza ait sosyo-kültürel bir 

özelliktir. Yine, aile yanında bakım merkezli koruyucu aile uygulamalarında da bu 

nedenden ötürü istenilen sonuç elde edilememektedir. Aralık 1999’da SHÇEK 

koruması altında olan yaklaşık 20.000 çocuktan, sadece 421’inin koruyucu aile 

yanında kaldığı tespit edilmiştir. 262 Ayrıca, 1961 yılından 2000 yılına kadar 2.388 

çocuk koruyucu aile hizmetinden, 5.686 çocuk ise evlatlık hizmetinden 

yararlandırılmıştır. 263 

Çocukları koruma sistemlerinin en önemli öğelerinden olan çocuk adalet 

sistemine yönelik olarak, Türkiye’de, ilk ciddi çalışmalar 1940’lı yıllarda 

başlamıştır. 1945’te ilk tasarı hazırlanmış, 1965’te yeni bir tasarı daha hazırlanmış 

260 DPT, Türkiye’de Çocuğun Durumu, Ankara 1989’dan aktaran: EĞİTİM-SEN, (t.y) 


261 DPT, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı. Sosyal Yardımlar ve Hizmetler Özel İhtisas Komisyon 

Raporu, Ankara, 2001, s.18. 

262 DPT, s.50. 

263 ÖZBEK, 2006, s.214. 

65

ve Çocuk Mahkemeleri Kuruluş Görev ve Yargılamaları Hakkında Kanun ancak 

1979’da çıkarılabilmiş, uygulanmasına ise 1982’de başlanabilmiştir. 264 Bu kanun, 

2005 yılında kabul edilen 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun kabul edilmesiyle 

yürürlükten kaldırılmıştır. 

1982 Anayasası, 1961 Anayasası gibi, sosyal devlet ilkesini benimsemiş ve 

devletin yükümlülüklerini yerine getirirken, sosyal devlet ilkesine göre hareket 

etmesinin altını çizmiştir. Çocuk Hakları Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Genel 

Kurulu tarafından 1989 yılında benimsenmiş, 1990 yılında uygulamaya 

konulmuştur. 142 ülkenin imzaladığı sözleşmeyi Türkiye, 1990 yılında kabul etmiş 

ve 1995 yılında çıkarılan 4058 sayılı kanun ile ulusal mevzuatının bir parçası haline 

getirmiştir. 265 

264 YÖRÜKOĞLU, s.216-217. 

265 WIKIPEDIA, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Maddesi, Erişim 

Tarihi: 30.12.2009. 

66

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

GÜNÜMÜZ TÜRKİYE’SİNDE ÇOCUK KORUMA 

POLİTİKALARININ YASAL ZEMİNİ 

Türkiye’de çocuk koruma sistemine yönelik kamu politikalarının en belirgin 

uygulayıcısı görünümünde olan kurum, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme 

Kurumu Genel Müdürlüğü’dür. Ayrıca, Çocuk Koruma Kanunu; Milli Eğitim 

Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Yerel 

Yönetimlere çocuğun korunmasıyla ilgili tedbir kararlarının yerine getirilmesinde 

görevler vermiştir. Çalışmanın ağırlıklı konusu olan SHÇEK, çocuk koruma 

faaliyetlerini, 1982 Anayasası, kurum kanunu olan 2828 sayılı kanun ve 5395 Sayılı 

Çocuk Koruma Kanunu’na göre yerine getirmektedir. Elbette, çocuk koruma 

sisteminin asli unsurlarını belirlemese de, oluşmasına yardımcı olan, yukarıda ifade 

edilen yasal mevzuatın dışında kanunlar, yönetmelikler ve tüzükler de 

bulunmaktadır. Bunlar, sistemin sağlıklı işlemesinde yardımcı hükümleri 

oluşturmaktadır. 

Ulusal hukukumuzun oluşumunda uluslararası bildirge ve sözleşmelerin 

etkisi de bulunmaktadır. Uluslararası hukukta bildirgeler, devletler tarafından kabul 

edilse dahi yaptırım zorunluluğu olmayan genel ilkelerin ilanıdır. Ama uluslararası 

sözleşmeler onay veren devletlerin iç hukuku haline gelmektedir, yasalaşır ve 

bağlayıcıdır. 266 Bu doğrultuda Çocuk Hakları Sözleşmesi, ülkemiz tarafından kabul 

edilmiş, iç hukukumuzun bir parçası haline gelmiştir. Mevzuatımızda, her ne kadar 

istenilen hız ve arzu içinde olmasa da, bu bakış açısıyla orantılı değişikliklere 

gidildiği görülmektedir. 

Çalışmanın bu kısmında, 1982 Anayasası’nın çocukların korunmasına 

yönelik hükümleri ve çocuk koruma sisteminin oluşmasında yardımcı hükümler 

rolünü üstlenmiş diğer yasal mevzuattan kısaca bahsedilmeye çalışılacaktır. Çocuk 

koruma sisteminin işlemesinde en önemli yasal düzenlemeleri içeren SHÇEK 

Kanunu ve Çocuk Koruma Kanunu’na çalışmanın bir sonraki bölümünde, Sosyal 

266 AKYÜZ, 1999, s.494. 

67

Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nun çocukların korunmasına yönelik 

sunduğu hizmetler ele alınırken yer verilecektir. 

3.1. 1982 Anayasası’nda Çocuğun Korunması 

1982 yılında kabul edilen anayasamızda çocuk koruma sisteminin hangi 

temel anlayışla oluşturulacağı genel olarak hükümlere bağlanmıştır. Bu çerçevede, 

anayasanın çocuk koruma sistemiyle ilgili olan hükümlerine yer verilmeye 

çalışılacaktır. Şüphesiz bu hususta akla ilk gelen 2.maddesinde yer alan:“Türkiye 

Cumhuriyeti; Laik, Soysal, Hukuk Devletidir” 267 ibaresidir. Sosyal devlet; haklarla 

donatılmış vatandaşlarının eşit vatandaşlar olarak, bedensel, duygusal, sosyal ve 

zihinsel gelişimi ve anayasa ile korunan haklarını kullanabilmeleri için gerekli yasal, 

siyasal ve toplumsal ortamı sağlayan tüm vatandaşların cinsiyet, din, etnik köken 

gözetmeksizin maddi refaha ve yaşam standardına erişmesi için aktif bir biçimde 

toplumsal eşitsizliklerle mücadele eden, böylece vatandaşlarını, tüm yeteneklerini 

geliştirebilmeleri için gerekli sağlık, eğitim ve yaşamsal haklarla donatarak 

güçlendiren devlettir. 268 

Sosyal devletin tanımlanmasında üzerinde durulması gereken hassas nokta; 

“güçsüzleri güçlüler karşısında koruyarak gerçek eşitliği sağlama” görevinin 

sosyal devlet anlayışında bulunmasıdır. Zira devletten, eşitsiz ve farklı koşullarda 

yaşayan vatandaşlarını bir arada yaşatma koşullarını düzenlemesi beklenmektedir. 269 

Çözümlenmiş haliyle, toplumu bir arada ve uzlaşı içerisinde tutma veya toplumun 

üyeleri için “ortak iyi” 270 yi oluşturma, o ortamı yaratma, sosyal devletin temel 

ilkesidir. Bu paralelde, esenlikleri ve yüksek yararları doğrultusunda devlete, 

çocukları, özel koruma şemsiyesinin altında müdahaleci olmadan eşit şekilde 

algılama görevi verilmiştir. 

Anayasamız 10.maddesinde: “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, 

felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde 

eşittir” demiştir. Bu maddesine, 2010 yılında yapılan halk oylaması neticesinde 

getirilen değişiklikle: “Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul 

267 1982 Anayasası, Madde 2. 

268 Engin YILMAZ, “Sosyal Devlet”, Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, Yıl 2006, s.30. 


270 AKTAY, s.29. 

68

ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı 

sayılmaz” 271 ibaresi eklenmiş ve çocuklar için alınacak tedbirlerde pozitif ayrımcılık 

benimsenmiştir. Yapılan bu değişiklikle, çocuk politikalarında birlik ve bütünlük 

oluşturulacağı umut edilmektedir. 

Anayasamızın, çocuk koruma sistemiyle ilgili olan diğer bir maddesi, 2010 

yılında yapılan halk oylaması neticesinde getirilen değişiklikle, yeni şeklini alan ve 

başlığı “Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları” olan 41.maddesidir. Anayasamız, 

aileyi, Türk toplumunun temeli olarak görmektedir. Devlet, ailenin huzur ve refahı 

ile özellikle ananın ve çocukların korunması için gerekli tedbirleri almak ve teşkilâtı 

kurmakla görevlendirilmiştir. Bu maddeye, 2010 yılında yapılan değişiklikle, “Her 

çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, 

ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir” 

hükmü ve “Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri 

alır” 272 ibaresi eklenmiştir. Son yapılan anayasa değişikliğiyle çocuk hakları bakış 

açısının anayasanın ruhuna yerleştirilmeye çalışıldığı anlaşılmaktadır. Bir diğer 

ifadeyle Türkiye Cumhuriyeti, artık çocuk merkezli perspektifle kamu politikalarını 

geliştirmeyi taahhüt etmektedir. 

1982 Anayasası’nın 42.maddesinde, kimsenin, eğitim ve öğrenim hakkından 

yoksun bırakılamayacağı, ilköğretimin, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunlu 

ve devlet okullarında parasız olduğu belirtilmektedir. Ayrıca devletin, imkânlardan 

yoksun başarılı öğrencilere, öğrenimlerini sürdürebilmeleri için burs ve başka 

yollarla gerekli yardımı yapmak ve durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları 

topluma yararlı kılacak tedbirleri almakla görevli olduğu eklenmiştir. 273 Çocukların, 

özel veya normal eğitim ve öğrenim hakkının bulunduğu ve bu hakkın 

karşılanmasında devletin birinci dereceden sorumlu olduğu vurgulanmakta ve 

çocukların korunması sürecinde eğitimin ne denli önemli olduğunun altı 

çizilmektedir. 

1982 Anayasası’nın, 50.maddesinde, kimsenin, yaşına, cinsiyetine ve gücüne 

uymayan işlerde çalıştırılamayacağı, özellikle çocuklar ve kadınlar ile bedeni ve ruhi 




69

yetersizliği olanların çalışma şartları bakımından korunması gerektiği üzerinde 

durulmuştur. 274 Böylece çalışmak zorunda olan çocukların haklarını gözetme 

direktifleri verilmektedir. Bu kısımda, sokakta çalıştırılan, çıraklık eğitim yaşı 

gelmemiş çocukların çalıştırılması kastedilmemektedir. 

Anayasamız, “Gençliğin Korunması” başlığı altında geçse de 58.maddesinde, 

devleti, gençleri kötü alışkanlıklardan korumak üzere gerekli tedbirleri almakla 

görevli kılmıştır. 275 Sağlıklı genç kuşakların yetiştirilmesi için, uyuşturucu ve 

alkolden gençliğin korunması ve özellikle sporun olumlu gücünden yararlanılması 

üzerinde durulmaktadır. 276 

Çocuk koruma sistemi içinde, koruma uygulamalarından yararlandırılması 

gereken çocukların devletçe topluma kazandırılması hususunda 

61.maddedeki:“…Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını 

sağlayıcı tedbirleri alır…Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma 

kazandırılması için her türlü tedbiri alır. Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri 

kurar veya kurdurur.” hükmü, devletin bu doğrultuda gerekli kurumsallaşmayı 

yapması, plan ve politikalar oluşturması ve uygulaması görevlerini işaret etmektedir. 

Özelde korunmaya muhtaç çocuklar, genelde her çocuğun korunması 

hususuna değinen 1982 Anayasası’na yönelik ciddi eleştiriler yapılmaktadır. Ancak, 

2000’li yıllardan sonra yapılan değişikliklerin AB’ye giriş sürecinde, Türkiye’den 

beklenilen adımlar olduğu göz önünde bulundurulması gerekir. 

3.2. Çocuk Koruma Sisteminin Oluşumuna Katkı Sağlayan Yasal Mevzuat ve 

Diğer Hükümler 277 

Engelli bireylerine gerekli özeni göstermesi, her modern devletten 

beklenmektedir. Bu doğrultuda Türkiye’de, “65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz 

Ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun” ile 18 yaşın 




277 Çalışmanın bu kısmı oluşturulurken; UNICEF, B.M. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme: İlgili 

Sözleşmeler, Yasalar, Tüzükler ve Yönetmelikler, 2.Basım, Ankara, 2005” isimli kitaptan 

esinlenilmiştir. 

70

altında engelli çocuğu bulunanlara bakım ilişkisini yerine getirmek kaydıyla maaş 

bağlanması söz konusudur. 278 

Aile, toplumların en küçük yapı birimi olarak tanımlanmaktadır. Ailenin 

içinde bulunduğu her sosyo-ekonomik koşulun, topluma bir şekilde yansıması 

olmaktadır. Bu doğrultuda, aile içi şiddetle mücadele hususunda, ülkemizde de 

mücadeleler verilmektedir. “Ailenin Korunmasına Dair Kanun” ile aile içi şiddetin 

önüne geçilmesi, aile üyelerinin ve çocukların bu süreçten olumsuz etkilenmesinin 

önlenmesi amaçlanmaktadır. 279 

Batı’da, yerel yönetimler, sosyal sorunlarla mücadelede, geçmişten 

günümüze önemli görevler üstlenmiştir. Ancak ülkemizde yerel yönetimlerin, 

özellikle belediyelerin, sosyal sorunla mücadelede yeterli kaynak ve isteği ortaya 

koymadığı ifade edilebilir (Bu hususta Büyükşehir Belediyeleri hariç tutulmuştur). 

Son dönemlerde açılan kadın konukevleri ile belediyelerin de sosyal hayatın içinde 

önemli görevler yerine getirebileceği anlaşılmıştır. Bu doğrultuda, korunmaya 

muhtaç çocuklar sorununa da yaklaşımları merakla beklenmekte, konuyla ilgili 

çevrelerce takip edilmektedir. Nitekim “Belediye Kanunu”, yoksul ve muhtaçlara 

yardım edilmesi, özürlülere yönelik merkezler ve nüfusuyla orantılı olarak kadın ve 

çocuk koruma evleri açılmasını belediyenin görevleri arasında göstermektedir. 280 

Benzer görevler “Büyükşehir Belediyesi Kanunu”nda, hem büyükşehir belediyeleri 

için, hem de kademe ve ilçe belediyeleri için ifade edilmiştir. 281 

“Basın Kanunu”, çocuğun kişilik hakkının korunmasıyla bağlantılı olarak, 18 

yaşından küçük olan suç faili veya mağdurlarının kimliklerini açıklayacak ya da 

tanınmalarına yol açacak şekilde yayın yapanların para cezası ile cezalandırılacağını 

belirtmektedir. 282 

278 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz Ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması 

Hakkında Kanun, Kanun Numarası 2022, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 10.07.1976, Sayı 

15642, Ek Madde 1. 

279 Ailenin Korunması Hakkında Kanun, Kanun Numarası 4320, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

17.01.1998, Sayı 23233, Madde 1. 

280 Belediye Kanunu, Kanun Numarası 5393, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 13.07.2005, Sayı 

25874, Madde 14. 

281 Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Kanun Numarası 5216, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

23.07.2004, Sayı 25531, Madde 7. 

282 Basın Kanunu, Kanun Numarası 5187, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 26.06.2004, Sayı 

25504. 

71

“Ceza Muhakemesi Kanunu”nda, çocuğun tanıklıktan çekinmesi hususunda 

yasal temsilcisinin karar vermeye yetkili olduğu, ancak çocuğun görüşünün de 

alınması gerektiği (madde:76), mağdur çocukların ifadelerinin alınması sırasında 

görüntü ve ses kaydı alınmasının zorunlu olduğu (madde:52), mağdur çocukların bir 

kez dinlenebileceği ve çocuğun ifadesi alınırken, en az düzeyde etkilenmesi için 

çocuk psiko-sosyolojisinden anlayan bilirkişilerin bulunması gerektiği (madde:236) 

hükümleri yer almaktadır. Ayrıca çocuklara karşı işlenen suçlarda suçüstü 

yapıldığında şüphelinin yakalanması zorunluluğu (madde:90), çocukların cinsel 

istismarında kuvvetli şüphe varsa şüphelinin tutuklanması (madde:100) 

emredilmektedir. 283 

“Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunu”nda, anneleri 

hükümlü olan 0–6 yaş grubunda olan çocukların annelerinin yanında kalabileceği, 3 

yaşını doldurmuş çocukların hakim kararıyla yuvalara yerleştirilebileceği 

(madde:65) belirtilmektedir. Kanunun 11.maddesinde çocuk kapalı ceza infaz 

kurumlarının ne olduğu tanımlanmakta ve 12–18 yaş grubunda olan çocukların 

cinsiyet ve fiziki gelişimleri göz önüne alınarak ayrı ayrı bölümlerde tutulmaları ve 

bu kurumlarda eğitim ve öğretim verilmesi ilkesine tam olarak uyulması hükme 

bağlanmıştır. Kanun, çocuk eğitimevlerini, hükümlü çocukların, eğitildiği, meslek 

sahibi yapıldığı ve toplumla bütünleşmesinin sağlandığı, dış güvenliği olmayıp, iç 

güvenliği olan tesisler olarak ifade etmektedir. Bu kurumlarda içerde veya dışarıda 

eğitimlerine devam eden çocuklardan 18 yaşını dolduranların eğitimlerine devam 

edebilmeleri açısından 21 yaşına kadar bu kurumlarda kalmasına izin verileceği de 

ayrıca hükme bağlanmıştır (madde:15). 284 

Çocuğun düşünce hakkına saygı, düşünceyi teşvik etmek açısından son 

derece önemlidir. “Dernekler Kanunu”nda, 15 yaşından büyük, ayırt etme yeteneği 

gelişmiş çocukların, sosyo-kültürel amaçlarla çocuk derneği kurabileceği veya 

kurulmuş çocuk derneklerine üye olabileceği, 12 yaşından büyüklerin ise yasal 

283 

Ceza Muhakemesi Kanunu, Kanun Numarası 5271, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

17.12.2004, Sayı 25673. 

284 Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5275, Yayınlandığı 

Resmi Gazete Tarihi 29.12.2004, Sayı 25685. 

72

temsilcisinin izni ile üye olabileceği ancak yürütme ve denetim kurullarında üye 

olamayacağı, belirtilmektedir. 285 

Din ve vicdan özgürlüğü doğrultusunda, “Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş 

ve Görevleri Hakkında Kanun” ile ilköğretimini bitirmiş, dini bilgiler almak isteyen 

çocuklar için Kuran kursu açılabileceği ve yaz tatilinde Milli Eğitim Bakanlığının 

gözetiminde, yasal temsilcisinin izniyle çocukların Diyanetin açtığı yaz Kuran 

Kurslarına gidebileceği belirtilmektedir. 286 Böylece, devletin sorumluluğu altında 

verilecek kurslarla, çocukların din istismarına maruz kalmalarının önüne geçilmek 

istenmiştir. 

Çocuk ve Gençlerin boş zamanlarını kendi gelişimlerine katkı sağlayacak 

aktivitelerle geçirmesi, kötü alışkanlıklar edinmemesi, her toplumda mevcut olan 

amaçlardandır. “Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri 

Hakkında Kanun” ile teşkilatın görevleri arasında, gençliğin boş zamanlarını 

değerlendirmesi ve kötü alışkanlıklar edinmemesi için gerekli tedbirleri almak da 

belirtilmiştir. 287 

Boşanmış anne-babaların çocuklarıyla şahsi münasebet kurabilme hakkı en 

doğal insan haklarındandır. Ancak kimi zaman, anne-babalar çocuklarının bu 

hakkını karşı tarafı zor durumda bırakmak amacıyla kendi çıkarlarına göre 

kullanabilmektedir. Bu hususla bağlantılı olarak, “İcra ve İflas Kanunu”nda, 

boşanmış anne ve babaların çocuklarıyla şahsi münasebet hakları düzenlenmiş, 

tarafların çocuk teslimi hususunda dikkat etmeleri gereken hususlar, çocuğun 

menfaatlerine binaen tanzim edilmiştir. 288 

Korunmaya muhtaç durumda olan çocuklara kurum bakımı hizmeti veren 

kuruluşların, yerel yönetim birimlerince desteklenmeleri gereken noktalar ortaya 

çıkabilmektedir. “İl Özel İdaresi Kanunu”nda, idarenin görev ve sorumlulukları 

285 Dernekler Kanunu, Kanun Numarası 5253, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 23.11.2004, Sayı 

25649, Madde 3. 

286 

Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası 633, 

Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 02.07.1965, Sayı 12038, Ek madde 3. 

287 Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası 

3289, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 28.05.1986, Sayı 19120, Madde 2. 

288 İcra ve İflas Kanunu, Kanun Numarası 2004, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 19.06.1932, 

Sayı 2128. 

73

arasında, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtlarına katkı sağlanması ve sosyal hizmet 

faaliyetleri de bulunmaktadır. 289 

Çocuk koruma sistemi içinde, süreklilik arz eden, çocuğun kendi geleceğini 

tayin edebilme hakkıyla bağlantılı olarak eğitim hakkının önemi son derece 

büyüktür. Bu doğrultuda, çocukların her türlü dış etken ve tehditten korunması, 

çocuk hakları perspektifini oluşturmaktadır. “İlk ve Orta Tedrisat Muallimlerinin 

Terfi ve Tecziyeleri Hakkında Kanun” ve “Hususi İdarelerden Maaş Alan İlkokul 

Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif ve Cezalandırılmalarına ve Bu 

Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık Ve İçtimai Yardım Sandığı İle Yapı 

Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Kanun” ile öğretmenlerin 

öğrencilere kötü muamelede bulunmaları halinde uygulanacak disiplin hükümleri 

dile getirilmekte, çocuğun dışlanması veya şiddete maruz kalması durumunda 

sorumlulara ne tür yaptırımlar uygulanacağı belirtilmektedir. 290 - 291 

“İlköğretim ve Eğitim Kanunu” ile engelli çocukların eğitiminin sağlanması 

hususunda gerekli görev dağılımı yapılmıştır (madde:12). Ayrıca ilköğretime devam 

etmeyen çocukların hiçbir işyerinde çalıştırılamayacağı belirtilmiştir (madde:59). 

Yoğun turizm bölgeleri dışında, meyhane, kahvehane, kıraathane, bar, elektronik 

oyun merkezleri gibi umuma açık yerler ile açık alkollü içki satılan yerlerin okullara 

belli bir mesafeden daha yakında bulunamayacağı (madde:61) hükme bağlanarak 

çocukların korunması ve kendilerine toplum içerisinde olumlu bir yer 

edinebilmesinde eğitimin önemi vurgulanmıştır. 292 

“İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu” ile çocukların istifade ettiği her 

türlü eğitim ve öğretim kurumları ile spor tesislerinde alkollü içki satışı 

289 İl Özel İdaresi Kanunu, Kanun Numarası 5302, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 04.03.2005, 

Sayı 25745, Madde 6. 

290 İlk Ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası 1702, 

Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 29.06.1930, Sayı 1532. 

291 

Hususi İdarelerden Maaş Alan İlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif ve 

Cezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık Ve İçtimai Yardım Sandığı İle 

Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Kanun, Kanun Numarası 4327, Yayınlandığı 


292 İlköğretim ve Eğitim Kanunu, Kanun Numarası:222, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

12.01.1961, Sayı 10705. 

74

yasaklanmıştır. Aynı kanunda 18 yaşın altında bulunan herkese alkollü içki satışının 

yasak olduğu belirtilmektedir. 293 

Çalışmak zorunda olan çocukların çalışma koşulları kanunlar ve 

yönetmelikler ile belirlenmiştir. Burada önemli bir husus, çalışmak zorunda olan 

çocuk kavramıyla, kanunen yasal olan işyerlerinde, kanunen yasal çerçevede çalışan 

çocuklar ifade edilmek istenmiştir. Sokakta çalıştırılan, yasal olmayan yerlerde, 

yasal olmayan koşullarda çalıştırılan çocuklar kastedilmemiştir. Bu durum “İş 

Kanunu” ile düzenlenmiştir. İş Kanunu’nda, hamile ve emzikli kadınların durumları 

özel olarak düzenlenmiştir (madde:74). Kanunda, 18 yaşından küçüklerin yıllık 

izinlerinin 20 günden az olamayacağı belirlenmiştir. 15 yaşından küçüklerin 

çalıştırılması yasaklanmış, çocuklar için özel iş güvenliği hususları vurgulanmış, 

çalışma saatleri belirlenmiştir (madde:71). İş Kanunu’na göre, 18 yaşından 

küçüklerin maden işleri gibi yeraltında ve su altında çalıştırılamayacağı hükme 

bağlanmış (madde:72), 16 yaşından küçüklerin ağır ve tehlikeli işlerde 

çalıştırılamayacağı belirtilmiştir (madde:85). 294 

Toplumsal hayatta yapılması suç olmayan ancak hoş görülmeyen eylemlere 

yönelik yaptırımları belirleyen “Kabahatler Kanunu”na göre, 15 yaşını doldurmamış 

çocuklar hakkında idari para cezası verilemez. 295 

“Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu” ile çocukların sosyal, 

kültürel ve ahlaki gelişimlerine zarar verecek içeriği olan yayınların 18 yaşından 

küçük çocuklara ulaştırılmaması hususunda alınacak tedbirler sıralanmaktadır. 296 

“Mesleki Eğitim Kanunu” bir çocuğun çırak olabilmesi için 14 yaşını 

tamamlamış olmasını ve en az ilköğretim mezunu olmasını şart koşmaktadır. Ağır ve 

tehlikeli işlerle ilgili çıraklık ayrıca bir değerlendirmeye göre yapılmaktadır. 297 

293 İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu, Kanun Numarası 5130, Yayınlandığı Resmi Gazete 

Tarihi 12.06.1942, Sayı 5130. 

294 İş Kanunu, Kanun Numarası 4857, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 10.06.2003, Sayı 25134. 

295 Kabahatler Kanunu, Kanun Numarası 5326, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 31.03.2005, Sayı 

25572, Madde 11. 

296 Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu, Kanun Numarası 1117, Yayınlandığı Resmi 

Gazete Tarihi 07.07.1927, Sayı 627. 

297 Mesleki Eğitim Kanunu, Kanun Numarası 3308, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 19.06.1986, 

Sayı 19139. 

75

“Milli Eğitim Temel Kanunu”, çocukların demokrasi kültürü içinde 

(madde:11), laik sistemin gerekleriyle paralel (madde:12) yetiştirilmesi gereğinin 

altını çizmektedir. Kanun, özel eğitime ihtiyaç duyan çocukların, eğitimleri için 

gerekli tedbirlerin alınması hususunda hükümler içermektedir. 298 

“Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu” ile, 15 yaşından küçüklerin savaş 

durumlarında vatan savunmasında sorumluluklarının bulunmadığı ifade edilmiştir. 299 

“Nüfus Hizmetleri Kanunu”, yaşının küçüklüğü nedeniyle kendisini ifade 

edemeyenlerin nüfus kayıtlarının, yetkililerce yapılacak resmi çalışmanın ardından, 

o yerin nüfus müdürlüğünce kayıt altına alınması hükmünü içermektedir. Ayrıca 

evlat edinilen çocukların resmi işlemlerinin tamamlanması hususunda usul 

belirtmektedir. 300 

“Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik 

Yapılması Hakkında Kanun” ile devlet, özürlü çocuklarların eğitiminden, bakım 

hizmetlerinden, mesleki rehabilitasyonundan, erken tanı ve koruyucu hizmetlerinden 

sorumlu tutulmuştur. 301 Son dönemde bu doğrultuda geliştirilen politikalarla, içinde 

engelli çocukların da bulunduğu yaklaşık 120 bin vatandaş için bakım hizmeti ücreti 

ödenmektedir. 

“Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu”, polise, korunmaya muhtaç çocuklara 

yardımcı olmayı (madde:1), kanuni istisnalar saklı kalmak üzere, eğlence, oyun, içki 

ve benzeri amaçlı umuma açık ve açılması izne bağlı yerlerde 18 yaşından 

küçüklerin çalıştırılmasına engel olmayı; bar, pavyon, gazino, meyhane gibi içkili 

yerler ile kıraathane ve oyun oynatılan benzeri yerlere yanlarında veli ve vasileri 

olsa bile 18 yaşını doldurmamış küçüklerin girmesini engellemeyi (madde:12) görev 

olarak göstermektedir. Ayrıca, çocuklar, kız ve kadınlar ile genç erkeklere sözle 

veya herhangi bir şekilde sarkıntılık edenleri, kötü alışkanlıklara ve her türlü 

298 Milli Eğitim Temel Kanunu, Kanun Numarası 1739, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

24.06.1973, Sayı 14574. 

299 Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu, Kanun Numarası 3634, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

16.06.1939, Sayı 4234. 

300 

Nüfus Hizmetleri Kanunu, Kanun Numarası: 5490, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

29.04.2006, Sayı 26153, Madde 19. 

301 Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında 

Kanun, Kanun Numarası 5378, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 07.07.2005, Sayı 25868. 

76

ahlaksızlığa yönelten ve teşvik edenleri, herhangi bir müracaat veya şikayet olmasa 

bile engellemede polisin görevli olduğu belirtilmiştir (madde:11). 302 

Bir suçun mağduru veya şüphelisi çocuklar ve korunmaya muhtaç duruma 

gelmiş çocuklar ile gerekli çalışmaların yapılabilmesi amacıyla emniyet teşkilatında 

çocuk şubeleri kurulmuştur. Hangi durumda olursa olsun amaç çocuğun yüksek 

yararı olarak belirlenmiştir. “Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube 

Müdürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliği” ile oluşturulan 

çocuk polisine, korunmaya muhtaç olduğundan şüphe edilen, ihmal ve istismara 

maruz kaldığı ihbar edilen, evden veya bulunduğu kuruluştan kaçan, suça maruz 

kalan, suç işleme eğiliminde olan, sokakta yaşayan, sokakta çalıştırılan, oturduğu 

yeri haber vermekten aciz, kendini ifade edemeyen, kimliği tespit edilemeyen, 

buluntu, mülteci ve refakatsiz çocukların korunması ile ilgili görevler verilmiştir. 303 

“Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yönetmeliği”nde, jandarma, 

korunmaya muhtaç çocuklar ile yardım gereken küçüklere yardım etmek, ailelerine 

durumlarını bildirmek, ailesi olmayanların durumunu devlet kurumlarına bildirmekle 

görevli kılınmıştır. 304 

Medyanın toplumsal yapı üzerindeki etkileri göz önünde bulundurularak, 

çocukların olumsuz etkileneceği yayınlardan uzak durulması yaklaşımı kanunlara 

yansıtılmıştır. Bu hususta, başarılı olunup olunmadığı ayrı bir değerlendirme 

konusudur. “Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun” ile 

TV’lerin yayın ilkelerinde; yayınların müstehcen olmaması, kadınlara, güçsüzlere, 

özürlülere ve çocuklara karşı şiddetin ve ayrımcılığın teşvik edilmemesi, gençlerin 

ve çocukların fiziksel, zihinsel ve ahlakî gelişimini zedeleyecek türden programların, 

bunların seyredebileceği zaman ve saatlerde yayınlanmaması (madde:4) hususlarına 

özen gösterilmesinin altı çizilmiştir. Kanunda, yayınlarda genel ahlakın gereklerini, 

milli gelenekleri ve manevi değerleri gözetmede (madde:5), çocuklara yönelik veya 

içinde çocukların kullanıldığı reklamlarda, onların yararlarına zarar verecek 

302 Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, Kanun Numarası 2559, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

14.07.1934, Sayı 2751. 

303 Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş, Görev ve Çalışma 

Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 13.04.2001, Sayı 24372. 

304 

Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

17.12.1983, Sayı 18254. 

77

unsurların bulunmamasına (madde:19) azami dikkat edilmesini usule 

bağlanmıştır. 305 

“Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik”te 

küçüklere karşı her türlü ayrımcılığın, fiziksel ve psikolojik şiddetin teşvik 

edilmemesi, çocukların fiziksel, duygusal veya cinsel istismarı, ya da çocuk 

emeğinin sömürüsünün özendirilmemesi, çocukların fiziksel, zihinsel ve ahlaki 

gelişimini zedeleyecek türden programlardan, korunmasına dikkat edilmesinin altı 

çizilmektedir. 306 

“Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu” ile özürlü çocuk doğumlarının önlenmesi 

için, gebelik öncesi ve gebelik döneminde tıbbi ve eğitsel çalışmalar yapılması, yeni 

doğan bebeklerin metabolizma hastalıkları için gerekli olan testlerden geçirilerek 

risk taşıyanların belirlenmesine ilişkin tedbirler alınması hükme bağlanmıştır. 307 

Son dönemde üzerinde sıkça tartışılan, taş atan çocuklar kanunu olarak da 

bilenen “Terörle Mücadele Kanunu”nda, Temmuz 2010 döneminde TBMM 

tarafından düzenlemeye gidilmiş 308 ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması 

hususu “15 yaşını tamamlamamışlar” ibaresi yerine “çocuklar hakkında 

uygulanmaz” şeklinde değiştirilmiştir. 309 

“Türk Vatandaşlığı Hakkında Kanun” ile bir Türk vatandaşı tarafından evlat 

edinilen ergin olmayan kişinin, milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel 

teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren Türk 

vatandaşlığını kazanabileceği hükme bağlanmıştır. 310 

“Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun” 

ile 18 yaşından küçüklere tütün ve ürünlerinin satışı; ürünlerin üretiminde, şatışında, 

305 Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Kanun Numarası 3984, 


306 Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi 


307 Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Kanun Numarası 3359, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

15.05.1987, Sayı 19461, Madde 3. 

308 

VATAN, “Taş Atan Çocuklar Yasası Kabul Edildi”, 24.07.2010, 

Erişim 

Tarihi:20.10.2010. 

309 Terörle Mücadele Kanunu, Kanun Numarası 3713, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

12.04.1991, Sayı 20843. 

310 Türk Vatandaşlığı Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5901, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

12.06.2009, Sayı 27256, Madde 17. 

78

pazarlanmasında çocukların çalıştırılması, ürünlerin çocukların doğrudan ulaşacağı 

biçimde teşhiri ve arzı yasaklanmıştır. Ayrıca, her türlü sakız, şeker, çerez, oyuncak, 

kıyafet, takı, aksesuar ve benzeri ürünlerin tütün ürünlerine benzeyecek veya 

markasını çağrıştıracak şekilde üretilmesi, dağıtılması ve satılması yasaklanmıştır. 311 

“Umumi Hıfzısıhha Kanunu” ile 10 yaşından küçük çocukların, ana-babası 

veya bakımını yerine getirenler tarafından kötü muameleye maruz kalması 

durumunda aile yanından alınarak devlet kurumlarına yerleştirilmesi uygun 

görülmüştür (madde:165). 12 yaşından küçük çocukların fabrika, imalathane gibi her 

türlü yerde çalışması yasaktır. 12–16 yaş arasındaki çocukların günde 8 saatten fazla 

çalışmaları ile gece 20.00’den sonra çalışmaları yasaktır (madde:173). Kanun ile 

“Mahalli belediyelerince bar, kabare, dans salonları, kahve, gazino ve hamamlarda 

on sekiz yaşından aşağı çocukların istihdamı menolunur (madde:176).” 12 yaşından 

küçük çocukların yanlarında ana-babaları veya yasal temsilcileri olsa bile 

meyhanelere girmesi ile 18 yaşından küçüklere alkol satışı yasaktır (madde:166). 312 

Çocuk koruma politikalarının etkin bir şekilde uygulanabilmesinde çocuklara, 

sosyal güvenlik sistemi içinde, sigortalı olduğu veya olmadığı hususlarına göre ayrıma 

tabi tutmadan, bütüncül bakış açısıyla yaklaşılmasının son derece önemli olduğu 

belirtilebilir. Ülkemizde son dönemde yapılan değişiklikler sonucunda “Sosyal Sigortalar 

Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu” ile 18 yaşın altındaki her vatandaş genel sağlık 

sigortası kapsamına alınmıştır. 313 

Özellikle küçük çocukları yakından ilgilendiren oyuncakların çocukların 

sağlık ve gelişimlerini dikkate alması ile bağlantılı “Oyuncaklar Hakkındaki 

Yönetmelik” ile gerekli hususlar belirlenmiştir. 314 

“Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik” ile çocuklar üzerinde bilimsel 

araştırma yapılamayacağı belirtilmiş ancak bazı özel durumlarda, çocukların yüksek 

311 Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında, Kanun Numarası 4207, 

Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 26.11.1996, Sayı 22829, Madde 3. 

312 

Umumi Hıfzısıhha Kanunu, Kanun Numarası 1593, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

06.05.1930, Sayı 1489. 

313 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Kanun Numarası 5510, Yayınlandığı Resmi 


314 Oyuncaklar Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 17.05.2002, Sayı 24758. 

79

yararı söz konusu olduğunda araştırma yapılmasına izin verilebileceği 

belirtilmiştir. 315 

“Genel Kadınlar ve Genelevlerin Tabi Olacakları Hükümler ve Fuhuş 

Yüzünden Bulaşan Zührevi Hastalıklarla Mücadele Tüzüğü”nde, 18 yaşından küçük 

fuhşa sürüklenen çocuklar hakkında tedbir alınması gerektiği ve fuhuş yerlerine 18 

yaşından küçüklerle, okul kıyafeti içinde olanların alınmaması hükme 

bağlanmıştır. 316 

3.2.1. Türk Medeni Kanunu ve Ceza Kanunu’nda Çocuğun Korunması 

Ülkemizde çocuk koruma sisteminin oluşumunda Medeni Kanun ve Ceza 

Kanunu’nun da önemli görevler üstlendiği ifade edilmelidir. Bu sebeple her iki 

kanuna da ayrı başlıklar altında değinilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. 

3.2.1.1. Medeni Kanun’da Çocuğun Korunması 

Vatandaşların toplumsal hayatın içindeki sorumlulukları Medeni Kanun ile 

düzenlenmiştir. İlki 1926 yılında kabul edilen, 2001 yılında yenisi ile değiştirilen ve 

güncel şartlara göre revize edilen bu kanunla, toplumsal ilişkiler ve değişme 

bağlamında çocukların korunması hususuna da değinilmiştir. 

Türk Medeni Kanunu (TMK), 317 çocukluğun sona ermesinde belirleyici olan, 

18 yaşın altında bulunan bireylerin evlenmesiyle ilgili hükümler içermektedir. 

Kanuna göre, erkek ya da kadın 17 yaşını doldurmamış kişilerin evlenemeyeceği 

ancak 16 yaşını dolduranların olağanüstü durumda veya pek önemli bir sebeple 

hakimin vereceği karar ile evlenebilecekleri hükme bağlamıştır (124.madde). 

Kanun, çocuğun kişiliği ve hakkı ile ilgili olarak, çocuğun hak ehliyetini sağ 

doğmak koşuluyla anne rahmine düştüğü andan itibaren kazandığını belirtmektedir 

(28.madde). 

315 

Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi:23.12.2008, 

Sayı:27089. 

316 Genel Kadınlar ve Genelevlerin Tabi Olacakları Hükümler ve Fuhuş Yüzünden Bulaşan Zührevi 

Hastalıklarla Mücadele Tüzük, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 19.04.1961, Sayı 10786. 

317 Türk Medeni Kanunu. Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu, Kanun Numarası 4721, 


80

TMK, çocuğun korunmasıyla ilgili olarak, çocuğun menfaati ve gelişmesi 

tehlikeye düştüğü takdirde, ana ve baba duruma çare bulamaz veya buna güçleri 

yetmez ise hakimin, çocuğun korunması için uygun önlemleri aldırabileceğini 

hükme bağlamıştır (346.madde). Hakim, çocuğun ana-babasıyla yaşaması, kendi 

psiko-sosyal gelişimi açısından tehlikeli ise çocuğun aileden alınarak başka bir aile 

yanına veya bir kuruma yerleştirilmesine karar verebilir (347.madde). Aynı durum 

çocuğun aile içinde kalmasında gerçekleşiyorsa da uygulanır. 

TMK, çocuğun korunması sürecinde önceki maddelerde sayılan hükümlerin 

yeterli olamaması durumu ile ilgili olarak, çocuğun velayeti ile ilgili yeni bir karar 

alınabileceğini, çocuğun ana veya babasından birisine verilebileceğini veya her 

ikisinden alınırsa bir vasi atanacağını hükme bağlamıştır (348.madde). Kanun, 

velayet kaldırılsa bile çocuğun masraflarından ana ve babanın sorumlu olduğu, 

maddi imkanları yoksa devletin bu masrafları yükleneceğinden bahsetmektedir 

(350.madde). Çocuğun velayet durumunda değişme olması halinde yeni 

değerlendirme yapılacağı ve ona göre karar verileceği belirtilmektedir (351.madde). 

Çocuğun psiko-sosyal açıdan gelişiminde anne ve babasıyla sağlıklı iletişim 

kurmasının öneminden hareket eden kanunun, 323.-326. maddeleri anne – babanın 

çocuğuyla iletişimini düzenlemektedir. 

TMK’da, 15 yaşını doldurmuş çocuğun kendi isteği ve velisinin de rızasıyla 

mahkemece ergin kılınabileceği hükmü bulunmaktadır (12.madde). 

Çocuk koruma sisteminin önemli yöntemlerinden olan evlat edinme ile ilgili 

olarak TMK, ayırt etme çağındaki çocuğun rızası olmadıkça evlat edinilemeyeceğini 

hükme bağlamıştır (308.madde). Ayrıca evlat edinilecek çocuğun anne ve babasının 

rızası gereklidir (309.madde). Ana-baba, çocuklarının evlat edinilmesine rıza 

göstermiş olsa bile 6 hafta içinde rızasından geri dönebilir (310.madde). Ancak bazı 

durumlarda ana-babanın rızasının aranmasına gerek bulunmamaktadır. Kanunda bu 

durumlar, küçüğe karşı gerekli özen yeterince gösterilmiyorsa veya kim olduğu, 

uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa şeklinde belirtilmiştir (311.madde). 

TMK, bir çocuğun evlat edinilmesinde, evlat edinilecek çocuğun bir yıl süreyle, 

evlat edinecek kişi veya aile tarafından bakılmış olmasını gerekli görmektedir 

(305.madde). 

81

Çocuğun aile içinde korunması ile bağlantılı olarak Medeni Kanunumuz, 

çocuğu da bazı hususlarda sorumlu tutmaktadır. Bu doğrultuda, çocuğun anne ve 

babasının sözünü dinleme yükümlülüğü, ana ve babasının rızası dışında evi terk 

edemeyeceği, yasal sebep olmaksızın onlardan alınamayacağı hükme bağlanmıştır 

(339.madde). Çocuğun ergin oluncaya kadar ana-babasının bakım borcunun devam 

ettiği belirtilmektedir (328.madde). TMK, çocuğun nafaka hakkı üzerine de 

düzenleme yapmıştır (330.-334. maddeleri). 

3.2.1.2. Ceza Kanunu’nda Çocuğun Korunması 

Hukuk sistemimiz, çocuğun, suçun mağduru olması durumu ile ilgili olarak 

Ceza Kanununda, çocuğu koruyucu nitelikli hükümler getirmiş, çocuğa karşı 

işlenen suçların cezasını belirterek çocuğun korunma hakkını gözetmiştir. 

Türk Ceza Kanunu (TCK), 318 çocuğun can güvenliğiyle ilişkili olarak, 

çocuğun kasten öldürülmesi suçuna karşılık ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına 

hükmedileceğini (85.madde) belirterek çocukların yaşam hakkı üzerine vurgu 

yapmaktadır. Çocukların intihara sevk edilmesi veya kandırılarak, zorlanarak ve 

tehditle intihar ettirilmesi de, kasten adam öldürmek suçuyla eş değer görülmektedir 

(84.madde). Çocuğun kasten yaralanması veya neticesi sebebiyle kasten adam 

yaralama suçu olarak bir çocuğun vaktinden önce doğmasına sebep olmak 

karşılığında da hapis cezası öngörülmüştür (86.-87.maddeler). Kanun, çocuklar 

üzerinde deney yapılmasıyla ilgili olarak hangi durumların suç olduğunu da 

belirtmektedir (90.madde). 

TCK, doğmamış ancak anne rahmine düşmüş çocuğun iyilik halini 

düşünerek, çocuk düşürtmeyi, çocuk düşürmeyi, kısırlaştırmayı suç olarak ele 

almıştır (99.-101.maddeler). 

TCK, çocuğun kaçırılması veya alıkonulmasını suç saymaktadır. Buna göre 

kanuni temsilcisinin rızası dışında evi terk eden çocuğu, çocuğun rızasıyla da olsa, 

ailesini veya yetkili makamları haberdar etmeden yanında tutan kişi hakkında cezai 

işlem yapılacağı hükme bağlanmıştır (234.madde). 

318 Türk Ceza Kanunu, Kanun Numarası 5237, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 12.10.2004, Sayı 

25611. 

82

TCK, çocuğa karşı sorumlu olan kişileri de çocuğa iyi davranmakta sorumlu 

görmekte, aksi halde cezalandırmaya gidileceğini belirtmektedir. Buna göre, yetkili 

kişinin veya çocuğu büyütmek, okutmak, muhafaza etmek ile sorumlu olan kişinin 

çocuğa kötü muamele etmesi durumunda uygulanacak cezai işlemlere yer verilmiştir 

(232.madde). Kanunda, ebeveynin aile hukukundan doğan sorumluluklarını yerine 

getirmeme, hamile eşine veya birlikte yaşadığı kendisinden hamile kalmış bayanı 

terk etme, maddi ve manevi sorumluluklarını yerine getirmeme ve çocuklarını ağır 

bir şekilde tehlikeye sokmasının suç olduğu ve cezalandırılacağı yer almaktadır 

(233.madde). 

Kanun, çocuğu terk etmeyi de suç saymaktadır. Kendisini idare edemeyecek 

derecede küçük olan çocuğu terk etmek (97.madde) ve bu durumu ilgililere 

bildirmemek suç olarak ele alınmıştır (98.madde). 

Günümüz koşullarında çocukların korunması ile ilgili en önemli sorunlardan 

birisi çocukların cinsel istismarıdır. Çocukların pornografik içerikli yayınlarda 

kullanılmasının son zamanlarda giderek artması, bu sorunla mücadelede yeni 

yaklaşımları gerekli kılmıştır. Bu hususta, TCK, 226. maddesinde müstehcen 

yayınların çocuklara izlettirilmesini, dinlettirilmesini, bunları çocukların 

görebileceği, ulaşabileceği şekilde kolaylaştırılmasını suç olarak görmektedir. 

Çocukları bu yayınlarda kullananlar, yayınları yayanlar, satanlar ve alanların suç 

işlediği ve cezalandırılacağı belirtilmiştir. TCK’da çocukların fuhşa teşvik edilmesi, 

fuhuşta kullanılması da ciddi suçlar arasında yer alır. 

TCK, çocukların cinsel istismarını insanlığa karşı işlenen suçlardan 

saymaktadır (77.madde). Kanunda, çocuklara cinsel saldırının ağırlaştırılmış 

müebbet hapis cezasıyla cezalandırılacağı belirtilmiştir (102.madde). Kanunda, reşit 

olmayanla cinsel ilişkinin cezai niteliği belirlenmiş ve 15 yaşını tamamlamış çocukla 

cinsel ilişkiye girilmesinde, çocuğun şikayetçi olup olmadığı hususunun önemli 

olduğunun altı çizilmiştir (104.madde). 15 yaşından küçük çocuğun cinsel istismarı 

şikayete tabi değildir. Bu hususta doğrudan Kamu davası açılır. 

Kanun, çocuklara kumar oynatılmasını (228.madde), çocukların 

dilendirilmesini (229.madde), çocuk emeğinin sömürülmesini (117.madde) suç 

saymıştır. Çocukların sağlığı için tehlikeli maddelerin çocuklara verilmesi veya 

83

satılması yasaklanmıştır (194.madde). TCK, çocuk ticaretini (80.madde), çocukların 

organ ve dokusuna zarar vermeyi ve ticaretini (91.madde), çocuğun hürriyetinden 

yoksun kılınmasını (109.madde), çocuklara işkence yapılmasını (94.madde), 

neticesiyle ağırlaşmış işkencenin cezasını (95.madde), ve çocuklara eziyet 

edilmesini (96.madde) yetişkinlere karşı işlenen suçlara göre değerlendirildiğinde 

arttırılmış ciddi hapis cezalarıyla cezalandırmıştır. 

3.2.3. Çocuk Koruma Sistemi İçinde Çocuk Adalet Sistemi 

Çocuk Adalet Sistemi, Ceza Muhakemesi Usul Kanunu, Denetimli Serbestlik 

ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Kanunu, Ceza ve Güvenlik 

Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, RTÜK Kanunu, RTÜK Yönetmeliği, Basın 

Kanunu, Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş, 

Görev ve Çalışma Yönetmeliği ve Türk Ceza Kanunu hükümlerine göre oluşmuştur. 

Ancak sistemin oluşumunda ana yapıyı 2005 yılında kabul edilen 5395 Sayılı Çocuk 

Koruma Kanunu oluşturmaktadır. Ayrıca Türk Ceza Kanunu’nun 31., 33. ve 51. 

maddelerinin içeriği de yol gösterici nitelik taşımaktadır. 

Çocuk Koruma Kanunu, çocuk adalet sistemi boyutuyla, çocuk 

mahkemelerinin kuruluş ve hakimlerinin tayin edilmesine, suça itilen veya suç 

mağduru olan çocukların hakkında yapılacak olan soruşturma veya ifadelerinin 

alınmasına, çocukların korunma hakkını tam olarak kullanabilmesi için gerekli olan 

mesleki görüşleri içeren sosyal inceleme raporlarına, çocuklar hakkında alınabilecek 

tedbirlere ve tedbirlerle ilgili görev dağılımına değinmekte ve sistemi 

şekillendirmektedir. 

84

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

TÜRKİYE’DE GÜNCEL ÇOCUK KORUMA POLİTİKALARI 

ve SHÇEK 

Türkiye’de çocuk koruma sistemine yönelik olarak ilk akla gelen kurum 

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü’dür. Çalışmanın 

bundan sonraki kısmında kurumun çocukların korunmasına yönelik güncel 

hizmetleri ve politikaları üzerinde durulacaktır. 

4.1. Sosyal Hizmetler ve Çocukların Korunması 

Türkiye’de çocuk koruma sisteminin (genelde tüm çocukların korunması, 

özelde ise korunmaya muhtaç durumdaki çocukların korunması), uygulama 

safhasında en önemli kurum Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’dur. 

Bunun sebebi, çocukların bakım ve gözetiminden 7 gün 24 saat esasına göre 

sorumlu olmasının yanı sıra, gündüzlü hizmet modelleriyle de çocukların korunma 

ihtiyacını karşılayabilmesidir. 

Sosyal hizmetler, insanların sağlık ve iyilik halinin geliştirilmesi, insanların 

kendilerine daha yeterli hale gelmeleri, başkalarına bağımlı olma hallerinin 

önlenmesi, aile bağlarının güçlendirilmesi, bireylerin, ailelerin grupların veya 

toplulukların sosyal işlevlerini başarıyla yerine getirmelerinde yardımcı olmak 

amacıyla sosyal hizmet uzmanları ve diğer meslek mensupları tarafından 

gerçekleştirilen etkinlikler ve programların bütünüdür. 319 

Toplumlarda özürlüler, göçmenler, mülteciler, sığınmacılar, eski hükümlüler 

korunmaya muhtaç çocuklar vb., gibi özel koşulları nedeniyle, politikalarla 

korunması gerekli olan kesimler bulunmaktadır. 320 Sosyal hizmetler işte bu farklı 

koşullara sahip olan bireyin (korunmaya muhtaç bir çocuk olabilir) veya grubun 

(parçalanmış/dağılmış bir aile olabilir) veya toplumun (doğal afete uğramış toplum), 

319 DPT, s.9. 

320 ALTAN, s.6. 

85

insan onuruna yakışır bir hayat seyrine ulaşması için toplum kaynaklarını kullanan 

bir politika aracı olarak ciddi görevler üstlenmiştir. 

Türkiye’de sosyal hizmetler, yerel yönetimler, sivil toplum örgütleri ve 

merkezi yönetim tarafından çeşitli plan ve programlara göre uygulanmaktadır. 

Ancak en etkili ve geniş sosyal hizmet ağı, Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk 

Esirgeme Kurumu (SHÇEK) tarafından sunulmaya çalışılmaktadır. 1983 yılına 

kadar Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu olarak faaliyetlerine devam eden kurum, 

1983 yılında 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’nun 

kabulüyle tamamen resmi bir hüviyete kavuşmuştur. Halen 81 ilde teşkilatlı il sosyal 

hizmetler müdürlükleri kanalıyla hizmet sunumunu devam ettiren SHÇEK, yaşlı 

hizmetlerinden özürlü hizmetlerine, aile hizmetlerinden korunmaya muhtaç çocuk ve 

genç hizmetlerine pek çok sosyal alana hizmet vermekte, bu alanlara yönelik 

Türkiye Cumhuriyeti’nin kamusal politikalarının geliştirilmesi ve uygulanması 

görevlerini yerine getirmeye çalışmaktadır. 

Sosyal Hizmetler’in (SH)’si modern bakış açısını, bilimsel ve mesleki 

yaklaşımı, (ÇEK)’i ise geçmişe duyulan minneti, teşekkürü, günün çok zor 

şartlarında çocuklar için hizmet veren nice isimsiz kahraman vatan ve yardımsevere 

vefayı ifade ettiği düşünülmektedir. 

SHÇEK, anayasamızın sosyal devlet ilkesi çerçevesinde, kuruluş işleyiş ve 

düzenlemelerini yetki bakımından aldığı 2828 sayılı kanuna göre yerine 

getirmektedir. Bu doğrulta SHÇEK misyonunu: 

…köklü devlet tecrübemiz, engin kültür ve medeniyet birikimimiz 

ile evrensel hukuk ilkeleri ve anayasa çerçevesinde uluslararası 

sözleşmelere ulusal plan ve politikalara sosyal değişme ve 

gelişime göre sosyal hizmetlerin temel ilke ve esasları ile model 

niteliğini belirlemek, nitelikli bir yaşam sürdürmekte güçlük 

çeken birey ve grupların maddi manevi ve sosyal 

yoksunluklarının giderilmesinin ve ihtiyaçlarının 

karşılanmasının bir insan hakkı olduğu anlayışı içinde sosyal 

sorunların önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunmasını 

ve hayat standartlarının iyileştirilmesini amaçlayan sistemli ve 

programlı hizmetler bütününü alanla ilgili olan kesimler ile 

işbirliği içerisinde yürütmek 

86

olarak tanımlamaktadır. 321 Çocuk koruma sisteminin en önemli uygulayıcısı 

konumunda olan SHÇEK, korunmaya muhtaç çocuklar sorun alanına yönelik, kamu 

politikalarını geliştirmeye ve uygulamaya çalışmaktadır. 

SHÇEK, çocuk koruma sistemi içinde çocukları korumaya dönük 

politikalarında kullandığı koruma, bakım ve gözetim yöntemlerinin başlıcaları, 

tanımı, içeriği ve yasal dayanağı çalışmanın bundan sonraki kısmında sunulmaya 

çalışılacaktır. 

4.2. SHÇEK Tarafından Uygulanan Kamu Politikaları ve Yasal Dayanağı 

SHÇEK’in, çocuk koruma sistemine yönelik uyguladığı kamu politikaları, 

yasa, yönetmelik ve tüzüklerle şekillendirilmiştir. Bu politikalar, aile yanında bakım 

odaklı ve kurum bakımı odaklı olarak iki grupta ele alınabilir. 

4.2.1. Çocuğun Aile Yanında Bakımı 

Bu bakım modeli diğer bakım modellerine göre daha eski, daha insancıl ve 

olumlu sonuçlarının diğer modellere göre daha fazla olduğu modeldir. Çocuğun, 

annesi, babası, diğer aile üyeleri ile birlikte korunması medeniyetlerin ortak payesi, 

çocuk hakları perspektifinin temel anlayışı olmuştur. 

Çocuğun korunması hususuyla paralel olarak Anayasamız; ailenin 

korunması, desteklenmesi ve geliştirilmesine yönelik plan ve politikalar geliştirmeyi 

ve uygulamayı devlete görev olarak vermiştir. 

SHÇEK’ in çocuğun aile içinde korunmasıyla ilgili görevleri olup bu hususta 

kurumdan “çocuğun öncelikle aile içinde korunması” temel ilkesini benimseyen 

politikalar ortaya koyması beklenmektedir. Uygulamada, 2000’li yıllara kadar olan 

süreç için SHÇEK’e ciddi eleştiriler yapılmıştır. 2000’li yıllarla birlikte özellikle 

AB’ye giriş süreci içinde yapısal uyum değişikliklerinin, çocuk hakları 

perspektifiyle uyumlu hale getirilmesinin gerekliliği yakın gelecekte önemli 

değişikliklerin yaşanabileceği işaretini vermektedir. Beklentiler de bu yöndedir. 

SHÇEK Kanunu, bu doğrultuda kurumun görevlerinden birisinin, öncelikle 

çocuğun aile içinde yetiştirilmesi ve desteklenmesi için aileyi eğitim, danışmanlık ve 

321 SHÇEK, 2007 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayınları, Ankara, 2008, s.1. 

87

sosyal yardımlarla güçlendirmek olduğunu hükme bağlamıştır. 322 Ayrıca Çocuk 

Koruma Kanunu’nun, “Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler” başlığı altında; 

koruyucu ve destekleyici tedbirlerin, çocuğun, öncelikle kendi aile ortamında 

korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma 

konularında alınacak tedbirlerden oluştuğu ifade edilmektedir. 323 Anlaşılacağı üzere, 

kurum, çocuğu aile içerisinde tutarak korumakla mükelleftir. Bu hususta, psikososyal, 

ekonomik ve eğitime dayalı politikaları geliştirme ve uygulama mükellefiyeti 

vardır. 

Çocuğun kendi öz ailesinin yanında kalmaması gereken durumlarda bile, 

çocuğun bir koruyucu ailenin yanında muhafaza edilmesi veya evlatlık olarak 

verilmesi de çocuğun aile yanında korunması yaklaşımıyla bağlantılı olarak 

değerlendirilebilir. 

Ayni nakdi yardımlar, koruyucu aile uygulamaları, çocuğun evlatlık 

verilmesi ve danışmanlık hizmetlerinin sunumu gibi politikalar, çocuğun aile içinde 

korunmasına yöneliktir. 

Türkiye’de hemen hemen bütün kamu kurumlarına yerleştirilmeye başlanan 

yeni kamu yöneticiliği modeli, SHÇEK tarafından da benimsenmiş ve uygulamaya 

alınmıştır. Bu modelle, SHÇEK vizyonunu, Türkiye’de sosyal hizmet politikasını 

belirlemek ve uygulamak, kurumlar arası koordinasyonun sağlanmasında merkezi 

rol oynamak, sosyal hizmetlerin tüm ihtiyaç grupları için ulaşılabilir olmasını 

sağlamak, bakıma ihtiyaç duyan bireylerin öncelikle yaşadıkları ortamda kendilerine 

yeterli hale gelmesi için tedbirler almak ve bu hizmeti uluslararası standartlarda 

sunan bir kurum olmak şeklinde izah etmektedir. 324 

Bu doğrultuda, çocukların korunmasına yönelik uygulamalarını gözden 

geçiren SHÇEK, hizmet önceliğini, geçmiş yıllarda korunmaya muhtaç çocuklara 

verilen kurum bakımı yoğunluklu model yerine, her çocuğun sağlıklı bir aile 

ortamında yaşama hakkının olduğu gerçeğinden hareketle aile yanında korunması 

olarak belirlemiştir. 325 

322 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 9. 



325 SHÇEK, 2009, s.15. 

88

Bu önceliğin yerine getirilmesinde oluşturulacak kamu politikalarının, sosyal 

yardım ve sosyal hizmet desteği ile öz aile yanında bakım, koruyucu aile yanında 

bakım, evlat edindirme yoluyla aile yanında bakım, alternatif hizmet modellerinden 

kurum bakımına çok acil durumlarda ve geçici sürelerle başvurma eksenli olarak 

oluşturulacağı belirtilmektedir. 326 Bu doğrultuda, çocuğun aile yanında bakım 

hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır. 

4.2.1.1. Ayni Nakdi Yardım Hizmetleri 

Ülkemizde sosyo-ekonomik yoksulluk en çok çocukları olumsuz 

etkilemektedir. Yaşanılan sıkıntılarla aile içinde çocukların durumu geç fark 

edilmekte, yeterince ilgi ve alaka gösterilememekte ve çocuğun ihtiyaçları 

karşılanamamaktadır. Örneğin sokakta çalışan veya yaşayan çocukların çok büyük 

bir kısmı alt sosyo-ekonomik düzeye mensup ailelerin içinde yer almaktadır. 

Çocuğun aile yanında korunması politikalarından birisi, ailenin sosyal 

yardımlarla desteklenerek çocuğun risk altından kurtarılmasıdır. SHÇEK kanunu, 

yoksulluk içinde olup da temel ihtiyaçlarını karşılayamayan ve yaşamlarını en düşük 

düzeyde dahi sürdürmekte güçlük çeken kişi ve ailelere kaynakların yeterliliği 

ölçüsünde ayni ve nakdi yardımlarda bulunmak amacıyla gerekli hizmet ve 

programları geliştirmek ve uygulamayı, kurumun asli görevlerinden saymıştır. 327 

Bu hususta düzenlenen SHÇEK Ayni Nakdi Yardım Yönetmeliği, muhtaçlık 

nedeniyle kurum bakımına verilmiş veya kurum bakımı için sıraya alınmış veya 

sosyal yardım yapılmazsa çocuğun kurum bakımına alınması gerekeceği tespit 

edilmiş çocukların ailelerine veya temsilcileri veya akrabalarına süreli veya geçici 

nitelikli sosyal yardım yapılarak çocuğun aile içinde korunması sürecini 

düzenlemektedir. 328 

Bu doğrultuda, SHÇEK tarafından, 1987 yılından 1999 yılına kadar olan 

süreç içinde, 32.267’si çocuklar olmak üzere 47.923 kişiye ayni nakdi yardım 



328 Ayni Nakdi Yardım Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 28.09.1986, Sayı 19235. 

89

yapılmıştır. 329 2003 yılında ise çocuk ve aile ile birlikte olmak üzere yaklaşık 15.000 

kişiye ayni-nakdi yardım yapıldığı kayıtlara geçmiştir. 330 

SHÇEK, 2006 yılı içinde, 27.319 kişiye ayni-nakdi yardım hizmeti 

sunmuştur. “Aileye Dönüş Projesi” kapsamında 3.326 korunma kararlı olup kurum 

bakımında olan çocuk ailesinin yanına döndürülmüştür. Yine 2006 yılı içinde, 

10.225 çocuk, doğrudan aile yanında desteklenmiş ve böylelikle kurum bakımına 

alınmalarına gerek kalmamıştır. 331 

2007 yılı içinde, 4.866’sı korunma kararlı olup, kurum kayıtlı fiilen ailesinin 

yanında kalmaya devam eden, 14.632’si korunma kararlı statüsünde (korunma kararı 

mevcut sırada bekleyen veya korunma kararı mevcut değil ancak içinde bulunduğu 

sosyo-ekonomik koşullar nedeniyle sosyal yardım yapılmazsa hakkında korunma 

kararı alınarak kurum bakımına alınması gerekecek olan ve sosyal riskler ile karşı 

karşıya bulunan), 4.842’si korunma kararsız ama sosyal yardıma ihtiyacı bulunan 

yaklaşık 24.340 çocuk hakkında ayni ve nakdi yardım hizmeti verilmiştir. 332 

SHÇEK, 2008 yılı içinde, 5.216’sı korunma kararlı, 18.081’i korunma kararlı 

statüsünde toplam 27.668 çocuğa ayni nakdi yardım hizmeti sunmuştur. 333 2009 

yılında ise 5.133’ü korunma kararlı, 22.225’i korunma kararlı statüsünde 32.704 

çocuğa ayni-nakdi yardım hizmeti sunulmuştur. 334 

4.2.1.2. Koruyucu Aile Hizmetleri 

Kültürümüzde, zor durumda olan yakınının veya başkasının çocuğunu alıp 

büyütmek, iş güç sahibi yapmak hatta evlendirmek, onaylanan ve dinsel açıdan 

sevap olduğu kabul edilen bir davranıştır. 335 

Korunması gereken çocukların kurumlarda bakım ve koruma altında 

bulundurulmasının yerine evlat edinilmesi veya koruyucu aile yanına 

yerleştirilmeleri ve böylece bakımlarının bir aile yanında yerine getirilmesi bugün 

329 DPT, s.18. 

330 DDK, Sosyal Hizmetler Değerlendirme Raporu, Ankara, 2003, s.4’den aktaran: KARATAŞ ve 

Diğerleri, s.23. 


332 SHÇEK, 2008, s.67. 

333 SHÇEK, 2009, s.82. 

334 SHÇEK, 2010, s.92. 

335 KOŞAR, s.72. 

90

ütün dünyada kabul edilen insancıl, çağdaş ve çocuğun yüksek yararına olan hizmet 

modelidir. 336 

Koruyucu aile, çocuğun ailesinin yerine geçecek ebeveynlik rolünün hemen 

hemen bütün yönleriyle üstlenilmesini içeren hizmet türüdür. Koruyucu aile 

bakımının kurum bakımından en önemli farkı, topluca bir bakım tarzı olmaması ve 

seçilmiş bir ailenin çocuğun bakımını üstlenmesidir. Çocukların bir aile ortamında 

dengeli ve yakın bir ilişki içinde yetişmelerinin her yönden sağlıklı gelişimleri için 

gerekli olduğu inancı ile çocuğun öz ailesi bu ihtiyacı karşılayamadığı durumlarda 

öz ailenin görevlerini üstlenecek bir başka ailenin bulunması öngörülmektedir. 337 

Koruyucu aile hizmeti, değişik sebeplerle öz ailesinin yanında bakılamayan 

çocukların, belli bir süreliğine, bakımlarını üstlenen aile ya da kişilerin yanında, 

devlet denetiminde yetiştirilmeleri olarak tanımlanmaktadır. Bu hizmeti veren aileye 

de koruyucu aile denilmektedir. Tüm dünyada, korunmaya muhtaç çocuklar için en 

çok tercih edilen bakım şekli, koruyucu aile bakımıdır. 338 

Türkiye’de, çocukların aile yanında korunması perspektifinin en uygun 

yöntemlerinden birisi olan koruyucu aile uygulamalarının yasal dayanağı 

bağlamında, SHÇEK Kanunu, hakkında mahkemece korunma kararı verilen 

korunmaya muhtaç çocuğun, korunma hizmetini, kurumun denetimi ve gözetiminde 

bir koruyucu aile yanında da alabileceğini belirtmektedir. 339 Çocuk Koruma 

Kanunu’nda “Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler” başlığı altında sıralanan “Bakım 

Tedbiri” izah edilirken, çocuğun bakımından sorumlu olan kimsenin bu görevi 

yerine getirememesi halinde koruyucu aile hizmetlerinden yararlandırılabileceğine 

yer verilmiştir. 340 

Korunmaya muhtaç çocukların koruyucu aile yanına yerleştirilmesi, 

izlenmesi, denetimi, gerektiğinde sonlandırılması, Koruyucu Aile Yönetmeliği 

hükümleriyle düzenlenmiştir. 341 

336 ERGUNCU, s.126. 

337 KOŞAR, s.70. 

338 SHÇEK, 2008, s.15. 



341 Koruyucu Aile Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 14.10.1993, Sayı 21728. 

91

Hizmetlerin ilk uygulanmaya başlandığı 1961’den 2001’e kadar, 3.288 çocuk 

koruyucu aile uygulamaları hizmetinden yararlandırılmıştır. 342 

2006 yılı içinde 204 çocuk koruyucu aile yanına yerleştirilmiştir. Devam 

eden koruyucu aile yanındaki çocuklarla bu sayı aynı yıl 813 olarak 

gerçekleşmiştir. 343 2007 yılı içinde ise 240 çocuk koruyucu aile yanına 

yerleştirilirken, devam eden koruyucu aile yanındaki çocuk sayısı 973’e 

yükselmiş, 344 2008 yılında ise 223 çocuk koruyucu aile yanına yerleştirilmiş ve 

böylece devam eden koruyucu aile yanındaki çocuk sayısı 1.103 olmuştur. 345 

SHÇEK, çocukların korunması politikalarıyla bağlantılı olarak, 2009 yılı 

içinde 195 çocuğu koruyucu aile uygulamaları kapsamında bir ailenin yanına 

yerleştirmiş, devam eden koruyucu aile yanındaki çocuk sayısı 1.155’e yükselmiş ve 

ilk uygulamalardan 2009 yılı sonuna kadar geçen sürede toplam 4.825 çocuk 

koruyucu aile hizmetinden yararlandırılmıştır. 

Koruyucu aile uygulamalarında, istenilen sonuca ulaşılamamakta, 

uygulamada güçlükler yaşanmaktadır. Ortalama olarak korunmaya muhtaç 

çocuklardan ancak %4’ü koruyucu aile yanına yerleştirilebilmektedir. 346 Bunun en 

önemli sebebi ise toplumumuzdaki bu ve benzer alana yönelik “elbette birisi yapar” 

kanısı ve çocuk seçme tutumudur. Aileler çok küçük yaşta olan çocuklara koruyucu 

aile olmak istemekte veya cinsiyet tercihinde ısrar etmektedirler. 

4.2.1.3. Evlat Edinme Hizmetleri 

Evlat edinme hizmeti; bir çocukla, durumu evlat edinmeye uygun bir kişi 

arasında hukuki bağlar sağlanarak çocuk-ebeveyn ilişkisinin kurulması olarak 

tanımlanabilir. 347 Çocuğun bir aile yanında korunması düşüncesinin ürünlerinden 

olan evlat edinme kurumu Babil ve Asur Medeniyetine gidecek kadar çok eskiden 

beri bilinen sorun çözme metodudur. 348 

342 DPT, s.17. 

343 SHÇEK, 2007, s.35. 

344 SHÇEK, 2008, s.41. 

345 SHÇEK, 2009, s.63. 

346 SHÇEK, 2008, s.24. 

347 SHÇEK, 2008, s.15. 

348 KOŞAR, s.94. 

92

Ülkemizde evlat edinmeye yönelik hizmetler Türk Medeni Kanunu’nun ilgili 

hükümlerine ve Evlat Edinme Hizmetleri Tüzüğü’ne göre yerine getirilmektedir. 

Ancak toplumumuzda, geçmişten günümüze kadar gelen, çocuğu olmayan ailenin, 

çocuğu olan bir akrabasının, özellikle ve öncelikle kardeşlerin veya yoksul olup çok 

çocuğu olan, isteklerinin dışında gebe kalıp çocuk doğuran ve yeni doğmuş bir 

çocuğa daha bakamayacak sosyo-ekonomik düzeni olanların, çocuklarından birisini 

kendi çocukları doğmuş gibi evlatlık alıp büyüttükleri, bu işlemlerde herhangi bir 

yasal merciye çoğunlukla başvurmadıkları bilinmektedir. 

Evlatlık hizmetleri ile ilgili yasal süreç çocuğun evlatlık verileceği ailenin 

yanına en az 1 yıl önce yerleştirilmesini gerektirir ve bu süreç içinde çocuk ile 

ailenin birbirlerine alışma, tanıma ve uyumlarının izlenmesi, aile üyelerinin 

düşüncelerinin tespiti raporlaştırılır. Bu sürece geçici bakım sözleşmesi 

denilmektedir. Eğer çocuk ile aile arasında evlat edinme açısından herhangi bir 

sıkıntı veya aksaklık tespit edilmezse, çocuğun evlatlık hizmeti tamamlanır ve vaka 

kapatılır. 349 

SHÇEK’in çocukların aile içinde korunması politikası ile bağlantılı olarak, 

1999 yılına kadar 2.716’sı kız, 2970’i erkek toplam 5.686 çocuk evlatlık 

verilmiştir. 350 Ülkemizde, SHÇEK kanalıyla, 2006 yılı içinde, 578 çocuğun geçici 

bakım sözleşmesi yapılmış ve 464 çocuğun evlatlık işlemleri tamamlanarak vakalar 

kapatılmıştır. 351 2007 yılında, 496 geçici bakım sözleşmesi yapılmış ve 297 çocuğun 

evlatlık işlemleri tamamlanarak vakalar kapatılmıştır. 352 2008 yılında ise 560 çocuk 

hakkında geçici bakım sözleşmesi yapılmış ve 349 çocuğun evlatlık işlemleri 

tamamlanarak vakalar kapatılmıştır. 353 Son olarak 2009 yılı içinde 637 çocuk için 

geçici bakım sözleşmesi yapılırken 389 çocuğun evlatlık işlemleri tamamlanmış ve 

vakalar kapatılmıştır. 2009 yılı sonu itibari ile toplamda 10.417 korunmaya muhtaç 

çocuk evlatlık hizmetlerinden yararlandırılarak bir aile yanına yerleştirilmiştir. 354 

349 

Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük, 


350 DPT, s.17. 

351 SHÇEK, 2007, s.35. 

352 SHÇEK, 2008, s.41. 

353 SHÇEK, 2009, s.62. 

354 SHÇEK, 2010, s.54 . 

93

4.2.1.4. Danışmanlık Hizmetleri 

Ailenin ve aile bireylerinin refah, mutluluk ve bütünlüğünü güçlendirmek 

amacıyla, bireylerin aile içi ilişkileri, toplumsal yaşama uyumları ve ailenin her türlü 

işlevlerinin yerine getirilmesi ile ilgili sorunlarını önleme ve çözme kapasitelerini 

geliştirecek danışmanlık hizmetlerinin, çocuk koruma sistemi içinde mevcut olan 

kamu politikalarından biri olduğu kabul edilmelidir. Örneğin, ailenin çocuğu ile 

ilgili bir sorunla baş etmesinde kendisine profesyonel rehberlik edilmesinin olumlu 

sonuçlarının olacağı veya çocuk psikolojisi ve çocuklarla iletişim hususunda belli bir 

periyotta eğitim alan ana veya babanın çocuğuyla iletişimin daha iyi olacağı 

unutulmamalıdır. 

Danışmanlık hizmetleri bu boyutuyla değerlendirilmeli ve çocukların 

korunmasında bir yöntem olarak kabul edilmelidir. SHÇEK, kanunun kendisine 

yüklediği görevlerle paralel olarak, aileye toplum içinde refah seviyesini 

yükseltebilmesi, aile içinde üyelerinin birlik ve bütünlüğünün korunması, sorunların 

çözümünde rehberlik edilmesi amacıyla, Aile Danışma Merkezlerini kurmuş ve 

toplumun hizmetine sunmuştur. Ayrıca, Çocuk Koruma Kanunu’nun “Koruyucu ve 

Destekleyici” hükümler başlığı altında “Danışmanlık Tedbiri” ne değinilmiş ve 

“…çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk yetiştirme konusunda.” 

ibaresine yer verilerek, ailenin çocuğun yüksek yararı için yönlendirilme ve 

rehberlik edilmeye olan ihtiyacı üzerinde vurgu yapılmıştır. 355 

Bu doğrultuda, SHÇEK tarafından, 2006 yılında, 38 Aile Danışma Merkezi 

aracılığı ile 14.076 kişi veya aileye danışmanlık hizmeti verilmiştir. 356 2007 yılında 

ise 21.387 kişi veya aile bu hizmetlerden yararlanmıştır. 357 2008 yılında, 18.081 358 , 

2009 yılında ise 21.696 kişi veya aileye danışmanlık hizmeti sunulmuştur. 359 

Hizmetlerin çok büyük bir bölümünün, çocuk ve aile içi ilişkiler üzerine 

rehberlik edici nitelik taşıyan eğitimlerden oluştuğu ifade edilmelidir. 


356 SHÇEK, 2007, s.47. 

357 SHÇEK, 2008, s.60. 

358 SHÇEK, 2009, s.45. 

359 SHÇEK, 2010, s.61. 

94

4.2.2. Kurum Bakımı ve Yöntemleri 

Korunmaya muhtaç çocuklar alanında son iki yüz yılda edinilen bakım, 

koruma ve eğitim tecrübesi sonucunda oluşan ortak kanaat şudur ki; çocukların en 

sağlıklı kişilik gelişimi ancak aile ortamında sağlanabilir. 360 

Ülkemizde son birkaç yıla kadar korunmaya muhtaç çocukların ihtiyaç 

duyduğu hizmetler ağırlıklı olarak kurum bakımı modeliyle verilmeye çalışılmıştır. 

Ancak kurum bakımının hem ekonomik maliyetinin yüksek olması, hem de hizmet 

alan çocuk ve gençlerdeki psiko-sosyal yoksunluklara sebep olması tercih 

edilebilirliğini ortadan kaldırmaya başlamıştır. Kurum bakımında (örselendiği için 

kurum bakımına alınan) çocuklar daha fazla örselenmekte, temel güven duyguları 

gelişememekte, kendileriyle, çevreleriyle ve dünya ile barışık çocuklar 

yetiştirilememektedir. Çocuklar kurum bakımında birebir ilişki kurabilecekleri rolmodel 

örnek alabileceği ana-baba modellerinden yoksundurlar. 361 

Ülkemizde çocukların korunma amacıyla bir kuruma yerleştirilmesi için 

hakkında mahkeme kararı, acil durumlarda savcılık istemi veya mülki idare amirinin 

acil oluruna ihtiyaç bulunmaktadır. 

Hem 2828 Sayılı SHÇEK Kanunu’nun hem de 5395 Sayılı Çocuk Koruma 

Kanunu’nun korunmaya muhtaç çocuğu nasıl tanımladıkları çalışmanın önceki 

bölümlerinde belirtilmişti. 

Bu hususta, çocuk koruma hizmetlerinden yararlandırılacak olan korunmaya 

muhtaç çocuk veya korunma ihtiyacı olan çocuğun nasıl tespit edileceği sorusu akla 

gelmektedir. Her iki kanun da bu hususta yol göstermektedir. SHÇEK Kanunu’nun 

“Tespit ve İnceleme” başlığı altında, kurum, korunmaya, bakıma, yardıma muhtaç 

aile, çocuk, özürlü ve yaşlılar ile sosyal hizmetlere muhtaç diğer kişileri tespit ve 

incelemekle görevlendirilmiştir. Bu kişilerin kuruma duyurulmasında ve 

durumlarının incelenmesine ilişkin olarak, kurum ile işbirliğinde bulunulmasında 

mahalli veya mülki amirler, sağlık kuruluşları, köy muhtarları ile kolluk kuvvetleri 

360 KARATAŞ. 

361 Zuhal ARNAZ, “Korunmaya Muhtaç Çocukların Bakım Yöntemlerine İlişkin Model Arayışı; 

Çocuk Evleri Projesi”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği 

Yayınları, Ankara, 1997, s.154-155. 

95

ve belediye zabıta memurları yükümlüdürler. Aynı kanun, bireylerin kendi rızası ile 

kuruma başvuruda bulunabileceğini belirtmektedir. 362 

Benzer yolu Çocuk Koruma Kanunu da dile getirmektedir. 363 Yetkililerin 

sorumluluğunun ve bireylerin kendi isteği doğrultusunda SHÇEK’e başvuruda 

bulunabilecekleri ifade edilmektedir. 

Çocuk Koruma Kanunu bünyesinde tedbir kararları kelime anlamıyla birlikte 

değerlendirildiğinde, çocuklarla ilgili olarak istenilen yönde gelişmelerin 

sağlanabilmesi ve amaca ulaşılarak çocuğun sağlıklı bir birey olarak toplum içinde 

yer alabilmesi için alınabilecek önlemleri veya çareleri ifade etmektedir. Çocuk 

Koruma Kanunu’nda geçen koruyucu ve destekleyici tedbir kararları kanunun 5/1 

maddesinde eğitim, sağlık, danışmanlık, bakım ve barınma olarak belirtilmiştir. 

Destekleyici tedbir kararlarıyla çocuğun ailesinin yanında desteklenerek bakım ve 

gözetiminin yapılması, koruyucu tedbirlerle ise ailesinin yanında kalmaması gereken 

çocuğun sosyal hizmet kurumlarında bakım ve gözetiminin yerine getirilmesi 

amaçlanmaktadır. 364 

Kanun, suça sürüklenmiş veya korunma ihtiyacı bulunan mağdur çocuklarla 

ilgili olarak koruyucu ve destekleyici tedbirleri sıralamakta ve gerekli tedbiri veya 

tedbirlerin uygulanmasını istemektedir. Bu tedbirlerden: 365 

Danışmanlık tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk 

yetiştirme konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri ile ilgili sorunlarının 

çözümünde yol göstermek amacıyla verilecek hizmetleri, 

Eğitim tedbiri, çocuğun bir eğitim kurumuna gündüzlü veya yatılı olarak 

yerleştirilmesine; iş ve meslek edinmesi amacıyla bir meslek veya sanat edinme 

kursuna gitmesine veya meslek sahibi bir ustanın yanına yahut kamuya ya da özel 

sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesine, 

Bakım tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimsenin herhangi bir 

nedenle görevini yerine getirememesi hâlinde, çocuğun resmi veya özel bakım yurdu 



364 TOPALOĞLU, s.1651-1653. 


96

ya da koruyucu aile hizmetlerinden yararlandırılması veya bu kurumlara 

yerleştirilmesine, 

Sağlık tedbiri, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi 

için gerekli geçici veya sürekli tıbbi bakım ve rehabilitasyonuna, bağımlılık yapan 

maddeleri kullananların tedavilerinin yapılmasına, 

Barınma tedbiri, barınma yeri olmayan çocuklu kimselere veya hayatı 

tehlikede olan hamile kadınlara uygun barınma yeri sağlamaya, yönelik alınacak 

tedbirler olarak sıralanmıştır. 

SHÇEK Kanunu’nda belirtilen korunma kararı ile Çocuk Koruma 

Kanunu’nda belirtilen tedbirlerin yerine getirilmesinde ilgili kurumlar doğrudan 

sorumludur. Durumun kendilerine ulaşmasının hemen ardından çocuk koruma 

hizmet sürecini hemen başlatmaları uygun görülmektedir. Çocuk Koruma 

Kanununda ifade edilen “Danışmanlık Tedbiri” ve “Barınma Tedbiri”ni yerine 

getirmekten sorumlu kurumlar Milli Eğitim Bakanlığı, SHÇEK ve Yerel 

Yönetimler, “Eğitim Tedbiri”nin uygulanmasından Milli Eğitim Bakanlığı ve 

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, “Bakım Tedbiri”ni yerine getirmekle 

sorumlu kurum SHÇEK, “Sağlık Tedbiri”nin uygulanmasından ise Sağlık Bakanlığı 

sorumlu tutulmuştur. 366 

Çocuk Koruma Kanunu ile birlikte hukukumuza giren koruyucu ve 

destekleyici tedbirlerin özellikleri şu şekilde ifade edilmektedir: 367 

- Hükmedilen çocuk için iyilik hali amaçlayan tedbirlerdir. 

- Çocuğun korunmasını, maddi ve manevi açıdan desteklenmesini 

amaçlamıştır. 

- Yaptırım niteliğinde değildir. Zorla uygulanamaz. 

- Tedbirler hem korunma ihtiyacı olan hem de suça sürüklenmiş olan 

çocuklar için hükmolunabilir. 

- Hakkında kesinleşmiş mahkumiyet kararı bulunan çocuklar hakkında 

koruyucu ve destekleyici tedbirler uygulanamaz. 


367 TOPALOĞLU, s.1657. 

97

- Mahkemeden çocuk hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir 

verilmesini, çocuğun annesi, babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse, 

SHÇEK ve Cumhuriyet Savcısı talepte bulunabilir. 

- Koruyucu ve destekleyici tedbir kararları, hakim gerekli görmediyse 

duruşmasız olarak verilir. 

- Koruyucu ve destekleyici tedbir kararlarına itiraz yolu açıktır. 

4.2.2.1. Çocuk Yuvaları 

SHÇEK Kanunu, çocuk yuvalarını, 0-12 yaş arası korunmaya muhtaç 

çocuklarla, gerektiğinde 12 yaşını dolduran kız çocuklarının, bedensel, eğitsel, 

psiko-sosyal gelişimlerini, sağlıklı bir kişilik veya iyi alışkanlıklar kazanmalarını 

sağlamakla görevli ve yükümlü yatılı sosyal hizmet kuruluşları olarak 

tanımlamaktadır. 368 

SHÇEK’e bağlı çocuk yuvaları kendi aralarında 0-6 yaş grubuna yönelik ve 

7-12 yaş grubuna yönelik olarak ayrılabilmektedir. 

2001 yılında SHÇEK’e bağlı 76 çocuk yuvasında 7.485 çocuğa korunma 

hizmeti verilmiştir. 369 2006 yılında 107 çocuk yuvasında yaklaşık 9.670 korunması 

gereken çocuğa hizmet verilmiştir. 370 2007 yılında çocuk yuvalarının sayısı 102’ye 

düşerken bakılan çocuk sayısı 9.800 civarında olmuştur. 371 2008 yılında toplam 103 

çocuk yuvasında 10.218 çocuğa hizmet sunumu gerçekleşmiştir. 372 2009 yılında 

SHÇEK tarafından 10.203 çocuğa hizmet verilmiştir. 373 

Çocuk yuvalarına ait istatistiki veriler değerlendirilirken bakılan toplam 

çocuk sayısının yuvalara kayıtlı çocuk sayısı olduğu unutulmamalıdır. Ayni ve nakdi 

yardım ve koruyucu aile uygulamaları kapsamında ailesinin yanına geri dönüşü 

sağlanan çocukların sayısı da bu orana dahildir. Ayrıca son dönemlerde açılan çocuk 

evlerinden, çocuk yuvalarına bağlı olanlarda bakımı ve gözetimi yerine getirilen 

çocukların sayısı da yine bu sayının içinde gösterilmiştir. 


369 DPT, s.15. 

370 SHÇEK, 2007, s.36. 

371 SHÇEK, 2008, s.5. 

372 SHÇEK, 2009, s.54. 

373 SHÇEK, 2010, s.49. 

98

4.2.2.2. Yetiştirme Yurtları 

Yetiştirme yurtları, kurum bakımı hizmetinin ilk yöntemlerinden olmuştur. 

Daha önceleri yetim veya öksüzler evi, kimsesiz çocuklar yurdu gibi isimlerle 

anılmıştır. SHÇEK Kanunu, yetiştirme yurtlarını, 13-18 yaş arası korunmaya muhtaç 

çocukları korumak, bakmak ve bir iş veya meslek sahibi edilmeleri ve topluma 

yararlı kişiler olarak yetişmelerini sağlamakla görevli ve yükümlü olan yatılı sosyal 

hizmet kuruluşları olarak tanımlamaktadır. 374 

Yetiştirme yurtları, korunmaya muhtaç çocuk konumunda bulunup, ailesinin 

yanında korunmasının gerçekleştirilemediği çocukların, toplumsallaşma sürecinin 

tamamlanacağı ve sosyal hayata atılacağı son kurum bakımı ortamıdır. Burada 18 

yaşını dolduran çocuklar reşit olarak ayrılmakta ve toplum içinde kendilerine bir yer 

edinmeye çalışmaktadır. 

Yetiştirme yurtları 13-18 yaş grubundaki kız ve erkek çocuklarına hizmet 

sunduğu için Kız Yetiştirme Yurtları ve Erkek Yetiştirme Yurtları olarak ikiye 

ayrılarak değerlendirilmektedir. 

2001 yılında SHÇEK’e bağlı 96 yetiştirme yurdunda 9.904 çocuğa korunma 

hizmeti verilmiştir. 375 2006 yılında 103 yetiştirme yurdunda 3.570’i kız, 6.836’sı 

erkek toplam 10.406 çocuğa hizmet sunulmuştur. 376 2007 yılında ise 46’sı kız 

yetiştirme yurdu, 64’ü erkek yetiştirme yurdu, toplam da 110 yetiştirme yurdunda 

3.811’i kız, 6.491’i erkek toplam 10.302 çocuğa korunma hizmeti verilmiş, 377 2008 

yılında bu rakamlar 114 yetiştirme yurdunda 3.739 kız, 6.402 erkek toplamda 10.141 

çocuk olarak ortaya çıkmıştır. 378 2009 yılında ise 105 yetiştirme yurdunda yaklaşık 

10.000 çocuk korunma hizmetlerinden yararlandırılmıştır. 

4.2.2.3. Çocuk ve Gençlik Merkezleri (ÇOGEM) 

ÇOGEM’ler, özellikle, 1990’lı yıllarda nicelik olarak toplumsal vicdanı ve 

huzuru rahatsız edecek boyutlara ulaşan “sokak çocukları” sorununun çözüm 

yollarından birisi olarak algılanarak ortaya çıkmış ve 1997 yılında SHÇEK 

374 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Madde 3 

375 DPT, s.15. 

376 SHÇEK, 2007, s.48. 

377 SHÇEK, 2008, s.5. 

378 SHÇEK, 2009, s.27. 

99

Kanununa ek maddeyle geliştirilen kamu politikalarından birisi olmuştur. Kanunda, 

ÇOGEM’ler, eşler arası anlaşmazlık, ihmal, hastalık, kötü alışkanlık, yoksulluk, terk 

ve benzeri nedenlerle sokağa düşerek sosyal tehlikelere karşı savunmasız kalan veya 

sokakta çalışan çocuk ve gençlerin geçici süre ile rehabilitasyonlarını ve topluma 

yeniden kazandırılmalarını sağlamak amacıyla kurulan yatılı ve gündüzlü sosyal 

hizmet kuruluşları olarak tanımlanmıştır. 379 

ÇOGEM’ler, öncelikle ve özellikle, İstanbul gibi, büyükşehirlerimizde, 

sokak çocukları sorunu üzerine yoğunlaşmıştır. ÇOGEM’ler “yatılı”, “gündüzlü” ve 

“yatılı ve gündüzlü” olarak üç çeşide ayrılmıştır. Ayrıca son dönemlerde ilk adım 

istasyonu veya gözlemevi adıyla yeni birimlerin de kurulduğu bilinmektedir. 

Sokakta yaşayan veya çalışan çocuklar gözlemevlerinde gözlendikten sonra 

durumuna uygun bir ÇOGEM’e gönderilmektedir. 

Sokakta her türlü riske karşı savunmasız konumda bulunan çocukların 

korunması amacıyla kurulan SHÇEK’e bağlı ÇOGEM’lerin 2007 yılındaki sayısı 

yatılı 15, gündüzlü 25 olmak üzere toplamda 40 olup, bu merkezlerde yaklaşık 7.600 

çocuğa hizmet verildiği, bu sayının çok büyük bir bölümünün gündüzlü merkezlerde 

sokakta çalışan çocuklara ait olduğu görülmüştür. 380 

2008 yılında ÇOGEM’lerde 1.684’ü kız, 9.094’ü erkek toplamda 10.778 

sokakta yaşayan/çalışan çocuğa korunma hizmeti verilmiştir. 381 2009 yılında ise 44 

merkezde 1.266’sı kız, 7.490’ı erkek olmak üzere toplam 8.756 çocuğa sokağın 

risklerinden korunma hizmeti sunulmuştur. 382 

4.2.2.4. Çocuk Evleri 

Çocuk Evleri hizmeti, Türkiye’de çocuk koruma sistemine yönelik 

oluşturulan kamu politikalarından kurum bakımı modeli içinde, en güncel ve en 

sağlıklı model olarak gözlenmektedir. Ailesinin yanında kalmasının uygun olmadığı 

çocukların aile ve sosyal çevre içinde korunması ilkesinden hareketle oluşturulan bu 

yeni yöntemle, toplumsal hayata ve insan ilişkilerine hazırlıklı çocuklar 

yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. 


380 SHÇEK, 2008, s.5. 

381 SHÇEK, 2009, s.59. 

382 SHÇEK, 2010, s.53. 

100

SHÇEK Kanunu’nun 15.maddesine dayanılarak oluşturulan “Çocuk Evleri 

Yönetmeliği”nde çocuk evleri tanımlanmaktadır. Çocuk Evleri; her ilin, sosyal, 

kültürel açıdan çocuk yetiştirmeye en uygun bölgelerinde, tercihen, okul ve 

hastanelere yakın apartman dairesi veya müstakil dairelerde, çocukların korunması 

hizmetini veren evlerin genel adıdır. 383 

İlk olarak 2006 yılında açılmaya başlayan çocuk evlerinden, yılın sonuna 

kadar 31 adet açılmıştır. 384 2007 yılının sonunda 0-12 yaş grubundaki korunma 

ihtiyacı olan çocuklara yönelik 49, 13-18 yaş grubunda olanlara yönelik ise 15 çocuk 

evi sayısına ulaşılmıştır. 385 2008 yılında ise modelin en uygun modellerden birisi 

olduğu kanısı ve gözlemleri doğrultusunda çocuk evlerinin sayısında ciddi yükseliş 

olmuştur. Bu dönemde 0-12 yaş grubuna yönelik evlerin sayısı 64, bu evlerde 

bakılan çocuk sayısı 364, 13-18 yaş grubuna yönelik çocuk evlerinin sayısı 22 ve bu 

evlerde bakılan çocukların sayısı 172, toplamda çocuk evlerinin sayısı 86’ya ve 

bakılan çocukların sayısı ise yaklaşık 550’ye yükselmiştir. 386 2009 yılı sonu 

itibariyle toplamda 160 çocuk evi ile yaklaşık 1.000 korunması gereken çocuğa 

hizmet sunulmuştur. 387 

4.2.2.5. Koruma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri İle Bakım ve Sosyal 

Rehabilitasyon Merkezleri 

Bu modelde, çocuk evleri modeli gibi, çocuk koruma sisteminin güncel kamu 

politikaları olarak son dönemlerde ortaya çıkmıştır. 

SHÇEK Kanunu, Koruma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerini (KBRM), 

suça sürüklendikleri adliye veya emniyet birimlerince tespit edilen çocukların, 

davranış bozukluklarının giderilmesi amacıyla rehabilitasyon süreci tamamlanıp, 

topluma tekrar adapte oluncaya kadar, geçici süreli bakım ve korunma hizmetini, 7- 

18 yaş grubunda yer alan erkek ve kız çocuklarına ayrı ayrı birimlerde sunan yatılı 

sosyal hizmet kuruluşları olarak tanımlamaktadır. 388 

383 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Çocuk Evleri Çalışma Usul ve 

Esasları Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 05.10.2008, Sayı 27015. 

384 SHÇEK, 2007, s.35. 

385 SHÇEK, 2008, s.5. 

386 SHÇEK, 2009, s.54. 

387 SHÇEK, 2010, s.68. 


101

Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezleri (BSRM) ise, duygusal, cinsel 

veya fiziksel istismara uğramış çocukların, travma veya davranış bozukluklarının 

rehabilitasyonu amacıyla, geçici süreli olarak bakım ve korunma hizmetini, kız ve 

erkek çocuklarına ayrı ayrı birimlerde sunan yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır. 

5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu, korunması gereken çocukları iki 

kısımda ele almıştır; korunma ihtiyacı bulunan ve suça sürüklenen çocuk. Aynı 

kanun 5.maddesinde geçen barınma ve bakım tedbirleri ile ilgili olarak da 

SHÇEK’in sorumluluklarını belirtmiştir. 389 Kanunun uygulanmaya başlamasıyla 

birlikte, korunma ihtiyacı olan çocuklarla, suça sürüklenen çocukların aynı ortamı 

paylaşması, çocuk koruma sistemi üzerinde yapıcı etkilerden çok yıpratıcı etkileri 

ortaya çıkarmıştır. Aynı doğrultuda, 2000’li yılların başına kadar çok büyük oranda 

ekonomik yoksunluk veya aile parçalanması neticesinde korunma altına alınan 

çocuklara hizmet veren kuruma son dönemde cinsel ihmal ve istismar uğramış 

çocuklar gibi örselenmiş çocukların kabul edilmeye başlaması, hizmetlerin 

etkililiğinde sorunlar ortaya çıkarmıştır. Yukarıda ifade edilen rehabilitasyon 

merkezleri bu tespitler ışığında ihtiyaçlara paralel olarak ortaya çıkmıştır. 

Çocuk Koruma Kanunu, SHÇEK’e ciddi görevler vermiştir. SHÇEK, 

yetiştirme yurtları ve çocuk yuvalarında kalmakta olan ve özellikle ekonomik 

yoksunluk ve aile parçalanması neticesinde ekonomik yoksulluk temel problemi 

doğrultusunda kurum bakımına alınan çocukları ANY ve koruyucu aile 

uygulamaları aracılığıyla kendilerini ve ailelerini sosyo-ekonomik anlamda sosyal 

yardımlarla destekleyerek aile yanına dönmeleri üzerine kurduğu değişim 

felsefesinin ardından yeni yetiştirme yurdu, çocuk yuvası veya başka bir kurum 

açmak yerine, mevcut kurumlarında değişime gitmeyi tercih etmiş ve rehabilitasyon 

merkezlerini önceki kurumların yerine yeniden oluşturmuştur. 

SHÇEK, son yıllarda ifade etmeye başladığı, vizyon ve misyonuyla ilgili 

kamu politikalarını KBRM ve BSRM’ler aracılığıyla yeni forma sokmaktadır. 

SHÇEK, temel düşünce eksenini, çocuğun ailesi yanında korunması, ailesi yanında 

korunamayacak çocukların koruyucu aile yanında korunması, acil olarak ailesinin 

yanından uzaklaştırılması veya ailesinin yanında kalması uygun olmayan çocukların, 


102

ev tipi örgütlenme içinde, üst düzeyde toplumsallaşma olanağıyla korunması ve suça 

sürüklenen veya ihmal ve istismar sebebiyle travma sürecinde olan veya davranış 

bozukluğu gösteren çocukların ise yeni rehabilitasyon merkezlerinde korunması 

üzerine oluşturmaktadır. 

2006 yılının sonuna kadar SHÇEK’e bağlı olarak çocukların korunmasına 

yönelik hizmet veren 5 adet KBRM ve BSRM açılmış ve hizmet sunumuna 

başlamıştır. 390 2007 yılında bu sayı 8’e ve hizmet sunulan çocuk sayısı yaklaşık 

222’ye yükselmiştir. 391 2009 yılında 7 rehabilitasyon merkezi daha açılarak, 

BSRM’lerin sayısı 18’e KBRM’lerin sayısı 6’ya ve korunma hizmeti verilen 

çocukların sayısı ise yaklaşık olarak 500’e yükseltilmiştir. 392 

4.3 SHÇEK’in Çocuk Koruma Hizmetlerine Yönelik Değerlendirme 

SHÇEK’te adı tam ifade edilemeyen bir himayecilik anlayışının, tam olarak 

merkezi yönetimin eline geçtiği zamandan beri var olduğu düşünülmektedir. “Ne 

kadar çok çocuk bakarsam o kadar çok iyi sosyal devlet ya da devlet baba olurum” 

biçimindeki yönetim yaklaşımı, plan ve politikalarına yansımamasına rağmen 

uygulamalara yansımıştır. Bu durum Türkiye’deki çocuk politikasızlığı ile bir araya 

gelince hizmetlerin etkinliğini azaltmaktadır. 

Hizmet sunumundaki etkinliği azaltan önemli nedenlerden birisini de 

SHÇEK’in personel yönetiminde gösterdiği yaklaşım ortaya çıkarmaktadır. 

Personelini kendi içinde ayrıma tabi tutan bir yönetim sistemi mevcuttur. Bu durum 

çalışmalardan verimlilik elde edilmesine ve maksimum fayda sağlanabilmesine 

büyük ketler vurmaktadır. Ayrıca kurumun hizmetlerinde kadrolu personel yerine 

özelleştirmelere giderek hizmet satın alması da yeni kamu işletmeciliğinin devletin 

en sosyal olması gereken alana bile liberal politikalarla müdahale ettiği biçimiyle 

eleştirilmektedir. Bu hususta, SHÇEK’in hizmet satın alma yoluyla hizmetlerinin 

kalitesini arttırdığı hususundaki destek söylemlerinin de hiç de azımsanmayacak 

düzeyde bulunduğu ifade edilmelidir. 

SHÇEK’in kadro durumuna bakıldığında, dolu ve boş kadroların durumu, 

hizmet alımı yoluyla yapılan personel alımları, meslek elemanlarının sayısı, çocuk 

390 SHÇEK, 2007, s.36. 

391 SHÇEK, 2008, s.5. 

392 SHÇEK, 2009, s.5. 

103

korumu sistemi yönelik hangi düzeyde başarı sağlanabileceği hususunda ipuçları 

vermektedir. 

Tablo 4: SHÇEK’in Dolu-Boş Kadro Durumu (2000-2009) 

KADRO DURUMU 

YILLAR DOLU KADRO BOŞ KADRO TOPLAM 

2000 9.277 4.011 13.288 

2001 9.459 3.829 13.288 

2002 9.360 4.013 13.373 

2003 9.272 4.456 13.723 

2004 8.959 4.774 13.733 

2005 9.132 4.591 13.723 

2006 8.978 4.752 13.730 

2007 9.614 4.591 13.723 

2008 9.254 4.473 13.727 

2009 9.350 4.376 13.726 

Kaynak: SHÇEK, 2008, s.9; SHÇEK, 2009, s.18 ve SHÇEK, 2010, s.10. 

SHÇEK’te hizmetin özelleşmesine yönelik faaliyetlere son dönemde ağırlık 

verilmeye başlanmıştır. Örneğin, 2006 yılında 6.364 olan hizmet alım işçisi sayısı, 

2007’de 8.874’e, 2008’de 10.057’ye ve 2009’da 11.545’e yükselmiştir. Bu değişim, 

emeğin piyasalaşması eleştirilerine devletin kurumlarının da ortak olması hususuyla 

hedef olmaktadır. 

Tablo 5: SHÇEK’te Görev Yapan Meslek Elemanlarının Sayısı (2001-2009) 

YILLAR 

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 

MESLEKLER 

Sosyal Çalışmacı 874 930 933 938 1051 1056 1140 1094 1101 

Psikolog 152 183 179 178 199 203 221 203 206 

Çocuk Gelişimcisi 66 91 95 88 107 106 167 165 173 

Öğretmen 947 930 913 944 915 913 966 992 1009 

Tabip 87 104 97 106 116 115 108 103 92 

Fizyoterapist 74 90 91 95 106 108 135 128 126 

Diyetisyen 28 62 59 57 61 64 75 67 61 

Hemşire 423 427 407 395 499 504 535 538 559 

Sosyolog - - - - - - 33 39 57 


Yukarıdaki tabloda yer verilen mesleklerin, korunması gereken çocuklarla, 

ailelerle ve diğer hizmete muhtaç kesimlerle doğrudan mesleki çalışma yapan 

meslekler olduğu göz önünde bulundurulduğunda, SHÇEK’te ciddi anlamda mesleki 

eleman sıkıntısının mevcut olduğu anlaşılmaktadır. 

104

Çocukların korunmasını hedefleyen politikaların başarıya ulaşabilmesinde 

maddi imkanların ciddi rolü bulunmaktadır. Politikaları karşılayacak bütçelerin 

güçlü olması etkili sonuçların elde edilmesinde bir araçtır. 

Tablo 6: SHÇEK’in Yıllara Göre Bütçesi (1989-1993) 

YILLAR 

SHÇEKBÜTÇESİ/TL 

(6 Sıfır Atılmadan Önceki) 

GENEL BÜTÇE İÇİNDEKİ 

ORANI 

1989 59.600.000.000 0,03 

1990 185.200.000.000 0,06 

1991 267.700.000.000 0,06 

1992 549.300.000.000 0,07 

1993 889.000.000.000 0,07 

Kaynak: Fatih M. EKİCİ, “Sosyal Refah Harcamaları”, 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı 

Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 1997, s.164-165. 

Gösterilen dönemde Türk ekonomisinin mevcut durumunun olumsuzluğu, 

enflasyon oranlarının yüksekliği, döviz kurlarındaki hareketlilik düşünüldüğünde 

rakamlardaki artışın çok fazla bir şey ifade etmediği söylenebilir. Diğer bir ifade ile 

koruyucu ve önleyici sosyal hizmet uygulamalarına yeterli düzeyde kaynak 

ayrılmadığı belirtilebilir. 

Tablo 7: SHÇEK’in Yıllara Göre Bütçesi (2004-2009) 

YILLAR 

SHÇEK BÜTÇESİ /TL 

(6 Sıfır Atıldıktan Sonraki) 

GENEL BÜTÇE İÇİNDEKİ 

ORANI 

2004 267.000.000 0,06 

2005 326.000.000 0,07 

2006 512.000.000 0,10 

2007 792.000.000 0,13 

2008 1.075.111.518 0,12 

2009 1.808.416.198 0,11 


Gösterilen dönemdeki artışların özürlü bakım hizmetlerine yönelik ücret 

tahsis edilmesi hususuyla yakından ilişkisi vardır. Örneğin 2009 yılındaki bütçe 

miktarının 1.126.365.890 TL’si sadece Özürlü Hizmetleri Daire Başkanlığına tahsis 

edilen bütçedir. Yaklaşık olarak 120.000 özürlü yakınına bakım hizmeti ücreti 

ödenmektedir. Kurumun, 2010 yılındaki bütçesinin ise yaklaşık olarak 

2.374.302.000 TL olması öngörülmüştür. 393 

393 T.C DEVLET BAKANLIĞI(Kadın ve Aileden Sorumlu), 25.12.2009 Tarih ve 1607 Sayılı Yazılı 

Önergeye Cevap Yazısı, s.3 Erişim 

Tarihi:01.10.2010. 

105

Yıllar itibariyle SHÇEK’e ayrılan bütçe incelendiğinde, koruyucu ve önleyici 

hizmetler için gerekli alt yapının sunulamadığı görülür. Bu durum ise mevcut 

sorunların çözümünde gereğinden fazla zaman kaybını ortaya çıkarmakta ve diğer 

dikkat edilmesi gereken unsurlara gerekli özenin gösterilememesine neden 

olmaktadır. Başka bir ifade ile sorun başka bir sorunu doğurmaktadır. 

SHÇEK, Stratejik Planlarında, korunmaya muhtaç çocuklar ile ilgili olarak 

çocukların aile yanında korunmasına yönelik politikalarına ağırlık vereceğini taahhüt 

etmektedir. Ancak bu hususta yeterli alt yapı, uzman personel ve maddi kaynağın 

henüz ciddi iyileştirmeleri alana taşıyacak düzeyde geliştirilmediği de 

gözlenmektedir. 

1988 yılında SHÇEK Kanunu’na, 3413 Sayılı Kanun ile getirilen Ek-1 

maddeyle kamu kurum ve kuruluşlarına, SHÇEK’e bağlı yetiştirme yurtlarından 

reşit olan çocukların yerleştirilmesi için kendilerine tahsis edilen kadroların binde 

üçü oranında kadro ayırmaları görevi verilmiştir. Ancak süreç içinde bu maddenin 

istismarı gündeme gelmiştir. Aileler sırf çocukları devlet memuru olabilsin diye 

korunmaya muhtaçlık başvurusunda bulunmaya başlamışlardır. Bu durum ise gerçek 

hak sahiplerinin korunmaya alınmasını ya geciktirmiş ya da onlara ulaşılmasını 

engellemiştir. Kurum bakımının bu özelliğini istismar etmek isteyenler, çocuklarını 

küçük yaşlarda yurt ve yuvalara bırakmaktan geri durmamışlar, bu durumda 

çocukların üzerinde kurum bakımı modelinin zararlarını ortaya çıkarmıştır. 

Tablo 8: 3413 Sayılı Kanuna Göre Ataması Yapılan Korunmaya Muhtaç Çocukların Sayısı (1988-2009) 

YILLAR SAYI YILLAR SAYI 

1988 659 1999 2.178 

1989 955 2000 1.825 

1990 1.102 2001 2.265 

1991 724 2002 1.662 

1992 796 2003 2.083 

1993 926 2004 756 

1994 899 2005 1.479 

1995 1.926 2006 1.359 

1996 1.359 2007 1.446 

1997 1.342 2008 1.513 

1998 2.684 2009 1.925 

TOPLAM 31.859 

Kaynak: SHÇEK, 2010, s.70. 

106

3413 sayılı yasayla getirilen hükümlere rağmen devlet kurumlarının bu alana 

yönelik kadro açmakta çekimser kaldıkları da yıllar içinde gözlenmiştir. Bu 

durumda, yurttan reşit olmuş hayata atılmış çocukların ayakları üzerinde durmasında 

sıkıntılar yaşanmasına sebep olmaktadır. Bu hususta yaklaşık olarak yurtlardan reşit 

olmuş 5.500 gencin 3413 sayılı yasa kapsamında iş beklediği rapor edilmiştir. 394 

Çocuk koruma sistemine yönelik kamu politikalarıyla bağlantılı olarak, 5395 

sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun kuruma yüklediği görevlerin ağırlığı 

bilinmektedir. Bu hususta, kanun diğer kamu kurumlarını da sorumlu görmüştür. 

Ancak, çocukların korunması hususu sadece SHÇEK’in görevi olduğuna dair algı 

henüz yıkılabilmiş değildir. Bu durum kaynakların etkin kullanılamaması sorununu 

da doğurmaktadır. 

394 SHÇEK, 2010, s.70. 

107

SONUÇ ve ÖNERİLER 

Çocukluğun modern kimliğine kavuşma serüveni ile çocukların korunması 

düşüncesini içeren plan ve politikalarının gelişimi hemen hemen başa baş 

ilerlemiştir. Çocuğun yetişkinden ayrı olduğu ve ona göre tutum ve davranış 

geliştirilmesi gerektiği düşüncesi, günümüz modern çocuk algılamasına, çocuk 

hakları perspektifini kazandırmıştır. 

Çocukların korunmasında toplumun ve devletin sorumluluğunun bulunduğu 

algısıyla oluşturulan politikalar özellikle 19. yüzyıldan sonra geliştirilmiştir. Tarihsel 

geçmişe bakıldığında, gerek ülkemizde gerekse diğer devletlerde, korunmaya 

muhtaç çocuklar sorununa iş ve uğraşı edindirmekle çözüm aranmaya çalışıldığı 

görülmektedir. Bunun sebebini, eli boş kalan çocuğun ilgi ve alakasını yanlış işlere 

kaydırabileceğine yönelik endişelerle toplumda oluşan, çocuğun toplum için zararlı 

bir birey olabileceği korkularına bağlayabiliriz. Toplumsal değişim süreçlerini 

destek sistemlerinden yoksun geçiren Türkiye gibi ülkelerde korunmaya muhtaç 

çocuklar sorununun temelinde çocuğun kendisi görülerek, toplumun ve ailenin, 

yaşanılan dönemin sosyo-ekonomik şartlarıyla yönetimlerin, bu sürece 

yaklaşımlarının yıpratıcı etkileri fark edilememiştir. 

Günümüze değin ülkemizde çocuklar için bütüncül bakış açısının 

geliştirilememesi, konuyla doğrudan veya dolaylı olarak ilgili kesimlerin üzerine 

düşen görevleri yeterince yerine getirememesi, korunması gereken çocuklar alanında 

sadece zaman kaybını ortaya çıkarmakla kalmamış, kaybedilen zaman, çocuklardan 

çok şey alıp götürmüştür. Türkiye’de 1960’lı yıllarda 180.000 çocuğun korunmaya 

muhtaç çocuk konumunda bulunduğu tahmin edilmekteyken, 395 bu rakam yaklaşık 

otuz yıl sonra, DPT tarafından 1989 yılında yayınlanan “Türkiye’de Çocuğun 

Durumu” isimli raporda 500.000 olarak tahmin edilmiştir. 396 Aynı şekilde 2003 yılı 

içinde korunma ihtiyacında olan çocuk sayısının 700.000 civarında olduğu tahmin 

edilmiştir. 397 Son dönemde ise Türkiye’de korunmaya muhtaç çocuk sayısının 

395 KOMİSYON, 1969, s.245. 

396 DPT, Türkiye’de Çocuğun Durumu, Ankara 1989’dan aktaran: EĞİTİM-SEN, 


397 Hakan ACAR, “Türkiye’nin Ulusal Gençlik Politikası Nasıl Yapılandırılmalıdır”, Uluslararası 

İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, Yıl 2008, s.4, Erişim 

Tarihi:24.08.2010. 

108

yaklaşık 800.000 398 ile 1.000.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. 

Tahminlerin üzerinde veya altında olsun çocuklar ile ilgili zaman kaybının acı 

faturası bu olsa gerek. 

Türkiye’de çocuk refahı çalışmaları geçmişten günümüze incelendiğinde 

sorunların ortaya çıkışının ardından alana yönelik politika geliştirilmesi ve sosyal 

sorunlarla mücadele edildiği değerlendirmesi yapılabilir. Bu ise sorunun 

çözümünden çok ancak asgari seviyeye çekilmesine veya göz önünden 

kaldırılmasına neden olabilmektedir. 

Bakıldığında, mevcut kapsamlı ve çocuklarla ilgili korunma ihtiyaçlarını 

bütüncül ele alan plan ve politikaların mevcut olmadığı görülmektedir. Çocuklar ya 

ebeveynsiz kaldıklarında ya da suç işleyip çevrelerine zarar vermeye başladıklarında 

korunmaya muhtaç çocuk olarak algılanmakta sorunun çözümü için ise ilk önce 

kurum bakımı modeli devreye sokulmaktadır. 399 

Türkiye’de uygulanan politikalarda henüz yeterli düzeyde, Batı’lı ülkelerde 

uygulanan çocuk yardımları veya sosyal yardımlarından, ailelere yönelik doğrudan 

gelir aktarımlarından, ailenin bütünlüğünü ve iyilik halini dolayısıyla çocuğun 

yüksek menfaatini hedefleyen plan ve programlardan söz etmek mümkün değildir. 

Ülkemizde çocuğun korunmasına yönelik yaklaşımlar içinde öncelik kurum 

bakımının olagelmiş, toplumsal duyarlılığın öne alındığı toplum temelli yaklaşımlar 

göz ardı edilmiştir. 400 

Çocuk koruma sisteminin en önemli uygulayıcı kurumu durumunda bulunan 

SHÇEK’ in çalışmada da ortaya konulduğu üzere siyasetin en çok ilgi duyduğu 

devlet kurumlarından birisi haline geldiği söylenebilir. Belki de bu durumu 

iktidarların, meşruiyetlerini, yoksul ve kimsesiz halk yığınları üzerinde aramasıyla 

ilişkilendirebiliriz. 

Bu bağlamda, çalışma boyunca elde edilen bilgiler değerlendirildiğinde, 

Türkiye’de çocuk koruma sisteminin daha işler ve nitelikli hale gelebilmesi için 

neler yapılabileceğine değinen bazı öneriler aşağıya sıralanmıştır. 

398 YOLCUOĞLU, 2009, s.88. 

399 KARATAŞ ve Diğerleri, s.24-25. 

400 YOLCUOĞLU, 2009, s.91. 

109

Türkiye’nin henüz tam anlamıyla oturmamış çocuk politikalarına paralel 

olarak, atılacak her türlü adımda çocuk hakları perspektifi göz önünde 

bulundurulmalıdır. 

Türkiye’de çocuk koruma politikalarını yönlendirecek, organizasyonu 

yönetecek, merkezi, yerel ve sivil toplum örgütlerini, üniversiteleri işin içinde tutup 

süreci değerlendirecek, plan ve politika oluşturacak bir çocuk üst kurulu 

oluşturulmalıdır. 

Çocuğun yüksek yararını gözetmeyen her türlü politika, yasa ve uygulamalar 

çocuğun yüksek yararı ilkesine göre tekrar değerlendirilmelidir. Çocuklarla ilgili 

kalıcı çözüm politikalarının üretilmesi için öncelikle risk altındaki çocukların tespiti, 

risk alanları ve boyutlarının belirlenmesi ve konuyu tüm yönleriyle değerlendirmeye 

imkan tanıyacak “çocuk ulusal bilgi sistemi”nin oluşturulması gereklidir. 401 

Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM) tarafından organize edilen II. Risk 

Altında ve Korunması Gereken Çocuklar Sempozyumu’nun “Güvenli Çevre- 

Güvenli Okul Konulu” Çalıştay Sonuç Raporları’nda yer alan ve mevcut durumu 

betimleyen, okulların karşılaştıkları şiddete dayalı sorun durumlarını “genelde bizde 

çok sorun yok” yaklaşımıyla görmezden gelmeleri, yok saymaları sorunun daha da 

büyüyerek karşımıza dönmüş olduğu kısır döngüyü ortaya çıkarmakta, kaynak 

israfına neden olmaktadır. 402 Aynı durum diğer devlet kurumları için de gereklidir. 

Bu hususta özeleştiri yapabilen şeffaf yönetim yaklaşımlarına ihtiyaç duyulmaktadır. 

Açık, hesap verebilir, öz eleştiri yapabilen bir sosyal hizmet bakış açısı 

gereklidir. Çocuklarımız bizimdir. Onların iyi halde veya kötü halde olmalarının 

sebebi ve sonuçları hepimizi ilgilendirir. Toplumumuzun da basında çıkan kötü bir 

olayla bağlantılı olarak anlık olarak iç seslerinin harekete geçirmesi yerine her daim 

konuya sorumlulukla yaklaşması gereklidir. Bu hususta toplumu bilinçlendirme, 

sivil hareketliliğe katkı sağlama ilköğretim politikamıza girmelidir. 

401 I. Risk Altında ve Korunması Gereken Çocuklar Sempozyumu (2009), Suça Sürüklenen / 

Kanunla İltilaf Halindeki Çocuklar, Sonuç Bildirgesi, , Erişim 

Tarihi: 04.08.2010. 

402 II. Risk Altında ve Korunması Gereken Çocuklar Sempozyumu (2010), “Güvenli Çevre-Güvenli 

Okul”, Çalıştay Sonuç Raporu, , Erişim Tarihi: 20.10.2010. 

110

SHÇEK’e yüklenilen yük ağırdır. Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, 

Emniyet Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı ve Yerel Yönetimler başta olmak üzere 

kamusal birimlerin çocukları koruma sürecinde aktif rol almaları, bu hususu 

içselleştirmeleri gerekmektedir. 

SHÇEK’in ana uygulayıcılardan birisi olması sebebiyle, bu süreçte aktif 

olarak bulunması gereklidir. Ancak yeterli düzeyde meslek elemanına sahip değildir. 

Sağlık Bakanlığı, EGM, MEB ve Adalet Bakanlığı’nda çok sayıda meslek elemanı 

mevcuttur. Bu hususta birlikte hareket edildiğinde, çocuk alanına etkin çözümler 

getirmede kurumlar arası koordinasyon sağlanabilir. Aksi halde sorunlar daha da 

artacaktır. Geçmişte örneği mevcuttur. 

Toplumun değişik katmanları ve bakış açıları sürecin içinde yer 

alabilmelidir. Sivil toplum örgütlerinden, kamuoyu oluşturma ve etkilemede, çok şey 

beklenmektedir. 

Medyanın çocuklarla ilgili daha dikkatli yayın politikası izlemesi gereklidir. 

Kitle kültürünün hızının kesilmesi imkansızdır. Ancak kitle kültürü çocuklarımızın 

yararına kullanılabilir. Bu hususta devletten, kendi bilgi işlem mekanizmaları başta 

olmak üzere siber alanda, düşünmeyi, mantıksal çıkarımda bulunmayı, yaratıcılığı ve 

merakı yok etmeyecek politik açılımlarla güvenli bilişim dünyası yaratması 

beklenmektedir. 

Çocuk Koruma Kanunu’nda geçen tedbir hükümleri net bir şekilde tekrar 

ifade edilerek uygulanma süreci kolaylaştırılmalıdır. 

Çocuk Koruma Kanunu’nda geçen korunmaya ihtiyacı olan çocuk ve suça 

sürüklenen çocuklar farklı değerlendirilmesi gereken çocuklardır. Hizmetlerden 

maksimum fayda sağlanabilmesi için ayrı tedbirlere yer verilmeli ve uygulanmalıdır. 

Çocuklara yönelik güvenlik tedbirleri, koruyucu ve destekleyici tedbirlerden 

ayrı olarak ele alınmalı, güvenlik tedbirleri için ayrıca kanuni bir düzenlemeye 

gidilmelidir. Çünkü aynı kanunla hareket edilmesi belirsizliğe yol açmaktadır. 

Her türlü çocuk istismarında, vakaların sağlıklı bir şekilde rehabilitasyon 

süreçlerine yönlendirilmesi gereklidir. Bunun için istismar vakalarının rehabilite 

111

edilebileceği uzman personel ve imkanların bulunduğu merkezlerin kurulması 

gereklidir. 

Koruyucu ailelik profesyonel hala getirilmelidir. Koruyucu aile yetiştirecek 

kurslar açılabilir ve bu kursları başarıyla tamamlayan aileler ücretli olarak bu işi 

yapabilirler. Böylece, yeni bir hizmet sektörü açılmış olur, kaynak yaratılır, iş gücü 

oluşturulur. 

5395 sayılı kanunun uygulanmasında boşluklar bulunmaktadır. MEB ve 

Sağlık Bakanlığı tedbirleri ne ölçüde, nasıl yerine getirmektedir? Bu hususta takip ve 

denetim mekanizması bulunmamaktadır. Yükün çok büyük bir bölümü SHÇEK’te 

ama sorunun çözümünde çok hassas değerler ifade edebilecek profesyonel elemanlar 

MEB ve Sağlık Bakanlığı’nda da mevcuttur. Kurumların alana yaklaşımlarındaki 

çekinceler araştırılmalı ve çözüm önerileriyle birlikte, bütüncül çalışma hevesi 

getirilmelidir. 

Çocuk koruma sistemi uygulama yöntemlerinde halkın etkin katılımı için 

iletişim araçları yeterince kullanılmalıdır. 

SHÇEK, kendi içinde uzmanlaşmış personel yapısına kavuşturulmalıdır. 

Kurum içerisinde personel arasındaki sosyal ve ekonomik haklar açısından mevcut 

adaletsizlikler giderilmelidir. Uzmanlaşma kariyer meslek haline getirilmeli ve 

kuruma dışarıdan gelmek isteyen, kaliteli meslek elemanı yığını yaratılmalıdır. 

112

KAYNAKÇA 

Kitaplar 

ALTAN, Ö. Z., Sosyal Politika Dersleri, Anadolu Üniversitesi İİBF Yayınları, 

Eskişehir, 2006. 

ATILGAN, A. ve E. Ü. ATILGAN, Çocuk Hakları Paradigması ve Çocuk Ceza 

Yargılamasına Hakim Olan İlkeler Açısından Türkiye’deki Düzenleme 

ve Uygulamaların Değerlendirilmesi, İnsan Hakları Ortak Platformu 

Yayınları, Ankara, 2009. 

AYTEKİN, H., 1914-1924 Yılları Arasında Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve 

Eğitimleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2006. 

BUMİN K., Batı’da Devlet ve Çocuk, Patika Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 1998. 

ELKIND, D. Çocuk ve Toplum Gelişim ve Eğitim Üzerine Denemeler, D. 

ÖNGÜN (çev.), B. ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999. 

FRIEDLANDER, W. A., Sosyal Refah Hizmetine Başlangıç, R. TAŞÇIOĞLU 

(çev.), SSYB Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1966. 

GANDER, M. J. Ve H. W. GARDINER., Çocuk ve Ergen Gelişimi, 4.Baskı, A. 

DÖNMEZ, N. ÇELEN, B. ONUR (çev.), B. ONUR (der.), İmge Kitabevi, 

Ankara, 2001. 

GIDDENS, A., Elimizden Kaçıp Giden Dünya, O. AKINHAY (çev.), Alfa 

Yayınları, İstanbul, 2000. 

KARABEKİR, K., Çocuk Davamız, Cilt/I-II, F. ÖZERENGÜN (der), Emre 

Yayınları, İstanbul, 1995. 

KOŞAR, N. G., Sosyal Hizmetlerde Aile ve Çocuk Refahı Alanı, 2.Baskı, Ankara, 

1992. 

MERTER, F., 1950-1988 Yılları Arasında Köy Ailesinde Meydana Gelen 

Değişmeler (Malatya Örneği), T.C Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu 

Yayını, Ankara, 1990. 

ONUR, B., Türkiye’de Çocukluğun Tarihi, İmge Yayınevi, Ankara, 2005a. 

_____., Anılardaki Aşklar, Çocukluğun ve Gençliğin Psikoseksüel Tarihi, Kitap 

Yayınları, İstanbul, 2005b. 

_____., Çocuk Tarih ve Toplum, İmge Kitabevi, Ankara, 2007. 

ÖZBEK, N., Cumhuriyet Türkiye’sinde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Poltikalar, 

Emeklilik Gözetim Merkezi Yayınları, İstanbul, 2006. 

ÖZDEMİR, S., Korunmaya Muhtaç Gençlerin Din Öğretimi, İhtiyaçları, Tuğra 

Ofset, Isparta, 2002. 

POSTMAN, N., Çocukluğun Yokoluşu, K. İNAL (çev.), İmge Yayınevi, Ankara, 

1995. 

113

SAYITA, S. U., Türk Hukukunda Çocuğun Koruyucu Aile (Kişi) Yanına 

Yerleştirilmesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1996. 

SRIBNICK, E. G., Rehabilitating Child Welfare: Children and Public Policy, 

1945-1980, University of Virginia, Department of History, May, 2007. 

ŞİRİN M. R., Dersimiz Çocuk, İz yayınları, İstanbul, 2006. 

UNICEF. B.M. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme: İlgili Sözleşmeler, Yasalar, 

Tüzükler ve Yönetmelikler, 2.Basım, Ankara, 2005. 

YÖRÜKOĞLU, A., Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, 6.Basım, Özgür Yayınları, 


YÜCEL, M. T., Suç ve Ceza Anatomisi, Ankara Yarı Açık Cezaevi Matbaası, 

Ankara, 1973. 

Makaleler 

AKBAŞ, E. ve R. A. TOPÇUOĞLU, “Modern Çocukluk Paradigmasının Oluşumu: 

Eleştirel Bir Değerlendirme,” Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt No 20 

Sayı 1 (Nisan), s.95-104, 2009. 

AKDOĞAN, H., “Çocuğun Cinsel İstismarı ve Türkiye’de Çocuğun Cinsel 

İstismarını Önlemeye Yönelik Çalışmalar,” Polis Bilimleri Dergisi, Cilt No 

7, Sayı 1, s.1-16, 2005. 

AKTAY, Y., “Sosyal Devlet,” Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, s.28-29, 2006. 

AKYÜZ, E., “Önemli Kanunlarımızda Çocuğun Korunmasına İlişkin Hükümler ve 

Boşluklar,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 

No 12, Sayı 1, s.137-152, 1979. 

_____., “Medeni Kanun İle Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu 

Açısından Korunmaya Muhtaç Çocuklar,” Ankara Üniversitesi Eğitim 

Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt No 20, Sayı 1, s.11-21, 1987. 

_____., “Cumhuriyet Dönemi’nde Çocuk Hakkındaki Gelişmeler,” 2.Ulusal Çocuk 

Kültürü Kongresi, B. ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999. 

ALVER, F., “Neil Postman’in Çocukluğun Yok Oluş Sürecinde İletişim Teknolojisi 

Eleştirisinin Eleştirisi,” Ankara Üniversitesi İletişim Araştırmaları 

Dergisi, Cilt No 2, Sayı 2, s.129-141, 2004. 

ARNAZ, Z., “Korunmaya Muhtaç Çocukların Bakım Yöntemlerine İlişkin Model 

Arayışı; Çocuk Evleri Projesi,” 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı 

Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 1997. 

ATAY, T., “Popüler Kültürden Kitle Kültürüne Çocukluğun Dönüşümleri,” V. 

Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi: Popüler Kültür ve Çocuk, 12-13 Ekim 

2005, N. GÜNEY ve N. AHİOĞLU (der.), Dipnot Kitabevi, Ankara, 2007. 

AYSOY, M., “Sosyal Devletin Sosyolojisi,” Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, 

s.39-41, 2006. 

114

BIYIKLI, L., “Koruyucu Aile Bakımı,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri 

Fakültesi Dergisi, Cilt No 16, Sayı 1, s.11-15, 1983. 

_____., “Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve S.O.S Çocuk Köyleri,” Ankara 

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Cilt No 2, 

Sayı 1, s.3-10, 1995. 

BOZBEYOĞLU, S., “Ortaçağ Fransa’sında Anne-Çocuk İlişkisi,” Hacettepe 

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt No 17, Sayı 2, s.7-14, 2000. 

BÖLÜKBAŞI, T., “Korunmaya Muhtaç Çocukların Toplumsal Kökenleri ve 

Korunmaya Muhtaç Çocuk Sorununda Risk Faktörleri,” 4. Ulusal Sosyal 

Hizmetler Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 

1997. 

ÇAĞLAR, D., “Atatürk ve Cumhuriyet Devrinde Korunmaya Muhtaç Çocuklara 

Sağlanan Bakım ve Öğretim Olanakları,” Ankara Üniversitesi Eğitim 

Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt No 15, Sayı 2, s.1-21, 1982. 

ÇANLI, M., “Eytam İdaresi ve Sandıkları (1851-1926),” Yeni Türkiye Yayınları 

Türkler Ansiklopedisi, Cilt 14, Ankara, 2002. 

ÇAVUŞOĞLU, T., “Türkiye’de Çocuk Esirgeme Kurumu ve Çocuk:1921-1983”, 

2.Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi, B. ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları, 

Ankara, 1999. 

ÇEVİKBİLEN, T., “Çocukların Sömürülmesi,” Sosyal Hizmet Sempozyumu. 

Toplumsal Gelişme ve Değişme Sürecinde Sosyal Hizmet Sempozyumu, 

16-18 Ekim 1996, Ankara, 2001. 

ÇILGIN, A. S., “Genç Cumhuriyetin Ütopyası: “Gürbüz Türk Çocuğu,” Uludağ 

Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 6, 

s.97-119, 2004. 

DANIŞOĞLU, E., “Kalkınma Planlarında Çocukla İlgili Devlet Politikaları,” 

2.Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi, B. ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları, 

Ankara, 1999. 

DOĞAN, İ., “Çocuk Haklarının Sosyolojik Evriminden Dünya ve Türkiye İçin 

Çıkan Sonuçlar,” 1.Çocuk Kurultayı Bildiriler Kitabı, M. R. ŞİRİN ve S. 

USTA SAYITA (der.), İstanbul Çocukları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000. 

EKİCİ, M. F., “Sosyal Refah Harcamaları,” 4. Ulusal Sosyal Hizmetler Konferansı 

Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 1997. 

ELKIND, D., “Değişen Dünya’da Çocuk Yetiştirme ve Eğitim,” III. Çocuk 

Kültürü Kongresi Dünya’da ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, 16-18 

Ekim 2000, E. G. KAPÇI (çev.), B. ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları, 

Ankara, 2001. 

ERGUNCU, H., “Sosyal Hizmetler Bağlamında Korunmaya Muhtaç Çocuklar 

Sorununa Cumhuriyet Türkiye’sinin Yasal Yaklaşımı,” 4. Ulusal Sosyal 

Hizmetler Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 

1997. 

115

ERKAN, A. R. ve G. ERKAN, “Darüleytamlar,” Hacettepe Üniversitesi Sosyal 

Hizmetler Yüksekokulu Dergisi, Cilt No 5, Sayı 1 (Ocak), s.61-69, 1987. 

ERKAN, G., “Külhanbeyler,” İnsani Gelişme ve Sosyal Hizmet Prof.Dr.Nesrin 

KOŞAR’a Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu 

Yayını, Ankara, 2001. 

FASS, P. S., “Çocuklar ve Küreselleşme,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri 

Dergisi, N. AHİOĞLU (çev), Cilt No 37, Sayı 1, s.141-145, 2004. 

GEÇER, O., “Türk Toplumunda Sokak Çocuklarına Ait Çeşitli Adlandırmalar,” 

Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt No 16, Sayı 1 (Nisan), s.117-124, 

2005. 

GILADI, A., “İslam Uygarlığında Bir Çocukluk Kavramı Var mı?,” III. Çocuk 

Kültürü Kongresi Dünya’ da ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, 16-18 

Ekim 2000, Bekir ONUR (der.), ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 2001. 

GÜNBEY, S., “Sosyal Devlet,” Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, s.27-28, 2006. 

İNAN, A. N., “Çocuk Hakları Beyannamesi İlkelerinin Türk Hukuk Sistemine 

Etkisi,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt No 1, 

Sayı 1, s.201-219, 1968. 

_____., “Çocuğun Korunması ve Polis,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 


KAĞITÇIBAŞI, Ç., “Türkiye’de Değişen Aile ve Çocuğun Değeri,” Toplumsal 

Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 1993, Bekir ONUR (der), 


KARATAŞ, K., H. ACAR, Ö. C. ÖNTAŞ, Y. B. ACAR ve E. GÖKÇEARSLAN, 

“Türkiye’de Çocuğun Korunması: Osmanlı’dan Günümüze Çocuk Refahına 

Yönelik Düzenlemeler,” Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt No 15, 

Sayı 1 (Nisan), s.15-25, 2004. 

KARATAŞ, K., “Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ve Koruyucu Aile 

Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme,” Toplum ve Sosyal Hizmet 

Dergisi, Cilt No 18, Sayı 2 (Ekim), s.7-20, 2007. 

KOÇ, B., “Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler,” Gaziantep 

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt No 6, Sayı 2, s.36-50, 

2007. 

KONANÇ, E., “Türk Hukuk Sisteminde Çocuk İstismarı ve İhmali,” Ankara 

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt No 20, Sayı 1, s.1- 

10, 1987. 

KONTAŞ, M. Y., “Türkiye’de Çocuk Politikası,” Emniyet Genel Müdürlüğü 

Küçükleri Koruma Hizmetleri Yönetici Semineri Kitabı, EGM Asayiş 

Daire Başkanlığı Yayını, Ankara, 1998. 

McGOWAN, B. G., “Historical Evolution of Child Welfare Services,” Child 

Welfare for The 21st Century, Columbia University Pres, New York, 2005. 

MYERS, J. E. B., “A short history of child protection in America,” Family Law 

Quarterly, Volume 42, Number 3, Fam, s.449-464, 2008. 

116

ONAT, Ü., “Ankara İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’ne Başvuran Korunmaya 

Muhtaç Çocuklar Üzerine Bir Araştırma,” 4. Ulusal Sosyal Hizmetler 

Konferansı Bildiriler Kitabı, SHU Derneği Yayınları, Ankara, 1997. 

ONUR, B., “Sunuş,” Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23-24 Nisan 1993, 

Bekir ONUR (der.), Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1994. 

ÖNTAŞ, Ö. C., “Çocuk Adalet Sistemi ve Çocuk Polis İlişkisi,” Toplum ve Sosyal 

Hizmet Dergisi, Cilt No 19, Sayı 2 (Ekim), s.21-37, 2008. 

ÖZBEK, N., “II.Abdülhamid ve Kimsesiz Çocuklar: Darülhayr-ı Ali,” Tarih ve 

Toplum Dergisi, Sayı:182 (Şubat), s.11-20, 1999. 

_____., “Osmanlı İmparatorluğunda Dilencilere Yönelik Devlet Politikaları ve 

Kamusal Söylemin Değişimi,” Birkent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu 

(Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 2008, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta 

Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008. 

ÖZCAN, T., “Osmanlı Toplumunda Yetimler,” Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, 

s.82-85, 2006. 

_____., “Osmanlı Toplumunda Yetimler ve Eytam Sandıkları,” Birkent Sorunu: 

Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 18-19 Ekim 2008, İstanbul 

Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2008. 

ÖZDEMİR, S., “Refah Devleti: Altınçağ’dan Belirsiz Geleceğe,” Sosyal Politikalar 

Dergisi, Sayı 1, s.34-38, 2006. 

ÖZDEMİR, N., N. SEFER ve D. TÜRKDOĞAN, “Bir Sosyal Sorumluluk Projesi 

Örneği: “Korunmaya Muhtaç Çocuklar,” Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal 

Bilimler Dergisi, Cilt No 32, Sayı 2 (Aralık), s.283-305, 2008. 

ÖZGÜREL, A., “Osmanlı’da Kadınların Öncüsü Olduğu Bir Sivil Toplum 

Örgütlenmesi,” Radikal Gazetesi, 14.06.2009. 

SARIKAYA, M., “Savaş Yıllarında Himaye-i Etfal Cemiyeti’ nin Çocuk 

Misafirhanesi ve Çocuklar,” Atatürk Dergisi, Cilt No 3, Sayı 3, s.193-202, 

2003. 

_____., “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Türkiye Himaye-i 

Etfal Cemiyeti,” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü 


SARISAMAN, S., “Osmanlı Fukaraperver Cemiyetinin Fakirlik ve Dilencilik 

Mücadelesi,” Birkent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu (Tebliğler Kitabı), 

18-19 Ekim 2008, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı 

Yayını, İstanbul, 2008. 

SUĞUR, N. ve E. S. DOĞRU, “Korunma Altındaki Çocukların Aile ve Devlet 

Algısı Üzerine Bir Araştırma,” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler 


SUNGUR, S., “Marksist Düşünce Sisteminde Kitle Kültürü ve Televizyonda 

Yayınlanan Çizgi Filmlerin İdeolojik İşlevlerine Bir Bakış,” İstanbul 

Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 30, s.125-140, 2007. 

117

ŞENKAL, A., “Sosyal Politika Perspektifinden Sosyal Devleti Yeniden Düşünmek,” 

Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, s.66-68, 2006. 

ŞENOCAK, H., “Sosyal Güvenlik Sistemini Oluşturan Bileşenlerin Tarihi Süreç 

Işığında Değerlendirilmesi,” İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset 

Konferansları, 56.Kitap, İstanbul, 2009. 

TAN, M., “Çağlar Boyu Çocukluk,” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri 


_____., “Çocukluk, Dün ve Bugün,” Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu, 23- 

24 Nisan 1993, B. ONUR (der), Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1994. 

TOPALOĞLU, M., “Çocuk Koruma Kanununda Tedbirler Sorunu,” İstanbul 

Barosu Dergisi, Cilt No 81, Sayı 4, s.1647-1660, 2007. 

ULUĞTEKİN, S., “1940’lı Yıllarda İstanbul’ un Sokak Çocukları,” Yaşam Boyu 

Sosyal Hizmet; Prof.Dr.Sema KUT’a Armağan, Hacettepe Üniversitesi 

Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayınları, Ankara, 1999. 

_____., “Yirminci Yüzyılda Türkiye’nin Çocukları: Sorunlar ve Beklentiler,” Sosyal 

Hizmette Yeni Yaklaşımlar ve Sorun Alanları; Prof.Dr.Nihal TURAN’a 

Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını, 

Ankara, 2001. 

YALÇIN, C., “Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla İnternet,” Cumhuriyet Üniversitesi 

Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt No 27, Sayı 1 (Mayıs), s.77-89, 2003. 

YAZICI, N., “Tanzimat Döneminde Yetim Çocuklara Yönelik Koruma 

Çalışmaları,” Osmanlılar Döneminde Yoksullukla Mücadele Yolunda 

Yapılan Çalışmalar, İ. ATEŞ (der.), YOYAV Yayınları, Ankara, 2000. 

YILMAZ, E., “Sosyal Devlet,” Sosyal Politikalar Dergisi, Sayı 1, s.30-31, 2006. 

YOLCUOĞLU, İ. G., “Sosyal Çalışma ve Çocuğun İyilik Hali,” Toplum ve Sosyal 

Hizmet Dergisi, Cilt No 20, Sayı 1 (Nisan), s.85-93, 2009. 

YÜCEL, M. T. “Sosyal Değişme Açısından Çocuk Sorunları ve Sosyal Hizmetler,” 

III. Milli Sosyal Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve 

Sosyal Yardım Bakanlığı Yayını, Ankara, 1969. 

ZEVKLİLER, A. “Türk Hukukunda Korunmaya Muhtaç Çocuklar,” Ankara 

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt No 25, Sayı 1, s.173-236, 1968. 

Diğer Kaynaklar 

Tezler 

AYTEKİN, H., 1914-1924 Yılları Arasında Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve 

Eğitimleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi, 

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2006. 

118

KARATAY, A. Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara İlişkin 

Politikaların Oluşumu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara 

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007. 

İnternet Kaynakları 

I.Risk Altında ve Korunması Gereken Çocuklar Sempozyumu, (2009), Suça 

Sürüklenen/Kanunla İtilaf Halindeki Çocuklar; Sonuç Bildirgesi, 

, (04.08.2010). 

II.Risk Altında ve Korunması Gereken Çocuklar Sempozyumu, (2010), Güvenli 

Çevre-Güvenli Okul; Çalıştay Sonuç Raporu, 

, (20.10.2010). 

ACAR, H., “Cumhuriyetin Çocuk Refahı Politikasını Yapılandıran Bir Sivil Toplum 

Örgütü: Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu (1921-1981),” Çalışma Ortamı 

Dergisi, Sayı 73 (Mart-Nisan), 2004, 

, (09.09.2010). 

ACAR, H., “Türkiye’nin Ulusal Gençlik Politikası Nasıl Yapılandırılmalıdır,” 

Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt No 5, Sayı 1, s.1-20, 2008, 

, (24.08.2010). 

WIKIPEDIA, Çocuk Hakları Sözleşmesi Maddesi, , 

(30.12.2009). 

WIKIPEDIA, Parens Patriae Maddesi, , (12.07.2010). 

VATAN, Taş Atan Çocuklar Yasası Kabul Edildi, 24.07.2010, 

(01.11.2010) 

ÇAVUŞOĞLU, T., S. ÇETİN ve K. TOPÇU, İlk Korunmaya Muhtaç Çocuk 

Kanunun Çıkmasında ÇEK Projesi ve CHP Grubu Raporunun Etkileri, 

(t.y), , (25.12.2009). 

DARÜLACEZE, Tarihten Sayfalar, , (30.12.2008). 

DARÜŞŞAFAKA, Darüşşafaka Tarihi, , (30.12.2008). 

EĞİTİM-SEN, (t.y), (01.11.2010). 

FOGARTY, J. F. A., Some Aspects of the Early History of Child Protection in 

Australia, 2008, No:78, , (01.10.2010). 

KARATAŞ, Z., Osmanlı Devletinde Çocuk Koruma Sistemi, (t.y), 

, (01.10.2010). 

KONAR, E., Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi, (t.y), , 

(01.10.2010). 

ÖZKAN, S., “Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı,” 

Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 19 (Bahar), 2006, 

(30.12.2008). 

SHÇEK, Himaye-i Etfal Cemiyetinin Kuruluşu, , 

(30.12.2008). 

119

SHÇEK, Tarihçe, , (29.10.2010). 

ŞİŞLİ ETFAL HASTANESİ, Tarihçe, , (07.11.2010). 

ULUÇ, G., Toplumsal Bir Gruba Yönelik Şiddet Türü: Medya, Şiddet ve 

Çocuklar, 2002, , 

(08.08.2010). 

UNICEF, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, , (25.12.2009). 

YAKUT, E., Eski Türklerde Hukuk, 2002, , 

(01.10.2010). 

YAPICI, M. ve Ş. YAPICI, “Bir değer Olarak Çocukluk,” Üniversite ve Toplum 

Dergisi, Cilt No 4, Sayı 4 (Aralık), S.1-4, 2004,, 

(25.07.2010). 

YOLCUOĞLU, İ. G., Korunmaya Muhtaç Çocuklar Sorunu ve Sosyal 

Dışlanmanın Önlenebilmesinde Erken Müdahalenin Önemi, 01.09.2010, 

, (01.10.2010). 

Raporlar 

DPT, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Sosyal Yardımlar ve Hizmetler Özel İhtisas 

Komisyon Raporu, Ankara, 2001. 

KOMİSYON, Sosyal Değişme Açısından Çocuk Sorunları Ön Raporu, III. Milli 

Sosyal Hizmetler Konferansı, 11-14 Aralık 1968, Sağlık ve Sosyal Yardım 

Bakanlığı Yayını, Ankara, 1969. 

SHÇEK, 2006 Yılı Faaliyet Raporu, SHÇEK Yayını, Ankara, 2007. 




SHÇEK, Çocuk Hakları Sözleşmesi Ulusal İlk Rapor, (t.y). 

, 

(01.10.2010). 

T.C. DEVLET BAKANLIĞI (Kadın ve Aileden Sorumlu), 25.12.2009 Tarih ve 

1607 Sayılı Yazılı Önergeye Cevap Yazısı, 

, (01.10.2010). 

Kanun Yönetmelik Ve Tüzükler 

1982 Anayasası, 2010, , (30.10.2010). 

65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz Ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık 

Bağlanması Hakkında Kanun, Kanun Numarası 2022, Yayınlandığı Resmi 


120

Ailenin Korunması Hakkında Kanun, Kanun Numarası 4320, Yayınlandığı Resmi 


Basın Kanunu, Kanun Numarası 5187, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

26.06.2004, Sayı 25504. 

Belediye Kanunu, Kanun Numarası 5393, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

13.07.2005, Sayı 25874. 

Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Kanun Numarası 5216, Yayınlandığı Resmi 


Ceza Muhakemesi Kanunu, Kanun Numarası:5271, Yayınlandığı Resmi Gazete 

Tarihi:17.12.2004, Sayı:25673 

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5275, 


Çocuk Koruma Kanunu, Kanun Numarası 5395, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

15.07.2005, Sayı 25876. 

Dernekler Kanunu, Kanun Numarası 5253, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

23.11.2004, Sayı 25649. 

Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası 

633, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 02.07.1965, Sayı 12038. 

Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 

Kanun Numarası 3289, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 28.05.1986 

Sayı 19120. 

İcra ve İflas Kanunu, Kanun Numarası 2004, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

19.06.1932, Sayı 2128. 

İl Özel İdaresi Kanunu, Kanun Numarası 5302, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

04.03.2005, Sayı 25745. 

İlk Ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri Hakkında Kanun, Kanun 

Numarası 1702, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 29.06.1930 Sayı 1532. 

Hususi İdarelerden Maaş Alan İlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif ve 

Cezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık Ve 

İçtimai Yardım Sandığı İle Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına 

Dair Kanun, Kanun Numarası 4327, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

19.01.1943, Sayı 5308. 

İlköğretim ve Eğitim Kanunu, Kanun Numarası 222, Yayınlandığı Resmi Gazete 

Tarihi 12.01.1961, Sayı 10705. 

İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu, Kanun Numarası 5130, Yayınlandığı 


İş Kanunu, Kanun Numarası:4857, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 10.06.2003, 

Sayı 25134. 

Kabahatler Kanunu, Kanun Numarası 5326, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

31.03.2005, Sayı 25572. 

121

Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu, Kanun Numarası 1117, 


Türk Medeni Kanunu, Kanun Numarası 4721, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

08.12.2001, Sayı 24607. 

Mesleki Eğitim Kanunu, Kanun Numarası 3308, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

19.06.1986, Sayı 19139. 

Milli Eğitim Temel Kanunu, Kanun Numarası 1739, Yayınlandığı Resmi Gazete 

Tarihi 24.06.1973, Sayı 14574. 

Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu, Kanun Numarası 3634, Yayınlandığı Resmi 


Nüfus Hizmetleri Kanunu, Kanun Numarası 5490, Yayınlandığı Resmi Gazete 

Tarihi 29.04.2006, Sayı 26153. 

Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik 

Yapılması Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5378, Yayınlandığı Resmi 


Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, Kanun Numarası 2559, Yayınlandığı Resmi 

Gazete Tarihi14.07.1934, Sayı 2751. 

Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Kanun Numarası 

3984, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 20.04.1994, Sayı 21911. 

Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Kanun Numarası 3359, Yayınlandığı Resmi 


Terörle Mücadele Kanunu, Kanun Numarası 3713, Yayınlandığı Resmi Gazete 

Tarihi 12.04.1991 Sayı 20843 

Türk Vatandaşlığı Hakkında Kanun, Kanun Numarası 5901, Yayınlandığı 


Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun, Kanun 

Numarası 4207, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 26.11.1996, Sayı 

22829. 

Umumi Hıfzısıhha Kanunu, Kanun Numarası 1593, Yayınlandığı Resmi Gazete 

Tarihi 06.05.1930, Sayı 1489. 

Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Kanun Numarası 5510, 


Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Kanun Numarası 2828, 


Türk Ceza Kanunu, Kanun Numarası 5237, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

12.10.2004, Sayı 25611. 

Ayni Nakdi Yardım Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 28.09.1986, 

Sayı 19235. 

122

Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş, Görev 

ve Çalışma Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 13.04.2001 

Sayı 24372. 

Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete 

Tarihi:17.12.1983, Sayı:18254. 

Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 

23.12.2008, Sayı 27089. 

Koruyucu Aile Yönetmeliği, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 14.10.1993, Sayı 

21728. 

Oyuncaklar Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 17.05.2002, 

Sayı 24758. 

Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik, 


Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Çocuk Evleri 

Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Yayınlandığı Resmi 


Genel Kadınlar ve Genelevlerin Tabi Olacakları Hükümler ve Fuhuş Yüzünden 

Bulaşan Zührevi Hastalıklarla Mücadele Tüzük, Yayınlandığı Resmi 

Gazete Tarihi 19.04.1961 Sayı 10786. 

Küçüklerin Evlât Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin 

Tüzük, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 15.03.2009 Sayı 27170. 

123

ÖZGEÇMİŞ 

Kişisel Bilgiler: 

Adı ve Soyadı : Muammer SALİM 

Doğum Yeri : Kadıköy 

Doğum Yılı : 1980 

Medeni Hali : Evli / Bir Çocuk Babası 

Eğitim Durumu: 

Lise : 1994-1997 İstanbul Pendik Bahçelievler Lisesi 

Lisans : 1998-2003 Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler 

Yüksekokulu (Bir Yıl İngilizce Hazırlık) 

Yabancı Dil ve Düzeyi: 

İngilizce / Orta 

İş Deneyimi: 

2003-2005 Sosyal Hizmet Uzmanı, 

İstanbul Valiliği Ayvansaray Çocuk Koruma İstasyonu 

2005-2005 Sosyal Hizmet Uzmanı, 

Ayça Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi / İstanbul 

2005-____ Sosyal Hizmet Uzmanı, 

Isparta İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü 

124

GEÃMÄ°ÅTEN GÃNÃMÃZE TÃRKÄ°YE'DE ÃOCUK KORUMA ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

GEÃMÄ°ÅTEN GÃNÃMÃZE TÃRKÄ°YE'DE ÃOCUK KORUMA ...