Download (8Mb) - Suleyman Demirel University Research Repository

9
eserleri hukuken düzenlenmiş; sonraları patent, marka ve tasarımlarla ilgili hukuki
metinler kabul edilmiştir. Tarihte ilk fikri mülkiyet koruması Venedik’te 1443
yılında gerçekleşmiştir 17 .
İmtiyazlar döneminde baskı tekniklerinin bulunmasıyla birlikte mekanik
çoğaltma, kamuya arz etme kavramları ortaya çıkmıştır. Bu alanda en önemli gelişme
matbaanın icadıdır. Matbaanın icadı fikri mülkiyetin gelişimi açısından bir dönüm
noktası olarak kabul edilmektedir Böylece çoğaltma ve kamuya arz etme büyük
önem kazanmış ve fikri ürün ekonomik değere kavuşmuştur. İmtiyazlar giderek
yayınevi mülkiyeti denilen ve yazar hakkını bertaraf eden bir aşamaya ulaşmıştır.
Basım ve matbaa imtiyazlarının, eserin başkası tarafından basılmasını engelleyen
zanaat tekelleri olma niteliği, zamanla “matbua mülkiyeti” fikrini doğurmuştur; öyle
ki matbaacıların eser sahibine ödedikleri ücret karşılığı eserin maliki oldukları kabul
edilmiştir. İngilizce’de “copyright” şeklinde tabir edilen terimin kökeni “owner of
copy”dir. Bu terim, yayınevinin sahipliğini açıkça ifade ediyor ve “copyright” da
“yayınevinin hakkı” anlamını taşıyordu. İmtiyaz ile gerçek bir tekel doğuyor, eserleri
imtiyazı alandan başkası basamıyordu. İlk imtiyaz, 1556’da Kitapçılar Loncası'na
(Stationers Company of London) verilmiştir. Burada esas amaç, yıkıcı ve muhalif
eser basımını önlemek, gelişen basım sanayiini kontrol altında tutmaktır. 1662 tarihli
Lisans Verme Kanunu (Licencing Act) ise İngiltere’de yayınevi mülkiyetini
tanımıştır. Bu kanuna göre, kitap basan herkes, kitabın içinde Hıristiyanlığa,
Anglikan Kilisesi doktrinine, devlete, ahlaka ve adaba aykırı bir şey bulunmadığına
ilişkin “Licensor” belgesini kitabın üzerine basmak mecburiyetindeydi. Bu yasa,
ortaya çıka tepkilerin ve John Lock’un basın ve düşünce özgürlüğü ile fikirlerinin
etkisiyle 1694’te yürürlükten kaldırılmıştır 18 .
Fikir ve sanat eserleri bakımından kanunlaşma hareketlerini, basım
imtiyazlarının kabulüne kadar geriye götürmek mümkündür. İlk basım imtiyazları
Venedik’te 1469 yılında tanınmıştır. Bu kanunlaştırma hareketini, 1486 yılında
17 Cahit SULUK, Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, Hayat Yayıncılık, İstanbul, 2004, s. 25.
18 TEKİNALP, a.g.e., s. 89; T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fikir ve sanat Eserleri Hukukunun
Dünyada ve Türkiye’de Gelişim Süreci, , (20.02.2008)(a).