Bir Kaşık Sosyal Sermaye Suyunda Felsefi Fırtına - Yerel Siyaset

Bir Kaþýk Sosyal Sermaye Suyunda
Felsefi Fýrtýna
Mustafa ÞEN
Giriþ
Bu dergi bir felsefe dergisi deðil; bunu yazarlarý
da biliyor, okuyucularý da. Ama nedense,
sosyal sermaye kavramýný görünce, felsefi bir yazý
yazmak geçti içimizden. Vaktiyle, üniversitenin
birinde felsefe öðrencisi de olmuþtuk. Oradan
kalma bir damarýmýz kabarmýþ olsa gerek ki, bu
sayýnýn konusuna felsefi/düþünsel bir pencere a-
çalým dedik.
Sosyal sermaye kavramý geçen yüzyýla ait bir
kavram olarak bilim ve düþünce dünyasýnda yerini
almýþtý. Yaygýn kullanýmý ise biraz da Bourdieu’nün
çabalarýyla oldu. Bu tür kavramsallaþtýrmalar
ve tanýmlamalar Batý düþüncesinin ve Batý
biliminin indirgemeci ve parçacýl özelliklerinden
kaynaklanmaktadýrlar. Bu sebeple de, bu
kavramlar indirgemeci ve indirgenmiþ, parçacýl
ve parçalayan, ayný zamanda parçalanmýþ kavramlar
olagelmektedirler.
Bu yazý çerçevesinde sosyal sermaye kavramýndan
kalkarak Batý düþüncesinin indirgemeciindirgenmiþ,
parçacýl-parçalayan ve parçalanmýþ
özelliði üzerine bir tartýþma yapýp ardýndan bu
kavramý ayný sadette ele alacaðýz. Herhangi bir
kesin noktaya varmayý hedeflememekle beraber,
kavramlarý kullanýrken en azýndan kimin dilini
konuþturduðumuzun biraz daha farkýnda olmamýz
gerektiðine dair küçük bir katký saðlamayý ve
zihinlerimizi az biraz kýþkýrtmayý hedeflememiþ
olduðunu da söyleyemeyiz.
Yazý, küllenmiþ felsefeciliðimiz sebebiyle sýnýrlý
bir iddia taþýmaktadýr. Yazýlanlar bu ilge ile o-
kunmalýdýr. Bu baðlamda, sosyal sermaye sosyal
alan temelinde, sosyal alan ise sosyal varlýk ve o
da varlýk temelinde ele alýnacaktýr.
Kavramlar Kimin ve Neyin Dilidir?
Batý düþüncesi modern kökleri ve modern
köklerinin kadim külleri üzerinden devþirdiði iflah
olmaz bir indirgemecilik ve parçacýllýk sürecinden
ibarettir. Ýndirgemeciliði, bütünü kendi
bir parçasýnda indirgeme, parçacýllýðý da bu parçayý
bütün olarak görme, bir baþka ifadeyle onu
bütün seviyesine yükseltgeme illetidir. Batý düþüncesi
bu sebeple hiçbir zaman bütüncülcü o-
lamamýþtýr.
Varlýðýn indirgenmesi ve parçalanmasý anlamýna
gelen bu durum, sosyal varlýk ve fizik varlýk
ayrýmýný mantýksal bir sonuç olarak doðurmuþtur.
Bu ayrým her ne kadar bilgi alanýnda iþlevsel
ve kullanýþlý olsa da, özünde varlýða dair bir saldýrýnýn
neticesi olarak ortaya çýkmasý sebebiyle
son derece tehlikelidir ve nitekim modern ve daha
belirgin olarak
postmodern dünya,
parçalanmýþ zihinlerinden
parçalanmýþ
kiþiliklerine kadar her
þeyiyle bunu yansýtmaktadýr.
Kavramlara gelince,
onlar da bu indirgenmiþliðin
ve par-
Ýndirgemeciliði,
bütünü kendi bir
parçasýnda indirgeme,
parçacýllýðý da bu
parçayý bütün olarak
görme, bir baþka
ifadeyle onu bütün
seviyesine yükseltgeme
illetidir. Batý
düþüncesi bu
sebeple hiçbir zaman
bütüncülcü olamamýþtýr.
çalanmýþlýðýn kavramlarýdýrlar.
Sosyal
sermaye dediðimizde,
doðasý sosyal o-
lan ve fakat doðasý fizik
olana indirgenemeyen
bir varlýktan
söz etmiþ oluruz. Düþüncenin
devamýnda,
bu sosyal varlýðýn,
bir sosyal varlýk olmanýn
ötesinde, bir sermaye olarak, tam da
Marx’sýn das kapital dediði türden bir sermaye o-
larak mümkün olup olamayacaðýný tartýþmýþ ve
bu tartýþmayý, “olabilir olan” yönünde, hatta “olmak
zorunda olan” seviyesinde bitirdiðimizi ilan
etmiþ oluruz. Yani, varlýk olarak sosyal, bir sermaye
varlýktýr demek mümkündür. Nitekim, di-
67

Sosyal Sermaye ve Yerel Siyaset
yen de öyle demiþtir zaten. Peki, bu ne kadar
doðru? Oradan bakýnca doðru ama buradan bakýnca
hiç de doðru deðil. Öyleyse, ne diyeceðiz
bu durumda?
Bir kavramýn mahiyetine o kavramýn ait olduðu
düþünce dünyasý içinden bakmak öncelikle
bir ahlaki zorunluluktur. Yukarýda onu yaptýk;
sosyal sermaye kavramýna kendi düþünce dünyasý
içinde baktýk ve o dünyanýn böyle bir kavramý
doðru ve tutarlý bir þekilde üretip kullandýðýný
gördük. Ancak, o düþünce dünyasýnýn hangi anlam
evreninde olduðuna baktýðýmýzda, buna hiç
de mecbur olmadýðýmýzý anlarýz. Mesele, nerede
durduðumuz ve nereden baktýðýmýzla ilgilidir.
Þöyle ki; varlýðý bir bütünsellik olarak algýlayan
bir bilinç, her türlü varlýksal indirgemeyi ve
parçacýllýðý reddedecektir. Bu bilinç, varlýk düzleminde
hiçbir sosyal varlýk alanýndan ve hiçbir fizik
varlýk alanýndan bahsedemez. Ýndirgeyen ve
parçalayan diðer bilincin tanýmladýðý iki farklý
varlýk alanýný tek bir varlýk alanýnýn sonsuz yansýmasýnýn
birbirine katýlýmlý ve geçkili bir hali olarak
görür. Zira, sosyal ve fizik alanlar ayrýmý daha
sonra kendi içlerinde daha alt alanlar ayrýmýna
gider ve bu, ilanihaye böyle devam eder. Gerçekte
ise, parçalayadurduðumuz varlýk ayný varlýktýr.
Dolayýsýyla, yaptýðýmýz þey, varlýðýn hakikatine
taalluk eden bir edim olmaktan uzaktýr. Varlýðý algýlarýmýzda
parçalamak ve onu bir paçasýnda indirgemek
bihakkýn o-
Her þeyi metalaþtýrdýðýmýz
gerçeðini de
hatýrlarsak, bu
kavramlarýn delalet
ettikleri somut gerçeklikleri
de metalaþtýrýp
kapitalizmin emrine
vermiþ olmaktayýz.
Burada, sosyal
sermaye günah
keçisi durumuna
düþmemelidir.
68
nu parçalayabilmiþ
olmak demek deðildir.
Varlýðý anlamlandýrma
çabamýz, kendimizi
ve toplumumuzu
anlamlandýrma çabamýzdýr.
Anlamlandýran
varlýk olarak varlýðý
anlamlandýran insan,
“Varlýk” ve “varlýk”
ayrýmýný yapar. Bu
ayrým yapýldýðýnda
Varlýk sosyale mi yoksa
fiziðe mi girer? E-
ðer, Varlýk sosyali de
fiziði de aþan ve onlarýn
ötesinde bir þey i-
se, sosyal alan ve fizik
alanýn ihata edemediði
ve dolayýsýyla sosyal olan ve fizik olanla anlamlandýramayacaðýmýz
bir þeyden bahsediyoruz
demektir. Öyleyse, sosyal ve fizik alanlar ayrýmý
yapýlamaz.
Varlýk’tan deðil de, sadece varlýktan yani
mevcûd olandan bahsedebileceðimiz bir alemde
sosyal alan ve fizik alan ayrýmý yapýlabilir diye düþünülse
bile, özünde varlýk yani mevcûd da kendi
bütünselliðinin varlýðý olduðu için, bu muhaldir.
Geriye kalan, Varlýk’ýn (bu, Ýbn Arabi’nin
Vücûd dediði þeydir) olmadýðý bir varlýk alemi tasavvur
etmektir; ki, bu bizi kör aydýnlanmacýlýða,
yani tarihin gerisine düþürür. Tarihin gerisine
düþmek, aklýn da gerisine düþmek olur. Herhalde,
bunca akýl ve tecrübeden sonra (rasyonalist
ve ampirik olmaya da gerek yok), öyle bir þey
yapmayýz.
Sosyal sermaye derken tümüyle bu tartýþmalarý
yapmýþ oluyoruz esasýnda. Yani, bunlarýn
hepsi bir varlýk tasavvurunun tezahürleridir. Belki,
bilimsel/sosyolojik düzlemde hiçbir zaman bu
baðlamda ele alýnýp kullanýlmamaktadýr, ancak,
bizatihi Batý bilimi ve sosyoloji (diðer bilimler de)
böylesi bir anlam evreninde ortaya çýkan olgulardýr.
Ýster, Durkheim gibi sosyolojizm yapýlsýn yani
sosyali sosyalle açýklama yaklaþýmý seçilsin,
isterse diðer sosyologlar gibi yapýlýp sosyale sosyalden
baþka sebepler de aransýn, fark etmemektedir.
Ýþin sonu, baþýnda ortaya koyulan ayrýmdan
yani indirgemecilikten ve parçacýllýktan
baðýmsýz olamamaktadýr.
Bu yaklaþým bizi her þeyi parçalamaya götürür
ve biz baþka sermayeler de üretiriz (zaten ü-
rettik de). Sosyal sermayeden baþka kültürel sermaye,
beþeri sermaye, entelektüel sermaye, iletiþim
sermayesi vb.; tüm bunlar varlýðýn parçalanmýþlýðýna
dair ifadelerdir. Ayrýca, her þeyi metalaþtýrdýðýmýz
gerçeðini de hatýrlarsak, bu kavramlarýn
delalet ettikleri somut gerçeklikleri de
metalaþtýrýp kapitalizmin emrine vermiþ olmaktayýz.
Burada, sosyal sermaye günah keçisi durumuna
düþmemelidir. Mesele bu kavram deðil,
bu kavramýn üretildiði anlam evreni ve düþünce
dünyasýdýr.
Bilgi düzeyinde adlandýrmalarýn kimseye zararý
olmaz; ancak, bilgi varlýðýn bilgisi olmaktan
kendisini hiçbir zaman kurtaramayacaðý için ve
kendisi de bir varlýk olduðu için, bu mesele de
göründüðü kadar masum olmayabilir.
Sonuç Yerine: Sosyal Sermaye
Yani “Sosyal Kapital”
Das Kapital’in Nesi Olur?
Dedesi olur dersek, Marksist jargona ters bir
þey söylemiþ oluruz. (Marx’ýn bize küsmesini u-
mursamalýyýz) Torunu olur dersek, toplumu kendi
kurumlarýndan birine daraltmýþ (indirgemiþ)
oluruz. Baþka bir yol yok mu derseniz, var; fakat
baðlamý ve paradigmasý farklý deriz. Farklý paradigmalardaki
doðru ve yanlýþlarýn birbirlerine
göre anlamsýz doðruluklar ve anlamsýz yanlýþlýklar
olduðunu biliyoruz. Öyleyse, biz kendi paradigmamýzý
kuralým; kuralým ki bu tür ithal kavramlarla
zihnimizi köleleþtirmeyelim, zihnimiz
kendisi olsun, özgür olsun; bizim olsun ve büyük
olsun…