Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

däl nazarýetini döretdi.
Öňden belläp geçişimiz ýaly Nýutonyň nazarýetiniň çuň manysy Ýere degişli edilip alnan
bütindünýä dartylma kanundadyr. Ýeri polýuslada düşýän we ekwatorda süýündirýän merkezden
daşlaşma güýjüni göz öňünde tutup Nýuton güýçleriň täsiri astynda erkin akyp geçýän, birmeňzeş
düzümli ideal suwuklykdan duran Ýeriň aýlanma ellipsoidiniň şekiline eýe boljakdygyny aýtdy. Ol
şeýle ellipsoidiň gysylmasyny ýagny α = ( a − b) a = 1 230 hasaplady, bu ýerde a –ekwatordaky
radius, b-polýar radius.
Stoks şeýle hem ters meseläni öňe sürdi: belli bolan güýç meýdany boýunça ähli massalary öz içine
alýan dereje üsti tapmak. Emma bu mesele praktiki taýdan çözüwsizdir. Stoks hususy ýagdaý üçin,
ýagny, aýlanma ellipsoidine ýakyn kiçi gysylmasy Ýer üçin hususy çözüwi tapdy.
/ R
ξ = ∑( g0
−γ0) S( ψ)
4πγ
bu ýerde: γ 0 -agyrlyk güýjüniň sferoid şekilli. Ýer üçin bahasy g 0 -γ-agyrlyk güýjüniň hakyky we orta
bahalary, g 0 -γ 0 -agyrlyk güýjüniň anomaliýalary.
s(ψ)-nokatdan ψ polýar aralygyň käbir funksiýasy, onda ξ aňlatma gözlenýär. R-Ýeriň orta
radiusy.
Jem alnanda (goşulanda) Ýer boýunça deň paýlanan g 0 -γ 0 anomaliýalary bolmek zerurdyr.
Geoidiň ξ beýikligini bilmek üçin Ýeri meýdanlara bölmeli, bu meýdanlarda g 0 -γ 0 anomaliýalary
ölçäp, Stoksyň funksiýasyny s(ψ) hasaplar çykarmaly.
Stoksyň formulasy alnandan soňra geoid atly dereje üsti gurmak mümkinçiligi döredi. Bu bolsa
geodeziki meseleleri çözmek üçin grawimetriýa ulanylmagyna uly dykyzlanma döretdi.
Şeýlelik bilen agyrlyk güýjüniň ölçenen aňlatmalary elipsoidiň gysylmasyny – Ýeriň
figurasynyň birinji ýakynlaşmasyny we geoidiň bu ellipsoidden tapawudyny üçünji ýakynlaşmany
kesgitlemäge mümkinçilik berýärler.
§ 2. Geologiýada ulanylyşy.
Grawimetriýanyň geologiýada ulanylmagy, onuň kömegi bilen geologiki-gözleg meselelerini
çözmek (grawimetriki gözleg) bagly bolýar. Ol agyrlyk güýjüniň anomaliýalarynyň Ýer
gabygynyndaky dykyzlyklaryň paýlanyşygy bilen baglydygyna esaslanýar. Grawitasion meýdanyň
gözleg meýdanyndaky şekilini bilip anomal grawitasion meýdanyň gurluş häsiýetine baglylykda bu
anomaliýalary emele getirýän ýer gabygyndaky birmeňzeş däl dykyzlykly gatlaklaryň barlygyny
kesgitläp bolýar.
Anomal grawitasion meýdanyny kesgitleýän esasy faktorlara aşakdakylar degişlidir.
1) Ýer gabygynyň kuwwaty ýagny Mohorowiçiň araçäginiň relýefi we gabykasty maddanyň
dykyzlygynyň üýtgemegi.
2) Çökündi gatlaklaryň granit we bazalt gatlaklaryň kuwwatlarynyň aragatnaşygy, ýagny, olaryň
üçekleriniň relýefi.
3) Dykyzlyk häsiýetnamalary, ýagny, çökündi gat, petrografiki düzümiň we tektoniki gurluşyň
üýtgemeleri.
Grawimetriki maglumatlaryň interpretasiýasy hil we mukdar taýdan hem geçirilýär.
Hil interpretasiýasy berlen regiona degişli bolan ähli geologiki we geofiziki maglumatlar
boýunça we grawitasion meýdanynyň gurluş häsiýetlerine baglylykda tektoniki raýonlaşdyrma
geçirmegi göz öňünde tutýar.
Iri planda a 1 g 1 -ň regional anomaliýalaryň paýlanma häsiýeti ýer gabygynyň ösüşiniň
dinamikasyna baha berýär.
Gözlenýän jisim bilen ony özünde saklaýn jynslaryň arasynda dykyzlyk tapawudyň bolmagy
grawirazwedkanyň netijelidiginiň esasy şertidir.
Mukdar interpretasiýasy-bu gözlenýän massalaryň grawimetriki maglumatlaryň kömegi bilen
san häsiýetnamalaryny almakdyr. Olara ýatma çuňlugy, formasy, agyrlyk merkeziniň
koordinatalary, anomal massalaryň bölünme çäkleri degişlidir. Bu meseläni ýeketäk çözüwi bardyr.
Grawimetriki maglumatlaryň mukdar interpretasiýasy iki topar operasiýalara bölünýär: