Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

m
2
H
1
∫ µ 2
dx
l
= L
0
2
2 f 2
m
H
= x dx =
3
L
∫
Bulardan şu gelip çykýar m H =0,53 f. Integral formulanyň esasynda m H bahasy boýunça rugsat
berlen newýazkany f tapyp bolar ýagny f=1,72 m H .
Tehniki we taheometriki niwelirlemäniň ýalňyşlyklary grawimetriki ýaňyşlyklara garanyňda
ýygnama häsiýetine eýedir. Eger iki nokadyň arasyndaky beýgelme ölçenilende ýalňyşlyk
goýberilen bolsa, onda şol ýalňyşlyk beýleki punktlaryň beýgelmeleriniň içine girer.
Newýazka f punktlara-reperlere baglanan nowelir ýolunyň hemme artdyrmalarynyň we
beýgeltmeleriniň ýalňyşlyklarynyň algebraik jemidir.
Barometriki niwelirleme az özleşdirilen we barmasy kyn bolan raýonlarda ulanylýar we
beýgeltmeler kesgitlenende orta kwadratiki ýalňyşlygy ±1 m düzýär.
§5. Grawimetriki kartalary gurmak.
Grawimetriki kartalaryň düzülişi şu aşakdaky esasy etaplardan düzülýär: kartanyň masştabynyň
we kese-kesiginiň saýlanmagy; agyrlyk güýjüniň anomaliýesini bir sistema getirmek; aralyk
gatlagynyň dykyzlygynyň saýlanmagy; anomaliýeleri interpolirlemek we kartany gurmak.
Kiçi masştably grawimetriki kartalar aýry döwletleriň we kontinentleriň territoriýasynda
düzýärler. Şolary döretmek üçin dürli halkara başlangyç punktlara görä ýerine ýetirilen
grawimetriki sýomkalary peýdalanýarlar. Anomaliýeler hasaplananda her-hili normal formulalar
peýdalanylaýr. Bir normal formuladan beýleki normal formula geçmek rugsat edilýär. Uly
masştably grawimetriki kartalary bir döwletiň çäginde ýerine ýetirilen jikme-jik sýomkanyň
materialy boýunça düzýärler. Bu ölçemeleriň netijelerini bir ulgama getirmeklik hökümet daýanç
toryna baglamak bilen üpjün
edilýär. Kartanyň masştabyny we kese-kesigini saýlamak sýomkanyň dykyzlygy, anomaliýanyň
ýalňyşlygy we grawitasion meýdanyň çylşyrymlylygy boýunça kesgitlenilýär. Grawimetriki
sýomkanyň netijeleriniň geologiki interpretasiýasy üçin aralyk gatlagynyň saýlanyp alnan
dykyzlygyna bagly bolan Bugeniň anomaliýesini ulanýrlar. Türkmenistanda aralyk gatlagynyň
dykyzlygy 2,3 G/sm 3 deň diýlip alnap.
Halkara razgrafki trapesiýalar boýunça grawimetriki kartalary gurýarlar. Karta kesilen
topografiki ýagdaýy we agyrlyk güýjüniň anomaliýasynyň bahalary ýazylan grawimetriki
synlamalaryň punktlaryny çekýärler. Çyzykly interpolýasiýa bilen iki goňşy punktlaryň arasyndaky
nokatlary belleýärler we olardaky anomaliýe Kn deňdir. (K-bütin san, n-kartanyň kese-kesigi). Soň
deň bahaly anomaliýeli nokatlary birsydyrgyn çyzyk ýagny izoanomal bilen birleşdirýärler we
osifrowywaýut.
Kartanyň gurulmagynyň takyklygy interpolýasiýanyň ýalňyşlygy boýunça kesgitlenilýär
(M.S.Molodenskomu). Interpolýasiýanyň ýalňyşlygyny E şu formula boýunça tapýarlar
( ∆q
− ∆q
)
int i
E = ,
n
nirede Δq int – interpolirlenen, Δq i -anomaliýanyň nokatda ölçenen aňlatmasy, n-nokatlaryň sany.
2
L
0
2
f
3