Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

Δg K =-K(t-t 0 )
nirede t-t 0 -reýsiň başyndan wagt aralygy. Nul-punktyň üýtgemesine düzediş girizilenden soň
grawimetriň reýsdäki hemme hasabaty başlangyç punktdaky hasabatyň masştabyna getirilýär. Nulpunktyň
üýtgemesiniň düzedişini galan hemme düzedişlerden soň girizilýär.
Hatar torunyň punktlarynda ölçemeleriň hilini dolandyrmak we takyklygyna baha bermek üçin
umumy kesgitlenýän punktlaryň göwrüminden 5-10% barlag ölçemelerini ýerine ýetirýärler. Barlag
gözegçiliginiň netijesi boýunça agyrlyk güýjüniň tizlenmesiniň birlik tapawudynyň orta kwadratiki
ýalňyşlygyny σ şu formula boýunça kesgitlenilýär.
∑δ 2
σ =
2n
δ-barlag punktyndaky iki sany gözegçiligiň arasyndaky tapawut, n-barlag punktlaryň sany.
§4. Topografo-geodeziki işler.
Grawimetriki punktlaryň giňişlikdäki koordinatalary diňe punktlary kartanyň ýüzüne geçirmek
we katalogyny düzmek üçin gerek bolman olar agyrlyk güýjüniň anomaliýesiniň sýomkalarynyň
soňky netijesini almak üçin hem gerekdir. Şonuň üçin hem topografo-geodeziki işler grawimetriki
sýomkanyň aýryp bolmaýan bölegi bolup durýar. Olar şulardan ybaratdyr ýagny proýekti aýdyň
şekiline geçirmek, meýdanda grawimetriki punktlary berkitmekde, koordinatalary we beýiklikleri
kesgitlemekde. Olaryň beýiklikleri abzallaýyn kesgitlenende umumy grawimetriki sýomkanyň
bahasynyň 2/3 bölegini düzýär (daýanç punktlary kesgitlenende ulanylýan awiatransport hasaba
alynmazdan başga).
Kesgitlenen koordinatalaryň we beýiklikleriň ýalňyşlyklary anomaliýany kesgitlemegiň
takyklygyna täsir edýärler. Koordinatalary kesgitlemegiň gerek bolan takyklygy hasabat kartanyň
masştabyna görä kesgitleýärler. Meselem 1:200 000 masştably kartada koordinatalaryň
takyklygynyň ahyrky çägi 0,8 mm düzüp meýdanda olar 160 m düzýär.
Agyrlyk güýjüniň normal bahasy geografiki giňligiň funksiýasydyr.
Orta giňliklerde meridian boýunça 1 km ýerini üýtgedeniňde agyrlyk güýjüniň bahasy
takmynan 0,8 mGal üýtgeýär. Şulardan ugur alyp koordinatalaryň kesgitlenmesiniň takyklygynyň
rugsat normalary görkezilýär we şoňa bagly agyrlyk güýjüni kesgitlemegiň ýalňyşlyklary
bahalandyrylýar. Barmasy kyn bolan raýonlarda sýomka geçirilende koordinatalary kesgitlemek
üçin aerofotosýomkanyň materiallary ulanylýar, nirede 300 m çenli ýalňyşlyk goýberilýär.
Agyrlyk güýjüniň anomaliýesiniň takyklygy öwrenilende beýiklikleriň kesgitlenmesiniň
ýalňyşlygy örän uly rol tutýar. Bu ýalňyşlyklar grawisýomkada örän wajypdyr. Bugeniň
anomaliýesi hasaplananda 1 m ýalňyşlyk anomaliýada 0,21 mGal ýalňyşlyk berýär. Sýomka
halatynda her 2 mGal izoanomal kese-kesikli kartany gurmakda rugsat edilen ýalňyşlyklar
anomaliýe üçin ±0,8 mGal, beýiklik üçin ±2,5 m düzýär. Bu beýikligiň ýalňyşlygy anomaliýada
±0,52 mGal ýa-da hemme rugsat edilen ýalňyşlyklaryň 65 % tutýandygyny aňladýar.
Beýiklikleri eýýäm belli bolşy ýaly niwelirleme metody bilen kesgitlenilýär. Ýagny ol metodlar
şular ybarat: 1)tehniki; 2)taheometriki ýa-da beýiklik teodolit hodlary; 3) barometriki. Barlag
işleriniň esasynda her metod üçin iň uly rugsat edilen newýazkalaryň f ululyga kesgitlenilýär. Eger
L –ýoluň uzynlygy km bolsa, onda tehniki niwelirlemede newýazka metrde görkezilende
f=0,05 L formula boýunça taheometriki nowelirlemede bolsa f=0,30 L boýunça kesgitlenilýär.
Beýikligiň kesgitlenmesiniň orta kwadratiki ýalňyşlygy m H f ululyga baglydyr. Newýazka x aralyga
proporsional paýlanylýar, şonuň üçin hem düzetme μ ýoluň häzirki, nokadyna şu deňleme boýunça
f
tapylýar µ = x
l
Şu halatda orta kwadratiki ýalňyşlygy m H orta integral berýär