Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

BAP - I
ÝERIŇ GRAWITASION MEÝDANYNYŇ TEORIÝASY
§ 1. Çekiş güýji we ikinji proizwodniniň potensialy.
Grawimetriýanyň teoriýasynyň esasy bolup I. Nýutonyň
(1687 ý.) bütin dünýä dartyş güýjine
esaslanandyr, şoňa görä iki nokadyň massasy m 1 we m 2 çekiş güýji F − , olaryň massalaryna göni
proporsional, olaryň arasyndaky uzaklygyň kwadratyna ters proporsional.
−
m1m
2
F = f
(1.1.)
r2
f-mydamalyk çekiş güýji (grawitasion – mydamalyk), barlaglaryň esasynda tapylýar, aýlanýan
agyrlyk ölçenilýär, iki jisimiň biri-birine baglylykda güýji, belli massaly we ulylygy.
f=(6,6720±0,0041) 10 -11 (m 2 /kg 2 );
Ýeriň bir nokadynyň massasyna üç güýç täsir edýär:
1. Dartyş güýji − F , emele gelýär hem-de Nýutoryň kanunyna gabat gelýär, nokadyň aralygynda
we Ýeriň massasynda.
2. Ortalyk güýç − P –Ýeriň öz okunyň daşyna aýlananda emele gelýär.
3. Asma jysymlarynyň çekişme güýji- F − 1
. Hemmesi şu güýçler ýygnalyp, Ýeriň güýjüniň tizligi –
−
G bolýar.
−
−
−
G = F+
F1 + P
(1.2)
Dartyş güýji − F şertli bellikler boýunça Ýeriň içki gurluşyna we görnüşine paýlanýar.
Asman jysymlarynyň çekiş güýji F − 1
, gös-göni Klonyň kanunyna laýyk gelýär (1.1).
Merkezden daşlaşýan güýç − P aralykda proporsional ρ . Şonuň aýlanmagyna we kwadraty
burçyň
2
ω tizlenmesi ,
Surat-1
−
Ýer aýlananda (surat-1),
2
P = ρω m
(1.3).
Merkezden daşlaşýan güýç, tegelegiň
kiçi radiusyna gabat gelýär, şol ýagdaýda
aýlanma emele gelýär.
Merkezden daşlaşýan güýç, çekiş
güýjini azaltmaga ymtylýar. Töwerekde
deň aýlanýan nokadyň tizligi V geljekde
mydamalyk ululykda, her pursatda uguruň
galtaşmagy, ugury boýunça yzy kesilmeýär. Bu bolsa merkezden daşlaşýan güýjiň üýtgeýändigini
düşündürýär.