Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Döwürleýin däl agyrlyk güýjüniň üýtgemeleri köp sebäpler bilen şertlendirilýärler; olara degişliler:<br />
Ýeriň aýlanma tizliginiň periodiki däl yrgyldylary, ýertitremeler, wulkanizm, howa basyşynyň<br />
yrgyldylary (siklonlar, antisiklonlar), ygallaryň düşmegi, topragyň çyglylygynyň we ýerasty<br />
suwlaryň derejesiniň yrgyldylary, adamyň işjeňligi we ş.m. Olaryň täsiri esasynda döreýän agyrlyk<br />
güýjüniň üýtgemesi belli-bir derejede duýulýar. Meselem, astronomiki gözegçiliklerde Ýeriň<br />
aýlanma tizliginiň üýtgemeleri agyrlyk güýjüniň aýda 2-3 mkGal üýtgemesine getirýär; Tokioda<br />
ýerasty suwlarynyň derejesiniň yrgyldamalary netijesinde ýedi ýylyň dowamynda agyrlyk güýjüniň<br />
11 mkGal/ýy tizlik bilen azalmagy we dört ýylyň dowamynda 18 mkGal/ýyl tizlik bilen köpelmegi<br />
hasaba alnan 1 m çuňlukly çukur gazylanda agyrlyk güýji onuň serhetlerinde takmyndan 0,05 mGal<br />
üýtgär.<br />
Aşakda real (hakyky) Ýer üçin agyrlyk güýjüniň daşgynly üýtgemeleriniň nazarýetine seredeliň.<br />
Goý Ýer ideal gaty, deformirlenmeýän, R-radiusly şar, asman jisimi – m massaly material nokat<br />
diýeliň. Şeýle çaklama daşgynlaryň statiki nazarýeti diýilýär.<br />
Surat -17.<br />
Ýeriň merkezi O bilen asman jisiminiň O 1 arasyndaky uzaklygy ρ bilen, asman jisimi bilen Ýeriň<br />
ýüzündäki A nokadyň arasyndaky uzaklygy ρ΄ bilen belläliň (sur. 17). O we A nokatlarda m<br />
massaly material nokat tarapyndan döredýän dartylma potensialy aşakdakylara deň<br />
υ 0 =fm/ρ; υ A =fm/ρ΄<br />
bu ýerde f-dartylma hemişeligi.<br />
Şol nokatlarda asman jisiminiň dartma güýji Nýutonyň kanunyna laýyklykda<br />
F 0 =fm/ρ 2<br />
F A =fm/ρ΄2<br />
Ýeriň ähli nokatlarynda bu güýç O 1 nokada tarap ugrukdyrylan, onuň ululygy bolsa A 1 nokatda iň<br />
uly baha, A 2 nokatda iň kiçi baha eýedir.<br />
F A güýji iki düzüjä dagy dalyň. Olaryň birini R radiusyň ugruna, beýlekisini bolsa oňa<br />
perpendikulýar (gorizontal) ugurda ýerleşdireliň. Iki düzüjini hem tapmak üçin güýç bilen<br />
potensialyň arasyndaky baglylykdan peýdalanalyň. Güýjiň islendik ugurdaky düzüjisi şol ugurda<br />
potensialdan alnan önüme deňligi belli. υ A potensialy üçin aňlatma tapalyň. OAO 1 üçburçlykdan,<br />
ýazarys<br />
(ρ 1 ) 2 =ρ 2 +R 2 -2ρRcosZ (1.77)<br />
bu ýerde Z-asman jisiminiň geosentriki zenit aralygy.<br />
2<br />
1 1 ⎛ R R ⎞<br />
= 1 2 cosz<br />
/ ⎜ + −<br />
2<br />
⎟<br />
(1.78)<br />
ρ ρ ⎝ ρ ρ ⎠<br />
1/ρ΄ aňlatmany Nýutonyň formulasy boýunça R/ρ΄ gatnaşma derejeleri boýunça dargadalyň. Şonuň<br />
netijesinde alarys<br />
1 1<br />
∑ ∞<br />
ρ ρ n=<br />
R<br />
ρ<br />
= Pn<br />
( cosα)<br />
we V<br />
P ( cosz)<br />
/ n<br />
n n<br />
0<br />
n<br />
1<br />
−<br />
2<br />
n<br />
fm R<br />
a ∑ ∞ = (1.79)<br />
ρ = ρ<br />
n<br />
0<br />
bu ýerde P n (cos Z) – cos Z esasly n-derejeli köpçlenler, olara başgaça Ležandryň polinomlary hem
Change language