Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
olan mahalynda daşgynlar düýbünden bolmazdy.<br />
Hakykatda Ýer esasanam suwuk we käbir ýerlerde belli bir derejede gaty plastiki gurşawa eýedir<br />
we absolýut gaty däldir. Daşgynyň amplitudasy ideal suwuklyk bilen gurşalan Ýerindäki<br />
daşgynlaryň beýikligi bilen absolýut gaty Ýer üçin daşgynlaryň beýikliginiň bahalarynyň arasynda<br />
üýtgeýär.<br />
Ýeriň hakyky (real) daşgynynyň deformasy ideal statiki daşgynynyň 65% düzýär. Ony ýer<br />
ýüzüniň ekwatordaky yrgyldylarynyň iň uly amplitudasynyň bahasy 51 sm deňdir. 50-60 0<br />
giňlikdäki bahasy 40 sm deňdir.<br />
Şeýlelik bilen Ýer hemişe dyngysyz pulsirleýär. Daşgyn çişmesiniň tolkuny hemişe üstünden<br />
geçip durýar. Biz bu süýşmeleri, olar gaty haýal sagatda 4 sm geçýänlikleri üçin duýmaýarys<br />
(meselem Moskwanyň giňligi üçin 40 km aralykda süýşme 3 mm deň).<br />
Aýyň we Günüň täsirlerinden döwürleýin giňlikler üýtgeýär, ýagny, Ýeriň polýuslarynyň<br />
ýagdaýy üýtgeýär. Şol sebäpli Ýeriň käbir böleklerinde birnäçe metre ýetýän okeaniki daşgynlar<br />
emele gelýär. Olar suwuň direlmegi netijesinde derýalaryň aýagynda has ýokary bolýarlar.<br />
Bu üýtgemeler daşgynly we daşgynly däl bolup bilýärler.<br />
Agyrl. güýjüniň wagt<br />
aralygynda üýtgemegi<br />
Daşgynly<br />
Daşgynly däl üýtgemeler<br />
asyrlaýyn döwürleýin Döwürleýin<br />
däl<br />
Agyrlyk güýjüniň daşgynly üýtgemeleri Ýer bilen beýleki asman jisimleriniň, esasanam Aý bilen<br />
Günüň özara ýagdaýlarynyň üýtgemegi bilen baglydyrlar. Olar Ýeriň içki gurluşy bilen<br />
şertlendirilýär we onuň maýyşgak häsiýetlerine baglydyrlar.<br />
Asyrlaýyn üýtgemeleriniň sebäbi bolup merkezden daşlaşma güýjüniň, Ýeriň aýlanma tizliginiň<br />
azalmagy netijesinde üýtgemegi, dartylma hemişeliginiň gipotetiki azalmasy we ýeriň içindäki çuň<br />
ýerleşen massalaryň süýşmegi, litosfera plitalaryň hereketi. Ýeriň maddasynyň fiziki häsiýetleriniň<br />
üýtgemegi bilen bagly bolan üýtgemeler hyzmat edýär.<br />
Ýeriň öz okunyň daşynda deň ölçegsiz hereket edýänligi mälim. Ol ýyl-ýyldan, asyrdan-asyra<br />
peselýär we haýallyk<br />
bilen bir gije-gündiziň uzynlygy artdyrýar. Beýle artmanyň bardygyny soňky 2600 ýyl üçin hem<br />
we 250 ýyl üçin hem bellenilip geçilýär. 2600 ýylyň dowamynda gije-gündiziň ortaça artmasy<br />
0,0023 s/ýyl deňdir, soňky 250 ýyl üçin 0,00135 s/ýyla deňdir.<br />
Ýeriň aýlanma tizliginiň üýtgemegi agyrlyk güýjüniň üýtgemegine hem täsir edýär. Ol onuň<br />
merkezden daşlaşma düzüjisiniň üýtgemeginde ýüze çykýar. Eger-de Ýeriň aýlanma tizligi<br />
yzygider kemelýän bolsa, onda merkezden daşlaşma güýji kiçelýär we umumy agyrlyk güýji<br />
ulalýar.<br />
Şeýlelikde bir asyrda Ýeriň aýlanma tizligi 14x10 -13 rad/s ululyga kiçelse, onda agyrlyk güýjüniň<br />
ekwatordaky bahasynyň ulalmasy bir asyrda +15x10 -12 mkGal deň bolar.<br />
Agyrlyk güýjüniň döwrüleýin üýtgemeginiň sebäpleri bolup dürli meteorologiki faktorlar çykyş<br />
edýär: howa basyşynyň döwürleýin (ýyllyk, gije-gündiziň dowamyndaky) üýtgemegi, ygallaryň<br />
pasyllaýyn düşmegi, ýerasty suwlaryň derejesiniň üýtgemegi, topragyň çyglylygynyň üýtgemegi.<br />
Bu üýtgemeleriň amplitudasy uly däl: şeýle, gije-gündiziň dowamynda howa basyşynyň<br />
üýtgemeginiň agyrlyk güýjüne täsiri 3-5 mGal deňdir. 1 mGal amplitudaly agyrlyk güýjüniň<br />
üýtgemesini emele getirýän 5-10 sek döwür bilen we 10 mkm amplitudaly Ýeriň yrgyldylary<br />
hemişe hasaba alynýar.
Change language