Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

§ 2. Etweşiň effekti (täsiri).
Goý gämi (P nokat) φ giňişlikde deň ölçegli υ tizlikli A azimut ugury boýunça hereket etsin (
surat 14).
Surat-14
Gämide
ornaşdyrylan
grawimetrik abzalyň görkezmesi
diňe agyrlyk güýjüniň ululygy
bilen kesgitlenmän, ol Ýeriň burç
tizliginiň wektoryna otnositel
hereketiniň ugruna hem bagly.
Gäminiň Ýere görä hereketi esasynda abzalyň kesgitlän agyrlyk güýjüniň üýtgemesine Etweşiň
effekti diýilýär. Etweşiň effektini hasaba almak üçin ölçemeleriň netijelerini gymyldamaýan esasda
gözegçilik edilen şerte getirýärler.
Ýeriň gije-gündiz aýlanmasynyň esasynda P nokadyň, ýagny, gäminiň tizligi bilen Ýeriň tizligini
goşalyň
υ 2 =υ 2 -2υ 3 υcos(90 0 +A)+ υ 3 2 .
Şonuň bilen gäminiň deňölçegli hereketinde abzala merkezden daşlaşma güýji täsir edýär.
υ 2 /R=υ 2 /R+2υ 3 υsinA/R+υ 3 2 /R
nirede R-Ýeriň orta radiusy. Formulanyň soňky agzasy Ýeriň aýlanmasynyň netijesinde dörän
merkezden daşlaşýan güýji aňladýar. Formulasynyň başga agzalary Etweşiň düzedişini emele
getirýärler.
Sferiki Ýer üçin υ 3 =Wrcosφ, 0nda
Δg e =2wυ cosφ sinA + υ 2 /R
R=6 371 m we w =7,2921x10 -5 rad/s deň bolanlygy sebäpli
Eger-de tizligi uzelde görkezsek
Δg e =4,05υ cosφ sinA + 0,0012υ 2 .
g e =7,50υ cosφ sinA + 0,0041υ 2 .
Formulanyň sag tarapynyň ikinji agzasy diňe gäminiň tizligine bagly bolanlygy üçin ol diňe
Etweşiň effektiniň merkezdendaşlaşma bölegini tutýar. Ol 1 mGal ululyga diňe 30 km/sag tizliginde
ýetip biler.Şonuň üçin hem gämileriň tizliginiň ululygynda düzetmäniň birinji agzasy esasy rol
oýnaýar. Ol korioliýe güýjüniň dik düzüjisini düzýär.
Etweşiň düzediş iň uly baha ekwatorda hereket edende, ýagny, φ=0 sinA=±1El bolýar.
§ 3. Deňiz grawimetriki sýomkasy.
Gämide ýerleşen çuňluk grawimetrler bilen deňiz grawimetriki sýomkasyny ýerine ýetirýärler.
Wehami ýa-da buýami berkidilen punktlardan ybarat bolan daýanç toryny döredýärler we 2-3 sany
grawimetr bilen hatar torynyň punktlarynda birnäçe reýsler geçirýärler. Punktlarda birnäçe hasabat
alandan soň kontrol gözegçilik üçin abzaly göterýärler we ýene-de suwuň düýbine düşürýärler.
Çuňluk grawimetrler bilen reýsleri geçirmegiň we gözegçilikleri täzeden işlemegiň gurluşy gury
ýerdäki gözegçiligiň gurluşyna meňzeýär. Gämide ornadylan radiogeodezik ulgamyň kabul ediş
indikatory bilen punktlaryň koordinatalaryny we olaryň çuňlugy bolsa eholotlar ýa-da grawimetriň
çuňluk ölçeýjisi bilen anyklaýarlar. Ölçeme dowamynda gämi ýakorda durýar. Çuňluk sýomkasy 30
m çuňlukda 7 sagadyň dowamynda 10-15 punkty anyklap bilýär we 100-150 m çuňlukda bolsa
onuň öndürijiligi 25 % kemelýär. Onuň priwýazkasynyň we ölçemesiniň ýalňyşlygy deňiziň
çuňlugynyň ulalmagy bilen ösýär. Şonuň üçin hem çuňluk sýomkasy 200-300 m çuňluk bilen