Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
BAP-IV<br />
§ 1. Grawimetriýada agyrlyk güýjüniň otnositel ölçemeleri.<br />
Grawimetrler, agyrlyk güýjüni statiki usul bilen otnositel ölçemeler geçirmek üçin ulanylýar.<br />
Olarda agyrlyk güýji täsir edýän jisimiň deňagramlylyk ýagdaýy fiziki kompensasiýa arkaly emele<br />
gelýär.<br />
Hemişelik massaly jisime täsir edýän agyrlyk güýjüni deňagramlaşdyrýan we agyrlyk güýjüniň<br />
üýtgemelerini jisimiň süýşmesine öwürýän gurluş-grawimetriň duýujy elementidir.<br />
Gurluşyna baglylykda tereziler belli bir kesgitli maýyşgak reaksiýa eýedirler. Pružiniň uzalmagy,<br />
ryçagyň öwrülmegi; massanyň süýşmegi we ş.m. şeýle reaksiýalara degişlidir. Bu reaksiýanyň<br />
agyrlyk güýjüniň meýdanynyň üýtgemesine (ösdürmesine-priraşeniýe) bolan gatnaşygyna pružinli<br />
tereziniň mehaniki duýgurlygy diýilýär. Duýgurlyk reaksiýanyň, meýdanyň güýjenmesine görä<br />
alnan, önümi bilen häsiýetlendirilýär.<br />
Dx/dg, bu ýerde x-reaksiýa, g-meýdanyň güýjenmesi. Şeýle grawimetrleriň işleýişi agyrlyk<br />
güýjüni kompensirlenýän (deňagramlaşdyrýan) güýç bilen deňeşdirmäge we olaryň tapawudyny<br />
ölçemäge esaslanýar.<br />
8-nji suratda görüşimiz ýaly; l 0 başlangyç uzynlykly pružine m massaly P ýuk asylypdyr.<br />
Agyrlyk güýjüniň täsiri astynda pružin l uzynlyga süýnýär.P ýuk mg agyrlyk güýjiniň we pružiniň<br />
maýyşgak deformasiýasynyň güýjiniň τ(l-l 0 ) täsirleriniň netijesinde statiki deňagramlylyk<br />
ýagdaýyna eýe bolýar.<br />
(τ-pružiniň çyzyklaýyn gatylyk<br />
koeffisiýenti). Bu statiki deňagramlylyk<br />
ýagdaýy P ýuk bilen gaty berkidilen, R<br />
indeks bilen belleýärler. Agyrlyk<br />
güýjüniň mΔg ululyga üýtgemegi,<br />
pružiniň uzynlygyň üýtgemegine we P<br />
ýuküň Δl ululyga süýşmegine getirer.<br />
Ýüküň çyzyklaýyn süýşmegi agyrlyk<br />
güýjüniň üýtgemesiniň ölçegi bolup<br />
hyzmat edýär.<br />
Surat-8<br />
Kompensirleýän güýjüň häsiýetine görä, grawimetrler üç topara (klasa) bölünýärler:<br />
1) gazly grawimetrler, olarda agyrlyk güýji gazyň maýyşgaklyk güýji bilen deňagramlaşdyrylýar;<br />
2) mehaniki grawimetrler olarda deňagramlaşdyrýan güýç, jisimleriň (pružinleriň we towlanan<br />
sapaklaryň) maýyşgak deformasiýasynyň güýjüdir;<br />
3) elektromagnit güýçleri ulanmaga esaslanan grawimetrler.<br />
Häzirki zaman grawimetrleriň aglaba köpüsi mehaniki grawimetrlerdir: olaryň duýuş elementine<br />
maýyşgak sistema (ulgam) diýilýär, ony eredilen kwarsdan ýa-da metallaryň erginlerinden<br />
ýasaýarlar. Şonuň esasynda mehaniki grawimetrler kwarsly we metally grawimetrlere bölünýärler.<br />
Kwarsly grawimetr. Onuň maýyşgak sistemasy (ulgamy) eredilen kwarsdan ýasalýar. Aýlanma<br />
(towlanma) sapagyň (simiň) uzynlygy 15 sm. Leňňeriň başyna serpikdiriji aýna berkidilen, onuň<br />
ýanynda kronşteýnde (esasda) gozganmaýan aýna ýerleşdirilen.<br />
Gözegçilik edilende ştrihleri (inçe çyzygyň şekilleri) bu aýnalarda gabat gelýär. Sistema (ulgam)<br />
bütinleý içi suwuklykdan doldurlan we germetiki ýapylan gaba salynýar, gabyň özi bolsa ikileýin<br />
termostatda ýerleşdirilýär. 9-njy suratda kwarsly grawimetri görkezilen: 1-kwars sapagy (simi)
Change language