Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

BAP - III
Maýatnikli abzallar bilen agyrlyk güýjüniň otnositel ölçenişi.
Otnositel agyrlyk güýjüniň ölçenişi – bu başlangyç hasaplanýan nokatdaky agyrlyk güýji bilen
beýleki bir nokatdaky agyrlyk güýjüniň tapawudyny we gatnaşygyny ölçemekdir.
Otnositel agyrlyk güýjini ölçemegiň maýatnikli usuly dürli punktlardaky üýtgemeýän getirilen
uzynlykly şol bir maýatnigiň erkin yrgyldylaryna gözegçilik esaslanandyr.
Eger-de I punkda T, yrgyldy periody, II punkda bolsa T 2 yrgyldy periody ölçenen bolsa, we I
punkda agyrlyk güýjüniň g 1 bahasy belli bolsa, onda (P.2) esaslanyp ýazýarys
l
T1
= π ,
g
1
Bu aňlatmalary kwadrata göterip we agzalaýyn bölegiň 2-nji punktdaky gözlenýän agyrlyk
güýjüniň bahasyny alarys.
g 2 =g 1 (T 1 2 /T 2 2 ) (1.62).
Bu formula aşakdaky netijelere gelmäge mümkinçilik berýär.
1. Otnositel maýatnikli ölçemelerde getirlen l uzynlygy kesgitlemegiň zerurlygy ýitýär. Bu bolsa
uly kynçylyklar bilen bagly.
2. Ululygyň hemişelik bolmagy bu usul üçin zerurdyr. Şertiň saklanylmazlygy g 1 T 1 2 =g 2 T 2
2
deňligiň bozulmagyna getirýär.
Köplenç ΔT=T 2 -T 1 periodlaryň tapawudyny tapýarlar we Δg-agyrlyk güýjüniň tapawudyny
hasaplaýarlar.
Gýugensiň formulasy ujypsyz kiçi amplitudaly yrgyldaýan ideal maýatnik üçin niýetlenendir,
şonuň üçin ölçenen periodyň bahasyna aşakdaky düzedişler girizilýär:
1. Amplituda üçin düzediş.
2. Temperatura üçin düzediş.
3. Daşky sredanyň dykyzlygy üçin düzediş.
4. Kwarsly generatoryň ýygylygy üçin düzediş.
5. Maýatnigiň lezwiýasynyň egriligi üçin düzediş.
6. Ştatiki ýyrgyldamasy üçin düzediş.
7. Neizohronnost we aplituda üçin düzediş (Wening-Meýnesiň usuly boýunça).
T
2
= π
§ 1. Maýatnikli abzallar.
Maýatnikli abzal aşakdaky esasy böleklerden ybaratdyr: maýatnikleriň komplekti, ştatiw, optiki
sistema (ulgam), ýygylyk standarty (kwars generatorlary), registrator, maýatnikli abzalyň
dolandyrma pulty we güýçli blok.
Häzirki döwürde ýokary takyklykly maýatnikli otnositel ölçemeler geçirlende ikimaýatnikli
awtomatizirlenen OWM (optiki wakuumirlenen maýatnik) abzalary we SNIiGAiK-nyň gurnan
˝Agat˝ atly kwarsly-metalliki (demir) maýatnikli we yrgyldylaryň periodyny we amplitudasyny
fotoelektron registrasiýaly abzallary ulanylýar.
Maýatnigiň gurnalyşy. Otnositel ölçemeler üçin ulanylýan maýatnigiň gurnalyşy getirlen
uzynlygyň üýtgemezlik talabyna laýyk gelýär.
Maýatnik berk we daşky täsirlere (temperatura, äkidilende urgulara) durnukly. Maýatnikde ýeke
yranma oky berkidilen bolmaly. Gurluşyň elementleri elektrostatiki zarýadlardan goramak üçin
metal çaýylan kwars syrykdan, uly esaslary bilen birir-birine ýelmeşdirilen iki sany kesilen konus
formaly ýasalan metal ýükden ýa-da silindr formaly agatdan ýa-da metaldan ýasalan kellejikden
durýar. Kellejik prizmadan we aýnadan durýar.
Maýatnikli ştatiw hökmünde özüne agatdan bolan ploşadkalar presslenen (güýç bilen basylyp
ýelmenen) massiw metalliki plita hyzmat edýär. Ştatiw arretirleýän gurluş ilen, (lezwiýalary)
tyglary daýanç meýdançalarynda merkezleşdirme gurluşlary bilen, maýatnige birmeňzeş amplituda
l
g
2