Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

Tejribede (önümçilikde) bu işler aşakdaky ýaly ýerine ýetirilýär.
Ýeriň fiziki üstüniň A nokadynda ölçeme işleri geçirilenden soňra agyrlyk güýjüniň bahasyny
hasaplama ýollary bilen geçirme üstüniň A΄ nokadyna geçirýärler.
Bu geçirme dürli ýollar bilen amala aşyrylyp bilner.
Häzirki döwürde üç sany usul has giň ýaýran.
1. Iň adaty usul – A we A΄ nokatlaryň arasyndaky agyrlyk güýji gös-göni ölçemek. A nokada çenli
burawlanan guýyda, grawimetriň kömegi bilen ýerine ýetirilýär. Bu reduksiýa Preýiň
reduksiýasy hem diýilýär. Preýiň reduksiýasyny teoretiki ýol bilen hem amala aşyryp bolar.
2. Has ýönekeý usul – haçanda A we A΄ nokatlaryň arasynda hiç hili massalar ýok bolan
ýagdaýynda, ýagny, nokatlaryň ýagdaýy diňe beýiklik boýunça tapawut edýär. Agyrlyk
güýjüniň beýiklige baglylygy bellidir, diýmek A nokatdan A΄ nokada geçirmek üçin, ölçenen g
ululyga girizmeli düzediş A nokatdaky bahany 0,3086 deň bolan haýsydyr bolsa bir
koeffisiýente ýönekeý köpeltmek ýetikdir. Şeýle reduksiýa Faýa tarapyndan ilkinji sapar
girizilipdir. Faýanyň reduksiýasyna boşlukdaky reduksiýa hem diýilýär.
Δg=0,3086(H-h) (1.57)
3. Bugeniň reduksiýasy – grawiki barlag usulynda (grawirazwedkada) has giňden ulanylýar.
Bugeniň reduksiýasy hökmünde düzlüklerde – aralyk gatlak üçin, daglyklarda – aralyk gatlak we
ýakynda ýerleşen relýef üçin girizilýän düzedişli erkin howadaky reduksiýa düşünilýär.
Δg B =0,3086H-0,0418σH (1.58)
Agyrlyk güýjüniň anomaliýasy umumy ýagdaýda aşakdaky ýaly ýazylyp bilner.
Δg=Δg H +0,3086H+δg-γ (1.59)
bu ýerde g H -gözegçilik edilip tapylan agyrlyk güýji.
δg-reduksiýany häsiýetlendirýän düzediş, 0,3086H - beýiklik üçin reduksiýa (Faýa). γ – agyrlyk
güýjüniň normal bahasy.
Geodeziki grawimetriýada beýiklik üçin reduksiýa ýeketäk zerur bolan reduksiýadyr. Beýleki
ähli reduksiýalar Ýeriň şekili baradaky nazarýetiň esasy kanunlarynyň bozulmagyna getirýär.
Meselem Ýeriň umumy massasy baradaky kanunyň bozulmagyna getirýär. Emma geologiki
meseleleri çözmek üçin bu bozulmalaryň täsiri ýok.
§ 4. Agyrlyk güýjüniň tizlenmesini we onuň potensialynyň ikinji önümini ölçemegiň usullary.
Agyrlyk güýjüni kesgitlemek absolýut we otnositel görnüşde bolup biler:
Absolýut – bu beýleki nokatlarda haýsy-da bolsa ölçemelere bagly däl ýagdaýynda berlen
nokatda agyrlyk güýjüniň doly ululygyny ölçemek. Onuň birligi [sm s -2 ], şonuň üçin bolsa iki
ululygy, ýagny, uzynlyk we wagt ululyklary ölçemeklik zerurdyr. Bu bolsa diňe dinamiki usullary
arkaly ýerine ýetirilýär.
Tarmanyň ilkinji sekundynda jisimiň takmynan 4,9 m geçýänligi üçin, ragty ~10 -8 -10 -9 s
takyklykda ölçemek talap edilýär. Bu ýagdaý bolsa usuly giňden ulanmaklyga ýol bermedi.
Otnositel (differensial) – bu beýleki bir daýanç nokady hökmünde kabul edilen nokada görä, bir
nokatda agyrlyk güýjüniň tapawutlaryny we gatnaşyklaryny ölçemek. (bu ýagdaýda daýanç
nokadynda agyrlyk güýjüniň ululygy belli bolmaly).
Agyrlyk güýjüni ölçemeklik üçin köp sanly fiziki hadysalar ulanylýar (jisimiň erkin gaçmasy,
maýatnigiň yrgyldysy, dartylan taryň yrgyldysy we ş.m.). Şeýlelikde ölçemegiň usullary 2 görnüşe
bölünýärler: dinamiki we statiki.