Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

§ 3. Anomal grawitasion meýdan.
Agyrlyk güýjiniň anomaliýasy – bu hakyky g (ölçenen) we normal γ (teoretiki) agyrlyk güýjiniň
tapawudydyr (g-γ). Ugurlaryň tapawudy asma çyzygyň gyşarmasy bilen häsiýetlenendirilýär.
Agyrlyk güýjüniň ölçenen bahasyny hemişe fiziki üstde alýarlar. Anomaliýany almak üçin agyrlyk
güýjüniň ölçenen bahasyny ellipsoidine geçirmeli ýa-da teoretiki bahany gözegçilik nokadyna
reduksiýa etmeli. Teoretiki we fiziki aňlatmalaryň tapawudy agyrlyk güýjüniň bahasynda beýikligiň
üýtgemegi zerarly aňladylýar
Δg=z(γ/R)ΔH ( 1.55).
Bu ýerde R-Ýeriň orta radiusy, γ-agyrlyk güýjüniň orta bahasy, ΔΗ-beýikligiň üýtgemesi.
Sanlaryň üsti bilen bu deňlemäni ýazsak aşakdaky aňlatmany alarys:
Δg=-3086 ΔH (1.56),
bu ýerde ΔH 3 m (ulalanda agyrlyk güýji 1mGal ululyga azalar).
γ-ny aşakdaky deňlemeden tapýarlar:
bu ýerde H-punktyň beýikligi.
γ=γ 0 +(dγ/dH)H=γ 0 -0,3086H. (1.56)
g-γ =g- ( γ 0 +(dγ/dH))H = g- ( γ 0 -0,3086H)
tapawutla erkin howadaky anomaliýa diýilýär.
Asmanyň iň uly gyşarmasy ýeriň ýüzünde ≈1΄ deň we aňlatmalaryň üýtgemesi ýer gabygynyň
gurluşynyň birmeňzeş dälligi bilen ýakyndan baglydyr.
Tejribe işlerinde anomaliýalary grawimetriki kartalar görnüşinde ýazýarlar, bu kartalarda
agyrlyk güýjüniň anomaliýalarynyň dürli bahalarynyň çyzyklaryny şekillendirýärler. Bu çyzyklara
izoanomaliýalar diýip at berýärler.
Agyrlyk güýjüniň potensialynyň ikinji önüminiň anomaliýalary esasanam ýer ýüzüne ýakyn
ýerleşen gatlaklaryň birmeňzeşdälligi bilen we relýefiň dartmalary bilen şertlendirilýärler. Olar
düzlük ýerlerde birnäçe ýüz etweşden daglyk ýerlerinde birnäçe müň etweşe deň bolup bilýärler.
Şeýlelikde agyrlyk güýjüniň anomaliýasy onuň hakyky bahasynyň teoretiki bahadan
gyşarmasyny kesgitleýär. Teoretiki baha normal deňlemeleriň we olara degişli bolan reduksiýalaryň
kömegi bilen hasaplanýar. Reduksiýalaryň kömegi bilen Ýer ýüzüniň fiziki üstünde gözegçilik
edilen agyrlyk güýjüniň bahasy haýsydyr bolsa bir deňeşdirme üstüne getirilýär. Meselem deňiz
derejesine hem getirilip bolýar. Anomaliýanyň ady ony hasaplamak üçin ulanylýan reduksiýa bagly.
Surat -6.
Agyrlyk güýjüniň reduksiýasy
- bu beýiklik we aralyk gatlagyň
dartylmasy üçin agyrlyk
güýjüniň bahasyny düzetmekdir,
ýagny, geoidiň sferoidiň üstünden
beýgelmesi we getirme
derejesi bilen fiziki üstiň
arasyndaky gatlagyň dykyzlygy üçin girizilýän düzediş. (Surat 6).
Gözegçilik edilen agyrlyk güýjüni normal agyrlyk güýji bilen deňeşdirmek mümkin bolmagy
üçin, ýagny, anomaliýalary tapmak mümkin bolar ýaly Ýeriň fiziki üstünde ýerleşen A nokatdaky
agyrlyk güýji bilen teoretiki γ bahasy hasaplanan üstde ýerleşen A΄ nokatdaky agyrlyk güýjüniň
tapawudyny hasaplamak zerur.
Bu tapawudyň A nokatda ölçenen g ululyga goşulmasy A nokatdaky agyrlyk güýjüni A nokada
getirmek diýen düşünjä laýyk gelýär. Bu getirme işleri hem agyrlyk güýjüniň reduksiýasydyr.