Grawimetriýa. Okuw gollanmasy

irligi – metr – kripton gazynyň atomynyň energetiki geçişlerde şöhlelendirýän ýagtylygynyň
tolkun uzynlygy bilen aňladylýar. Tolkun uzynlygyny ýokary takyklyk bilen ölçemeklik üçin
interferension usullary we optiki
generatorlary (lazerleri) peýdalanýarlar. Ölçeme takyklygy öňki mikroskoplary we mikrometrleri
ulanmaga esaslanan usullara garanda 2-3 tertibe ulaldy.
Matematiki (ideal) maýatnigiň yrgyldama döwri tükeniksiz hatar görnüşinde aňladylýar.
2
2
l ⎡ ⎛ 1 ⎞
⎤
2 α ⎛ 1,3 ⎞ 4 α
T = π ⎢1
+ ⎜ ⎟ sin + ⎜ ⎟ sin + Κ ⎥
g ⎢⎣
⎝ 2 ⎠ 2 ⎝ 2,4 ⎠ 2 ⎥⎦
(I.40)
bu ýerde l-maýatnigiň uzynlygy, α-gyşarma burçunyň iň uly bahasy (yrgyldama amplitudasy).
Fiziki maýatnigi üçin uzynlyk getirlen uzynlyk bilen çalşyrylýar.
l=I 0 /aM (I 0 -maýatnigiň yrgyldama okuna görä inersiýa momenti, a-yrgyldama okundan agramyň
merkezine çenli bolan aralyk, M-maýatnigiň massasy).
Tejribede gyşarma burçunyň kuwwatlylygy sebäpli (köplenç α≤30′) hataryň ähli agzalary,
üçünjiden başlap (sin 4 α/2) taşlanylyp bilner, ikinji agzasy bolsa amplituda üçin düzediş döwür
kesgitlenenden soňra goşulyp bilner. Onda
l
T = π
(I.41).
g
Eger-de ähli ölçeme interwalyny yrgyldylaryň sanyna bölmek bilen alnan, T döwri we getirlen l
uzynlygy ölçeseň, şol nokatdaky agyrlyk güýjiniň absolýut bahasyny tapýarys
2
4π
l
g = (I.42).
2
T
T we l kesgitlemegiň talap edilýän takyklygyna baha bermek üçin, agyrlyk güýjiniň
tizlenmesiniň absolýut bahasyny 1mGal takyklyk bilen kesgitlemek talap edilýär diýeliň, onda ol
Δg/g≤10 -6 deň bolan otnositel ýalňyşlyk berýär. Logarifmirläp we differensirläp, tapýarys
Δg/g= Δl/l=2 ΔT/T
(I.43).
Bu deňligiň çep tarapy 10 -6 kiçi bolmak üçin, sag tarapyň her agzasy hem bu ululykdan kiçi
bolmagy zerurdyr. Maýatnigiň getirlen uzynlygy 25 sm we doly yrgyldama döwri 1 sek deň
bolanynda, T = π l g gelip çykyşy ýaly. l ululygy 0,2 mk-dan ýokary takyklyk bilen T periody
2x10 -7 sek takyklyk bilen ölçemek zerurdyr. Bu bolsa örän çylşyrymly meseledir, aýratynam l
ululygy berlen takyklyk bilen ölçemeklik has çylşyrymly bolup durýar, eger-de göze görünýän
ýagtylygyň tolkun uzynlygy 0,5 mk deňligini göz öňünde tutsak. Ondan başga-da maýatnige
temperatura, daşyndaky howa we beýleki faktorlar täsir edýär, bu bolsa ähli mümkin bolan täsirleri
göz öňünde tutmaklygy talap edýär we ölçemeleri has çylşyrymlaşdyrýar. Bu sebäpler biziň
döwrümize çenli geçirlen absolýut ölçemeleriň öz arasynda baglanyşsyzlyklaryň emele gelmegini
şertlendirdiler.Baglanyşsyzlyklar absolýut ölçemeler geçirlen punktlaryň arasynda geçirlen otnositel
ölçemeleriň kömegi bilen ýüze çykaryldy.