Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
Grawimetriýa. Okuw gollanmasy
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
BAP - II<br />
AGYRLYK GÜÝJINIŇ ABSOLÝUT ÖLÇEMELERI<br />
Bu gözlenýän nokatda agyrlyk güýjüniň güýjenmesiniň modulynyň doly ululygyny<br />
kesgitlemekdir. Beýle ölçemeleriň takyklygy diňe bir grawimetriýanyň dälde, eýsem<br />
astronomiýanyň, kosmonawtikanyň, metrologiýanyň meselelerini çözmek üçin hem wajypdyr. Bu<br />
ölçemeleri Ýeriň, planetalaryň we hemralaryň absolýut massalary belli bolanda, olaryň<br />
traýektoriýalaryny hasaplamak üçin ulanýarlar.<br />
Kosmosda geçirilýän ylmy gözlegleriň giňelmegi sebäpli, mehaniki, magnetiki we elektriki<br />
güýçlerini ölçemegiň takyklyk standartlaryna we birliklerine bolan talaplar has ulaldy. Kosmiki<br />
gämilerini we stansiýalaryny emeli hemralary uçurmagy dolandyrýan awtomatiki gurnamalaryň<br />
işiniň takyklygy agyrlyk güýjiniň intensiwligine gönüden-göni baglydyr. Şol sebäpli hem agyrlyk<br />
güýjiniň absolýut bahasyny g kesgitlemek bilen metrologlar we kosmiki hünärmenleri hem<br />
meşgullanýarlar. Beýle ölçemelerdünýäniň ähli grawimetriki sýomkalaryny ýeketäk dogry ulgama<br />
getirmek bilen agyrlyk güýjiniň has takyk normal bahasynyň we Ýeriň formasyny kesgitlemek üçin<br />
zerurdyr. Sebäbi dürli döwletleriň grawimetriki sistemalary her dürlidir we grawimetriki<br />
sýomkalary biri-biri bilen deňeşdirmek we umumylaşdyrmak mümkin däldir.<br />
Dünýäniň grawimetriki sýomkalarynyň köpüsi 1906 ýylda Kýunen we Furtwengler tarapyndan<br />
Potsdamdaky geodeziki institutda kesgitlenen agyrlyk güýjiniň absolýut bahasyna g=981274±3<br />
mGal getirilendigi bellidir. Oňa ýerde geçirilen ähli grawimetriki kesgitlemeler getirilýär. Soňky<br />
ýylda bu bahalar birnäçe gezek takyklandy.<br />
N Ýerine ýetiren ýyl<br />
Agyrlyk güýjiniň belli kesgitlemeleri:<br />
Ölçeme ýerine<br />
ýetiren ýer<br />
Kesgitlenen<br />
baha<br />
Potsdama<br />
getirilen baha<br />
Potsdamdan<br />
tapa-wudy<br />
1 Kýunen we 1906 Potsdam 981274 981274 -<br />
Furtwengler<br />
2 Heýl we Kuk 1936 Waşington 980081,6 981257,2 -16,8<br />
3 Klark 1938 Teddington 981183,2 981261,2 -12,8<br />
4 Bagliýetto 1956 Buenos-Aýres 979696 981265 -9,0<br />
5 Tuglin 1958 Pariž 980927,7 981261,2 -12,0<br />
Häzirki döwürde bu ölçemeler dinamiki usullar bolan maýatnik we erkin gaçma usullary bilen<br />
ýerine ýetirilýär. Bu usullardan iň ýaýrany jisimiň erkin gaçma usuly boldy. Onuň giňden<br />
ýaýramagyna lazerleriň kömegi bilen uzynlygyň we wagtyň böleklerini (interwallaryny) takyk<br />
ölçemekde gazanylan üstünlikler mümkinçilik berdi.<br />
Maýatnik usuly. Maýatnik – bu gorizontal oka görä, goýlan güýçleriň netijesinde yrgyldaýan<br />
abzaldyr. Agyrlyk güýjünden başga-da maýatnigiň hereketine grawitasion tebigaty bolmadyk<br />
faktorlar öz täsirini ýetirýärler. Olar maýatnigiň we daýanjyň deformasiýalarynda we yrgyldylaryň<br />
sönmeginde ýüze çykýarlar. Bu faktorlaryň içinde hasaba alynmaýanlaryna öz agramy netijesinde<br />
maýatnigiň uzalmagy, pyçaklaryň kütüleşmegi, sterženiň egrelmegi we pyçak daýançlarynyň<br />
deformasiýasy, uzynlygy kesgitleme takyklygy ýaly faktorlar degişlidir. Bu ýalňyşlyk çeşmeleri<br />
agyrlyk güýjiniň absolýut kesgitlemeleriniň takyklygyny çäklendirýärler. Ölçeme netijeleriniň<br />
takyklygy ölçeme tehnikasynyň mümkinçiliklerini ulanylmagyna hem baglydyr. Soňky ýyllarda<br />
ölçeme tehnikasynyň mümkinçilikleri ylmy-tehniki açyşlaryň bazasynda düýp-göter üýtgedi. Bu<br />
bolsa ölçemeleriň takyklygynyň birnäçe esse galmagyna mümkinçilik berdi. Şeýlelik bilen uzynlyk
Change language