Modul 3. Elektron hökümeti ulanmak

depozitar hyzmatlaryň Internet-söwdasy amala aşyrylanda maglumatlaryň
howpsuzlygy baradaky sorag hem aýgytlaýjy rola eýedir.
Birleşen Milletler Guramasynyň ulgamynyň halkara söwda hukuk oblastynda
esasy ýuridiki edarasy bolan BMG-iň halkara söwdasynyň hukuk soraglary
boýunça Iş topary (UNCITRAL –United Nations Commission on International
Trade Law) elektron söwda barada unifisirlenen kanuny taýýarlady. Hususan-da,
UNCITRAL 1996-njy ýylda elektron söwda barada UNCITRAL-yň nusgalyk
(tipleýin) kanunyny taýýarlady, 2001-nji ýylda elektron gollar barada UNCITRALyň
nusgalyk (tipleýin) kanunyny taýýarlady, 2005-nji ýylda halkara şertnamalarda
elektron habarnamalaryny ulanmak barada BMG-yň Konwensiýasyny taýýarlady.
Birnäçe ýurtlarda eýýäm kabul edilen bu resminamalar, adatça, standartlar
hökmünde seredilýärler, serhetaşa operasiýalarda öňünden aýdyp bolunmaklyga
we elektron KHBS-lere ynamy ýokarlandyrmaga gönükdirilendir. Bu
resminamalar elektron habarnamalar barada diskriminasiýa ýol bermezlik, kagyz
we elektron nusgalaryň arasynda funksional ekwiwalentlik, hem-de tehnologiki
bitaraplyk ýaly ýörelgelerde gurulýarlar. Ondan başga-da, halkara söwdasynyň
hukugynyň araçylyk (arbitraž), satyn almalar we transport ýaly dürli oblastlardaky
UNCITRAL-yň beýleki resminamalary hem bu oblastlarda elektron köpçülikleýin
habar beriş serişdelerini ulanmaga degişli düzgünleri özlerinde saklaýarlar.
Elektron telekeçiligiň esasy aýratynlyklarynyň biri kiçi we orta kärhanalary
(KOK) ösdürmek üçin ―biznes-biznes‖ (B2B) görnüşli transaksiýalary döretmek
bolup durýar. Hökümede kiçi bisnesde elektron kommersiýany ösdürmek üçin
ultrabeýik ýygylyklary ulanýan aragatnaşygyň simsiz torlary ýaly gerekli bolan
binýatlaýyn infrastrukturany gurmak gerekdir, hem-de bolsa aragatnaşygyň mobil
torlary, emele hemra we köpçülikleýin eşitdiriş torlary ýaly bar bolan
infrastrukturany berkitmek gerekdir. B2B görnüşli elektron telekeçilikde
hökümete elektron tölegler, logistika, howpsuzlyk, elektron söwdanyň global
torlary we hukuk soraglary ugurlarynda hyzmatlary döretmek we bermek gerek.
B2B görnüşli elektron telekeçiligi öňe sürmek. B2B görnüşli elektron
telekeçilik ähli biznes-işewürligiň informatizirlenilmegi ýoly bilen öndürijiligi we
aýdyňlygy artdyryp biler, hem-de bolsa bilelikdäki elektron telekeçiligi (ccommerce
– collaborative commerce) höweslendirmek üçin bitewi önümçilik
zynjyrynda ýerleşýän firmalaryň arasynda maglumaty alşyp-çalyşmaga we
hyzmatdaşlyga hemaýat berip biler. С-telekeçilik biznes model bolup durýar, onda
kompaniýa öz ulgamlaryny öz üpjün edijileriniň we hyzmatdaşlarynyň ulgamlary
bilen bütin Internet boýunça birleşdirýär. Ol B2B goşundylarynyň köpsanlysy
bilen goldanylýar, olar üpjün etmeleriň zynjyrynda esasy biznes-prosesleri
69 Döwlet dolandyryşynyň liderleri üçin IKT Akademiýasy