12 2006

suwuň möcberi 120 m 3 /s bolanda, onuň çägeli böleginde hananyň durnukly kesekesiginiň
görkezijileri şeýle häsiýete eýe bolar: suwuň ýüzi boýunça hananyň ini B
= 79,1 m, orta çuňlugy h ort.
= 2,48 m we degişlilikli ini
B
β = = 31,9 m hem-de hananyň akym ugruna ýapgytlygy J = 0,00005.
h ort.
Türkmen kölüniň şor suw akabalarynyň hanalarynyň durnukly kese-kesiginiň
görkezijilerini bilmek boýunça hödürlenen morfologiki baglanyşyklaryň dogrudygyny
tassyklamak maksady bilen, olaryň hasaplamalary Garagum derýasynda alnyp barlan
ölçegleriň görkezijileri bilen deňeşdirildi. Deňeşdirmeleriň netijeleri Türkmen kölüniň
şor suw akabalarynyň hanalarynyň durnukly kese-kesiginiň görkezijileriniň Garagum
derýasynda geçirilen ölçeglerden uly tapawutlylygyň ýokdugyny görkezdi [3]. Bu
bolsa Türkmen kölüniň şor suw akabalarynda hananyň durnukly kese-kesiginiň
görkezijileriniň kesgitleýän baglanyşyklarynyň (formulalaryň) ýerliklidigini
tassyklaýar [3].
Türkmen kölüniň şor suw akabalarynyň hanalarynyň durnukly kese-kesigini
gurmaklyk üçin G.W.Železnýakowyň formulasy hodürlenýär [7]:
5,4 hort.
X
= (B X),
(3)
B
hx -
2
bu ýerde: h x
– gözlenýän nokadyň ordinatasy (dikligindäki çuňluk), m;
X – gözlenýän nokadyň absissasy (suwuň hanasynyň çep
kenaryndan diklige çenli), m;
h ort.
– akymyň ortaça çuňlugy, m;
B – hananyň suwuň ýüzi boýunça ini, m.
Türkmen kölüniň şor suw akabalarynda suwuň möcberi tapgyrlaýyn köpeldilen
ýagdaýynda akabalaryň hanalarynyň durnukly parabola görnüşli kese-kesigini
çaklamak boýunça biz hasaplamalar geçirdik. Hasaplamalar esasynda şor suw
akabalarynyň saýlama durnukly parabola görnüşli kese-kesikleri guruldy [3].
3-nji surat. Altyn asyryň Baş şor suw akabasynyň çägeli böleginde suwuň mukdary
Q=240 m 3 /s barabar bolan ýagdaýynda dinamiki taýdan hananyň durnukly çaklama kese-kesigi
Mysal dörnüşinde 3-nji suratda Türkmen kölüniň Baş şor suw akabasynyň
çägeli toprakdan geçýän ýerinde suwuň möçberi Q = 240 m 3 /s bolan ýagdaýynda,
25