12 2006

X h we (X – absissa dikligine çuňlugy h bolan ýagdaýda).
B B
Garagum derýasynyň şertleri üçin ýüze çykarylan morfologiki baglanyşyklar
analitiki (seljeriş) görnüşinde aşakda getirilen (1 we 2):
Ø Q ø
x
B = A 1
1dŒ
2 œ
(1)
º d g d J
ß
h
cp.
Ø Q ø
x
= A
2
2dŒ
2 œ
(2)
º d g d J
ß
Bu ýerde: B – suwuň ýüzi boýunça hananyň ini, m;
h ort.
– akymyň ortaça çuňlugy, m;
Q – suwuň möçberi, m 3 /s;
d – hanadaky toprak bölejikleriniň ortaça diametri, mm;
J – suwuň ýüzüniň ýapgytlygy;
g – agram güýjüniň tizlenmesi, g = 9,81 m/ s 2 .
Bu formulalarda A koeffisiýenti we X dereje görkezijisi bolýar (olar näbelli
bolup durýar). Olar hanalaryň köpsanly ölçegleriniň netijilerini korreliýasiýa –
statistiki seljeriş usuly bilen kesgitlenilýär (1-nji tablisa) [4-6].
Koeffisiýentleriň we görkezijileriň san alamatlary
1-nji tablisa
А 1 А 2 Х 1 Х 2
Hanadaky topragyň düzümi
Çägesöw, toýunsow topraklar
0,59 0,18 0,50 0,36
Ownuk bölejikli tozanly çägeler
0,97 0,61 0,47 0,26
Ownuk bölejikli çägeler
0,96 0,56 0,47 0,26
Garagum derýasynyň we Türkmen kölüniň şor suw akabalarynyň toprak
şertleriniň we gidrawliki düzgünleriniň meňzeş, biri-birine golaý bolany sebäpli, bu
baglanyşyklar şor suw akabalarynda hasaplamalar üçin ulanylyp bilner.
Garagum derýasynda köp ýyllaryň dowamyndaky (1956–1978 ýý.) hanaýuwuş
hadysalarynyň barlag işleriniň maglumatlarynyň seljermesi Garagum derýasynyň we
Türkmen kölüniň şor suw akabalarynyň dürli toprak şertleri üçin degişlilikli, hananyň
akym ugruna ýapgytlygy we büdür-südürligi hananyň durnuklylygyna dogry gelýän
koeffisiýenti görkezijileriň birmeňzeşdigini ýüze çykardy [4-6].
22