12 2006

P.Esenow, J.Saparmyradow
GARAŞSYZLYK ÝYLLARYNDA TÜRKMENISTANDA DAŞKY
GURŞAWY YLMY TAÝDAN ÖWRENMEKLIGIŇ NETIJELERI
Türkmenistan gurak zolakda ýerleşip, onuň meýdanynyň 80%-ini Garagum we
beýleki çöllükler tutýar, şonuň üçin hem çöl meýdanlarynyň tebigy baýlyklarynyň
ylmy esasda hemmetaraplaýyn öwrenilmegi ýurduň tebigy-ykdysady
mümkinçiliklerini ösdürmegiň esasy şertlerinden biri bolup durýar. Türkmenistanyň
Tebigaty goramak ministrliginiň Çöller, ösümlik we haýwanat dünýäsi milli instituty
(ÇÖHDMI) biologik baýlyklary we tebigaty goramak baradaky nazaryýet we amaly
barlaglary amala aşyrýan esasy ylmy edaradyr. Türkmenistan döwlet garaşsyzlygyny
yglan edenden soň, geçen 15 ýylyň içinde Milli institut özüniň ylmy kuwwatyny
daşky gurşawy gorap saklamagyň we tebigy baýlyklardan rejeli peýdalanmagyň
düýpli meselelerine gönükdirmek bilen, köp ýyllaryň dowamynda toplanan nazaryýet
bilimleri ýurduň gaýragoýulmasyz gündelik amaly çäreleri bilen utgaşdyryldy.
Türkmenistanyň Prezidenti Beýik Saparmyrat Türkmenbaşynyň ýurduň ekologik
howpsuzlygyny üpjün etmeklige gönükdirilen syýasatyny durmuşa geçirmekde Milli
institut öz saldamly goşandyny goşýar. Milli institutyň esasy wezipeleri şulardan
ybaratdyr:
• daşky gurşawy goramak we tebigy baýlyklary rejeli peýdalanmak baradaky
nazaryýet we amaly ylmy-barlaglary ýerine ýetirmek;
• ylmy taslamalary durmuşa geçirmek, tokaý we öri meýdan ýerlerini
dikeltmek, ösümlikleri we haýwanlary goramak, çölleşmäge garşy göreş we
daşky gurşawyň monitoringi baradaky teklipnamalary we kadalary işläp
düzmek;
• milli we dünýä derejesindäki göwrümli ylmy netijeleri halk hojalygynyň
pudaklaryna ornaşdyrmak;
• köptaraply ylmy maksatnamalary ýerine ýetirmekde ministrlikleriň,
dolandyryş edaralaryň we guramalaryň arabaglanyşyklaryny berkitmek;
• iri ylmy taslamalary ýerine ýetirmek üçin daşary ýurt maýa goýumlaryny
çekmek.
Düzgünnama laýyklykda, Milli institut ylmy-barlag işlerini şu aşakdaky ugurlar
boýunça amala aşyrýar:
– Türkmenistanyň ösümlik we haýwanat dünýäsini öwrenmek boýunça
barlaglary gurnaýar we geçirýär, biologik dürlüligi we biologik baýlyklary
gorap saklamagyň çärelerini işläp düzýär;
– Tebigy hadysalaryň we adamlaryň işjeňliginiň topraga, ösümlik örtügine we
haýwanlara edýän täsirini, şeýle hem, çölleşmäge garşy göreşmek,
zaýalanan tokaýlary we ýaramazlaşan öri meýdanlaryny dikeltmek, ýerli
suwlary öwrenmek we zeý suwlaryny gaýtadan peýdalanmak boýunça ylmybarlag
işlerini geçirýär;
– Ösümliklere we haýwanlara zyýan berýän mör-möjekleri ýüze çykarmak
boýunça barlag işlerini gurnaýar we geçirýär, olary zyýankeşlerden
goramagyň ylmy esasdaky häzirki zaman usullaryny işläp düzýär;
12