2014-05 Kizilbas 38

More documents

Recommendations

Info

kızılbaş - sayfa 48 - sayı 38 - mayıs 2014 - http://www.kizilbas.biz - tel: 00 49 (0) 177 502 88 53 Hasan Sabbah ve Haşhaşilerin çarpıtılmış tarihi Başbakan'ın Gülen Cemaati'ni Haşhaşilere benzetmesi, hafta boyu gündemdeydi. Erdoğan'a göre Haşhaşiler sırf öldürmek için öldüren bir katiller sürüsü. Peki kaynaklar ne diyor Bakalım... Hasan Sabbah ve Haşhaşilerin çarpıtılmış tarihi Siyasi kültürümüzün yeni unsuru, birini eleştirirken İslam tarihinden figürler ve olaylarla bugünün kişileri ve olayları arasında paralellikler kurmak. ‘Analoji yapmak’ diyorlar buna. Numan Kurtulmuş’un henüz Saadet Partisi Başkanı iken “Harun gibi geldiler, Karun gibi gittiler… firavunlaştılar” demesi, Başbakan Erdoğan’ın, Irak Başbakanı Nuri El Maliki’yi eleştirirken “…. yapanlar Yezid’in izindedir” demesi buna örnek. Analoji yoluyla eleştirinin faydası, o anolojinin kolektif hafızadaki yerinin genişliğine ve derinliğine bağlı olarak, eleştirilen konuyla ilgili olmayanların bile dikkatini çeken bir eleştiriye dönüşmesi. Bir diğer faydası ise, benzemezlikleri farkedenlere ‘benim kastettiğim aslında şuydu’ demeye olanak sağlayacak geniş anlam yelpazesi. Başbakan’ın son analojisi, Cemaat’i Haşhaşilere benzetmek. Bir haftadır medyada Haşhaşiler üzerine bir çok yazı yayımlandı. Çoğu, birbirinin tekrarı olan bu yazıların ortak noktası, Başbakan’ın zihinlerde oluşturmaya çalıştığı ‘Haşhaşi’ imajını pekiştirmeye yönelikti. Bu imaja göre ‘Haşhaşi’ler ‘sırf öldürmek için öldüren katiller sürüsü’ idi. Ancak bu analojinin hedefindeki Gülen Cemaati’ni, bu imajdan çok, muhtemelen ‘Haşhaşi’lerin Şiiliğin İsmailiye Prof. Ayşe Hür kolundan olması hasebiyle ‘sapkın’lık iması rahatsız etti. Bu yazıda yeni bir şey söyleyip söylemediğimin takdirini sizlere bırakıyorum. Umarım, bugüne dek bildiklerinizin üstüne ufacık da olsa bir bilgi eklerim. İSMAİLİLİK ÖĞRETİSİ Hasan Sabbah, Şiiliğin İsmailiye koluna bağlı, eğitimli bir Farisi veya Arap ailesinin çocuğu olarak 1052 veya 1053 yılında İran’ın Kum şehrinde dünyaya gelmişti. Kum, 12 İmam inancına dayalı Şiiliğin kalelerinden biriydi. Bazı kaynaklara göre Sabbah ailesi Yemenli Himyerilerdendi. Bazılarına göre Deylemli bir Farisi idi. Rey’de ve Kum’da eğitim gören Hasan I·sfahan’da Re’îs Ebü’l- Fadl’ın yanında I·smaîlî doktrinini ögˆreneceği iki yıl geçirdi. İsmaililik, Altıncı İmam Cafer es-Sadık 765 yılında öldüğünde, Yedinci İmam olarak Musa bin Cafer el Kâzım'ın yerine Cafer-i Sadık'ın kendisinden önce ölmüş olan oğlu İsmâil bin Câ'fer el- Mûbarek'i Yedinci İmâm olarak kabul eden Şii mezhebiydi. 899 yılında Bayreyn’deki İsmaililerin (Karmatiler deniyordu bunlara) giriştiği katliamlar; 925 yılında Karmatiler yüzünden Hac farizesinin gerçekleştirilememesi, 930 yılında Karmatilerin Mekke’ye saldırması, hacıları katletmesi, Kabe’ye zarar verilmesi, Hacer’ül-Esved taşının sökülüp götürülmesi (taş ancak 20 yıl sonra Fatımi Halifesi Mansur’un ricası üzerine iade edilmişti) ve 10 yıl boyunca Mekke’ye Hac’cı engellemeleri yüzünden İsmailiye mezhebi, Sünni yazarlar tarafından hep kötü anılacaktı. Parantezi kapatıp devam edersek, Hasan Sabbah bir gün hocasına “Sadece güvenilir iki dosta sahip olsaydım, bu hükümdarlıgˆı (Büyük Selçuklu Devleti’ni kastediyor) yıkardım” deyince, hocası, Hasan’ın aklından endis¸e ederek, onu özel yemekler ve ilaçlarla tedaviye koyulmuş, bunun üzerine Hasan Sabbah İshafan’dan ayrılarak İsmaili mezhebinin kalbi olan Mısır’a doğru yola çıkmıştı. ALAMUT’DA DERVİŞ CUMHU- RİYETİ 1080 yılında Isfahan’a geri dönen Hasan Sabbah’ın Selçuklu Devleti’ni yıkma planlarından vazgeçmediği anlaşıldı çünkü Hasan Sabbah, 1090’da müritleriyle birlikte Hazar Denizi yakınlarındaki Kazvin bölgesinde, Şahrud Vadisi yakınlarındaki sarp kayalıklara kurulu Alamut Kalesi’ni (Arapça Aluh-amu’t) bir iddaya göre cahil bir köylüden satın aldı. (Deylem dilinde ‘Kartal’ın Ögˆretimi’ anlamına gelen bu adı, Batılılar ‘Kartal Yuvası’ diye tercüme edeceklerdi.) Hasan Sabbah’ın 1124 yılında ölümüne kadarki 34 yıl içinde hiç ayrılmadığı Alamut’ta Faik Bulut’un deyimiyle ‘eşitlikçi dervişan cumhuriyeti’ kurmuştu. Ayrıca muazzam bir kütüphane oluşturduğu, dönemin ünlü bilginlerini burada ağırladığı rivayet ediliyordu. Arap tarihçi İbnü’l-Esîr, Hasan Sabbah’ın sihir, matematik, astronomi ve digˆer ilim dallarında kabiliyetli ve mahir oldugˆunu anlatacaktı.
kızılbaş - sayfa 49 - sayı 38 - mayıs 2014 - http://www.kizilbas.biz - tel: 00 49 (0) 177 502 88 53 Sünni kaynaklara göre Hasan Sabbah Alamut’ta İslam’ın sapkın bir versiyonunu uygulamış, şarabı serbest bırakmışt. Faik Bulut’un Şii kaynaklardan edindiği bilgilere göre ise (Faik Bulut’un sözleriyle) “Mizaç olarak çileci ve münzevi bir hayat süren Hasan Sabbah, hükmettiği kalede çalgı çalmayı, içki içmeyi yasaklamıştı. Son derece eşitlikçi ve kuralcıydı. Kimseyi kayırmaz, yakınlarını asla kollamaz; herkese karşı aynı adaleti uygulardı. Oğullarından Muhammed’i içki içti diye, üstad Hüseyni’yi de ünlü davetçi Hüseyin Kaini cinayetine karıştığı için gözünü kırpmadan öldürdü. (…) İzleyen yıllarda çevreyi kasıp kavuran kuraklık yüzünden, hanımını ve kızını kaledeki diğer kadınlarla birlikte sade hayata alışmaları ve halkla dayanışma babından çalışmaya gönderdiği köylerden bir daha geri” çağırmamıştı… NİZAMÜLMÜLK’E SUİKAST Ancak Hasan Sabbah’ı çağdaşı liderlerden ayıran, suikastı bir siyaset aracı olarak etkin biçimde kullanmasıydı. Bu suikastlardan en önlüsü 1092 yılında Selçuklu Sultanı Melikşah’ın ünlü veziri Nizam’ül-Mülk’e yönelik olandı. Ancak bugün ilk hamleyi Nizamü’l- Mülk’ün yaptığı biliniyor. Nizam’ül- Mülk’ün askerleri Alamut’u kuşatmışlar ama başarısız olmuşlardı. Ardından da Nizam’ül-Mülk şüpheli biçimde öldürülmüştü. Bu cinayetin Melikşah’ın kendisi tarafından veya oğlunu tahta geçirmek isteyen Terken Hatun ya da Nizam’ül-Mülk’ün rakibi Tac’ül-Mülk tarafından işlemiş olduğunu yazan kaynaklar da var. Yeri gelmişken, Nizam’ül-Mülk, Hasan Sabbah ve ünlü astronomi bilgini, şair ve felsefeci Ömer Hayyam’ın çocukluk arkadaşı olduğuna, çocukken birbirlerine sadakat yemini ettiklerine ve Hasan Sabbah ile Nizam’ül-Mülk’ün arasının, ikincisinin bu yemine sadık kalmaması yüzünden bozulduğuna dair iddiaya değinelim. Bugünkü bilgilerimize göre, Nizam’ül-Mülk 1017’de, Ömer Hayyam 1048’de, Hasan Sabbah ise 1052 veya 1054’de doğmuştu. Bu tarihlere bakılınca üçlünün yaşıt olmadığı açık. Ömer Hayyam ile Hasan Sabbah’ın birbirine yakın tarihlerde (biri 1124’te, diğeri 1131’de) öldüğü biliniyor. Bu ikilinin 100’er yaşını devirdiğini varsaysak bile, doğum tarihlerini Nizam’ül-Mülk’ün doğum tarihine kadar çekmek mümkün değil. Dolayısıyla bu konudaki rivayetlerin uydurma olduğu anlaşılıyor. İRAN NİZARİ DEVLETİ Hasan Sabbah’ın hikayesine devam edersek, 1092’de Büyük Selçuklu İmparatoru Melihşah’ın ölümünden sonra, oğulları Berkyâruk ile Muhammed arasındaki saltanat mücadelesi sürerken, 1094 yılında, Kahire’deki Fatimi Halifesi Mustansir 60 yıllık bir iktidarın ardından ölmüştü. Mustansir’in oğulları Musta’li (asıl varis) ile Nizar, hilafet kavgasına giriştiğinde Hasan Sabbah Nizar’dan yana tavır aldı. Hatta Musta’li’yi destekleyen Kahire’deki Fatimi Halifeliği ile ilişkisini kesti. Fatimi Halifeliği o tarihlerde sınıfsal açıdan aristokratik, dinsel açıdan fanatik bir yönetim biçiminin cisimleşmiş haliydi. Yoksul halk kesimlerinin desteklediği Nizar, İsfahan’da egemen olunca bu durum Selçuklu Sultanı Berkiyaruk’u telaşlandırdı. Bu tarihten sonra hem İran’da hem Suriye’de Nizarilere karşı son derece katı politikalar izlenmeye başladı. Nizariler de seslerini ancak şiddet eylemleriyle duyurabileceklerini keşfettiler. Hasan Sabbah kısa sürede İran’ın şehirlerinde yaşama şansı bulayacağını anlayınca Alamut’a kapandı. Fakat Alamut’ta eğitilen bir dizi suikasçı İran’da Selçuklulara karşı, Suriye ve Filistin’de yerel Arap liderlere ve 1097’den biri bölgede bulunan Haçlılara (Franklara) yönelik siyasi cinayetler yoluyla kaos ve panik yaratarak mevcut iktidarları zayıflatma stratejisi izlediler. Sünni kaynaklara göre bu suikastçılar, kuşakla bağlı beyaz bir giysi, kırmızı çizme ve kırmızı başlık giyerler, hançeri kurbanın göğsüne ne zaman ve nerede yerleştirecekleri konusunda sıkı bir eğitimden geçirilirlerdi. Bazen de zehirli ok veya mızrak kullanırlardı. Ama hangi yöntem olursa olsun, kurban ölümden kurtulamazdı. Hasan Sabbah, 1124 yılında doğal yollarla öldü. Kurduğu İran Nizari Devleti 1256 yılında İlhanlı Hükümdarı Hülagu tarafından tarihe gömüldü. Suriye Nizarileri ise, Moğollardan kurtuldular ama 1265’te Mısır Sultânı Baybars’ın haracına bağlanarak etkisiz hale geldiler. Bununla beraber, Hasan Sabbah’ın kendine has mezhebi, özellikle Kafkasya’da asırlarca var olmayı başardı. SÜNNİ ARAP KAYNAKLARINDA HASAN SABBAH Buraya kadar anlattıklarım muhtemelen pek çok yerde tekrarlananların bir özeti. Buradan sonra üzerinde duracağım konu, Hasan Sabbah’a ve suikastçılarına dönemin tarihçilerinin nasıl baktığı ve bu bakışın tarih içinde nasıl şekil değiştirerek bugünkü Haşhaşi imajının ortaya çıktığı meselesi. Öncelikle şunu söylemek lazım. Hasan Sabbah ve adamları hakkındaki tüm bilgilerimizi Şiilik-İsmaililik-Nizarilik zincirine düşman olan Sünni yazarlardan derlemiş bulunuyoruz. Ancak ilginç biçimde, Hasan Sabbah’ın dönemine şahit olan ya da ondan kısa süre sonra yaşayan Sünni Arap yazarlar, ancak önemli bir Müslüman-Arap lider öldürüldüğünde Suriyeli Nizarilere veya İranlı suikastçilara (Hasan Sabbah’ın adı ya hiç geçmiyor, ya çok az geçiyor) değiniyor ve görece yumuşak bir terminoloji kullanılıyordu. Ancak, zaman ilerledikçe kaynaklardaki ifadeler sertleşiyordu. Örneğin Arap yazarı İbn’ül Kalanisi (ö.1160), Nizarilerden, 1115 yılındaki Haçlı saldırısı sırasında “Şam’ı savunan şerefli ve gururlu kahramanlar” olarak söz ediyor. Aynı yazar 1127 yılında Şayzar şehrini Franklardan aldıkları için de Nizarileri övüyor buna karşılık Bahram adlı bir liderin yönettiği Nizarilerden “kafalarının içinde beyin, kalplerinde inanç olmayan köylüler” olarak bahsediyordu. Kalanisi’nin Nizarileri övmek isterken onlardan ‘İsmaili’, yermek isterken ‘Batıni’ dediğini, Bahram ve adamları için ‘Haşhaşi’ veya ‘fedai’ terimlerini kullanmamasını not edelim. 1162-1192/3 arasında Suriye Nizarilerinin başına geçen Raşidüddin de, hem bölgedeki Sünni Araplar, hem de Franklar tarafından saygıyla anılırdı. Raşidüddin Kuzey Irak’ta Basra kıyılarında doğmuştu ama bölgeye Alamut’tan gönderilmişti. 30 yıllık iktidarı sırasında tam bir Suriyeli oldu ve Araplar tarafından ‘İsmaililerin lideri’ olarak anıldı. Haçlılar ise ona ‘Dağın Yaşlı Adamı’ dediler. (Haçlıların o tarihlerde çoktan ölmüş olan
Page 1 and 2: kızılbaş saresur Mayıs 2014 - S
Page 3 and 4: kızılbaş - sayfa 3 - sayı 38 -
Page 35 and 36: kızılbaş - sayfa 35 - mayıs 38
Page 47: kızılbaş - sayfa 47 - sayı 38 -

2014-05 Kizilbas 38

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?