Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
kızılbaş - sayfa 45 - sayı <strong>38</strong> - mayıs <strong>2014</strong> - http://www.kizilbas.biz - tel: 00 49 (0) 177 502 88 53<br />
Diyanet,<br />
Siyaset ve<br />
Kürdler<br />
Ruşen Arslan<br />
Diyanet İşleri Başkanlığı[i], Şer’iye ve<br />
Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması üzerine<br />
3 Mart 1924 tarihinde 429 sayılı<br />
Kanunla kuruldu. Ardından 430 ve 431<br />
numaralı kanunlarla Hilafet ilga edildi<br />
ve öğrenim birliğini sağlayan Tevhid-î<br />
Tedrisat Kanunu çıkarıldı. Ancak Diyanet<br />
ilk kez, 1961 Anayasasının 154.<br />
maddesi ile anayasal bir kurum haline<br />
getirildi. 1982 Anayasası ise Diyanet<br />
ile ilgili 136. maddesinde düzenleme<br />
yaptı. Her iki Anayasanın ortak özelliği<br />
Diyaneti genel idare içine yerleştirmiş<br />
olmalarıydı. 1961 Anayasası<br />
Diyanetin görevlerini özel kanuna bırakmışken,<br />
1982 Anayasası 154. Maddesinde,<br />
“Genel idare içinde yer alan<br />
Diyanet İşleri Başkanlığı, laiklik ilkesi<br />
doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve<br />
düşüncelerin dışında kalarak milletçe<br />
dayanışma ve bütünleşmeyi amaç<br />
edinerek özel kanunlarda gösterilen<br />
görevi yapar” şeklinde görev tanımı da<br />
yapıyordu.<br />
Diyanetle ilgili hukuki düzenleme serüveni,<br />
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin<br />
kuruluş felsefesi ve yapılanması, özellikle<br />
de “laiklik” anlayışı ile yakından<br />
ilgilidir. Laiklik, 1937’deki Anayasa<br />
değişikliği ile ilk kez anayasal bir kurum<br />
olarak sahneye çıkmıştır. Ancak,<br />
Türk usulü laikliğe giden yol, İnkılâp<br />
Kanunları denen sekiz kanunun kabulü<br />
ile döşenmiştir. 1982 Anayasasının<br />
174. maddesi ile koruma altına alınan<br />
kanunlar sırasıyla şunlardı: Tevhidi<br />
Tedrisat Kanunu, Şapka İktisâsı Hakkında<br />
Kanun, Tekke ve Zaviyelerle<br />
Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar<br />
ile Bir Takım Ünvanların Men ve İlgasına<br />
Dair Kanun, evlendirme akdinin<br />
nikâh memuru huzurunda yapılacağına<br />
dair Türk Medeni Kanunun ilgili<br />
hükmü, Beynelmilel Erkanın Kabulü<br />
Hakkında Kanun, Türk Harflerinin<br />
Kabulü ve Tatbiki Hakkında Kanun,<br />
Efendi, Bey, Paşa Gibi Lakap ve Ünvanların<br />
Kaldırıldığına Dair Kanun<br />
ve Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine<br />
Dair Kanun.<br />
Osmanlı İmparatorluğu enkazı üzerine<br />
kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devletinde,<br />
inkılâp kanunları ile modern bir<br />
toplum yaratılacağına ve çağdaş batı<br />
medeniyetine ulaşılacağına inanılıyordu.<br />
Çoğu üç çeyrek asır önce kabul<br />
edilen bu kanunlar üzerindeki tartışmalar<br />
durulmuş değil. Ancak, başka<br />
bir makalede tartışacağımız inkılâp<br />
kanunları, büyük ölçüde tek ulus, tek<br />
dil yaratma amacına hizmet etti ve<br />
devlet yönetimini dinin etkisinden<br />
kurtarmaya, dini devletin denetimine<br />
sokmaya yaradı. İşte Türk usulü laiklik<br />
böylece doğdu. Cumhuriyetin kurucularına<br />
göre, dinin devlet işlerinin<br />
yönetilmesinde etkisiz hale getirilmesinin<br />
yanında, denetimi de gerekliydi.<br />
Bunun için batıdaki anlamıyla benzer<br />
kurumlarını da alarak laiklik oluşturulamazdı.<br />
Aksine, devletin dini kontrol<br />
etmesini sağlayacak bir kurum oluşturulmalıydı.<br />
İşte Diyanetin kuruluş<br />
felsefesi bu oldu. Nitekim Anayasa<br />
Mahkemesi’nin, “Din işlerini yapanların<br />
memur sayılmasının, Anayasanın<br />
laiklik ilkesine aykırı olduğu ve din<br />
adamları sınıfı yaratıldığı” iddiasıyla<br />
Birlik Partisi tarafından açılmış olan<br />
davayı reddeden kararının gerekçesi<br />
bu duruma işaret etmektedir: “Dinin<br />
devletçe denetiminin yürütülmesi, din<br />
işlerinde çalışacak kimselerin yetenekli<br />
olarak yetiştirilmesi yoluyla dini<br />
taassubun önlenmesi ve dinin toplum<br />
için manevi bir disiplin olmasının sağlanması<br />
ve böylece Türk milletinin<br />
çağdaş uygarlık seviyesine yükselmesi<br />
ana ereğinin gerçekleştirilmesi<br />
gibi nedenlere dayanmaktadır… Devletin<br />
bu alandaki yardımı ve Diyanet<br />
İşleri kuruluşu görevlilerinin memur<br />
sayılması, devletin din işlerini yürüttüğü<br />
anlamına gelmeyip ülke koşullarının<br />
zorunlu kıldığı ihtiyaca uygun<br />
bir çözüm bulmak erek ve anlamını<br />
taşımaktadır.”[ii]<br />
Türk usulü laiklik, hem dini çevrelerce,<br />
hem de batılı anlamdaki bir laikliğin<br />
uygulanması gerektiğini savunanlarca<br />
eleştirilmektedir. Makalenin<br />
sınırları içinde kalmak için, bunları<br />
uzun uzadıya anlatmayacağım. Ancak<br />
İslami kimliği önde olan yazarlardan<br />
Abdurahman Dilipak’ın bir sözüne<br />
değinmeden geçemeyeceğim: Dilipak,<br />
“Bugünkü tapu kadastro memuru statüsündeki<br />
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın<br />
Müslümanları temsil etmesi düşünülemeyeceği<br />
gibi mecburi din dersleri de<br />
olamaz. Bu hem Müslümanlığa hem de<br />
laikliğe aykırıdır” demektedir.[iii]<br />
DİYANET VE SİYASET<br />
İslam’da din ve devletin birlikteliği,<br />
ister istemez din ile siyaseti iç içe<br />
geçirmiştir. Hele dini denetlemek ve<br />
resmi ideolojiye uygun biçimde, yeri<br />
geldiğinde kullanmak üzere kurulmuş,<br />
yüz binin üzerinde personeli bulunan<br />
ve devlet bütçesinin en aşağı yüzde<br />
ikisine sahip bir kuruluşun siyaset<br />
dışı kalması düşünülemez. Kaldı ki<br />
Anayasanın 136. Maddesi, Diyanete<br />
“Toplumsal birleşme ve bütünleşmeyi<br />
sağlama” görevi yüklemiştir. Toplumsal<br />
birleşme ve bütünleşme ise, siyasi<br />
bir amaç olup, ancak siyasi çalışmayla<br />
sağlanır<br />
Cumhuriyetin tek ulus, tek dil yaratma<br />
ülküsünden Diyanete düşen ilk siyasi<br />
görev, ezanın Türkçeye çevrilmesini<br />
savunmak olmuştur. Cumhuriyetin<br />
ilk Diyanet İşleri Başkanı Rifat Efendi<br />
(Börekçi), “Ezanın Türkçeleştirilmesinin<br />
ulusal politikaya daha uygun<br />
olduğunu savunmuştur.[iv] Demek ki<br />
Diyanete göre ulusal politika, çalışmada<br />
dinden üstün tutulması gereken bir<br />
olgudur.<br />
Diyanet Gazetesinin Nisan 1982 tarihli<br />
278. sayısında, “Bugün bir dış politika<br />
olayında, bir dış politika tercihinde<br />
sözümüz, gözümüz var” deniyor.[v]<br />
Yazının yayınlandığı tarihte 12 Eylül<br />
askeri cuntasının iktidarda olduğunu<br />
hatırlamamız gerekir. Zaten Diyanetin<br />
askeri darbe ve müdahaleleri desteklediğini,<br />
iktidarın meşrebine göre<br />
hareket ettiğini görürüz. Örnek olarak<br />
Ahmet Yaşar Akkaya’nın kamuoyu<br />
ile paylaştığı ve 2 Mart 2004 tarihli<br />
Zaman-Pazar’da yayınlanan bir belgeden<br />
söz etmek istiyoruz. Belgede<br />
“27 Mayıs 1960’ta gerçekleştirilen ilk
Change language