2014-05 Kizilbas 38

More documents

Recommendations

Info

kızılbaş - sayfa 38 - sayı 38 - mayıs 2014 - http://www.kizilbas.biz - tel: 00 49 (0) 177 502 88 53 • Dersimliler Hakkın insanda tecelli ettiğine inanırlar. Hızır, Hakkın insan donundaki tecellisidir. Birçok donda görünür. Tanıdık ya da tanımadık her insanın donunda onunla karşılaşabiliriz. Bu donlarla dara düşen insanın imdatına yetişir. Mesaj şudur: insanın kurtarıcısı yine insandır. Dersimli ondandır ki her zaman mazlumun ve dara düşenin yoldaşıdır. Tanrı dahi insanın donuna büründüğüne göre, demek ki insandan daha yüce bir değer yoktur. Dersimlinin biri, Hızır’la buluşacağı yere vardığında karşıdan birinin geldiğini görür. Gelen, yakın sunni köyünün sakallı imamı olmasın mı.. Dersimli, yok artık, Hızır bir imamın donuna mı girecek, diye düşünür ve selamlaşarak geçer. Ama dayanamaz, dönüp arkasına bakar ki imamadan eser yok.. Eyvahlarla dövünür durur.. Tespit: İnsan en yüce değerdir.. Dininden ve inancından ötürü kimse dışlanmamalı. Unutma ki Hak ademdedir. • Baba Derviş’e 1 yıllar önce; Dersimli bir ana’nın cem bağladığını duydum; sence bir kadın cem bağlıyabilir mi, diye sordum. Bana “Bak evlat! Hak ademdedir, ama kimde olduğunu bilemeyiz; bir kadında mı, erkekde mi, çocukta mı; kim bilir ki kimde.. Dolayısıyla, insan kadına itiraz edemez” (“Ero oğul, Haq insani dero ama nêzana ke kami dero; ceniye dero, ciamerdi dero, domani dero; kam çı zano ke kami dero. Coku mordem nêşikino ke vaco ceniye nêbena”), dedi. Dersim’de nikâh ikrar kadar kutsaldır. Nikâhtan dönülmez, nikâh üstüne nikâh yapılamaz; bazı özel şartlar haricinde. Bu özel şartlarda da tarafları rızası ve pirin rızası mecburi koşulur. Tespit: Erkek kadından daha üstün bir varlık değil, onunla eşittir. Asla cinsiyet ayırımı yapılmamalı.. Ve tek eşli evlilik esastır. • Kızılbel’de 2 cem bağlayan baba, çocuklar çok gürültü yapınca bunları cemden kovar. Gel gör ki cem katılımcıları bir türlü coşa gelemezler, demi bulamazlar.. Kimseden Hak aşkına bir damla gözyaşı dahi akmaz.. Babanın yüreğine kıvılcım düşer.. Hatasını anlar.. Çocukları tekrar ceme aldırınca coşku yakalanır. Tespit: Çocuk hakları da insan haklarıdır. Onlar da insani haklarından mahrum edilemezler. • Kırdım köyünde cem bağlanır. Cemde, Dersimlilerin “kuze” dediği bir sansarı kürkünü satmak için öldüren bir köylüye, kışın yalın ayak dereden su taşıtırlar ve bakraçla uzun süre cemde tek ayak üstünde bekleterek cezalandırırlar. Yine, mala davara çok zarar veren bir ayıyı öldürmek zorunda kalan aynı köyden bir şahıs, hastalanıp yatağa düşünce, eğer ayıyı vurmasaydı bu duruma düşmeyecekti diye söylenir durur.. Dersimliler yabanıl hayvanlara zaruri kalmadıkça zarar vermezler; “Herkes nasibini yer” (“Herkes nasivê xo weno”) sözü bu maksatla söylenir. Avcılık yapmazlar. Dersimliler bu görüşlerini dualarına da yansıtmaltadırlar. Örneğin; “Dilerim Hak/Hızır bir kuşun kanını dahi dökmekten bizi sakınır!” gibi (“Sala Heq/Xızır goniya çüçüke çêverê ma mekero!”). Tespit: İnsan hakları derken hayvan hakları da unutulmamalı. İnsan, hayvanlar gibi bu tabiattın bir parçasıdır. Hayvanların olmadığı yerde hayat da yoktur. İnsan, doğayı ve onun bir parçası olan hayvanları canının istediği gibi kullanmamalı. • Dersimliler “wayır” diye tanımladıkları doğaüstü kimi güçleri simgeleyen bir inancı benimserler. Türkçede, bu Zazaca sözcüğün kelime olarak karşılığı “sahip”tir. Dersim’de kimi dağların, göl ve göletlerin, ırmak ve derelerin, pınar ve çeşmelerin, ağaç ve ormanların, kayaların taşların, boğazların geçitlerin... sahipleri var. Dersimliler yaşadıkları coğrafyayı adeta bir büyük ziyaret gibi kutsarlar. Dağlarına, göl ve göletlerine, derelerine, ağaç ve ormanlarına kutsiyet atfederler. Göllere girilmez, balıkları yenmez, suları kirletilmez, ağaçlar kesilmez, hayvanlarına dokunulmaz.. Bunların hepsi “sahipler”in koruması altındadır. Tespit: İnsanın olduğu kadar dağların, göllerin,ırmakların ve ağaçlarında yaşama hakkı var. Bu hakkı ihlal eden karşısında “wayır”ları yani “sahipler”i bulur. • Tercan’ın köylerinden birinde cem bağlanır. Lakabı “Ağa” olan köyün zengini ceme geç gelince, yer kalmadığından boş olan kapının arkasıa oturtulur. Bu durum Ağa’nın çok zoruna gider ve hoşnutsuzluğunu hareketleriyle belli eder. Baba, Ağa’yı dara çıkarır, hem cezalandırılır hem de o yerde sonuna kadar oturtulur. Tespit: Özünü benlikten arınmalısın.. Ayaklara turab olmalısın.. İnsanları horlamamalısın.. • Dersim farklı dillerin konuşulduğu bir bölge. Zazaca konuşanların yanında Türkçe ve Kürtçe konuşanlar da var. Şimdi olmasa da bir zamanlar Ermenice dahi kouşulurdu. Kimse kimseye bir dayatmada bulunmaz, karşılıklı hoşgörü temelinde birlikte barış içinde yaşanırdı. Dilleri ayrı olsa da gönülleri birdi. Herkes birbirini olduğu gibi kabul eder, karşılıklı saygıda kusur etmezlerdi. Ne Kürtçe konuşan Dersimliler Zazacayı Kürtçenin bir şivesi olarak görürlerdi; ne de Zazacayı konuşanlar Kürtçeyi. Dersim alevi değerleriyle oluşturulan bir Dersimli kimliği benimsenmiş, dile ve etnik kökene bakmadan eşitlik ve özgürlük temelinde bir birlik kurulmuştur. Tespit: Yetmiş iki millete bir nazarla bakacaksın ve inancına, diline bakmadan önce insana değer vereceksin.. Unutma ki ırkçılk ve nasyonalizm halkların barış içinde birlikte yaşamasını dinamitler. Irkçılık ırkçılığı, şiddet şiddeti doğurur. • Baba Derviş’in bir sözü daha var: “Dersim’de eskiden derlerdi ki; eğer verdiysen alırsın; eğer aldıysan verirsin; eğer inanmazsan bir gün kendi gözlerinle görürsün”(“Dersimde verende vatenê ke; eke do, cêna; eke gureto, dana; eke inam nêkena rocê evê xo çımi vênena”). Alevilikte ahirete iman yoktur. Dolayısıyla da Dersim’de cennet ile cehenneme inanılmaz. Onun içindir ki cemlerde Mansur darına kalkar, sorgu sualden geçerler. Bu hayatlarında büyük hatalar yapanlar, bir sonra ki hayatlarında ruhları bir hayvanın donunda doğar. Tespit: İnsan, bu dünyada yaptığının hesabını yine bu dünyada verecektir.. İnsanı yücelterek tanrılaştıran ve inancının merkezine koyan; çağdaş anlamda olmasa da cinsiyet ayırımına karşı çıkarak kadın haklarında eşitliği benimseyen ve asırlardır bu hususta kendilerine yönelik yapılan iftiralara boyun eğmeyerek kadının Alevilikteki yerini savunan ve buradan geriye adım atmamak için direnen; çocuk ve hayvan haklarını gözetleyen; doğayı koruyan; farklı dillerdeki insanların barış içinde birlikte yaşamasını sağlayarak ırkçılığı reddeden; diğer inançlarla karşılıklı saygı temelinde ve hepsine bir nazarla bakarak var olmayı Dersililer kendilerine temel edinmişlerdir. Kâmil insandan kâmil topluma doğru gidilen bir yoldur bu. Kısaca özetleme-
kızılbaş - sayfa 39 - sayı 38 - mayıs 2014 - http://www.kizilbas.biz - tel: 00 49 (0) 177 502 88 53 ğe çalıştığım bu esaslar Dersim alevi değerlerinin yalnızca başlıcalarıdır. Bunlar, günümüzde hem İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’yle rahatlıkla mukayese edilebilir değerlerdir, hem de 19.yüzyılın en büyük aydınlamacısı ve bugün hâlâ adından sözettiren Marx’ın dünya görüşüyle. Zira Marx sosyalimi, bugünki insandan daha iyi bir insan yaratmak; komünizmi de hümanizm ve naturalizm olarak tanımlamaktadır. Kapitalizmin hem analizini, hem de negatif bir eleştirisini yapan Marx, krize dair ileri sürdüğü isabetli öngörüleriyle çok gündeme geldi. Görüldüğü gibi, Marx da düşüncelerinin merkezine insanı ve insanın bir parçası olduğu doğayı koymakta. Alevilikte de insan doğduğu günden itibaren insanlaşmaya başlar ta mezara gidinceye kadar. Hep daha iyi bir insan olmaya çalışır. Kâmil insan olma mücadelesidir bu insanlaşma. Peki yukarıda kısaca ifade etmeyi denediğim Dersim değerleri hümanizm ve naturalizm değil de nedir Ve burada aktardığım alevi değerlerinin canlı olarak hüküm sürdüğü bir zaman ve makânda yaşıyan Sey Qaji nasıl evrensel olmasın ki O, bu değerlerle hem beslendi ve hem de şavkı günümüze vuran bir taşıyıcısıydı. Dersimliler, Sey Qaji’nin büyük bir halk aşığı olduğunu söylemekteler.. Ama ne yazık ki onun ürünleri henüz bir araya derlenmedi, yazı ve notaya kaydedilmedi. Sey Qaji’nin sanatsal faliyetini kapsayan bütün ürünlerini, kendisine dair aktarılan rivayetleri, hayatı ve hayatını birlikte paylaştığı insanlarla olan ilşkilerini ve derli toplu bir biyografisini de çıkarmak gerekir.. Bu çok kolay olmayacak.. Biliyorum.. Çünkü nereden bakarsak bakalım Sey Qaji’nin ardından tam yetmiş beş yıl geçti. Nihayet bir gün Dr. Daimi Cengiz Sey Qaji için alarm verdi.. Sey Qaji sevenleri olarak bizlerden, bu kollektif çalışmaya katkı sunmamız gerektiği çağrısında bulunuyordu. Gecikmesine gecikmiştik ama belki de bu atakla Sey Qaji’den arta kalan birşeylere ulaşırız, ya da onun sağda solda dağınık olarak duran ürünlerini bir araya toparlarız diye düşündüm. Ayrıca, Dr. Daimi Cengiz’in bu işe elatması beni daha da sevindirdi. Sey Qaji’nin hak ettiği bir çalışmanın (bir kitap çerçevesinde yapılan en kapsamlı çalışma olacak) ortaya çıkacağına şimdiden bütün kalbimle inanıyorum. Benim bu hususta yapabileceğim katkı bir söyleşiden ibaret.. Hem Sayder, 3 hem de Sey Qaji’yi kapsayan bir söyleşi. Pülümür’ün Kırdım köyünden iki yaşlı akrabamla 1991 yılında Almanya’da görüştüm. Bana Sayder’in ikici eşi Ana Derge’nin, Sayder’in hayatından kesitler de içeren anılarını aktardılar. Söyleşiye geçmeden öncelikle şunu söylemek istiyorum.. Daha önce de kimi kitap ya da dergilerde, bunların dünya görüşleri bize çok ters gelse de, Sey Qaji’nin adı elbette anıldı, ürünlerinden örnekler sunuldu.. Bizden önce de bu cevheri görenler vardı. Örneğin: „Sevdin“ adlı ağıtın Sey Qaji’nin olduğu birçok kaynak tarafından doğrulanmaktadır. Dr. Nuri Dersimi „K.T.Dersim“ adlı kitabında bu ağıta yer vermektedir. Gerçi o, Sey Qaji’nin adını anmıyor.. Yanlışlıkla sözkonusu ağıtın „Dursun“ tarafından söylendiğini ileri sürüyor. Ama bu durumu değiştirmez.. Biz, Sey Qaji olduğunu biliyoruz.. Bu durumda Dr. Nuri Dersimi, Sey Qaji’nin adını anmadan onun ürünlerinden birini yarım da olsa ilk defa yazıya geçen kişidir. Acaba Dr. Nuri Dersimi’nin elinde Sey Qaji’ye dair daha fazla bilgi olabilir miydi Bu soruya, ardında bıraktığı anılarını kapsayan notlarından yola çıkarak hayır demek mümkün. Ayrıca bu notlarla birlikte bir husus daha gün ışığına çıktı. O da şu: Yetmişlerin sonundan itibaren Avrupa’da göçmen olarak yaşıyan, Kürt aydınları ve hareketiyle sıcak ilişkileri olan kimi Dersimliler, Dr. Nuri Dersimi’nin bu kitapta Dersim Aleviliğine daha geniş yer verdiği duyumunu almışlardı. Fakat kitap basıma hazırlanınca onu gözden geçiren Kürt hareketinin o dönemde Suriye ve Lübnan’da yaşayan öncüleri kaygılanırlar. O günkü şartlardan hareketle aleviliğe çok fazla yer verildiği, bunun Kürt halkının birliğini zedeleyebileceği tenkidinde bulunurlar.. Dr. Nuri Dersimi yapılan ikazları dikkate alarak bu bölümü kitabından çıkarır. Hakka göçtükten yıllar sonra, Doktor’un, büyük bir bölümü anılardan oluşan notları „Hatıratım“ adı altında basıldı. Bu kitabı çıkınca sözkonusu duyum biraz daha netlik kazandı. Zira bu kitapta „Dersim Seyitleri Bahsi“ olarak geçen Dersim Alevi Ocaklarına ayrılan bölümün, özünde hatıratla hiç bir alakası yoktu. Muhtemelen bu, birinci kitabında, yukarıda sözünü ettiğim kimi kaygılardan ötürü sansürden geçmiyen bölümdü. Gerçeği tam bilmiyoruz.. Ama buna rağmen öyle sanıyorum ki, Dr. Nuri Dersimi’nin elinde Sey Qaji’yle ilgili daha fazla bilgi olmuş olsaydı, ardında bıkatığı bu belgelerin içinden çıkması gerekirdi. Dr. Nuri Dersimi’den sonra, Sey Qaji’nin adını zikrederk ve onun ürünlerinden de örnekler veren ikici esas kaynak Sait Kırmızıtoprak’tır. Onu yıllar sonra Zilfi Selcan takibeder. Seksenden sonra da birçok dergi, gazete ve kitapda onun hayatı ve ürünleri gündeme geldi. * * * HARSE YENGE VE MUSTAFA 4 AMCAYLA SÖYLEŞİ Ana Derge Sayder’in ikinci eşidir. Birinci eşinden çocukları olmayan Sayder bu hanımla evlenir. Bu eşinden de henüz evlat sahibi olmamışken Sevdin’de vurulur. Sayder öldürülünce Ana Derge sonra da Dewrês Xıdır’a (Derviş Hıdır) varır. Onun vefatının ardından da Alê Kuki’yi (Pelte Ali) alır. Ana Derge bir hayli uzun bir ömür sürer. 1967’de Hakka yürür.. 5 Ana Derge’nin esas adı Hacer’dir. Uzun boyluymuş, tahmini iki metreye yakın.. Bir hayli de güçlü kuvvetli.. Erkeklerden daha cesur, daha yiğit bir kadınmş.. Bir keresinde, Dersim Katliamı’nda karşılaştığı iki askerden her birini bir eliyle yakalar.. Ve bunların kafalarını birbirine çarparak yere atar. Ana Derge, Kırdım’da 6 uzun yıllar Harse Yenge’ye komşuluk yapar. Evleri yanyana olduğundan gece gündüz görüşürlermiş.. Bu arada o, zaman zaman da Sayder’den bahsedermiş.. Harse Yenge diyor Ana Derge derdi ki: „Sayder beni almaya geldiğinde ben daha ufak tefek bir şeydim, çok küçüktüm.. Sayder’i sorarsan, o öyleydi ki.. kaya gibi bir erkekti.. Boyu benim boyum kadar değildi ama güçlü kuvvetliydi.. Burnuna yakıştırdığı uzun bir bıyığı vardı.. Sonra bıyığı, saçı, kaşı ve kirpikleri simsiyahtı.. böyle parlıyorlardı.. Çok yakışıklı bir erkekti.. Sayder’in birinci eşinden çocukları
Page 1 and 2: kızılbaş saresur Mayıs 2014 - S
Page 3 and 4: kızılbaş - sayfa 3 - sayı 38 -
Page 35 and 36: kızılbaş - sayfa 35 - mayıs 38
Page 37: kızılbaş - sayfa 37 - sayı 38 -

2014-05 Kizilbas 38

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?