Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
kızılbaş - sayfa 37 - sayı <strong>38</strong> - mayıs <strong>2014</strong> - http://www.kizilbas.biz - tel: 00 49 (0) 177 502 88 53<br />
ana derge ile sayder ve sey qaji’nin rüyası<br />
Munzur CÖMERT<br />
Sey Qaji, <strong>38</strong> öncesi Dersim’de yaşamış,<br />
küçüğünden büyüğüne, kadınından erkeğine<br />
bütün kesimlerce çok sevilen<br />
ve sayılan bir halk aşığıdır. Ünü kendi<br />
köyünün dışına taşmış, namı o daha<br />
hayattayken efsaneleşmiştir. Verdiği<br />
bütün ürünler kendi anadiliyledir. Bir<br />
başka deyişle; Sey Qaji, Zazaca dilinin<br />
Dersimce şivesi şairidir. Hatırlatmak<br />
maksadıyla söylemeliyim ki, o, bugünki<br />
anlamda modern medya olanaklarından<br />
mahrumdur. Eserleri, sözlü<br />
gelenekle nesilden nesile, dilden dile<br />
ve telden tele taşınarak 21. yüzyıla gelmeyi<br />
başarmış bir ustadır.<br />
Ürünlerine gelirsek.. Sey Qaji’nin<br />
ürünleri geniş bir yelpazeyi kapsayan<br />
bir çeşitlilik sergilemekte. Her<br />
şeyden önce o, halkın dertlerine tercüman<br />
olmuş bir halk aşığıdır. Yavuz<br />
Selim’den bu yana, tam beş yüz yıl<br />
dertten yana Dersim’de çok sıkıntı<br />
çekildi. Osmanlı’da seferler yapıldı..<br />
Cumhuriyet’te hareketler düzenlendi..<br />
Kısmen Rus işgali yaşandı.. Ermeni<br />
katliamını ve tehcirini gördü.. Aşiret<br />
kavgaları ve doğal felaketler oldu zaman<br />
zaman.. Bir de <strong>38</strong> Dersim Katliamı..<br />
Halk kültüründe ağıtlar, yaşanan<br />
bu ve benzeri acıları dile getiren<br />
yaratmalardır. Sey Qaji’nin ağıtları,<br />
Dersim’in bu acılarınından doğan ihtiyacını<br />
gidermeye yöneliktir. Ama o<br />
yalnız ağıt söylemedi elbette.. Aşk şarkıları,<br />
maniler, iş şarkıları ve deyişler<br />
söyledi. Bunlardan kimisi bize kadar<br />
ulaştıysa da, maalesef çoğu yitip gitti..<br />
Birçok sebebi var bunun. Sanırım başlıca<br />
sebebi yazılıp kayıt altına alınmamalarıdır.<br />
Kızılbaş kimliğinden ötürü<br />
beş yüz yıldır olağanüstü şartların hüküm<br />
sürdüğü bir bölgedir Dersim. Resmi<br />
İslam, temel referans kaynakları<br />
olan Kuran ve hadisleri öğretmek maksadıyla<br />
medreselerde okuma yazma<br />
öğretmiş; bu, yer yer kimi sözlü halk<br />
kültürü ürünlerinin yazılı olarak kayıt<br />
altına alınmasına da vesile olmuştur.<br />
İnançsal olarak medreselerin geçerliliğinden<br />
Dersim’de söz edilemez.. Kızıl<br />
Deli Seyit Ali Sultan’ın bir beyitinde<br />
söylediği „Biz bir ayet okuruz hiç<br />
Kuran’a benzemez / Bu bizim imanımız<br />
bir imana benzemez“ esasından<br />
hareket eden babalar, Kuran’ı Samiti,<br />
yani yazılı Kuran’ı „Osman’ın Kitabı“<br />
olarak gördüklerinden onu asla öğrenme<br />
gereği duymamış ve dolayısıyla da<br />
inançlarıyla bağdaşmadığından, haklı<br />
olarak bir tek medrese dahi Dersim’de<br />
açılmamıştır. Dersimliler, kuşatılmış<br />
bir coğrafyada olağanüstü şartlarda<br />
hayatlarını zar zor idame ettiklerinden,<br />
inançlarını ve kültürlerini kayıt<br />
altına alabilecek kurumlar yaratmada<br />
maalesef çağın gerisinde kaldılar. Bu<br />
ve benzeri sebepler okur yazar oranını<br />
negatif olarak etkilemiştir. Bundan,<br />
ne yazık ki Sey Qaji de dahil bir bütün<br />
olarak halk kültürü nasibini almıştır.<br />
Sey Qaji, Dersim alevi ocaklarından<br />
Sey Sabun Ocağı’na mensup bir erendir.<br />
Aleviliğin, pratikta şiir ve müzikle<br />
icra edilmesi Sey Qaji’yi etkiliyen<br />
önemli bir faktördür. Gelenek de var<br />
elbette.. Burada, hem bir usta-çırak<br />
ilişkisi temel alınarak nesilden nesile<br />
aktarılan tecrübeler var; hem de başkalarından<br />
etkilenme yoluyla bu işe<br />
gönül verme.. Bir diğer esas faktör<br />
de onun görme engelli olmasıdır. Bu<br />
durum, onun diğer duyu organlarını<br />
pozitif olarak daha da geliştirmiştir.<br />
Öyle ki, <strong>38</strong> öncesi Dersim’de gözleri<br />
olanlardan daha iyi, daha net bir biçimde<br />
mertlikleri namertlikleri, acıları<br />
sevinçleri, iyilikleri kötülükleri, sevdaları<br />
kavgaları gönül gözüyle, aklıyla<br />
görmüş, bunları sazına ve sözüne bütün<br />
hisleriyle taşımıştır.<br />
Yeri gelmişken söylüyorum.. Halk kültüründe<br />
halklara düşmanlık, kültürlere<br />
düşmanlık, dillere düşmanlık ve ırkçılk<br />
gibi halkları karşı karşıya getirebilecek<br />
düşüncelere yer verilmez. Hiç bir halkın<br />
kültüründe kötülük yoktur.. Ama<br />
sınıflar vardır, halk kültüründe de sınıfların<br />
varlığı gözardı edilemez.. Sınıflar,<br />
tarihsel olarak işbölümünden doğmuş<br />
ve onlardan da soyut sanat oluşmuştur.<br />
Bunlar, sanata kendi sınıfsal değerlerini<br />
her zaman yansıtırlar. Halk kültürüde<br />
de bu değerler görünür. Halk<br />
ozanlarının yarattığı ürünler mutlaka<br />
bir ihtiyaçtan kaynaklanır ve halkın bir<br />
gereksinmesini karşılamaya yöneliktir.<br />
Ozan, halkın düşünce, değer ve hislerini<br />
en etkileyici bir şekilde eserine yansıtmaya<br />
çalışır. Oturup ticari kaygılarla<br />
ürünler yapmaz. Onu harekete geçiren<br />
önce insan hayatıdır; doğa ve insanın<br />
doğayla ilişkisidir; toplum ve bir bütün<br />
olarak o toplumu oluşturan biraylerin<br />
birbirleriyle kurdukları ilişkilerdir.<br />
Yaratmalarında bunları en iyi biçimde<br />
dile getiren ozanı halk sahiplenir. Sey<br />
Qaji bunlardan biridir.<br />
Dersim, alevi tarihinde çok önemli bir<br />
rol oynar. Ayrıca alevi kurumsallığı<br />
açısındandan da Dersim kendine has<br />
bir özgünlük sergiler. Çok sayıda ocak<br />
olmasına rağmen, Hacı Bektaş’a bağlı<br />
olanlar birkaçı geçmez. Anadolu’da<br />
Hacı Bektaş Dergâhı’ndan sonra adeta<br />
bu dergâhın işlevini yüklenmiş ikinci<br />
merkez Dersim’dir. Onun rakibi değil,<br />
tarhi koşulların bir zorlaması ve şekillendirmesi<br />
olmalı.. Dersim ocaklarının<br />
serçeşmesi yine Dersim ocaklarıdır.<br />
Yani bir misalle bunu somuta indirgersem:<br />
Kureşan Ocağının ekseriyeti<br />
Baba Mansur Ocağına bağlıdır; Baba<br />
Mansur Ocağı ekseriyetle Sey Sabun<br />
Ocağına bağlı.. Burada her ocak neredeyse<br />
kendine has bir sürekle aleviliği<br />
icra etmekte ve sadece Dersim’e değil,<br />
Dersim’i çevreleyen illere de hizmet<br />
vermekteler.. Zazaca bilen ocaklar bu<br />
dili konuşan taliplere, Türkçe ve Kürtçe<br />
konuşan ocaklar da bu dilleri konuşanlara<br />
hizmette kusur etmemişlerdir.<br />
Sey Qaji de bir ocağın mensubudur. O<br />
da yoluna hizmet etmiştir. Talipleriyle<br />
buluşmak maksadıyla kar kış demeden<br />
dağlar dereler aşmış, köy köy, mezra<br />
mezra dolaşmıştır. Bu faliyet onun düşünce<br />
dünyasını beslemiş, daha da zenginleştirmiştir.<br />
Yolunu yolağını bilen,<br />
özüne sadık her alevi gibi, o da kendi<br />
köyünde yaşasa bile evrenselliği yakalamış<br />
bir dünya vatandaşıdır.<br />
Halk ozanları ürünlerinde esas olarak<br />
insanı anlatırlar. Sadece Sey Qaji değil<br />
Homeros da insanı anlatır; Dede<br />
Korkut, Aşık Veysel, Evdale Zeynıke<br />
de.. Dil onun biçimsel yanını teşkil<br />
eder. Bundan ötürüdür ki halk kültürü<br />
içerksel olarak evrenseldir. Sey<br />
Qaji’nin evrensel bir dünya vatandaşı<br />
olduğu tespiti, aynı zamanda simgesel<br />
olarak Dersimlinin kimliğini de oluşturan<br />
öğeleri içinde barındırır. Bu öğeleri<br />
kısaca bazı örneklerle besleyerek<br />
belirliyelim:
Change language