Zooloji Ders

5/17/2013
Canlı Çeşitliliği
Yaşamın Kısa Tarihi
~1 myö. İnsan Meteoriti !!!!
~65 myö.Bilinen ailelerin %16’sı yok olmuş.
~200 myö.Bilinen ailelerin %22’si yok olmuş.
~251 myö.Bilinen türlerin %95’i yok olmuş.
~365 myö.Bilinen ailelerin %22’si yok olmuş.
~440 myö.Bilinen ailelerin %25’i yok olmuş.
Çok hücrelilerin ortaya çıkışı (~800–600 myö)
Dünyanın yaşı ~ 4.6 milyar yıl
1

5/17/2013
Canlı Çeşitliliği
‣ Zoologlar bu güne kadar 1,5 milyon hayvan türü tanımlamıştır.
‣ Bilinen tüm hayvanların ilk sayımı 1758 yılında yapılmıştır.
‣ 4236 hayvan türü (Systema Nature – C.Linnaeus).
‣ Şuana kadar tanımlanmış hayvan türleri «tüm yaşayan hayvanların» %20’si dir.
‣ Şuanda bilinen türler Geçmiş devirlerde yaşamış türlerin %1’dir. %99 yok olmuş!!
Beş alem sınıflandırması
2

5/17/2013
Üç Domain sınıflandırması - Bacteria, Archaea, Eukarya
Hayvanların Sınıflandırılması
‣ Günümüzde hayvanların sınıflandırılması ,
‣ İsveç’li bilim adamı Carolus Linnaeus (1707-1778)’nin ilk kez önerdiği
‣ “Binomial Nomenclature” (İki isimle adlandırma yasası) kaideleri
uygulanmaktadır.
‣ Yani hayvanlar, bilimsel olarak iki ayrı isimle adlandırılırlar.
‣ İlki yani genus ismi hayvanın cinsini,
‣ ikincisi yani species ismi ise türünü belirler.
‣ Kural olarak, cins isimleri daima büyük harfle başlar, tür isimleri ise küçük
harfle yazılır.
‣ Ayrıca, tür adını ilk kez veren kişinin adı ve türü adlandırdığı tarih de tür
ismini takiben yazılır.
‣ Örn., Neurergus crocatus Cope, 1862 (Benekli semender).
3

5/17/2013
Hayvanların Sınıflandırılması
‣ Birbirine yakın türlerin bir araya getirilmesi ile oluşturulan kategoriye genus;
‣ benzer cinslerin oluşturduğu kategoriye familya;
‣ benzer familyaların oluşturduğuna ordo;
‣ benzer ordoların oluştırduğuna classis;
‣ benzer classislerin oluşturduğuna phylum,
‣ ve bilinen tüm hayvan filumlarının oluşturdukları en yüksek sistematik
kategoriye de regnum denir ki,
‣ hayvanlarda regnum animalia’dır.
‣ Belli bir türün sınıflandırılmasında bu sistematik kategoriler yetersiz
kalıyorsa, gerektiğinde –sub veya –super ön ekleri (prefix) kullanılarak ilave
kategoriler oluşturulabilir.
Hayvanların Sınıflandırılması
Taksonomik Kategorilere Örnekler
İnsan
Ev Sıçanı
Anadolu Su
Kurbağası
Hamam Böceği
Alem- Kingdom Animalia Animalia Animalia Animalia
Şube - Phylum Chordata Chordata Chordata Arthropoda
Altışube- Subphylum Vertebrata Vertebrata Vertebrata Uniramia
Sınıf - Classis Mammalia Mammalia Amphibia Insecta
Altsınıf - Subclassis Eutheria Eutheria — Pterygota
Takım -Ordo Primates Rodentia Anura Blattodea
Alttakım - Subordo Anthropoidea — -
Aile - Familia Hominidae Muridae Ranidae Blattidae
Altaile - Subfamilia — — Raninae -
Cins - Genus Homo Rattus Pelophylax Blatta
Tür - Species Homo sapiens Rattus rattus Pelophylax bedriagae Blatta orientalis
Carolus Linnaeus - Binomial Nomenklatür (İkili isimlendirme)
4

5/17/2013
Hayvanların Sınıflandırılması
Sınıflandırmada tür altında da sistematik kategoriler kullanmak gerekir. Bu durumda,
belli bir türe ait olan ancak birbirlerinden çok küçük farklarla ayrılan böyle gruplara
alttür (subspecies) şeklinde, tür altında bir üçüncü isim daha verilir. Yani “Trinomial
Nomenclatura” yasası uygulanır.
Ör: Mertensiella luschani luschani, M. l. finikensis, M. l. antalyana.
Türlere isim veririken:
1. İsimlendirme hayvanın yaşadığı bölgeye göre yapılabilir,
Lacerta anatolica, Mertensiella caucasica gibi.
2. Hayvanın belirgin bir özelliğine göre yapılabilir,
Lacerta trilineata gibi.
3. İsimlendirme ünlü bir kişinin adından yararlanabilinir,
Cyrtodactylus basoglui, Mertensiella luschani gibi.
4. Yakıştırma ile ya da keyfi isimlendirme yapılabilir,
Arbutus unedo (unum tantum edo’dan) Koca yemiş, Dağ yemişi
Crocidura leucodon arispa (arı sıpası-Elmalı-Antalya)
Hayvanların Sınıflandırılması
‣ Sistematik kategorilerin bazıları daima aynı son ekler (postfix) ile sonuçlanır.
Bu kategorler şunlardır:
‣ Superfamilia ...................... -oidea
‣ Familia ............................... -idae
‣ Subfamilia .......................... –inae
‣ Tribus ................................. –ini
‣ Bunların üzerindeki kategoriler için belli son ekler yoktur. Ancak hepsi
çoğunluk ifade eder.
5

5/17/2013
Dünya üzerinde bilinen Canlı Çeşitliliği
Kategori Tür sayısı Toplam
Omurgalılar
Memeliler 5,490
Kuşlar 9,998
Sürüngenler 9,084
Kurbağalar 6,433
Balıklar 31,300
Toplam Omurgalılar 62,305
Omurgasızlar
Insects 1,000,000
Spiders and scorpions 102,248
Molluscs 85,000
Crustaceans 47,000
Corals 2,175
Others 68,827
Toplam Omurgasızlar 1,305,250
Bitkiler
Flowering plants (angiosperms) 281,821
Conifers (gymnosperms) 1,021
Ferns and horsetails 12,000
Mosses 16,236
Red and green algae 10,134
Toplam Bitkiler 321,212
Others
Likenler 17,000
Mantarlar 31,496
Kahverengi algler 3,067
Toplam Diğerleri 51,563
Toplam Tür Sayısı 1,740,330
Atasal Protist
Çok hücrelilik
Parazoa
Gerçek doku yok
Eumetazoa
Gerçek doku var
Radiata
Radial simetri ve
diploblatik
Bilateria
Bilateral Simetri ve
triploblatik
Boşluk yok
Asölomatlar Vücut Boşluğu
Reg.: Animalia’nın filogenisi
Coelomata
Vücut boşluğu mezodermle kaplı
Pseudocoelomata
Vücut boşluğu
mezodermle kaplı değil
Protostomata
Deuterostomata
6

5/17/2013
Cl.7. Mammalia
Cl.6. Aves
Cl.5. Reptilia
Cl.4. Amphibia
Cl.3. Osteichthyes
Cl.2. Chondrichthyes
Cl.1. Cyclostomata
Subphyl.2. Cephalochordata
Subphyl.1. Tunicata
Subphyl. Hemichordata*
Phyl. Echinodermata
Phy.: Chordata’nın filogenisi
Omurgalılar Biyolojisi
Atasal Kordat
Subphyl.3. Vertebrata - 64,000 tür
Subphyl.1. Tunicata
Subphyl.2. Cephalochordata
Cl.1. Cyclostomata
Cl.2. Chondrichthyes
Cl.3. Osteichthyes
Cl.4. Amphibia
Cl.5. Reptilia
Cl.6. Aves
Cl.7. Mammalia
7

5/17/2013
Cyclostomata
Chondrichthyes
Osteichthyes Amphibia Reptilia
Aves
Mammalia
65 myö
250 myö
545 myö
Phylum: Chordata
Subphylum 1: Tunicata
(Tulumlular, Mantolular,
Gömlekliler) veya Urochordata
(Kordası kuyruk tarafında olanlar)
Subphylum 2: Cephalochordata
(Kordası başa kadar uzananlar) veya
Acrania (kafatası olmayanlar)
Subphylum 3: Vertebrata
(Omurgalılar) veya
Craniata (kafatası olanlar)
Subphylum 4: Hemichordata
(Yarım İplikliler ) veya
Branchiotremata (Palamut Kurtları)
«incerta cedis»
8

5/17/2013
Cl.1.: Cyclostomata - Siklostomların Takımları
Petromyzon marinus
(1 m kadar-denizel)
Petromyzon marinus
Petromyzon marinus
Lampetra sp.
Ichthyomyzon sp. - K. Amerika’da-Limnik
Lampetra lanceolata -(Rize, İkizdere’de)
Cl.2.: Chondrichthyes (Kıkrdaklı Balıklar)
Carcharodon carcharias (Büyük Beyaz Köpek Balığı)
Her türlü balık, deniz kaplumbağası ve deniz memelisini yer. Balık sürülerini kovalayıp
kıyılara kadar yaklaşır. Yüzen insanlar için tehlikelidir. Denizlerimizde!
9

5/17/2013
Fam.: Rajidae (Tırpanalar= Adi Vatozlar)
Raja clavata (Adi Vatoz, Tırpana)
Disk kabaca Kuadriangular şekilli. Kuyruğun iyice gerisinde 2 Dorsal Yüzgeç ve
indirgenmiş bir kaudal yüzgeç bulunur. Kaudal kaslardan gelişmiş zayıf bir elektrik
organı vardır. Ovipardır. Yumurtalar 4 uzun uçlu boynuzsu bir kapsül içinde bırakılır.
Bentik organizmalarla beslenirler. Gelişmiş pektoral yüzgeçleri insan için yiyecek olarak
kullanılır. Atlas Okyanusu, Akdeniz ve Karadeniz’de yaşar.
Fam.: Chimaeridae (Kısa Burunlu Deniz Kedileri)
Kaudal Yüzgeç ve Anal Yüzgeç devamlıdır.
Hydrolagus sp.
Fam.: Callorhinchidae (Saban Burunlu Deniz Kedileri)
Callorhynchus sp. - (Saban Burunlu Deniz Kedisi)
10

5/17/2013
Cl.3.: Osteichthyes (Kemikli Balıklar)
Engraulis encrasicholus (Hamsi)
Karadeniz Bölgesi’nde ve bilhassa Sinop ve Trabzon kıyılarında yaygındır.
Ülkemizden 127 tatlısu balığı, 384 deniz balığı biliniyor
Salmo trutta (Alabalık)
Üreme döneminde
Denizden Tatlısuya
göç ederler(Anadrom).
Salmo salar
(Som Balığı)
K. Amerika’nın doğusu ve Avrupa
Silurus glanis (Yayın Balığı)
Fırat ve Dicle dışındaki, tüm yavaş akan derin suların dip
kısımlarında, çamurlu bölgelerde yaşar. Asırlık yaşar. Eti
lezzetlidir.
Vücutta depoladıkları yağı Sargasso denizine (Orta Amerikada Meksika Körfezine
yakın - Bermuda adası - Kuzey Atlantik) kadar yaptıkları yolculuk esnasında
kullanırlar. Ülkemizde Akdeniz’e dökülen akarsulardan tek tür bilinir.
Üreme döneminde Tatlısudan
Denize göç ederler (Katatrom).
Anguilla anguilla (Avrupa Yılan Balığı)
11

5/17/2013
Sparus aurata (Çipura)
Saatte 109 km.
Yüzebilir.Denizlerin
en hızlı yüzen balığı
Xiphias gladias (Kılıç Balığı)
Cl.4.: Amphibia (İki Yaşamlılar, Kurbağalar)
Ordo 1: Anura (=Salientia, Ecaudata)
(Kuyruksuz Kurbağalar)
Ordo 2: Urodela (=Caudata, Gradientia)
(Kuyruklu Kurbağalar)
Ordo 3: Apoda (=Gymnophioana, Coecilia)
(Bacaksız Kurbağalar)
Tüm hayatlarını tamamen suda;
(Typhlomolge, Perennibranchiata) veya
tamamen karada geçiren; (Mertensiella)
türleri de içerir.
• Deri çıplak (Apoda’da deri içinde küçük
pullar vardır!),
• Derileri bol bezli (Mukus-Seroz)
• Anamniot ve Poikilotherm’dirler.
Şekil. Günümüzde yaşayan amfibi gruplarına ilişkin temsili örnekler. a: Bir kuyruklu kurbağa, Kaplan
Semenderi (Ambystoma tigrinum) (ordo: Urodela); b: Bir kuyruksuz kurbağa, Leopar Kurbağası
(Rana pipiens) (ordo: Anura); c: Bir bacaksız kurbağa, Icthyophis glutinosus (ordo: Apoda).
12

5/17/2013
Anura (Kuyruksuz Kurbağalar)
# Aile: 54
# Cins: 437
# Tür: 6249 %88
Caudata (Kuyruklu Kurbağalar)
# Aile: 10
# Cins: 67
# Tür: 642 %9
Gymnophiona (Sösilyanlar)
# Aile: 10
# Cins: 35
# Tür: 192 %3
Şu anki bilinen tür sayısı 7,083 (Aralık 25, 2012) .
Dünya üzerindeki kurbağa çeşitliliği
13

5/17/2013
Japon Dev Semenderi 1.44 m boya ulaşabilir ve 50 yaşına kadar yaşayabilir.
Çin Dev Semenderi 1.80 m boya ulaşabilir. (ABD, Çin ve Japonya)
Dev Kurbağa
33 cm boyunda
Kamerun ve Gine’de
yaşıyor
14

5/17/2013
LC
Triturus karelinii ‐ Pürtüklü semender [12‐16 cm]
LC
Film
Hyla orientalis ‐ Ağaç kurbağası [5 cm]
15

5/17/2013
LC
Film
Pelophylax bedriagae ‐ Su kurbağası, Ova Kurbağası, Bataklık
Kurbağası [10 cm]
Cl.5.: Reptilia (Sürngenler)
Şekil. Aktüel sürüngen gruplarına ilişkin temsili örnekler. 1: Tuatara (Tepegöz,
Sphenodon; Ordo: Rhnychocephalia); 2: Kertenkele (Anolis; Ordo: Squamata, Subordo:
Sauria); 3: Çıngıraklı Yılan (Crotalus; Ordo: Squamata, Subordo: Serpentes); 4: Kara
Kaplumbağası (Testudo; ordo: Chelonia); 5: Mississipi Timsahı (Alligator; Ordo:
Crocodilia).
16

5/17/2013
Testudines (Kaplumbağalar) 326 tür
%3
Rhynchocephalia (Tuataralar) 1 tür

5/17/2013
Dünya üzerindeki sürüngen çeşitliliği
Ülkemizde kaç amfibi türü yaşamaktadır
Amphibia (Amfibiler, Kurbağalar) – 30 tür
Gymnophiona (Sösilyanlar) – Yok
Caudata (Kuyruklu kurbağalar) – 14 (% 47)
Anura (Kuyruksuz kurbağalar) – 16 (% 53)
Ülkemizde kaç sürüngen türü yaşamaktadır
Reptilia (Sürüngenler) – 133 tür
Testudines (Kaplumbağalar) - 10
Squamata – 123 tür - Kertenkeleler [66],
-Yılanlar [56]
- Halkalı kertenkeleler [1]
18

5/17/2013
Atlantik ve Akdeniz’de yaşar.
EN
Caretta caretta - Adi deniz kaplumbağası [76-110 cm]
Anatololacerta anatolica - Anadolu kaya kertenkelesi [23 cm]
19

5/17/2013
20 cm
30 cm
Güney Avrupa ve Türkiye’nin Trakya bölgesinde
Güney Avrupa, K. Afrika ve Güneybatı Asya’da
D. Karadeniz hariç,Türkiye’nin her tarafında bulunur.
Lacerta trilineata - İri yeşil kertenkele [30-50 cm]
20

5/17/2013
Chamaleo chamaleon - Adi bukalemun [25-30 cm]
Dolicophis caspius - Hazer yılanı [180 cm]
21

5/17/2013
Eirenis modestus - Uysal yılanı [50-70 cm]
Montivipera xanthina - Şeritli engerek [70-80 cm]
22

5/17/2013
Cl.6.: Aves (Kuşlar)
•Tüyler ile örtülü,
•kanatlı,
•iki ayak üzerinde yürüyen,
•homoitherm (sıcak kanlı),
•yumurta ile çoğalan, Omurgalılar
•Dünya üzerinde yaşayan 10000 Kuş türü var.
•Ülkemizde: 67 aileden +460 kuş türü.
•394 tür düzenli görülüyor.
•304 tür ürüyor.
•En küçük kuş 5cmArı Kuşu,
•en büyük ise 2.75 m Devekuşlarıdır.
23

5/17/2013
Leylek - Ciconia ciconia
Kumru - Streptopelia decaocto
24

5/17/2013
Kara Bakal - Erkek
Boz Bakal - Dişi
Karatavuk - Turdus merula
Cl.7.: Mammalia (Memeliler)
• Kıllara ile örtülü,
• Orta kulakta 3 kemik bulunur,
• dişilerde süt bezleri,
• homoitherm (sıcak kanlı),
• Vivipar, Omurgalılar
•Dünya üzerinde yaşayan 5702 tür.
•Ülkemizde: 169 tür.
•En küçük memeli 3-4 cm Bombus arısı yarasası,
•en büyük ise 33 m Mavi Balina.
•En büyük karasal memeli Afrika fili
25

5/17/2013
Gaga uzun ve yassılaşmıştır. Tek türü bilinir.
Sucul bir türdür. Parmaklar arasında yüzme zarı vardır. Kuyruk yassıdır. Erkeklerin
arka bacaklarının topuk kısmında zehir bezine bağlantılı bir mahmuz bulunur.
Nehir kenarlarında açtıkları 12 m kadar tünellerde yuvalanır. Besinlerini tatlısu
omurgasızları oluşturur. Avustralya’nın doğusu ve Tasmanya’da.
Gaga uzamış ve silindir şeklindedir. Diş bulunmaz, keratin kabartılar bulunur.
Dilleri uzun, hareketli ve yapışkandır. Bu sayede termit ve karıncalarla beslenirler.
Kılları çoğunlukla kirpilerinkine benzer şekilde dikenler halini almıştır. Bu nedenle
bazen “Karınca Kirpileri” olarak da isimlendirilirler. Ormanlık bölgelerde yaşarlar.
Avustralya, Tasmanya ve Yeni Gine'de yaşarlar. 5 türü bilinir .
Avustralya’da yaşar.
Kuyruk kısadır.
Dişler tek yumurta bırakır.
26

5/17/2013
Avustralya’da yaşar.
Macropus rufus (İri Kızıl Kanguru)
Kuyruk dinlenme anında bir destek,
sıçrayarak ilerleme anında ise bir denge
organı gibidir. 14 m kadar atlayabilirler.
Bayağı vaşak (Lynx lynx)
27

5/17/2013
Bozayı (Ursus arctos)
Familia 2: Castoridae (Kunduzgiller)
68 cm
Castor fiber (Kunduz)
Kuyruk
‣ Avrupa ve Yurdumuzda yaşayan en
büyük kemirici türüdür.
‣ Kuyruk geniş ve dorso-ventral basık
olup, pullar ile kaplıdır.
‣ Ormanlık yerlerde dere ve göl
civarında, Esasen alaca karanlık ve
geceleyin aktiftir.
‣ Çok ürkek olup, genelde suda bulunur.
10 dakika kadar su altında kalabilir.
‣ Aile veya koloni halinde yaşarlar.
‣ Dalları yığarak yuva yaparlar, yuva girişi
suya açılır.
Familia 3: Hystricidae (Oklu Kirpigiller)
Hystrix indica (Oklu Kirpi)
‣ Sırt taraf uzun dikenlerle kaplıdır.
‣ Kurak dağ yamaçlarında kamufle olabilecek
yerlerde yaşar. Kışın fazla hareketli değildir.
‣ Tehlike anında yumak olur ve dikenlerini
oynatarak ses çıkartır.
‣ Ekseriyetle yalnız yaşar ve tabii oyuklarda
yuvalanırlar.
28

5/17/2013
• Hint oklu kirpisi (Hystrix indica). Ege, Akdeniz
ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin çalılık
alanlarında rastlanir.
• Yabani tavşan (Lepus europaeus)
29

5/17/2013
Familia: Delphinidae (Yunusgiller)
Dişli Balinalar (Odontoceti) en çok türü bulunan ailesidir. Vücut 1-9 m arasında
değişir. Başın uç tarafı az veya çok şekilde gaga şeklindedir. 3 altaileye (Orcininae,
Delphininae ve Lissodelphinae) ayrılır. Bazı türleri aşağıda verilmiştir.
Orcinus orca (Katil Balina, Orka)
Yunusgillerin en büyüğüdür. Ergin erkekte uzunluk 9 m, dişide 6 m’dir. Göğüs yüzgeçleri
yuvarlak olup büyüktür. Üçgen şeklinde olan sırt yüzgeci oldukça büyük olup, yüksekliği
erkeklerde 50 cm kadardır. Yeni doğan yavrular 2 m kadardır. Kozmopolit dağılış
gösterir. Saldırgan bir türdür. Sadece balıklarla beslenmez. Balıklar yanında köpek
balıkları, sefalopodlar, hatta yunuslar ve foklar ile de beslenirler. Genelde 20-30 bireyden
oluşan gruplar halinde bulunurlar ve grup halindeki foklara saldırırlar. Bununla birlikte,
delfinariumlarda bakıcılarına son derece alışırlar.
Familia 2: Balaenopteridae (Oluklu Balinalar)
Boyun ve göğüs bölgesinde 70-120 adet boyuna oluk taşıyan balinalardır. Bu
nedenle oluklu balinalar olarak adlandırılır. Çeneler öne doğru sivridir. üst çenede
500-900 kadar balen bulunur. Balenler oldukça kısa olup en fazla 1 m kadardır.
30 m
Sırt yüzgeci
Kozmopolit-Akdeniz’de de görülebilir
Boyuna oluklar
Balaenoptera musculus (Mavi Balina)
Dünyada yaşamış ve yaşamakta olan hayvan türlerinin en büyüğüdür.
Sahil sularını tercih
10-15 m
eder. Avlanması
ilginçtir: suyun
derinliğinden spiral
şekilde yüzeye doğru
çıkarken, düzenli
aralıklarla nefes
Megaptera novaeangliae (Kambur Balina)
bırakır. Bu şekilde
suyun yüzeyinde
Göğüs yüzgeçleri dar ve çok uzundur (cins ismi!)
krillerin birikmesini
30

5/17/2013
Familia: Ursidae (Ayıgiller)
Familia: Felidae (Kedigiller)
Ursus arctos (Kahverengi Ayı)
Panthera pardus (Pars, Leopar)
Felis silvestris
(Yaban Kedisi)
Panthera tigris (Kaplan)
Lynx lynx (Vaşak)
Familia 4: Pongidae (Orang-Utangiller, İnsan Maymunları)
• Gerek vücut yapısı, gerekse akıllılık bakımından diğer hayvanlar içinde insana
en yakın formlardır.
• Ağırlık 45-290 kg, arasında değişir.
• Kuyruk bulunmaz. Kollar bacaklara nazaran daha uzundur.
• Vücutta bilhassa omuzlar ve kollar uzun kıllarla örtülüdür.
Pongo pygmaeus (Orang-Utan)
Java, Borneo ve civar adalarda yaşar
31

5/17/2013
Gorilla gorilla (Goril)
Primatların en büyüğüdür. Erkeklerde ağırlık 300 kg kadar olabilir. Postu siyah veya
kahverengi siyah, yüz, el ve ayaklar çıplaktır. Tropik Afrika 'da iki alttür halindedir:
• G. gorilla gorilla Batı Afrika'da düzlük yerlerde yaşar.
• G. gorilla beringei ise Orta Afrika'da 3500 m kadar yükseklikteki dağlarda yaşar.
Pan troglodytes (Şempanze)
Vücut tamamen siyah kıllarla örtülüdür. Tropik Afrika'nın batısında yaşar.
32

5/17/2013
Familia: Hominidae (İnsanlar)
Aktüel olarak tek tür; Homo sapiens ile temsil edilir. Vücut yapısı, kan
reaksiyonları, hemoglobin yapısı bakımından Pongidae (İnsan Maymunları) ile
yakın akrabadır.
Homo sapiens (İnsan)
Australopithecus, Homo habilis, Homo erectus,Néanderthal veeeeeeeeeee
33