Moleküler Epidemiyoloji - Halk SaÄlıÄı AD, Ege Ãniversitesi Tıp Fak.
Moleküler Epidemiyoloji - Halk SaÄlıÄı AD, Ege Ãniversitesi Tıp Fak.
Moleküler Epidemiyoloji - Halk SaÄlıÄı AD, Ege Ãniversitesi Tıp Fak.
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Moleküler ler <strong>Epidemiyoloji</strong><br />
Dr. Gül G Kitapçıoğlu
• Moleküler<br />
ler epidemioloji kavramı<br />
• Moleküler ler epidemiyolojinin amaçlar<br />
ları<br />
• Tıp p ve halk sağlığı<br />
ile ilişkisini kavramak<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
2
Moleküler ler <strong>Epidemiyoloji</strong><br />
• Toplumlarda ve ailelerde, hastalıklar<br />
kların<br />
kontrolü, , dağı<br />
ğılımı, , etiyolojilerinde,<br />
moleküler ler düzeyde d<br />
tanımlanm<br />
mlanmış<br />
çevresel risk faktörleri ve potansiyel<br />
genetik faktörlerin katkılar<br />
larını araştırır.<br />
r.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
3
Genetik – Moleküler<br />
ler<br />
<strong>Epidemiyoloji</strong><br />
• Genetik epidemiyoloji genlerle bütün b n olarak ilgilenirken,<br />
moleküler ler epidemiyoloji hastalıklarla ilişkili ve duyarlı<br />
olan genlerle ilgilenir.<br />
• Genetik epidemiyolojiden farklı olarak enfeksiyon<br />
etkenleri ve çevresel risk faktörleri ile de ilgilenir.<br />
• Moleküler ler epidemiyolojide dikkat edilmesi gereken<br />
noktalardan birisi de, kullanılacak lacak moleküler ler testlerin,<br />
birer tarama testi olduğudur.<br />
udur.<br />
• Moleküler ler epidemiyolojik çalışmalarda kullanılacak<br />
lacak<br />
moleküler ler testlerin epidemiyolojik tarama testi kriterleri<br />
açısından değerlendirilmesi erlendirilmesi gerekir.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
4
Approaches to the identification of susceptibility genes<br />
Rebbeck TR. Cancer 1999
• Moleküler ler epidemiyoloji 21. yy araştırmac<br />
rmacıların n en çok<br />
ilgilendiği i ve en önemli alanlardan biridir.<br />
• İnsan<br />
Genum Projesi ile Klinik tıp t p / Toplum sağlığı<br />
arasında kritik bir bağ oluşturmaktad<br />
turmaktadır<br />
• İyi düzenlenmid<br />
zenlenmiş toplum tabanlı moleküler ler epidemiyoloji<br />
araştırma rma düzenekleri d<br />
olmazsa yeni saptanmış<br />
Duyarlı<br />
Kılıcı genler ile hastalığı<br />
ığın n ilgisini saptamak imkansız<br />
olurdu<br />
• Sonuç olarak İnsan<br />
Genum Projesi nin değerlendirilirken<br />
erlendirilirken<br />
sosyal, legal ve etik tartış<br />
ışmaları, , toplum sağlığı<br />
koruyucu<br />
stratejileri ve tıbbi t<br />
tanı yöntemleri geliştirilmesinde<br />
vazgeçilmez<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
6
• Sağlık k sorunlarının<br />
– Ortaya çıkarılması<br />
– Araştırılmas<br />
lması<br />
– Analizi<br />
<strong>Epidemiyoloji</strong><br />
• Koruyucu hekimlik ve halk sağlığı<br />
ığının<br />
bilimsel temelidir.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
7
İnsan Genom Projesi<br />
• 1985 de projelenmiş<br />
• 1988 de NIH (Ulusal Sağlık Enst)ve amerikan<br />
Enerji birliği i tarafından finanse edilmiş<br />
• 1990 da çalışma başlam<br />
lamış<br />
• 2001 de Science da yayınlanm<br />
nlanmış<br />
• Amaç: : 24 insan kromozomunun fiziksel haritasını<br />
oluşturmak<br />
• İnsandaki genetik varyasyonları ortaya koymak<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
8
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
9
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
10
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
11
Moleküler ler epidemiyoloji<br />
1. <strong>Epidemiyoloji</strong> bilimini temel olarak alır.<br />
2. Hastalıklar<br />
kların n yayılımını ve etiyolojideki etkenleri<br />
tanımlamak için i in moleküler ler biyolojinin<br />
tekniklerinden yararlanır.<br />
r.<br />
3. Hastalıklar<br />
kların n gelişmesinde risk faktörü olan<br />
genlerin, moleküllerin llerin ve mekanizmaların<br />
incelenmesi sayesinde hastalıklar<br />
kların<br />
patogenezini daha iyi anlaşı<br />
şılmasına yardımc<br />
mcı<br />
olur.<br />
4. Çevresel etkilenimde taraf tutmayı azaltır.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
12
Moleküler ler <strong>Epidemiyoloji</strong><br />
Araştırma rma DüzenekleriD<br />
• Olgu- Kontrol<br />
• Kohort<br />
• Kesitsel<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
13
Olgu - Kontrol Tipi En Uygun<br />
Düzenektir<br />
• Beslenme, çevresel maruziyet gibi maruziyetin biyolojik<br />
markerlarından<br />
farklı olarak genetik markerlar, , hasta<br />
yatkınl<br />
nlığı<br />
için in güvenilir g<br />
göstergelerdir.<br />
g<br />
• Olgu – Kontrol araştırmalar<br />
rmaları; çok sayıda genden oluşan<br />
gen havuzunda diğer risk faktörleri ve gen çevre<br />
etkileşimleri imleri arasında bir balık k oltası gibi etkenleri ayırd<br />
etmeye yardımc<br />
mcıdır.<br />
• Özellikle sık s k görülmeyen g<br />
doğumsal<br />
defektler ve özel<br />
kanser türleri t<br />
için i in olgu-kontrol<br />
çalışmaları çok uygundur.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
14
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
15
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
16
• Genel epidemiyolojiden farklı olarak moleküler<br />
ler<br />
epidemiyoloji çeşitli<br />
özel yolaklar, hastalık<br />
gelişmesinde risk oluşmas<br />
masına katkıda bulunan<br />
molekül l ve genler aracılığı<br />
ığı ile hastalık<br />
patogenezini kavramayı arttırır.<br />
r.<br />
• Örneğin pozitif aile öyküsünden<br />
çok konakçı<br />
yatkınl<br />
nlığını sağlayan genetik belirleyiciler<br />
üzerinde durur<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
17
Tip 1 Diabetes Mellitus (T1-DM)<br />
• Genelde çocukluk döneminde d<br />
ortaya çıkan bu hastalık<br />
nadir olarak görülmekle g<br />
birlikte hastalık k tablosunun<br />
ciddiyetinden dolayı oldukça önemlidir.<br />
• Bu hastalıkta en duyarlı genler altınc<br />
ncı kromozomun kısa k<br />
kolundaki HLA bölgesindedir. b<br />
HLA bölgesindeki b<br />
DQ<br />
genleri, antijeni yardımc<br />
mcı T hücrelerine h<br />
sunar ve immün<br />
sistemde görev g<br />
alırlar.<br />
• DQ genlerindeki değişiklikler,<br />
iklikler, immün sistemde<br />
aksaklıklara klara neden olurlar ve DQ gen değişiklikleri iklikleri T1-DM<br />
hastalarında saptanan en iyi genetik göstergedir. g<br />
Bu gen<br />
değişikli<br />
ikliği i olan kişilerde ilerde T1-DM oluşma riski 15 kat<br />
fazladır15<br />
r15-19. 19.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
18
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
19
• Maruziyet<br />
• İç ortam dozu<br />
• Biyolojik etkin düzeyd<br />
• Erken biyolojik etki<br />
• Değişmi<br />
miş yapı fonksiyon<br />
• Klinik hastalık<br />
• Prognostik Farklılık<br />
M<br />
İD<br />
BED<br />
EBE<br />
DYF<br />
KH<br />
PF<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
20
Maruziyet<br />
İç ortam dozu<br />
Biyolojik etkin düzeyd<br />
Erken biyolojik etki<br />
Değişmi<br />
miş yapı fonksiyon<br />
Klinik hastalık<br />
Prognostik Farklılık<br />
M<br />
İD<br />
BED<br />
EBE<br />
DYF<br />
KH<br />
PF<br />
1. M ↔ İD Maruziyet göstergesinin<br />
g<br />
Validasyonu<br />
2. İD ↔ BED<br />
Doz değerlendirme<br />
erlendirme<br />
3. BED ↔ EBE<br />
Doz ve erken biyolojik etki İlişkisi<br />
4. EBE ↔ DYF<br />
Etkinin Patojenitesinin değerlendirilmesi<br />
erlendirilmesi<br />
5. DYF ↔ KH<br />
Preklinik Göstergenin (Marker)<br />
Validasyonu<br />
6. KH ↔PF<br />
Prognostik markerın validasyonu<br />
7. M ↔ BED<br />
Maruziyet markerının validasyonu<br />
8. M ↔ EBE<br />
Etki markerı ile maruziyet arası ilişki<br />
9. M ↔ DYF<br />
Patojenik etki markerı ile maruziyet<br />
10. M ↔ KH<br />
Maruziyet hastalık<br />
11. M ↔ PF<br />
Maruziyet ve hastalık şiddeti<br />
12. İD ↔ EBE<br />
Doz ve erken biyolojik etki<br />
13. İD ↔ DYF<br />
Doz ve preklinik etki<br />
14. İD ↔ KH<br />
Doz ve klinik hastalık<br />
15. İD ↔ PF<br />
Doz ve Hastalık şiddeti<br />
16. BED ↔ DYF<br />
Doz ve preklinik etki ilişkisini en iyi<br />
gösteren düzenekd<br />
17. BED ↔ KH<br />
Doz ve hastalık k ; Risk belirleyici<br />
18. BED ↔ PF<br />
Doz ve Hastalık şiddeti<br />
19. EBE ↔ KH<br />
Hastalığ<br />
ığa a ilişkin<br />
markerın validasyonu<br />
20. EBE ↔ PF<br />
Hastalık şiddet<br />
markerının validasyonu<br />
21. DYF ↔ PF<br />
Hastalık şiddeti ile preklinik markernın<br />
validasyonu<br />
22. 1 ile 21 arası çalışmaların n tekrarlanması etki değiştirici<br />
duyarlılığı<br />
ığını belirler<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
21
Moleküler ler <strong>Epidemiyoloji</strong>de Risk<br />
<strong>Fak</strong>törleri Yaklaşı<br />
şımı<br />
• Çevresel<br />
• Enfeksiyon ajanları<br />
• Maruziyet Biyo-<br />
Göstergeleri<br />
• Sitogenetik anomaliler<br />
• Genetik<br />
• Genetik göstergelerg<br />
• Mutasyonlar<br />
• Immunolojik<br />
Göstergeler<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
22
Moleküler ler <strong>Epidemiyoloji</strong>k Çalışma<br />
Planlarken Testlerin;<br />
• Uygun, Geçerli, erli, tekrar edilebilir ve<br />
standardize edilebilirliği<br />
• Uygulanacak biyolojik kaynakların<br />
ulaşı<br />
şılabilir olması<br />
• Etik ve sosyal kabule uygun olması<br />
• Hızlı ve maliyet etkin olduğu<br />
• Yüksek duyarlılık k ve seçicili<br />
iciliği<br />
sorgulanmalıdır.<br />
r.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
23
Moleküler ler <strong>Epidemiyoloji</strong>de<br />
Kullanılan lan Göstergeler(Marker)<br />
G<br />
• Duyarlılık<br />
• Maruziyet<br />
• Etki<br />
• Hastalık<br />
Genler<br />
DNA Parçac<br />
acıkları<br />
Viruslar<br />
Antikorlar<br />
Mutasyonlar<br />
Moleküler ler Tanı<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
24
Risk<br />
EPIDEMIYOLOJİ<br />
PROFILİ<br />
•yaş<br />
• cinsiyet<br />
•etnik<br />
•Sigara<br />
• Aile öyküsü<br />
• İş<br />
•alkol<br />
• Diyet<br />
GEN – ÇEVRE ETKİLEŞİMİ<br />
GENETIK PROFIL<br />
• Karsinojen metabolik<br />
•Hücre siklusu, apoptosis<br />
• genomik stabilite bozukluğu<br />
• DNA tamir<br />
MİKROÇEVRESEL<br />
SİSTEMIKSTEMIK FAKTÖRLER<br />
FAKTÖRLER<br />
• hormon veya Büyüme <strong>Fak</strong>t<br />
• inflamasyon<br />
• immun yanıtlar<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
25
Çevre<br />
Hücre Ölümü<br />
Karsinojen<br />
Faz I Enzimlerinin<br />
Metabolik Aktivasyonu<br />
P450<br />
Reaktif<br />
Arametabolitler<br />
Replikasyon<br />
Hücre Kontrolü<br />
H-ras, p53, p21<br />
DNA<br />
eklenti<br />
Genetik<br />
Hasar<br />
Metabolik detoksifikasyon<br />
Faz II enzimler,<br />
GST<br />
NAT, UGT<br />
Salgılama<br />
DNA onarım<br />
XRCC1<br />
Normal DNA<br />
KANSER<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
26
p53 pek çok stres durumunda alıcı özellikte<br />
Stres koşulları<br />
Onkojenik stres<br />
p53<br />
Aktivitesinin<br />
düzenlenmesi<br />
p53<br />
Proteinlere bağlanma<br />
Genotoksik Stres<br />
UV, X-ray<br />
Karsinojenler,<br />
p53<br />
p53<br />
Genotoksik olmayan<br />
stres<br />
Hypoksi, Isı artışı<br />
GF azalması,<br />
Redoks,<br />
Sitokinler<br />
Hedef genlerin<br />
uyarılması<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
27
• Cytochrome P450 en güçg<br />
üçlü detoksifikasyon<br />
enzim ailesi,<br />
• Belirli toksinlere özgün n 100 den fazla genetik<br />
varyasyonu var,<br />
• P450 ait sorunlarda Porfiri grubu hem sentez<br />
problemleri ortaya çıkar<br />
• P450 ; H2 blokerleri, antasidler, , SSRI inhibitörleri<br />
(Prozac, Paxil, Zoloft,.,) tarafından baskılan<br />
lanır.<br />
• Çoklu kimyasal duyarlılığı<br />
ığı / Çevresel Hastalıklar<br />
ve bazı sendromlardan sorumlu<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
28
• Normal hücreden h<br />
neoplastik hücreye h<br />
transforme olma süres<br />
reçlerinde genetik etki<br />
mekanizması bakımından<br />
üç farklı gen<br />
grubunun rolü olduğunu unu göstermig<br />
stermiştir: tir:<br />
• Proto-onkogenler,<br />
onkogenler,<br />
• Tümör r baskılay<br />
layıcı genler,<br />
• DNA onarım m genleri.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
29
Bireysel Risk Yaklaşı<br />
şımı<br />
<br />
<br />
<br />
Kansere neden olan ajanlara duyarlılık<br />
“neden bazı sigara kullananlar kanser olurken bazılar<br />
ları<br />
olmuyor”<br />
Bağı<br />
ğımlılık k davranışı<br />
farklılıklar<br />
kları<br />
“Bazıları bırakırken rken diğerleri neden bırakamazb<br />
rakamaz”<br />
Kanser gelişmesi ve ilerlemesinde<br />
farklılıklar<br />
klar<br />
“neden bazı kanser hastaları tedaviye olumlu yanıt t verir”<br />
“Niçin in bazı hastalarda hastalık progresif ilerleyici özellik<br />
gösterirken diğerlerinde bu olmaz”<br />
Moleküler ler epidemiyoloji bu kavramlara ışık k tutar<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
30
Proto-onkogenler<br />
onkogenler<br />
• Proto-onkogenler onkogenler normal hücresel h<br />
genler,<br />
• Aktive olan mutant formlarının n hücrede h<br />
oluşmas<br />
ması<br />
(ekspresyonları) ) sonucu hücresel h<br />
çoğalma<br />
mekanizmasının n proliferasyon yönünde y nde<br />
bozulması<br />
• Apopitoz ile ilgili genler de genetik etki<br />
mekanizmaları açısında proto-onkogen onkogen grubunda<br />
yer alabilir, apopitozu düzenleyen bazı genler<br />
özellikleri nedeniyle farklı bir katagoriye<br />
alınabilirler.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
31
Tümör r baskılay<br />
layıcı genler<br />
• Tümör r baskılay<br />
layıcı genler normal koşullarda<br />
hücre<br />
proliferasyonunun kontrol edilmesinden<br />
sorumlu<br />
– İnaktive<br />
olduklarında tümört<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
32
TP53<br />
‣TP53 geni tümor baskılayıcı , 17. kromozomun<br />
kısa kolunda yer alır<br />
‣Bu gen 393 amino asidi kodlar<br />
‣p53 proteini transkription faktörü (Kopyalama)<br />
pek çok genin kodlayıcısı.<br />
‣p53 protein insan kanserlerinin 50% sinden<br />
çoğunda TP53 geninde inaktive olduğu<br />
‣p53 inaktive olduğunda tümor hücrelerinin<br />
çoğalma hızı kontrol edilemez<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
33
DNA onarım m genleri<br />
• DNA onarım m mekanizmasından ndan sorumlu enzimleri<br />
kodlayan genlerde konstitüsyonel<br />
syonel mutasyonlar kansere<br />
yüksek eğilime<br />
• DNA onarım m mekanizması bozuklukları xeroderma<br />
pigmentosum, ataxia telangectasia, Fanconi anemisi, ve<br />
Bloom sendromu gibi hastalıklarda gözlenmektedirg<br />
• Dokuların n yıkımına y<br />
neden olan proteazlar veya benzeri<br />
enzimler, vasküler<br />
geçirgenlik faktörler gibi çeşitli<br />
proteinleri kodlayan genlerin kanserle ilişkileri<br />
gösterilmiştir.<br />
tir.<br />
• Programlı hücre<br />
ölümünü (apopitoz)) düzenleyen d<br />
genlerin<br />
de kanserdeki rolü çok sayıda araştırma rma ile gösterimiştir.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
34
Biyolojik GöstergelerG<br />
(Biomarkerlar)<br />
• Biyolojik sistemler veya olaylara ait<br />
göstergeler<br />
• Biyolojik sistemlerde maruziyet veya<br />
mutajen, karsinojen ya da toksik etkilere<br />
bağlı oluşan değişiklikler.<br />
iklikler.<br />
• Bu değişiklikler iklikler fizyolojik, alt hücresel h<br />
(subsellüler)) veya moleküler ler düzeyde d<br />
olabilir.<br />
• Doku, hücre h<br />
veya vücut v<br />
sıvılars<br />
ları gibi<br />
biyolojik ortamlarda ölçülebilir.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
35
BIOMARKER’LAR<br />
(Karsinojenik)<br />
Aflatoxin B1-DNA eklenti KC ve üriner sist Aflatoksinin yol açtığı genetik hasar<br />
KC kanseri için artmış risk<br />
PAH-DNA eklenti Kan,Akciğer Genetik hasar, kanser riski<br />
Polisiklik Aromatik Plasenta Kirli hava, sigara<br />
hidrokarbonlar<br />
4-aminobiphenyl- Kan Aktif veya pasif sigara dumanı<br />
Hemoglobin eklentisi<br />
Thymine glycol İdrar oksitleyici nedeniyle<br />
(oxide olmuş DNA baz)<br />
Genetik hasar<br />
Tumor Baskılayıcı gen Meme, akciğer Çeşitli kanserlere artmış risk<br />
p53 karaciğer vb.. Mutasyon nedeniyle<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
36
Biyomarker Sınıflama<br />
(0. DışD<br />
ortam doz belirleyici)<br />
1. İç ortam doz belirleyici<br />
2. Biyolojik etkili doz belirleyici<br />
3. Biyolojik yanıt t belirleyici<br />
4. (Subklinik(<br />
Subklinik) ) Hastalık k belirleyici<br />
5. Duyarlılık k belirleyici<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
37
İç Ortam Belirleyicileri<br />
Marker<br />
Kotinin<br />
Kurşun<br />
un<br />
Aflatoksin<br />
Mutagenez<br />
ölçümleri<br />
Maruziyet<br />
Sigara Nikotini<br />
Çevresel kurşun<br />
un<br />
Yiyecek maddeleri<br />
Kimyasal<br />
mutajenler<br />
Biyolojik Ortam<br />
Vücut SıvılarS<br />
ları<br />
Vücut sıvılars<br />
ları ve dokular (Saç,<br />
tırnak )<br />
Vücut sıvılars<br />
ları<br />
Vücut sıvılars<br />
ları<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
38
Biyolojik Yanıt t Belirleyicileri<br />
Marker<br />
Kromozomal<br />
Bozukluk<br />
Nokta Mutasyonu<br />
Onkojen<br />
Aktivasyonu<br />
Asetilkolin Stearaz<br />
Maruziyet<br />
Mutajenik<br />
Kimyasallar<br />
Mutajenik<br />
Kimyasallar<br />
Kimyasal<br />
Karsinojenler<br />
Organik Fosfat<br />
Pestisitler<br />
Biyolojik Ortam<br />
WBC LökositlerL<br />
WBC LökositlerL<br />
Doku<br />
Plazma<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
39
Biyolojik etkin Doz Belirleyiciler<br />
Marker<br />
DNA Adduct<br />
(Eklenti)<br />
Protein Adducts<br />
(Hemoglobin)<br />
Maruziyet<br />
Benzo(a)piren<br />
Etilen Oksit<br />
Biyolojik Ortam<br />
WBC LökositlerL<br />
RBC Eritrositler<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
40
Subklinik Hastalık k GöstergeleriG<br />
Marker<br />
Serum Alfa-fetoprotein<br />
fetoprotein<br />
Hastalık<br />
Karaciğer, GIS, Fetal Nöral<br />
tüp defekti<br />
Karsinoembryonik Antijen<br />
GIS Hastalıklar<br />
kları ve kanserleri<br />
Tumor spesifik Antijen<br />
Mutagenez Ölçümleri<br />
Çeşitli Kanserler<br />
Vücut sıvılars<br />
ları<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
41
Duyarlılık k GöstergeleriG<br />
Marker<br />
N-Asetil<br />
transferaz<br />
Aril<br />
Hidrokarbon<br />
Hidroksilaz<br />
Maruziyet<br />
Aromatik Aminler<br />
Sigara<br />
Biyolojik Ortam<br />
Mesane kanseri<br />
Akciğer<br />
Ca<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
42
Biyomarker Çalışmalarının n Amacı<br />
1 Maruziyet geçerlili<br />
erliliği i saptaması<br />
2 Hastalığı<br />
ığın( n(subklinik) ) tanımlanmas<br />
mlanması<br />
3 Homojenöz hastalıklar<br />
kların n sınıflamass<br />
flaması<br />
4 Bireysel Duyarlılık<br />
5 Müdahalenin M<br />
Uygunluğunun<br />
unun Ölçümü<br />
6 Nedensellik<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
43
Brüksel Lahanası Alımı ve Biyoaktivitesinin<br />
ölçütü (marker) olarak Üriner<br />
N-asetil<br />
sisteinil allil isothiosiyanat Düzeyleri<br />
Hwang ES, Jeffery EH. Food Chem Toxicol. . 2003<br />
Dec;41(12):1817<br />
;41(12):1817-25). 25).<br />
• Maruziyetin geçerlili<br />
erliliğinin inin değerlendirilmesi<br />
erlendirilmesi<br />
(1)<br />
• Nedensellik mekanizması (6)<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
44
Meme Tümörlerinde T<br />
Doku Mikroarray<br />
Çalışması.<br />
Zhang DH, Salto-Tellez<br />
M, Chiu LL, Shen L, Koay<br />
ES. Life Sci. . 2003 Nov 7;73(25):3189-99.<br />
99.<br />
• Homojenöz Hastalık k SınıflandS<br />
flandırması(3)<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
45
Kolorektal Neoplazilerde Tarama biyomarkerı<br />
olarak Fekal kalprotektin Düzeylerinin<br />
Prospektif Değerlendirmesi.<br />
erlendirmesi.<br />
Limburg PJ, Devens ME, Harrington JJ, Diehl NN,<br />
Mahoney DW, Ahlquist DA. Am J Gastroenterol.<br />
2003 Oct;98(10):2299<br />
;98(10):2299-305.<br />
• Hastalığı<br />
ığın( n(subklinik) ) tanımlanmas<br />
mlanması(2)<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
46
Androjen Reseptör r Geninde Polimorfik CAG<br />
tekrarları, , Prostat Spesifik Antijen<br />
Polimorfizmi ve Prostat Kanseri Riski<br />
Gsur A, Preyer M, Haidinger G, Zidek T, Madersbacher S,<br />
Schatzl G, Marberger M, Vutuc C, Micksche M.<br />
Carcinogenesis. . 2002 Oct;23(10):1647<br />
;23(10):1647-51.<br />
• Bireysel Duyarlılık(4)<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
47
Yüksek Oranda Meyve ve Sebze Alımına<br />
Uyumda Plazma Karotenoidleri ve Askorbik<br />
Asidin Biyomarker Olarak Kullanılmas<br />
lmasına<br />
Yönelik Pilot Çalışma.<br />
Le Marchand L, Hankin JH, Carter FS, Essling C,<br />
Luffey D, Franke AA, Wilkens LR, Cooney RV,<br />
Kolonel LN. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev.<br />
1994 Apr-May;3(3):245<br />
May;3(3):245-51. 51.<br />
• Müdahalenin Uygunluğunun<br />
unun Ölçümü (5)<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
48
Moleküler ler epidemiyolojide,<br />
Temel hedefler<br />
1. Moleküler ler epidemiyolojik çalışmalarla<br />
önlenebilecek sağlık k problemlerinin saptanması,<br />
2. Ülkenin epidemiyoloji ve moleküler ler biyolojideki<br />
yeterliliklerinin analizi,<br />
3. Tıbbi araştırmac<br />
rmacıların, epidemiyologların, halk<br />
sağlığı<br />
birimlerinin, özel sektörün n ve devlet<br />
görevlilerinin katılımı ile multidisipliner bilgi<br />
bankalarının n ve bilgi ağlara<br />
larının n kurulması,<br />
4. Ulusal morbidite ve mortalitenin önde gelen<br />
nedenlerini epidemiyolojik olarak ortaya<br />
koyabilmek için i in gerekli araştırmalar<br />
rmaların n yapılmas<br />
lması,<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
49
Moleküler ler epidemiyolojide,<br />
Temel hedefler<br />
5. Ulusal sağlık k politikasının n odak noktası olması<br />
gereken, koruma ve kontrol projelerinin<br />
hastalıklara<br />
özel olarak oluşturulmas<br />
turulması,<br />
6. Moleküler ler epidemiyoloji alanında nda kısa k<br />
ve uzun<br />
vadeli eğitim e<br />
programlarının n geliştirilmesi,<br />
7. Yurt dışıd<br />
ışında gerçekle<br />
ekleştirilen<br />
çalışmaların n takibi,<br />
8. Yurt içinde i inde yapılan<br />
çalışmaların n ve elde edilen<br />
başar<br />
arıların n diğer<br />
ülkelere de duyurulması ve<br />
uluslararası sağlığ<br />
ığa a katkıda bulunulması.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
50
• Biyoteknoloji pahalı, , akılc<br />
lcı olması ve ülke<br />
gereksinimlerine yanıt t verebilmesi gerekir.<br />
• Teknolojik çöpl<br />
plükler<br />
• Moleküler ler epidemiyoloji konusunda<br />
personel eğitimi e<br />
sadece gelişmekte olan<br />
ülkelerde değil; tüm t m dünya d<br />
ülkelerinde<br />
sınırlıdır.<br />
r.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
51
Gelişmekte Olan Ülkeler<br />
İçin Moleküler<br />
ler<br />
<strong>Epidemiyoloji</strong>nin Önemi<br />
• Bulaşı<br />
şıcı hastalıklar<br />
kların n kontrolünde nde moleküler<br />
ler<br />
epidemiyolojinin halk sağlığı<br />
çalışmalarında<br />
kullanılmas<br />
lmasının n katkısı<br />
• Asya ülkelerinde<br />
önemli bir problem olan Hepatit B<br />
(HBV) enfeksiyonu, rekombinant DNA teknolojisi<br />
(polimeraz<br />
zincir reaksiyonu (PZR) gibi) sayesinde daha<br />
çabuk ve daha doğru bir şekilde tespit edilebilir hale<br />
gelmiştir.<br />
• Rekombinant DNA teknolojisi sayesinde daha güvenli, g<br />
etkili ve ucuz HBV aşıa<br />
şıları üretilmiştir. tir. Bunlara ek olarak<br />
uygun aşıa<br />
şılama politikalarının n geliştirilmesi ile Çin'de<br />
epidemik durumda bulunan HBV enfeksiyonuna karşı<br />
önemli başar<br />
arılar elde edilmiştir<br />
tir.<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
52
• AİDS'in tanı ve tedavisi için i in de gelişmi<br />
miş<br />
biyoteknolojik çalışmalara gereksinim<br />
duyulmakta.<br />
• Gelişmekte olan ülkeler endüstrile<br />
strileştikçe e bulaşı<br />
şıcı<br />
olmayan hastalıklar<br />
kların n sıkls<br />
klığında da artış<br />
gözlenmektedir.<br />
• Artış<br />
gösteren hastalıklar<br />
kların n başı<br />
şında<br />
– kalp hastalıklar<br />
kları,<br />
– insüline<br />
bağı<br />
ğımlı olmayan diabetes mellitus,<br />
– obezite,<br />
– meslek hastalıklar<br />
kları ve<br />
– kanser gelmektedir<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
53
• İnsan Genomu Projesi sayesinde, kalıtsal ve<br />
kronik hastalıklar konusundaki bilgi ve beceriler<br />
gittikçe e artmaktadır. r. Sadece kalıtsal hastalığı<br />
olanlar değil, taşı<br />
şıyıcı olanlar da saptanabilmekte<br />
• Özellikle Doğu u Akdeniz ülkelerinde<br />
prenatal,<br />
yeni doğan ve evlilik öncesi taramalarını doğru<br />
ve ucuz bir şekilde yapabilecek laboratuarlar<br />
kurulmalıdır.<br />
r.<br />
• Bu laboratuarlar, toplumun gereksinim duyan<br />
kesimlerine ulaştırılabilmeli<br />
labilmeli<br />
• Bu konuda uygulanacak politikaların n geliştirilmesi<br />
de halk sağlığı<br />
birimlerinin görevidir. g<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
54
• Toplumsal açıdan a<br />
çok<br />
önemli olan ve salgınlara<br />
neden olan su ve besinlerle bulaşabilen<br />
abilen<br />
bakteriyel, parazitik ve viral hastalıklar da<br />
rekombinant DNA teknolojisinin bir uygulaması<br />
olan PZR ile, geleneksel yöntemlerden y<br />
daha<br />
doğru olarak ve çok daha kısa k<br />
sürede s<br />
(4-6 6 saat)<br />
saptanabilmektedir.<br />
• PZR günümüzde, g<br />
salgınlar<br />
nları önlemede tartışı<br />
ışılmalı<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
55
• Moleküler ler epidemiyoloji, farklı konuşma<br />
dillerine sahiplermiş ve birbirlerinden çok<br />
farklı düşünüyorlarmış<br />
gibi görünen g<br />
moleküler ler biyologlarla halk sağlığı<br />
çalışanlarının n birlikte çalışmasını gerektirir<br />
<br />
Dr. Gül G l Kitapçıoğlu<br />
56
Change language