gıda katkı maddeleri
gıda katkı maddeleri
gıda katkı maddeleri
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Gülengül MERMER
SUNUM PLANI<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Gıda Katkı Maddelerinin Tarihçesi<br />
Gıda Katkı Maddesinin Tanımı<br />
Gıda Katkı Maddelerinin Kullanım Amaçları<br />
Gıda Katkı Maddelerinde Yasal Olmayan<br />
Uygulamalar<br />
Gıda Katkı Maddeleriyle İlgili Yasal Düzenlemeler<br />
Gıda Katkı Maddelerinde Toksikolojik<br />
Değerlendirme<br />
Gıda Katkı Maddelerinin Sınıflandırılması<br />
Küreselleşme ve Gıda Güvenliği<br />
Sonuç ve Öneriler<br />
2
TARİHÇESİ<br />
‣ Günümüzde tüketiciye sunulan gıdaların<br />
birçoğu kimyasal madde içermektedir.<br />
‣ Bu kimyasal maddelerden çoğu gıdanın<br />
doğal bileşenleri olup, karbonhidratlar,<br />
yağlar, proteinler, vitaminler ve mineraller<br />
olarak sınıflandırılmaktadırlar.<br />
4
TARİHÇESİ<br />
Bu doğal bileşenlerin yanı sıra<br />
gıdalara istenilerek katılan<br />
veya istenilmediği halde bulaşan<br />
birçok kimyasal maddeler de<br />
vardır.<br />
5
TARİHÇESİ<br />
Tuz<br />
(M.Ö. 3000)<br />
Odun<br />
tütsüsü<br />
(M.Ö. 900)<br />
bilinen en eski katkı kullanma yöntemleri<br />
6
TARİHÇESİ<br />
Orta Çağda<br />
tuz, tütsü ve nitrat<br />
M.Ö. 50. yy’da<br />
tuz, odun tütsüsü<br />
ve baharat<br />
7
TARİHÇESİ<br />
‣ Mısırlılar ilk kez gıda boyalarını kullanmışlardır<br />
( 3500 yıl kadar önce)<br />
‣ 1856’ da “Aniline Purple” yapay boya maddesi<br />
kullanılması<br />
‣ 19. yy’ da gıda katkı <strong>maddeleri</strong>nin kullanılması<br />
(Sanayileşme; benzoik asit, sodyum karbonat,<br />
sakkarin kullanılması)<br />
8
TARİHÇESİ<br />
‣ Tarihsel süreç içinde katkı <strong>maddeleri</strong> her<br />
zaman yararlı amaçlar için kullanılmamıştır.<br />
‣ Bu dönemlerde katkıların zararlı veya ucuz<br />
dolgu <strong>maddeleri</strong> olarak kullanımlarını önlemek<br />
amacıyla yasalar çıkarılmıştır.<br />
9
TARİHÇESİ<br />
beyaz toz<br />
boraks<br />
formaldehit<br />
10
TARİHÇESİ<br />
‣ Gelişen teknoloji; gıda saklama yöntemlerinin<br />
de geliştirilmesine etki etmiştir.<br />
‣ Katkı <strong>maddeleri</strong>nin duyusal veya teknolojik<br />
karakterlerini geliştirmek amacıyla<br />
kullanılmıştır.<br />
11
TARİHÇESİ<br />
‣ Gıda katkı <strong>maddeleri</strong>nin dünya pazarı<br />
1900’lü yıllarda 10 milyar dolardır.<br />
‣ 21. yüzyılda bu pazarın daha da<br />
büyümesi beklenmektedir.<br />
12
Tek başına gıda olmayan<br />
ancak gıdalara üretim,<br />
işleme, depolama veya<br />
ambalajlama gibi aşamalarda<br />
katılan madde<br />
veya madde karışımları<br />
14
Belirli bir amaçla kullanımları<br />
sonucunda direkt veya<br />
indirekt şekilde gıdanın<br />
bileşeni haline gelen veya<br />
karakteristiklerini değiştiren<br />
maddeler<br />
15
“ Tek başına gıda olarak<br />
kullanılmayan ve gıdanın tipik bir<br />
bileşeni olmayan besleyici değeri<br />
olsun veya olmasın,imalat,işleme,<br />
hazırlama,uygulama,paketleme,<br />
ambalajlama,taşıma,muhafaza ve<br />
depo aşamalarında,gıdalara<br />
teknolojik amaçla katılan yada bu<br />
gıdaların içinde veya yan<br />
ürünlerinde doğrudan veya dolaylı<br />
olarak bir bileşeni haline gelen<br />
veya bunların karakteristiklerini<br />
değiştiren maddeler”<br />
16
Bu tanım ;<br />
Gıdalara istenilmediği halde<br />
bulaşan kontaminantları<br />
veya<br />
besleyici kaliteyi arttırmak<br />
amacıyla katılan<br />
<strong>maddeleri</strong><br />
içermemektedir.<br />
17
GIDA KATKI MADDELERİNİN<br />
KULLANIM AMAÇLARI<br />
‣ Gıdaların raf ömrünün uzatılması<br />
‣ Gıdaların duyusal özelliklerinin geliştirilmesi<br />
‣ Gıda, kalite karakteristiklerinin korunması<br />
‣ Gıda hazırlanmasında yardımcı olarak<br />
‣ Besleyici değerin korunması<br />
18
GIDA KATKI MADDELERİNDE<br />
YASAL OLMAYAN UYGULAMALAR<br />
Kötü kalitede veya bozulmuş gıdayı maskeleme,<br />
gıdaları hatalı işleme, taklit gıda yapımı ve<br />
tüketiciyi aldatma<br />
Ürünün besleyici değerini azaltma<br />
İstenilen etkiyi oluşturacak teknik miktardan<br />
fazla kullanma<br />
Katkıların yerini tutabilecek işleme ve ambalaj<br />
tekniklerine uymama<br />
19
GIDA KATKI MADDELERİNİN<br />
KULLANIMIYLA İLGİLİ ÇALIŞMALAR<br />
VE DÜZENLEMELER<br />
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (Food and<br />
Agriculture Organization-FAO),<br />
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ),<br />
Bu konuda uluslar arası bir örgüt olmasa da ABD’nin<br />
Gıda ve İlaç İdaresi (Food and Drug Administration-<br />
FDA)<br />
20
GIDA KATKI MADDELERİ İLE<br />
İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER<br />
Uluslar Arası<br />
Gıda Kodeksi<br />
Komitesi(CAC)<br />
Birleşik<br />
Gıda<br />
Katkıları<br />
Uzman<br />
Komitesi (JECFA)<br />
Gıda Katkı ve<br />
Kontamimantları<br />
Kodeksi<br />
Komitesi(CCFAC)<br />
21
GIDA KODEKS KOMİSYONU<br />
(Codex Alimentarius Comission- CAC).<br />
Gıdalarla ilgili standartları<br />
oluşturur ve düzenlemeleri<br />
yapar,<br />
konuyla ilgili<br />
dökümanları hazırlar.<br />
22
GIDA KATKI VE KONTAMİMANTLARI<br />
KODEKSİ KOMİTESİ<br />
(CCFAC)<br />
Gıda Gıda katkıları ile ilgili sınırlamalar getirmek ve bu<br />
<strong>maddeleri</strong>n gıdalarda bulunmasına izin<br />
verebilecek maksimum miktarlarını belirlemek<br />
23
BİRLEŞİK GIDA KATKILARI UZMAN<br />
KOMİTESİ-JECFA<br />
(Joint<br />
FAO/WHO Expert Committee On Food Additives)<br />
☯ Gıdalardaki toksikolojik değerlendirmeleri<br />
yaparak katkı <strong>maddeleri</strong>nin listelerini hazırlamak<br />
☯Gıdalarda katkı <strong>maddeleri</strong>nin analizleri ile ilgili<br />
yöntemleri geliştirmek<br />
☯Uzman Uzman kişilerden oluşmaktadır.<br />
24
JECFA<br />
A GRUBU<br />
Kullanımda olan gıda katkı <strong>maddeleri</strong><br />
1. Tüm değerlendirmeleri yapılmış ve günlük<br />
alınabilecek dozları (ADI-acceptable daily<br />
intake) belirlenmiş kullanımına izin verilmiş<br />
olanlar,<br />
2. Değerlendirmeleri henüz tamamlanmamış<br />
ancak günlük alınabilecek dozları belirlenerek<br />
geçici olarak kullanıma izin verilmiş olanlar<br />
25
JECFA<br />
B GRUBU<br />
Bu gruptaki <strong>maddeleri</strong>n değerlendirmeleri<br />
tamamlanmamıştır.<br />
1. Değerlendirmelere başlanmış ancak günlük<br />
alınabilecek dozları belirlenmemiş olanlar,<br />
2. Değerlendirmeye alınması için bekleyen<br />
maddeler yer almaktadır.<br />
26
JECFA<br />
C GRUBU<br />
Toksikolojik araştırmalar sonucunda<br />
insan sağlığı üzerinde<br />
etkileri nedeniyle kullanımına<br />
izin verilmeyen<br />
veya sınırlı koşullarda ve<br />
miktarlarda kullanımına izin verilen<br />
sakıncalı maddeler.<br />
27
Spesifikasyonlar mg /kg vücut ağırlığı<br />
başına günlük alınabilecek miktarlar JECFA<br />
tarafından değerlendirilir.<br />
FAO ve WHO raporlarında yayınlanır.<br />
INS belirler.<br />
28
ÜLKEMİZDE<br />
Ülkemizde katkı <strong>maddeleri</strong> ile ilgili 1983 yılında<br />
SSYB tarafından bir yönetmelik çıkarılmış.<br />
1997’ de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Türk Gıda<br />
Kodeksi Yönetmeliği (TGKY) çıkarmış.<br />
E Kodları bu kodeks tarafından açıklanmıştır.<br />
29
ÜLKEMİZDE YASAL SÜREÇ<br />
Hititler’de 3500 yıl öncesine “Komşunun etini<br />
zehirleme”, “Komşunu aldatma”<br />
1485 Fatih Sultan Mehmet<br />
1501 Sultan II. Beyazıt<br />
1930 cumhuriyet dönemi 1593 sayılı “Umumi<br />
Hıfzısıhha Kanunu” yetkili merci Sağlık Bakanlığı ve<br />
1580 sayılı “Belediye Kanunu”(nüfusu 10,000üzeri<br />
belediyelerin Sağlık Bakanlığı sorumluluğunda gıda<br />
kontrolü yapabilecekleri)<br />
30
ÜLKEMİZDE YASAL SÜREÇ<br />
1942 “Gıda Nizamnamesi”(SB)<br />
1952 “Gıda Maddeleri Tüzüğü”(SB)<br />
1972 “Gıda İşleri Genel Müdürlüğü”(Tarım Köy işleri<br />
Bakanlığına yetki)(sonra kapatılıyor)<br />
EK 2 ile gıda konusunda yetkilendirilen Ticaret,<br />
Sanayi, Gümrük ve Tekel, Adalet ve İçişleri<br />
bakanlıkları ile, Standartlar Enstitüsü, Hazine ve Dış<br />
Ticaret Müsteşarlıkları……<br />
hizmet açısından yoğun bir ikilem ve kargaşa<br />
31
ÜLKEMİZDE YASAL SÜREÇ<br />
1995 –560 sayılı Gıdaların Üretimi Tüketimi ve<br />
Denetlenmesine Dair KHK(SB)<br />
2004- 560 sayılı yasa 5179 olarak yasalaşmış (Yetki<br />
Tarım ve Köy işleri Bakanlığını verilmiştir)<br />
Gıda mevzuatının etkin ve verimli olarak yürürlüğe<br />
konması, uzun yıllardan bu yana yaşanan kargaşaya<br />
nokta koymak yönünden, gerekli ve önemlidir.<br />
32
"Her madde zehirdir, zehir ile<br />
zehir olmayanı ayıran<br />
dozdur"<br />
Paracelsus<br />
33
GIDA KATKI MADDELERİNDE<br />
TOKSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME<br />
Tavsiye edilen dozlardan daha yüksek<br />
miktarlarda kullanıldıklarında toksik etki<br />
oluşturmaktadırlar.<br />
34
Toksikolojik değerlendirme uluslar arası<br />
boyutta ele alınmaktadır.<br />
• Akut<br />
• Genetik<br />
• Farmakokinetik<br />
• Mutajenik<br />
• Karsinojenik<br />
35
CAC ve JECFA tarafından yapılan<br />
toksikolojik değerlendirmede madde ile ilgili<br />
NOAEL değeri saptanır.<br />
NOAEL: Diyette çeşitli<br />
konsantrasyonlarda yer alabilen bir<br />
maddenin daha yüksek dozlarda toksik<br />
etkiye neden olmayacak minimum doz.<br />
ADI: (Kabul edilebilir Günlük Alım)<br />
Bir insanın söz konusu katkıyı günlük<br />
olarak tüketebileceği miktar<br />
(Yaş ve Kilo)<br />
36
CAC ‘ye göre (1992)<br />
Kalınlaştırıcılar<br />
Koruyucular<br />
Köpürtme ajanları<br />
Köpürtmeyi önleyici ajanlar<br />
Lezzet arttırıcılar<br />
Nem vericiler<br />
Parlatma ajanları<br />
38
CAC ‘ye göre (1992)<br />
Renklendiriciler<br />
Renk stabilizasyon ajanları<br />
Sıkılaştırıcı ajanlar<br />
Stabilizörler<br />
Tadlandırıcılar<br />
Topaklanmayı önleyiciler<br />
Un işleme ajanları<br />
39
CAC ‘ye göre (1992)<br />
Antioksidanlar<br />
Asitler<br />
Asitliği düzenleyiciler<br />
Emülgatörler<br />
Emülsifiye edici tuzlar<br />
Hacim attırıcılar<br />
İtici gazlar jelleştirme ajanları<br />
Kabartma ajanları<br />
40
ANTİOKSİDANLAR<br />
Gıdada yağ acılaşması ve renk değişimleri gibi<br />
oksidasyon reaksiyonları<br />
sonucunda oluşan<br />
bozulmaları<br />
önleyerek,<br />
raf ömrünü uzatır.<br />
(askorbik<br />
asit vb)<br />
41
Asitliği artırıp sıvının<br />
sahip olduğu hidrojen<br />
iyonu konsantrasyonunu<br />
düşürerek tat şiddetini<br />
artırırlar. Asetik asit..<br />
Gıdanın asitliği veya<br />
alkaliliğini değiştirir.<br />
ASİTLER VE ASİTLİĞİ<br />
DÜZENLEYİCİLER<br />
42
EMÜLGATÖR<br />
Gıdada yağ ve su<br />
gibi birbiri ile<br />
karışmayan iki<br />
veya daha fazla<br />
fazın karışmasını<br />
sağlar.<br />
(lesitin, sorbitan<br />
monostearat vb.)<br />
43
EMÜLSİFİYE EDİCİ TUZ<br />
Yağ ve suyun<br />
birbirlerine<br />
karışımını sağlar.<br />
(plastikleştirici)<br />
44
İTİCİ GAZ<br />
Gıdanın içinde<br />
bulunduğu kaptan<br />
dışarı fırlamasını<br />
sağlayan hava<br />
dışında bir gaz<br />
45
JELLEŞTİRME AJANI<br />
Gıdaya jel<br />
oluşumu ile<br />
doku<br />
kazandırır.<br />
(keçi boynuzu zamkı,<br />
pektin vb)<br />
46
KABARTMA AJANI<br />
Gaz açığa çıkararak<br />
hamurun hacmini<br />
arttırır.<br />
47
KORUYUCU<br />
(Antimikrobiyal<br />
maddeler )<br />
Gıdada<br />
mikroorganizmalar<br />
nedeniyle oluşan<br />
bozulmaları önleyerek<br />
raf ömrünü<br />
arttırır.(benzoik<br />
asit ve<br />
sodyum-potasyum tuzları..<br />
..)<br />
48
NEMLENDİRİCİLER<br />
Nem emici ve tutucu olarak<br />
işlev görürler..<br />
Özellikle kurutulmuş meyve<br />
endüstrisinde kullanılırlar.<br />
(gliserin, sorbit, propilen glikol…)<br />
49
KÖPÜRTME ve KÖPÜRTMEYİ<br />
ÖNLEYİCİ AJAN<br />
Sıvı veya katı bir gıda<br />
içerisinde gaz fazının<br />
oluşumunu veya tekdüze bir<br />
şekilde dağılımını sağlar.<br />
Köpürtmeyi önleyici ajan ise<br />
köpürmeyi önler veya azaltır.<br />
51
LEZZET ARTTIRICI<br />
Gıdadaki mevcut tat ve/veya kokuyu arttırır.<br />
Doğal olanlar (baharatlar,(<br />
zencefil, karanfil, vanilya..)<br />
Sentetik olanlar (aldehitler,(<br />
esterler, alkoller …)<br />
52
PARLATMA AJANI<br />
Gıdanın dış<br />
yüzeyinde<br />
parlak bir<br />
görünüm veya<br />
koruyucu bir<br />
tabaka<br />
oluşturur.<br />
53
RENKLENDİRİCİ<br />
Gıdaya renk kazandırır veya rengini onarır.<br />
alkolsüz içecekler, şekerlemeler, dondurmalar,<br />
pelteler, unlu ürünler, yapay toz içecekler, sakızlar,<br />
gofret-bisküvi ve kremalar<br />
54
RENKLENDİRİCİ<br />
<br />
<br />
<br />
Sentetik boyar maddeler, çoğunlukla petrolden<br />
üretilmektedirler ve toksik etkileri yüksektir<br />
(eritrosin, indigotin, sunset yellow, tartrazin vb.)<br />
Doğal/bitkisel veya hayvansal kaynaklı boyar<br />
maddeler (safran, klorofil, zerdaçal, vb.)<br />
Anorganik boyar maddeler, toksik etkileri yüksek<br />
olduğundan kullanımları sınırlıdır<br />
(demir oksitleri, karbon siyahı vb.)<br />
55
RENK STABİLİZASYON<br />
AJANI<br />
Gıdanın rengini stabilize eder,<br />
kalıcılığını sağlar<br />
56
TATLANDIRICI<br />
Şeker olmayan bir<br />
madde olup,gıdaya<br />
tatlı tat verir.<br />
(herhangi bir kalori<br />
katmadan<br />
tatlandırırlar)<br />
57
TOPAKLANMAYI ÖNLEYİCİ<br />
Gıdanın partiküllerinin birbirine<br />
yapışmasını önler.<br />
(Aluminyum<br />
silikat,<br />
trikalsiyum fosfat…)<br />
58
UN İŞLEME AJANI<br />
Unun pişme kalitesini veya<br />
rengini düzeltir.<br />
59
Gıda katkı <strong>maddeleri</strong>ni<br />
Tarım ve diğer genel<br />
politikalardan<br />
ayrı düşünmek<br />
mümkün değildir<br />
60
KÜRESELLEŞME VE GIDA<br />
GÜVENLİĞİ<br />
Gıda güvenliği,<br />
Gıdanın üretiminden tüketimine kimyasal, fiziksel,<br />
duyusal,biyolojik özelliklerini koruyarak sağlıklı ve<br />
güvenilir bir şekilde tüketiciye ulaştırılması bütünü<br />
Gıda güvenliği önlemleri ise tüketicilerin<br />
istenmeyen risklere karşı korunmasınıdır.<br />
61
KÜRESELLEŞME VE GIDA<br />
GATT’ ı Dünya Ticaret Örgütü ‘ ne dönüştüren DTÖ<br />
anlaşması(1993-1995),<br />
DTÖ ile Tarım Anlaşması, Sağlık ve Bitki Sağlığı<br />
Anlaşması-SPS (1995),<br />
Türkiye AB -Gümrük Birliği anlaşması(1996),<br />
GÜ’ lerin taahhütlerine, uymamaları, Böylece, GYÜ<br />
grubunda tarımsal üretim yapısı bozulmuş ve gıda<br />
ithalatına bağımlılıkları artmıştır,<br />
Uluslararası ticarette SPS önlemleri önemi, SPS<br />
limitlerine aykırılık nedeni ile ihracatta (kuru üzüm,<br />
yer fıstığı, kırmızı biber vd) sorunlarla karşılaşılması,<br />
62
KÜRESELLEŞME VE GIDA<br />
GÜVENLİĞİ<br />
DTÖ, IMF, DB’nın Türkiye’ye dayatmaları,<br />
Karlılık yaklaşımı,<br />
Destek kısıtlamaları,<br />
kota uygulamaları,<br />
Özelleştirmeyi meşrulaştırmaları( KİT, Et-Balık<br />
Kurumu gibi)<br />
Tarımsal üretimde giderilmesi olanaksız<br />
tahribat yapmıştır<br />
63
KÜRESELLEŞME VE GIDA<br />
GÜVENLİĞİ<br />
Nüfus artışı ve eşitsizliği “Gıda güvenliğini”<br />
dünyanın en önemli sorunu haline getirmiş,<br />
Tarım ve gıda günümüzün en stratejik sektörleri<br />
olmuş,<br />
Küreselleşme olgusu içerisinde çok uluslu<br />
tekeller güç kazanmış,<br />
Gelişmiş ülkelerin tarım ve gıda üzerindeki<br />
hakimiyet kurma istekleri artmış,<br />
Bilim ve teknolojideki baş döndürücü gelişmeler...<br />
64
KÜRESELLEŞME VE GIDA<br />
GÜVENLİĞİ<br />
Dünya ticaretinde gıda katkı <strong>maddeleri</strong>nin önemli<br />
potansiyel bir istihdam alanı olması,<br />
Ülkemizde çok az işletme bulunması ve gıda katkı<br />
<strong>maddeleri</strong>nin ağırlıklı olarak ithal edilmesi,<br />
Gıda sanayinin gelişmesini belirleyen en önemli<br />
etken tarımdan yeterli miktarda ve uygun kalitede<br />
hammaddeyi sürekli olarak sağlayabilme,<br />
Bunun koşulu ise; üretim deseninin ve üretim<br />
hedeflerinin belirlenmesi ve buna ulaştıracak<br />
araçların etkili bir biçimde kullanılmasıdır. Kısaca,<br />
ulusal bir tarım politikasının uygulanmasıdır.<br />
65
KÜRESELLEŞME VE GIDA<br />
Somali’de ortaya çıkan kıtlıkta iklimsel değişkenlerden<br />
çok, gıda güvenliğini tehdit eden ve ulusal gıda tarımını<br />
tahrip eden küresel insan yapımı bir kıtlığın yaşanması,<br />
IMF'nin dayattığı 1981 develüasyonu çiftçi<br />
topluluklarının yoksullaşmasına yol açarken en verimli<br />
tarım arazileri bürokratlar, subaylar, tüccarlar tarafından<br />
ele geçirilmiş(Peru, Bolivya, vd) Küçük çiftçi yok<br />
olmuştur.<br />
66
Gelişmekte olan dünyada<br />
pek çok Somali vardır<br />
Somali'de uygulanan<br />
ekonomik reform paketi<br />
100'den fazla<br />
gelişmekte olan ülkede<br />
uygulananlarla aynıdır.<br />
67
SONUÇ<br />
Rekabeti ve satışı artırmak için<br />
gıda katkı <strong>maddeleri</strong>nin<br />
teknolojik gelişmelerle birlikte<br />
kullanımındaki farklılaşmalar<br />
bir çok tehlikeyi de<br />
beraberinde getirmektedir.<br />
68
SONUÇ<br />
insanlar sağlığı üzerinde<br />
Allerjik<br />
Kanser yapıcı<br />
Mutajenik<br />
Teratojenik<br />
etkiler<br />
69
SONUÇ<br />
Gıda sanayi<br />
Tarımsal üretim, katma değer, yeterli beslenme,<br />
istihdam yaratma ve döviz sağlama vb açılardan<br />
ulusal ekonomiye önemli katkılarda bulunan,<br />
Nüfusunun yaklaşık yarısı köylerde yaşayan,<br />
kişi başına yıllık geliri 3400 USD dolayında olan<br />
ve borç sarmalında bocalayan Türkiye’ nin<br />
kalkınması açısından stratejik önem<br />
taşımaktadır.<br />
70
ÖNERİLER<br />
Yapılması gereken<br />
Açlığın başta gelen nedeni, yiyecek yetmezliği değil<br />
yoksulluk ve eşitsizlik, savaş ve ekonomik<br />
istikrarsızlıktır.<br />
Piyasanın sahibi uluslar üstü tekellerdir.<br />
Türlerin patentlenmesi (Palmiye yağı, kakao vb)<br />
gündemdedir.<br />
Bilimsel gelişmeyle değil,<br />
tekellerle mücadeledir<br />
71
Hiçbir<br />
gıda katkı maddesi<br />
hangi amaçla<br />
kullanılırsa kullanılsın<br />
İNSAN SAĞLIĞINA<br />
ZARAR<br />
vermemelidir.<br />
72
Change language