Åehir - Bizim Kulliye Dergisi

Muhterem Okurlar, 

Elinizdeki sayımızın dosya konusu Şehir ve Şair. 

Şehir, en çok şaire yakışır. Bir ressam şehirliyse 

şehrin rengi, bir şair şehirliyse şehrin sesi değişir. Bu 

ittifakı bir kenara itelesek de şehre dair renk ile sesin 

nitelik ve nicelik açısından diğer yerleşim birimlerinkini 

üçe beşe katladığı gerçeğini bir kenara öyle kolay 

kolay iteleyemeyiz. 

Şehrin gittikçe yoğunlaşan, yoğunlaştıkça da 

giriftleşen ilişkiler ağında, vatandaşlıktan ötesi ve 

istatistiki verilere dâhilinden başka yönü olmayan bir 

insanın devinimi bile şehrin şairi için temadır. Caddeler, 

sokaklar, parklar, bahçeler, meydanlar, otobüs ve 

minibüs durakları, beklemeler, mesai çıkışları, köşe 

başı dilencileri şair için ilham perisidir. Çok katlı 

alışveriş merkezlerinin yürüyen merdivenlerinden 

çıkarak aynalı ve lambalı vitrinleri önünden geçerken 

cansız mankenlerin fısıltılarını da duyar. Orhan Veli’nin 

duyduğu ve gördüğü gibi: 

Dikilir köprü üzerine, 

Keyifle seyrederim hepinizi. 

Kiminiz çatanadır, kırdığı gibi bacayı, 

Şıp diye geçer köprünün altından; 

Kiminiz düdüktür, öter; 

Kiminiz dumandır, tüter; 

Şehir yazılmaya ne kadar müsait ve hazırsa şair de 

yazmaya… 

Gelecek sayımızın dosya konusu, “Şehir ve Kitap” 

Yeniden buluşmak ümit ve dileğiyle Allah’a emanet 

olunuz. 

Bizim Külliye

Şehir ve şair 

NAZIM PAYAM 

Anka, varlığını 

tescilleyip kendisine 

veya ilgisine bir yuva 

arasaydı her hâlde, 

hâlden anlayan 

İstanbul’u seçerdi. 

Yedi tepesinden 

birine konar, 

çöreklenir, hayat 

ağacını tüylerinin 

rengiyle süslerdi. 

İçindeki kuşları 

salıverip ruhunu 

kanatlandıracağı 

inancıyla ediplerimiz 

de öyle yapmıyor 

mu 

Kader denilen pusula 

Mevlana’yı Belh’ten, 

Şems’i Tebriz’den 

getirtip nasıl Konya’da buluşturduysa, 

keşke beni de üç 

günlüğüne de olsa eserlerini 

okuduğum o büyük dehaların 

şehirlerine götürseydi. Onlar, 

hangi atmosferin çocuğudurlar, duygu çıbanlarını 

kimler sıkmıştır Boyunları neden kurgu 

düşlerinde asılı kalmış Ayrıcalık şairde 

mi, şehir de mi Bilmek, öğrenmek isterdim. 

Bu, hâlâ şiddetinden sarsıldığım bir arzudur. 

Kuşkusuz, hayatı kuşatan hâlleri sarsıcı öngörüleriyle 

anlatan o insanların mekânını 

yaşadığıma dair tanık göstermekten çekinmezdim. 

Kırk yıl önceydi, çarşılarında, camilerinde 

bir hizaya ve ruha dâhil edilen yerli güzelliklerimizin 

yüksek numunelerinden mülhem 

İstanbul’a ilk adımı attığımda, aklıma gelen 

Fatih’ti. Ama ben bu yeryüzü cennetini elimde 

“Kendi Gök Kubbemiz”le dolaşmış, semtlerin 

adını, hatırasını Yahya Kemal’in hülyasıyla 

anmıştım. Görmediğim, gezmediğim 

yer kalmasın, kuruntusundaydım: Yetmedi… 

3 

haziran-temmuz-ağustos 

2013

“Kandilli’den Çubuklu’ya çıktık gezintiye 

Yalnız kürek sadâsı gelen bir kayıktayız.” 

… 

“Birdenbire mes’ûdum işitmek hevesiyle, 

Gönlüm dolu İstanbul’un en özlü sesiyle” 

… 

“Git bu mevsimde, gurup vakti, Cihangir’den bak! 

Bir zaman kendini karşındaki rü’yâya bırak!” 

… 

“Elde bir kırmızı kâseyle ufuktan çekilen, 

Nice yüz bin senedir şarkın ışık mimârı 

Böyle mâmûr eder ettikçe hayâl Üsküdar’ı” 

… 

“Kandilli, Göksu, Kanlıca, İstinye…” 

“Silkin ve sakin ol! dedim âvâre gönlüme.” 

Bugün değilse yarın, bu şehirde değilse bir 

başka şehirde aradığın en uzun, en içli, ölümsüz 

hikâyeyi bulur, kıyısından, köşesinden bir biçimde 

ona dâhil olursun. İlla İstanbul’da diyorsan, o 

başka. Ömrün oldukça uğrar, ararsın. İstanbul, 

şairler, yazarlar payitahtı. Daha nice edip, hatırasının 

nemli sayfalarını açmış seni bekliyor. Yalnız 

onlar mı Divitinden mürekkep damlayan postnişin 

de… 

Münzevi günlerimde sezmiştim: İnsan mucizesini 

hiçbir müdahaleye dayanmaksızın huşuyla 

izleyen İstanbul’un bir başka büyüsü de 

herkesin geceye gömüldüğü saatlerde iki baş 

bir gönül olanlara uzlet zenginliği taşımasıydı. 

Burada gökten denize düşen yıldızlar, usul usul 

tepelere tırmanır, oradan kimsesizlerin, yoksulların 

evine, otel odalarına iner, selam verir, selam 

alır. Ardından, onları minaresinden, hisarından, 

çeşmelerinden akanla bir başlarına bırakır. Muhabbet, 

sabaha dek sürer. İnsana unutturulan şey 

uyumaktır. Hastası, elgini, ihtiyarı; tevekkülün 

edindirdiği uyumla bakar hayata. 

Yahya Kemal’in tespitidir: “İklimden anlayan 

gerçek ve hassas bir sanatkâr, İstanbul’un eski 

semtlerinden herhangi birini, mesela: Koca 

Mustâpaşa semtini yahut Eyüb’ü yahut Üsküdar’ı 

yahut da Boğaziçi’nin henüz millî hüviyetini muhafaza 

eden herhangi bir köyünü seyredince kat’i 

bir hüküm vererek der ki: “Bu halk bu iklimde 

ezelden beri sakindir ve bu iklime bu mimarîden 

ve bu halktan başka unsurlar yaraşmaz.” 

Anka, varlığını tescilleyip kendisine veya ilgisine 

bir yuva arasaydı her hâlde, hâlden anlayan 

İstanbul’u seçerdi. Yedi tepesinden birine konar, 

çöreklenir, hayat ağacını tüylerinin rengiyle süslerdi. 

İçindeki kuşları salıverip ruhunu kanatlandıracağı 

inancıyla ediplerimiz de öyle yapmıyor 

mu 

Ahmet Hamdi Tanpınar da Yahya Kemal’le 

İstanbul’da buluşmuştu. Yahya Kemal, konuğunu 

uzun süre yanında tutmuş, yalnızca çeşme başlarında 

soluklanmak kaydıyla ona şimdilerde harap 

olmuş han, hamam, külliye ve kuleleri gezdirmiş, 

eski edebiyatımızda kısım kısım nadasa bırakılmış 

bu Müslüman Türk şehrini; İstanbul’u, bir 

bütün olarak ve yeniden fethedercesine işlemişti. 

Sonrası malum: Üstadın Aziz İstanbul’una 

karşılık Tanpınar’ın Beş Şehir’i… 

Eserini kalp yağmuruyla yoğuran, cümlelerini 

mazi ateşiyle pişiren, noktasını elmasla, alyansla 

süsleyen bu Yahya Kemal tilmizi, şehrengizler 

meclisine girdiğinde o vakte kadar üç beş semtin 

tapusuyla caka satanlar, usulca oradan ayrılırlar. 

Yine kapılar İstanbul’da açılmıştır. İstanbul yine 

sevdalı kalemlere serzâkirlik etmiştir. Ve yine 

Anadolu’nun yerine yakışan gürbüz kalemleri boş 

yerleri doldurmakta gecikmez. İşte “Uzun Çarşının 

Uluları”, “Altıncı Şehir”, “Yedinci Şehir”, 

“Kanatsız Kuşlar Şehri”, “Harput Şehrengizi”, 

“Geçmiş Zamanın Peşinde yahut Vaizin Söyledikleri”… 

Üstümüzden çıkardığımız ile üstümüze giyindiğimiz 

arasındaki fark, renkler solmayınca 

sezilmiyor. Ancak kabına sığmayan coşku daima 

yeniden doğar. 

Bizler mizacımızın bahşettiği zevk meşguliyetiyle 

toplumun bir parçası oluruz. Yeni, dediğimiz 

şeyler de bu zevk meşguliyetiyle topluma 

sızar. Yeniyi topluma sızdıracak şahsiyetli 

parçanın elzemi ise muhittir. Nice kalem erbabı, 

evvelinden oluşturulmuş muhitinin eseridir; hele 

taşrada! Taşrada erbabın inadı, ciddiyeti, ölçüsü 

ve bardağı taşırması evvelkilerden gelir. Sokağa, 

mahalleye, oradan şehre açılan pencereler zevke 

sindirilen merak ve heyecan iledir. Zaten istikbale 

emek sarf etmeye namzet yetenekleri, günübirlik 

uğraşlardan kurtaran da meraktır, heyecandır. 

Artık bugünün muhipleri, mazide kalan hayatın 

tarihini, musikisini, şiirini bir başka muhibbe 

ulaştıracak yolu bulmuşlardır.■ 

4 


2013

DOLDURDUM BARDAĞIMA 

BÜTÜN İSTANBULLARI 

1. 

Bir şadırvanın yorgun gölgesinde 

Üşüyen erguvanlara düşüyorsa soğuk nefesim 

Kan ter içinde bekler adımlarım 

Halatı kopmuş vapurların güvertesinde 

Evleri devrilmiş bütün sokaklarda 

Islık çalmadan yürüyorum 

Sarmaşıklar arasından yükseliyor ayın on dördü 

Tunçtan sabahları özlüyorum döşümdeki atlasın 

Bu şehir beni hiç sevmedi 

Martılar ve güvercinler uğramadı çatılarıma 

Tuhaf bir ihanetle kucakladı minareler gölgemi 

Türküler söyleyen dudağımdaki taşlardan korudum 

Adımlarıma yapışan kaldırımları 

İstanbul çizdim avcuna yağmur bakışlı çocukların 

Her sabah kurşun kubbelerde gerinen güneşi tanıyorum 

Denize düşmüş ağlarda kıvranan istavritin sancısını 

Daracık sokaklardan ağzı açık caddelere akan 

Ürkek babaların şaşkınlığını 

Ağlamalarını anlıyorum hoyrat elde gün görmemiş annelerin 

İç denizinde boğulan tepelerini diri çıkmış sabahların 

Yüzü sızlayan İstanbul’u 

Şehre her girişimde bir İstanbul daha kalıyor geride 

Yaralanmış sevgililer yarım sesler kır kahveleri 

Sahilden bir yalı çekiyorum en olmadık yerlerde 

Kurt yeniği ahşaplar dökülüyor sırlı tarihinden dizelerin 

Eliböğründelere yaslanmış içli bir İstanbul türküsü 

2. 

Şimdi dedim 

Lale zamanıdır 

Vurdum adımlarımı hırçın Marmara boyunca 

Birbirine benzeyen kahkahalar yükseldi çiçek tarlalarından 

Güneş kavuran surların gölgesinden geçtim 

Düştüm şerbet serinliği maviliğine dalgaların 

Utangaç sesiyle ısındım nargilenin marpucundaki közde 

3. 

Tutsak Yedikule’de zindana iki sevgili 

Bu iki sevgili ki İstanbul kadar tarumar 

5 


2013

Gemiler dolusu şahmeran geçer sokaklardan 

Yahya Kemal’den şiirler dökerek kaldırımlara 

Kıyıya vuran sirenler ürkütür vapurlarını bile 

Pörsümüş dubalarını döver dalgaların inadı 

Kimde İstanbul olur mavnadan düşen balık 

Ve kimden sorulur cumbaların sessiz isyanı 

Bilirim nice yazlar geçer uzaktan el sallayarak 

Şebnem titrer lalenin savrulan yelesinden 

Uyur İstanbul’un bütün seyip yüzleri 

Yitik bir şiirde ancak bulurum yönümü 

4. 

“bağlamaz firdevse gönlüni galata’yı gören” 

Ciğerlerine çekmişse İstanbul’un efsunlu dumanını 

Ve almışsa balkonlardaki menevişlerin işaretini 

Her âşık 

Şaşırır yolunu gidip durduğu sevgilinin 

Aydınlık ve karanlık birbirine tutunmuş 

Geçerken yüzlerce yıldır şadırvanlı sokaklardan 

Kızaran ufukla birlikte açarak gözlerini camiler 

Yani o Müslüman taşlardan yapılmış camiler 

Biraz daha İstanbul olur her gün doğuşunda 

Bilirsiniz belki ancak şehir konuşur 

Geceyi gündüze bağlayan bütün zamanlarda 

Ay bölünmüş olsa da bıçak sırtlı minarelerle 

Canlı cansız ne varsa oturur yerli yerinde 

Dokunursunuz bazen şehrin alınyazısına 

Bilinmedik suçlar kuşatır küçücük dünyanızı 

İstanbul’da düşer sırrı bütün aynaların 

Ağrıyan coğrafyaların mehlemi saklıdır serviliklerde 

Çaresiz uykusundan bilerek uyanmaz Ayasofya 

Ve sürekli kanar maskelenmiş gözleri 

Kimse görmez 

Şifreli gözyaşlarıyla kovalar Cenevizli korsanları 

Ağlayan yanlarını saklayarak hepinizden 

Tan yeri evliya mezarları 

5. 

Doldurdum bardağıma bütün İstanbulları 

İntihara meyilli bulutları sıkarak avcumda 

Yatıştırdım öfkeden kudurmuş yanlarımı 

Şimdi masmavi bir düşün tam ortasında 

Çiziyorum kadim hüsranlarını kilitsiz hisarların 

Ve oturup çarmıhtaki Boğaz’a karşı 

Ağrıyan yanlarından seviyorum İstanbul’u 

ÖZCAN ÜNLÜ 

6 


2013

JULIET’İN BORDO ELBİSESİ 

Annesi seçerken kumaşını Juliet hiç oralı olmadı 

Bordo ipek mermer masadan kalktı 

Masa da: mermer ve pirinç dikkatli okur 

Saçlarını tararken hizmetçi, başka günler elbisesini giydirirken 

Juliet aynı Juliet mi 

Ağzını bıçak açmaz 

(Shakespeare İngilizcesinde yoktur bu deyim 

Anlatanın tasarrufu, ha tamam) 

Diken istenilen günde bitirdi 

Annesinin dileği 

Juliet kan içinde, kara içinde, sarı içinde 

Elbise bordo, kurdele, neşe içinde 

Bir parçası balkonda takılı kaldı gece 

Juliet bilir mi, bilmez 

Kalbi malum, aklı korku, umudu çirkin cüce 

Arkası kin, önü karanlık 

En çok sen sobelenirsin Juliet 

Romeo’yu öyle görünce 

Bordo elbise zehir oldu Juliet’e 

Bunların tamamı ve daha fazlası 

Aslı’nın bir düğmesi değil midir 

SEVAL KOÇOĞLU 

7 


2013

MUSTAFA SİNAN KAÇALİN* 

ile dil üzerine 

Bugünkü bir Rus genci bundan yüz sene önceki 

bir Rus romanını okuyor mu Evet, okuyor. Biz 

Leskofçalı Galib’i okuyabiliyor muyuz, 

okuyamıyor muyuz Asıl problem budur. 

Bir kere Türk olmayı kültür manasında 

reddetmeyi bir marifet biliyoruz. 

TANER NAMLI 

Mustafa Sinan Kaçalin 

1957 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi 

Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünden 

mezun oldu. 1990 yılında doktor oldu. 1983-1990 yıllarında 

Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi 

Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi bölümünde görev yaptı. 

1987-1989 arasında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 

Macaristan’da Lóránd Eötvös Üniversitesi Türk Dili 

Kürsüsünde Türkçe okutmanı olarak görevlendirildi. 

Aynı sürede Szeged József Attila Üniversitesi Altayistik 

Kürsüsünde çalıştı. 1989’de Marmara Üniversitesindeki 

görevine döndü, 1994-1999 arasında yardımcı doçent 

unvanıyla öğretim üyesi olarak çalıştı. 1998’de doçent 

oldu. 1998’de Marmara Üniversitesi Türkçe Eğitimi 

Bölümü öğretim üyeliğine getirildi. 2000-2002 yıllarında 

Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Fen-Edebiyat 

Fakültesi Türkoloji Bölümünde misafir öğretim üyesi 

olarak görev yaptı. 2006 yılında Profesör oldu. 2010 

Şubat 25-Temmuz 11 tarihlerinde Pekin Minzu Üniversitesi 

Uygur Dili ve Edebiyatı Fakültesinde Karahanlıca, 

Harezmce ve İslam kültürü ve dilinin Uygur diline tesiri 

konularında yüksek lisans ve doktora dersleri verdi. 

Hâlen Türk Dili Kurumu Başkanlığını yürütmektedir. 

Hocam, öncelikle bir dil âlimi olmanız ve 

elbette Türk Dil Kurumu Başkanlığı göreviniz 

dolayısıyla Türkçenin bugünkü sorunlarını 

tespit etmenizi isteyerek sohbetimize başlamak 

istiyorum. 

Türkçenin sorunu yok. Türkçeyi konuşanların 

sorunu var. Türkçenin konuşulmasında, 

Türkçeyi kullananlar arasındaki başlıca sorun, 

bilgiyi bizlere dışarıdan taşıyan çift dilli mütercimlerden 

kaynaklanıyor. Asıl problem budur. 

Herkes belediyenin hassasiyetini dil kurumuna 

mal ediyor. Ne olacak bu sokaklardaki tabelalar!... 

Haftada bir aynı soru, aynı dikkat. Bu 

aslında dikkatsizlik ve bilgisizliktir. Ve dert yananın 

kendisi de yabancı tabelalı mağaza açıyor, 

ilgi gördüğünü söylüyor ama bunu yine sorun 

gibi görüyor. Sorun bu değil. İki sorun var: Birinci 

sorun, mütercimlerimizin dili bozuk. İkinci 

sorun, Türkler olarak Türkçe konuşan, Türkçe 

yazan atalarımızın metinlerini okuyamama 

* Türk Dil Kurumu Başkanı 

8 


2013

cehaleti içindeyiz. Başka sorun yok. 

Dilde yozlaşma bahsinin amaca hizmet etmeyen, 

sun’î birtakım tartışmalar etrafında 

döndüğünü söyleyebilir miyiz 

Bu bir sosyal problemdir. Ben bir şey biliyorum, 

insanlarımız da farkına varsın, şuurlanalım 

diye bazı konular gündeme getirilir. O ayrı mesele. 

Konuyu gündeme getirdiğini sanan kişi, 

konunun yirmi beşinci kere gündeme getirildiğinin 

farkında değil. Uyuyarak gündeme getiriyor 

meseleyi. Tabela meselesini anlatıyoruz. Yirmi 

gün sonra, ne olacak bu tabelalar, bu sokakların 

hâli. Bir hafta sonra yine aynı soru. Sorduğu 

zaman dinlemiyor, bir başkasının sorduğunu da 

takip etmiyor. Tabelaları belediye ruhsatı engeller. 

Biz ne yapabiliriz ki. Size şöyle söyleyeyim. 

Siz gıda uzmanısınız diyelim. Tıp fakültesinde 

çalışıyorsunuz. Gıdaların içine bozulmayı engelleyici 

ilaç katıldığında, bunun sağlıksız 

olduğunu biliyorsunuz. Çorba, sulu yemekler, 

sağlıklı yemekler yenmesi gerekiyor; tost, gazoz 

gibi şeylerle beslenmek iyi değildir, bunu biliyor 

ve söylüyorsunuz. Çocuğun biri şişman, bu hastalığın 

içine girmiş, böyle beslenmekten dolayı 

vücut dengesi bozulmuş; bir elinde gazoz, bir 

elinde kaşarlı tost. Bak evladım, yeme, diyor musunuz 

ya da deme yetkiniz var mı O da diyor 

ki, sana ne amca, canım böyle istiyor. Ben beslenme 

hekimiyim, dikkat etmek zorundasın deseniz, 

amca, işine git demez mi Aynı şey dil noktasına 

gelince, ne olacak sokaktaki tabelaların hâli, nereye 

gidiyor bu dilimiz. Çok köylüce ve amiyane 

bir şekilde, bu dil nereye gidiyor diyorlar. Bu dil 

nereye gidiyor biliyor musunuz: Senin ağzındaki 

dil iyi bir yere gidiyorsa, bu dil iyi bir yere gider. 

Sen başkasıyla uğraşma, kendinle uğraş demek 

lazım. Tekrar başa dönüyoruz. Asıl problemimiz, 

bize bilgiyi taşıyan mütercimlerin dilinin 

bozuk olmasıdır. İlk problemimiz bu. İkinci 

problem şu: Biz atalarımızı reddediyoruz. Sözlüğe 

bakmadan Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 

hayattayken yazdığı bir metni okuyabilen insanı 

şimdi bulamazsınız. Hüseyin Rahmi çok eski 

değil. Bugünkü bir Rus genci bundan yüz sene 

önceki bir Rus romanını okuyor mu Evet, okuyor. 

Biz Leskofçalı Galib’i okuyabiliyor muyuz, 

okuyamıyor muyuz Asıl problem budur. Bir 

kere Türk olmayı kültür manasında reddetmeyi 

bir marifet biliyoruz. Eskiden lafıyla birçok 

şeyi reddetme durumuna girdik. Eskiden diyerek 

araya çizgi koyuyoruz, yeni abuk sabukluğu 

ikame ediyoruz. Mesela, fersûde kâğıt diyoruz. 

Affedersiniz ne dediniz, diyor. Kullanılmış kâğıt 

deyince anlıyor. Fersûdeye ne oldu da kullanmıyorsun. 

Mükerrer nüshaları şuraya ayır diyorsun, 

ne diyorsunuz diyor. Ne oldu Nerde sıkıntı 

var Niye mükerreri kullanmıyoruz Tekrarlı mı 

diyeceğiz yani Yineli nüsha mı diyeceğiz Benim 

atamın kullandığı bir dil bu. Ben önce atamdan, 

anamdan bu dili öğreniyorum. Sonra kalkıyorum, 

ayaklarım yere bastığı zaman diyorum ki, 

benim atam bu dili bilmiyordu ve bu dili değiştiriyorum. 

Geçmiş olsun. Yaşam diye bir kelime 

çıktı. Yaşamaktan yaşam diyorlar, peki kanamaktan 

kanam var mı Denemekten deneyim 

var. Ama yaşamaktan yaşayım yok. Masa başında 

uydurulmuş, türetilmiş bir kelime. Hiçbir 

Türk’ün konuşmadığı bir kelime. Bizi ne Doğu 

Türkistan’la ne Batı Trakya’yla bağlantı hâline 

sokmayan acayip bir ucube. Kullanıyorlar, kullandırıyorlar. 

Burada bir yanlışlık var, düzeltelim 

diyorsun artık yerleşti diyorlar. Peki, hayat 

kelimesi yerleşti de, ona yerleşti demiyorsun da 

son on senedir yerleşmiş olan yaşam kelimesine 

niye yerleşmiş diyorsun. İnsanın önce yaptığımız 

mesleğe saygısı olur. Bir şey söylendiği zaman 

mesleğe hürmeti olur. Diyorsun ki burada bir 

yanlış var, sana sormadım diyor. Tamam, bana 

sormuyorsun ama benim dilimi konuşuyorsun. 

Yaşam diye bir kelime yok. Doğal diye bir kelime 

yok. Doğmaktan doğal varsa, gitmekten de 

gidel diye bir kelime olmalı. Doğmaktan doğal 

varsa eğer, gidel ne demek, gelmekten gelel ne demek 

Asıl problem, atamızın dilini ve kendimizi 

reddetmektir. Hele bazı Türkçe eğitimcileri. Bir 

şeyler konuşuyorlar, anlayamıyoruz. İşitsel, görsel… 

Yahu bir kumaş ya yünlüdür ya pamukludur. 

Ona göre onu sıcak suya sokarsın, yoksa büzüşür, 

acayip bir şey olur. Şimdi bu kelime fiil mi 

isim mi İlk önce onu anlayalım. Bu ek isme mi 

geliyor, fiile mi geliyor Fiile de getiriyorlar, isme 

de getiriyorlar. Öyle şey olur mu ya Görmekten 

görsel ama kamudan kamusal. İsme de gelen fiile 

de gelen ek olmaz. Geçmiş olsun diyorum tekrar. 

Bu Türkçeyle bir şey olmaz. Türkçe bitirilmiştir. 

9 


2013

Bitmiştir demiyorum, bitirilmiştir… 

Bu yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün 

görünmüyor mu 

Konuşanlar düzeltsinler. Silahla, emir komutayla 

düzelmez. En güzel Türkçe, köyde 

konuşulan Türkçedir. Köydeki Türkçeye saygılı 

olacağız. En güzel Türkçe eski Türkçedir. Eski 

Türkçeye saygılı olacağız. Köyde hangi nine, oğlum 

askere gitti de epeydir iletişemedim, ah bir iletişsem 

diyor Hangi nine böyle konuşuyor 

Türkçenin estetiği, zarafeti de kayboluyor. 

Türkçe maalesef bitti, yok artık. 1930’dan 

önceki hangi metni koysak, sözlükle okuyamıyorlar. 

Hiçbir Türk devletinde okul diye bir kelime 

yoktur. Herkes mektep der. Mektebe ne oldu 

da mektebi attık dilimizden. Attırdılar. Onu bir 

anlayalım önce. Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan 

mektep diyor. Bir Türk birliği kuracağız 

diye bir yaygara tutturuyoruz. Hiçbir Türk’ün 

kullanmadığı Türkçeyi kullanıyoruz. Hangi 

Türk dilinde doğal var Ondan sonra diyoruz ki 

ne olacak bu Türkçemizin hâli. Ya sen, Türkçeyi 

yatırıp besmelesiz kesmişsin. Sonra diyorsun ki 

bu et yenir mi Kesen sensin, karnı aç olan sensin, 

cevabı sen vereceksin. 

Ama denetim Türk Dil Kurumu’nun vazifelerinden 

değil mi 

Türk Dil Kurumunun böyle bir yetkisi yok. 

Asayişin korunması savcılığın vazifesidir. Suçu 

savcılık takip eder, polis değil. Ama biz savcı emriyle 

hareket eden polisi zannederiz ki suçu takip 

ediyor. Hâlbuki polis de savcı emrindedir. Türk 

Dil Kurumu ne yapacak Ey Türkler! Türkçeyi 

güzel kullanın mı diyecek Aynı zamanda problem 

yayın organlarında, televizyonlarda. Reklam 

çıkıyor, koşul diyor. O reklamı hemen keseceksin. 

Nasıl kullanırsın koşul kelimesini Türkçe 

değil. Müdahale edebiliyor muyuz Hayır, edemiyoruz. 

Türkçeye büyük hizmetler eden mahallî 

dergilerimiz var. Bir asır öncesinden bugüne 

Genç Kalemler, Küçük Mecmua dergileri 

gibi. Sadece edebiyatımıza, kültürümüze 

değil dilimize de önemli katkılar sağladılar, 

sağlamaya devam ediyorlar. Taşra dergilerinin 

üstlendikleri vazifeler hakkında 

kanaatleriniz nelerdir 

Halk evlerinin çıkardığı dergiler gibi… Bunlar 

iyi ve güzel adımlardır. Ben genelde eskiyle 

uğraşıyorum, yeniyi zaruretten takip ediyorum. 

Şunu söyleyebilirim, abuk sabuk yazmak insanı 

meşgul eder, yazmakta da emek ve seviye olacak. 

Emek ya bilgi açısından ya sanatkâranelik 

açısından olacak. Mahallî dergiler her yerde çimenlik 

her yerde temiz su gibidir. Her yerde bu 

10 


2013

Mahallî dergiler her yerde çimenlik her yerde temiz su 

gibidir. Her yerde bu güzellikler olmalı. İnsanlar 20 kişilik, 

30 kişilik mahfiller oluşturuyorlar. Kendi faaliyetlerini icra 

ediyorlar. Bunlar çok elzemdir. Bu musiki olabilir, edebiyat 

olabilir. Bunları çok takdir ediyorum. Ama kalite her zaman 

olmalıdır. 

güzellikler olmalı. İnsanlar 20 kişilik, 30 kişilik 

mahfiller oluşturuyorlar. Kendi faaliyetlerini 

icra ediyorlar. Bunlar çok elzemdir. Bu musiki 

olabilir, edebiyat olabilir. Bunları çok takdir ediyorum. 

Ama kalite her zaman olmalıdır. 

Kurumun bu dergileri taltif etmesi gerekmez 

mi Sadece maddi anlamda değil, kurum 

nasıl destek olabilir kültür ve edebiyat dergilerine 

Bu çok güzel bir şey. Böyle yapmamız lazım. 

Niye yapamadık İşte, kurumun kanunu çıkmadı, 

kurum şöyle bir rayına oturamadı gibi birtakım 

problemlerle karşılaşıldı. Mesela sadece 

belge vererek maddi destek verilmez. Benim şahsi 

kanaatimce taltif edilmelidirler ve kurum olarak da 

buna sıcak baktığımızı söyleyebilirim. 

Kültür hayatımızda Divanü Lügatit Türk’ü 

yazan Kaşgarlı Mahmut ve onu tekrar hayatımıza 

kazandıran Ali Emiri Efendi gibi insanlar 

yetiştirmişiz. Günümüzde de böyle üretici 

ve nakledici insanlara muhtacız. Bu dil şuurunu 

ve edebiyat sevgisini yeni nesle nasıl sevdireceğiz 

Osmanlı kaside yazana para ödüyordu. O 

adam caizeyi aldığı zaman, o kışı çıkarıyordu, 

onunla yaşıyordu. Kilisli Muallim Rifat merhuma 

Keşfüzzunun’un yeni baskısını hazırlatmışlar. Maarif 

Vekâleti bu işte Kilisli Muallim Rifat’ı tavzif 

edelim demiş. Karşılığında da şu konağı veriniz. 

Bugünkü hâliyle konak dediğimiz şey bahçeli villa. 

Villada kaç kişi oturuyor, hepimiz apartman dairelerinde 

oturuyoruz. Eğer rahat ve büyük bir apartman 

dairesini öyle bir evin bugünkü karşılığı 

sayarsak, adam beş sene çalışıyor ve bunun karşılığında 

bir ev alıyor. Bugün adam bir meslek 

sahibi ama üç senede beş senede bir evi alamıyor. 

Osmanlı, bir ev alacak parayı, dili kullanan 

sanatkâra aktarıyordu. Bunun karşılığı bugün şu: 

Tebrik ederiz, kazandınız, iki yüz elli bin liralık 

çekinizi size takdim ediyoruz. Bu işlerin karşılığı 

olmasın mı Akıllı zekâlı çocuklar mimar, 

mühendis olacak. Ondan sonra arta kalan ikinci 

tabaka çocuklar sosyal bilimleri seçecek ve bu 

sosyal bilimlerin karşılığındaki taltif ücreti de 

asgari ücret olacak. Sen de bu adamdan başarı 

bekleyeceksin. Böyle bir şey olmaz. Rağbet ve 

taltif olacak. Eğitimimize sıra geldiği zaman maalesef 

para yok. Mütercim Asım’ın Kamus’u, iyi 

bir kitaptır diyoruz ama çocuk hocam satılmıyor, 

diyor. Satılmıyorsa, ben vermeliyim. Sınıfımda 

kırk kişi varsa, kırk tane Mütercim Asım’ın 

Kamus’u olmalı. Dekanlıkta bunun tahsisatı 

olmalı. Sen kimya bölümüne şu tozdan, tuzdan 

alıyorsun, tıp bölümüne aletler alıyorsun, ama 

Mütercim Asım’dan kırk tane kitap alırken 

kırk dereden su getiriyorsun. Nasıl olamayacağını, 

tahsisatın olmadığını, bir tane kitabın 

yeteceğini, bizden başka da bu kitabı isteyenin 

olmadığını, bu kitabın fotokopisinin olup olmayacağını 

söylüyorlar. Bana işimin nasıl yapılamayacağını 

anlatıyorlar. Ondan sonra da 

diyorsunuz ki bu işi nasıl başaracağız Elimizin 

altında hiçbir sözlük ve kıymetli eser yok. 

Sadece filan yayınevinin bastığı bir Türkçe 

sözlük. Sonra bununla Türkçemizi ilerleteceğiz. 

Mümkün mü Değil tabi. Paranın biraz 

da kültüre akıtılması lazım. 

Hocam, Bizim Külliye dergisi adına teşekkür 

ederiz.■ 

11 


2013

M. KAYAHAN ÖZGÜL 

ile edebiyat ve şehir üzerine 

Klasik edebiyatımızdaki şehrengizleri, bir toprağa 

verilmiş şehir olma beratları diye anlıyorum. Şehr’in 

şöhret’le bağını biraz da buralardan hareketle 

kurmak mümkün oluyor. Gerçek şehir, kendisine 

has kültürünü yaratan ve bu kültürü devletinin 

medeniyet hazinesine ekleyebilendir. 

A. FARUK GÜLER 

M. Kayahan ÖZGÜL 

1961 Ankara doğumlu. Hacettepe Üniversitesi 

Türk Dili Ve Edebiyatı Bölümünde lisans, Gazi 

Üniversitesinde lisansüstü eğitimini tamamladı. 

Hâlen Gazi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesidir. 

Yayınlanmış çalışmalarından bazıları: 

Halid Fahri Ozansoy, Hayatı ve Eserleri 

(1986), Hersekli Ârif Hikmet, Hayatı ve Eserleri 

(1987), Leskofçalı Galib, Hayatı ve Eserleri 

(1987), Yenişehirli Avni, Hayatı ve Eserleri 

(1990), Türk Edebiyâtında Siyâsî Rûyâlar (1993, 

2004), Resmin Gölgesi Şiire Düştü-Türk Edebiyatında 

Tablo Altı Şiirleri (1997), Helvacı-zâde 

Muharrem Hasbi, Hayatı ve Eserleri (1998), Osman 

Nevres, Hayatı ve Eserleri (1999), Kandille 

İskandil (2003, 2013), XIX. Asrın Benzersiz Bir 

Politekniği: Münif Paşa (2005), Dîvan Yolu’ndan 

Pera’ya Selâmetle-Modern Türk Şiirine Doğru 

(2006), Seke Seke Ben Geldim (Sekmeler-I ve II) 

(2008), Son Jön Türk Kalesi: Ahmed Kemâl Akünal 

(2010), XIX. Asrın Özel Bir Edebiyat Mahfeli 

Olarak Encümen-i Şuarâ (2012), Babille Ebabil 

(2013)... 

Modern Türk edebiyatı üzerine yapmış 

olduğunuz çalışmalarınızı çok kıymetli buluyor 

ve bunlardan istifade ediyoruz. Çalışmalarınızda 

ediplerimizin mekânla, şehirle 

ilişkileri üzerine tespitlerinizi ifade ediyorsunuz. 

Şairlerin, şehirleriyle ve şehirlerle 

olan münasebeti hakkında bize neler söyleyebilirsiniz 

Aman efendim, çok lütufkârsınız. Aklım 

erse ve gücüm yetse, bir kıymet ifade edecek 

çalışmalar yapmak isterdim. Kıt bir kabiliyetle 

ancak bu kadarı yapılabiliyor. Yine de iyi niyetiniz 

için teşekkür ederim. 

Şehir dediniz, değil mi Şehir çok önemlidir; 

zira şehir umrandır, umran da medeniyet... 

Şehirleşememiş kavmin kültürü olur da medeniyeti 

olmaz. “Medenî” olmak, “medîne”si, 

şehr’i olmaktan geçer. “Şehr” kelimesi Farsça 

da olsa, bir yandan “şar” ile akraba, diğer 

yandan “şöhret” ile köktaş gibi görünüyor gözüme... 

Siz şehri alır veya kurarsınız; sonra da 

şehir sizi koynuna alır ve yeni baştan kurgular. 

12 


2013

Abdülhak Hâmid gibi söylersem, “bedevî” ile 

“medenî”nin farkı işte buradadır. İlki tabiata 

râm olur, ikincisi şehre... Medenîleşme’nin bir 

tarifi de insanın tabiata hükmünü geçirme isteğinde 

galebe çalmasıdır ve şehir, tabiat güçlerini 

yenerek yahut dizginleyerek ortaya çıkardığımız 

mekândır. Bu manasıyla şehir, tabiata 

karşı kazanılan savaşın zafer tâkıdır. 

İyi de şehri kuranların zaten şehir kuracak 

kadar medenî olduklarını düşünmek daha doğru 

olmaz mı 

Gelenekli çağlarda kimse şehir kurmamıştır. 

Bir yerin iklimini, suyunu, toprağını, 

istihkâmını beğenir; kabilenizi ve hayvanlarınızı 

oraya getirip binalarınızı dikersiniz. 

Evlerden başlayarak ihtiyacınızı karşılayacak 

mektep, mescit, pazar gibi mekânları da inşa 

edersiniz. Lâkin ortaya çıkan sadece bir köy 

olur. O mütevazı yerin sakinleri, medenîleşme 

yolunda verdikleri mücadeleyi köylerine yansıttıklarında, 

köy yavaş yavaş gelişmeye başlar. 

Yanlış anlaşılmasın, köyün umranca gelişmesinden 

bahsediyorum; nüfusunun artmasından 

değil... Aleve gelen pervaneler gibi, şehirleşme 

ışığı taşıyan yere zaten insanlar akacak ve nüfus 

fırlayacaktır. Geçen yıl, otomobilimin radyosundan 

kulağıma çalınan bir şarkıda, 

Büyüyünce şehir olur köyler 

Köylüler de şehirliler 

deniyordu. İnanılmaz cehalet! Her civcivin 

büyüyünce mutlaka hindi olacağını söylemek 

kadar aptalca değil mi Hayır efendim, her köy 

büyüyünce şehir olamaz; belki kasaba olur, 

hatta kent de olur; fakat şehir olmak başka 

donanımlar taşımayı gerektirir. “Şehrî” olmanın 

kendine has prensipleri vardır; hele “hemşehrî” 

olma bilincini aşılamayan hiçbir kent 

şehir değildir. 

Bugün adı “büyükşehir belediyesi” olan pek 

çok yerde şehir kültürüne tesadüf etmek mümkün 

değilken, bir avuç sakiniyle şehir olmayı 

başarmış pek çok yer biliyorum. Sözün gelişi, 

Damat İbrahim Paşa’nın Muşkara’yı “Nevşehir” 

adıyle mamur etmesi, orayı şehir saymak için 

yeterli midir Bunun Batman veya Düzce’nin 

il yapılmasından ne farkı var Bir coğrafyayı 

kent yapan, vali tarafından yönetilmesi olabilir; 

ama, bir kenti şehir yapan, medenîleşme 

mücadelesidir ve onun tarihî etkilerini görebilmek 

için büyük kalabalıklara da ihtiyaç yoktur. 

Şehir, bir mahallin mülkî-idarî adı değil; 

tarihî ve antropolojik kökleri olan bir kültürel 

toplaşmanın mekânda beliren medenî sistematiğidir. 

Hiçbir zaman şehir sayılamayacağını 

bilmeme rağmen, benim gözümde ve gönlümde 

Harput’un her zaman bir şehir olması bundandır. 

Bir köyü medenîleştirip şehir yapanlar, 

yetiştirdiği yöneticileridir, kanaat önderleridir, 

feylesoflarıdır, mimarlarıdır, sanatkâr 

ve zanaatkârlarıdır; fakat son noktada, artık 

bir şehir olup olmadığını belirleyen turnusol 

kâğıdı şairleridir. Ne zaman ki şairler, içinde 

yaşadığı yere methiyeler düzmeye başlamış; 

bilin ki, orası ya şehirdir ya da şehirleşme yolunda 

ilerlemektedir. Klasik edebiyatımızdaki 

şehrengizleri, bir toprağa verilmiş şehir olma 

beratları diye anlıyorum. Şehr’in şöhret’le bağını 

biraz da buralardan hareketle kurmak 

mümkün oluyor. Gerçek şehir, kendisine has 

kültürünü yaratan ve bu kültürü devletinin 

medeniyet hazinesine ekleyebilendir. Viyana 

ekolü, amel-i Dımışkî, Parisienne hayat, Erzurum 

barı, Horasan erenleri, Londra Kulesi, 

Kayseri mantısı, sebk-i İsfahânî, Uşak halısı, 

Nişâburek makamı gibi bir şeyler... 

Şehirle şairin ilişkisi simbiyotiktir. İlk 

adımda, şairi şehir yetiştirir, şehri de şair büyütür. 

İkinci adımda, şairi şehir büyütür, şehir 

de şairi ölümsüzleştirir. Sonuncu adımda ise, 

şair şehirde ölür; şehir de onu ölümsüzleştirir. 

Siz, hiç köyünden çıkmadığı hâlde, kıymeti 

İstanbul’da da bilinen, edebiyat tarihlerine girmiş 

bir şair hatırlıyor musunuz Soruyu tersine 

çevirerek de sorabilirim: Siz, köyünü terk 

etmemiş mükemmel bir şairin, İstanbul’un 

üçüncü sınıf pespaye şairlerine olsun tercih 

edildiğini hiç gördünüz mü 

İyi de bunu şehir kültürünün baskınlığıyla 

mı açıklamalı 

Hayır, şehirlerin şiir kültürünün de 

Âsitâne’nin şiirine bağlanma gayretleriyle açıklanmalı. 

İstanbul herkes için modeldir. Şehirler 

İstanbul’a gıpta eder; şehirliler İstanbulluya... 

Anadolu’dan, kızına İstanbul, oğluna Üsküdar 

adını vermiş birkaç aile tanıdım; hatta oğlu- 

13 


2013

Siz, hiç köyünden çıkmadığı hâlde, kıymeti İstanbul’da 

da bilinen, edebiyat tarihlerine girmiş bir şair hatırlıyor 

musunuz Soruyu tersine çevirerek de sorabilirim: Siz, 

köyünü terk etmemiş mükemmel bir şairin, İstanbul’un 

üçüncü sınıf pespaye şairlerine olsun tercih edildiğini hiç 

gördünüz mü 

nun adına binalar diken bir müteahhidin Üsküdar 

Apartmanı’nda oturmuşluğum da var. 

İstanbul bir zamanlar Türk’ün kızıl elması idi, 

sonraları da “aksâ-yı emel”i olmayı hep sürdürdü. 

Bir yerlerde “İstanbul’dan bakınca her 

yer taşra görünür ama, taşradan bakınca İstanbul 

içre görünür” demiştim. İstanbul, sadece 

İstanbulluya nikâh düşmeyeceğini düşünüp 

güzelliklerini de sadece ona göstermeye hazır 

bir nâzenindir. Taşra şehirlerinin onunla ilişkisi, 

sonu hiç mutlu bitmemiş ve bitmeyecek 

bir gül-bülbül hikâyesi... Ona benzemeye çalışmazsanız 

sizi mahremi yapmaz; lâkin ona 

benzerseniz de kötü taklidi olduğunuzu düşünüp 

burun kıvırır. Dedim ya, müşkülpesent bir 

nâzenindir. Şair olarak ondaki gelişmeleri takip 

eder, onun meselelerini meseleniz bilir, yeniliği 

onda görür, İstanbul Türkçesi ile yazarsınız; 

yine de yaranamazsınız. Çok uzağa gitmeden, 

Bizim Külliye’ye bir bakın. Bir Elâzığ dergisinde 

Elâzığ pek az; ama her satırında İstanbul’un 

entelektüel dikkatleri, poetik meseleleri, dili, 

kültürel zenginliği var. 

Öyle ama... 

Affedersiniz, niyetim gayet hâlisane... Sözlerimden 

bu durumu eleştirdiğim manasını 

çıkarmayın lütfen. Bin yıllardır hep olagelen 

budur. İster Yenice-i Vardar’da yaşasın, isterse 

Bağdat’ta, gelenekli edibin kıblesi de hep 

İstanbul’du. Güçlü bir kırılma yaşanmadıkça, 

şimdi de bu durumun değişmesi için bir sebep 

yok. Mahallî şehir kültürleri elbette önemlidir; 

lâkin o kültür, tabii merkez olan İstanbul’a 

bağlandığında daha da önemlidir. Çaylar ırmağa, 

ırmaklar denize kavuşmalıdır. Umman 

nehirlerle beslenir beslenmesine de bunu hiç 

itiraf etmemek meşrebi gereğidir. İstanbul, 

asırlar boyunca, kocaman bir Türk coğrafyasından 

akan kültürel zenginliğin bütün hamulesini 

taşır. 

Genelleyerek konuştuklarımızı biraz 

daha daraltalım ve Yahya Kemâl’le İstanbul 

örneği üzerinde konuşalım. Yahya Kemâl’in 

şiirlerinde İstanbul’a, İstanbul’un semtlerine 

ve bu semtlerdeki mimariye, sanat eserlerine 

karşı bir hayranlık duygusu ön plana çıkıyor. 

Bu hayranlık duygusu, bu mekânların 

ve eserlerin fiziksel güzelliklerine olduğu 

kadar, arka planda, tarihî ve kültürel özelliklerine 

yönelik olarak da kendini gösteriyor. 

Ayrıca İstanbul’dan hareketle bütün 

bir Türk coğrafyasının medeniyet tarihini 

onun şiirlerinden okumak mümkün. Yahya 

Kemâl›in «şehir”le olan münasebetini nasıl 

bir çerçeveye yerleştiriyorsunuz 

Yahya Kemâl şair olmaktan önce, bir şehir 

adamıdır, hatta “şehir-adam”dır; hayatının 

dönem noktalarını Üsküp, Paris, İstanbul, 

Varşova, Lizbon, Madrid, Karaçi gibi şehirler 

belirler. Doğduğu topraklar hariç, hepsi de 

nehirlerin beslediği umman şehirler... Sözgelimi, 

mebusluğunu yaptığı Urfa, Yozgat, Tekirdağ 

gibi şehirler onun hayatında bir kilometre 

taşı olmayı başaramazlar. Aynı şekilde, 

Ankara da onun için bir şehir değeri taşımaz; 

çünkü resmen bir şehir sayılsa da henüz şehir 

kültürü olmayan bu kasaba, şairi hiç etkilemez. 

Ankara’nın en çok İstanbul’a dönüşünü 

sevdiğini söylediğinde, hiçbir Ankaralı çıkıp 

da “Biz de en çok, Yahya Kemâl’in İstanbul’a 

dönüşünü seviyoruz.” demez. Niçin Çünkü 

Türk medeniyetinin Kâbe’sini sevdiği için bir 

şairi suçlamak kimsenin aklından geçmez. Da- 

14 


2013

hası, Ankaralılar da ondan farklı düşünmezler. 

İstanbul’un şehrengizini de Yahya Kemâl yazmıştır 

denebilir. 

Yahya Kemâl de İstanbul’un turnusol 

kâğıdıdır. Şehre ve onun temsil ettiklerine körlemesine 

bir hayranlıkla bağlı değildir; kendince 

sevme sebepleri ve bu sebepleri doğrularken 

şiirin çok dışına taşan bir sistematiği vardır. 

İstanbul’u bir laboratuvar nesnesi gibi semtlerine 

parçalar, ayrıştırır ve her parçasını aynü’lyakîn 

bilmek için, o koca gövdesini ayaklarına 

ve bastonuna yükleyip kilometrelerce yürümeyi 

göze alır. Tarihî yarımadayı Topkapı surlarına 

kadar dolaşır; Anadolu yakasını sahil boyunca 

karış karış bilir. Şehri bir bilim adamının titizliğiyle 

incelerken, tarihi, coğrafyası, sanat tarihi, 

sosyal ve demografik manzarası gibi pek çok 

farklı unsuruna soğukkanlılıkla yanaşır. Nihayet, 

son hükmünü verdiğinde de hayranlığını 

şiirleştirir: “Görmedim gezmediğim, sevmediğim 

hiçbir yer” Turnusol kâğıdı artık muhabbetin 

rengini almıştır. 

Yani Yahya Kemâl’in İstanbul sevgisinin 

akılcı, hatta ilmî bir yanı olduğunu mu söylüyorsunuz 

Evet, tam olarak bunu söylüyorum. Şairimiz, 

asla gözüne perde inmiş romantiklerden 

olmamıştır. Sevgisinde hem tutkulu hem temkinlidir. 

Teslim olurken bile şuurludur. Ondaki, 

“niçin” sorusuna rahatça verilecek cevapları 

olan bir sevgidir. İstanbul’u 

da biraz böyle sever; önce 

aklı, sonra kalbiyle... Mütareke 

yıllarının Dârülfünûnunda 

şairin talebesi olan Tanpınar, 

onun sınıfta coğrafya ile tarihi 

birleştiren bir milliyet anlayışı 

telkin ettiğini söyler ki, 

bu anlayışın mikro örneği de 

İstanbul’dur. Şair, İstanbul’u 

Roma’nın üstüne kurmuş olmamızın 

tarihte “muzâaf bir 

kıymet”i olduğunu düşünür. 

Aksaray, Çarşamba, Karaman 

(şimdiki Fatih) gibi ayrıştırdığı 

semtlerin her biri, Osmanlı 

coğrafyasının dört bucağından 

getirilerek iskân edilen Türklerden 

oluşturulduğundan, İstanbul’u “bütün 

vatanın muhassalası” yahut Banarlı’nın deyişiyle 

“Türkiye özeti bir belde” olarak görmek için 

iyi sebepleri vardır. Dolayısıyla, İstanbul’u sevmek, 

onda vatanı sevmeye eş bir mânâ kazanır; 

her semt milliyetimizin birer timsali olur. 

Öyle sinmiş ki vatan semtine milliyyetimiz 

Ki biziz hem görülen, hem duyulan, yalnız 

biz. 

Yahya Kemâl’in tümevarımcı metodu, 

İstanbul’u semtlerine göre parçalara ayırır. 

Şair “Türk İstanbul”da, “Bir semtten diğerine 

geçerken, bir yıldızdan diğer yıldıza geçmiş 

kadar başkalık duyulurdu.” diyor. Ona göre 

“Koca Mustâpaşa” tâ fetihten beri “mü’min, mütevekkil, 

yoksul”, ama “hüznü zevk edinenler”in 

yaşadığı semt olduğu için sevilmelidir. Eyüp, 

her adımda ahireti hatırlamamızı sağlayan bir 

“ölüm şehri”dir. Mimar Sinan’ın “kemâl merhalesinde 

binâ ettiği” Süleymaniye Câmii “milliyetimizin 

en büyük âbidesi”dir ve adını verdiği 

semti de kendine benzetip âbideleştirir. Anadolu 

ve Rumeli hisarları Türk’ün gücünü, Topkapı 

surları ataklığını, Küçüksu ve Göksu neşesini, 

Kâğıthane Deresi zevkı ve şevkı ifade eder. 

Üsküdar ise, İstanbul’un fethinin şahidi olduğu 

için, gıpta edilmeğe lâyıktır. Gerçi şair, köhne 

Üsküdar’ın dost ışıklarına hep karşı yakadan 

bakmıştır; ama yine de kendini Üsküdarlılara 

pek yakın hisseder. 

15 


2013

Gönlüm, dilim, kanım ve mizâcımla sizdenim, 

Dünyâ ve âhirette vatandaşlarım benim. 

“Yeni Bir Ufuk” yazısında, İstanbul toprağının 

her köşesinde Türk ruhunun bir başka safhasını 

bulduğunu söylerken gayet samimidir. Bir 

seferinde Kanlıca için “Yalnız bu semti sevmek 

için ömrümüz kısa” derken, bir başka seferinde 

de bütün İstanbul için “Sâde bir semtini sevmek 

bile bir ömre değer” demekte... Tarihten, 

dinden, sosyal hayattan, mimariden hareketle 

semt semt yaptığı yorumların tümevarımcı terkibinden 

çıkardığı nihaî hüküm budur işte... 

Yahya Kemal’in şiirlerindeki şehir imgesi 

ile divan şiirinin şehir imgelerini mukayese 

edecek olursak ne tür benzerlikler ve farklılıklar 

görebiliriz 

Bu soruya okurlarınızı sıkmayacak ve derginizin 

hacmini aşmayacak bir cevap vermem 

hayli zor. Aklımdan geçenleri iyice budayarak 

söylersem, klasik şiirde şehir değil de, şehrin 

kartpostalı vardır; hani bir tepeden çekilmiş 

ve üzerinde “şehrin manzara-i umûmiyyesi” yazan 

kartlar vardır ya, işte onlar gibi... Şehrin 

kuşbakışı coğrafyasını, nirengi noktası olacak 

aslî binalarını tespit edebilirsiniz; ama hepsi o 

kadar... Bu bir şablondur; her şiirde Boğaz’ı, 

koyları, dereleri, semtleri, sarayları, camileri 

bulabilirsiniz; lâkin eksik kalan, şairin bu manzarayı 

gözleriyle tararken şehrin ruhunu da 

yakalaması ve kendi ruhuyla kaynaştırmasıdır. 

Denizden her şair bahseder; önemli olan o denizde 

İstanbul’un karakterini, karakteristiklerini 

fark etmektir ve klasik şiirde XVIII. asra kadar 

eksik olan da budur. Bir şiirden İstanbul’un 

adını çıkarıp Trabzon’u veya Antalya’yı yazdığınızda 

da okurun garipsemediğini görüyorsanız, 

o şiir İstanbul’un denize akseden ruhunu yakalayamamış 

ve geleneğin mazmunlarında boğulmuş 

demektir. Her şehirde bir “Ulucâmi” veya 

bir “Câmi-i Kebir” bulunur; aslolan, şiirde onu 

şehrin ve sakinlerinin ruhuyla beraber vererek 

temyiz edebilmektir. Bunu Bursa’da bir şadırvan, 

Sivas’ta “emmilerim sadaka” diyen çocuklar 

gerçekleştirebilir. Demin de söylediğim gibi, 

şehrengizler ve şehir medhiyeleri birer medeniyet 

beratı oldukları için, şair de şehirdeki umran 

zenginliğini göstermekle yetinir; beldenin 

karnesini çıkarır gibi... 

XVIII. asırda İstanbul’un sadece umumi 

manzarası verilmeyip, insan unsuru fark edilmeğe, 

şehrin nefes alışı, kalp gibi atan ritmi de 

hissedilmeğe başlanır; lâkin, şairin kendini şehirle 

birlikte düşünmesi ve şehre dair özel hissiyatını, 

gözlemlerini aktarması için hâlâ çok 

erkendir. Doğrusu istenirse, şehirle böyle unanimist 

bir ilişki kurabilecek şairin “şehir-adam” 

olması gerekir ve bunun için Yahya Kemâl’e 

kadar beklenmesi gerektiğini söylemek mübalağa 

olmayacaktır. Harp edebiyatı hariç, 

gelenekli Osmanlı şiirinde tarih yoktur; öyleyse, 

şehre tarihin penceresinden bakan şair de 

yoktur. XIX. asra kadar fert yoktur; demek ki, 

şehrine şairin şahsî bakışı vardır ama, ferdî bakışı 

yoktur. İnsanlar arasında hemşehrilik varsa 

da şairle İstanbul’un hemşehriliği yoktur. Bütün 

bu yoklar, Yahya Kemâl’le var’a dönüşür. 

Osmanlı’da mevcut olan emperyal milliyet fikri, 

şehri de kozmopolit dokusu ile önemser ve 

tebaayı oluşturan unsurların oluşturduğu renk 

skalasını şiirde de görmekten memnun olurdu. 

Yahudi tüccar, Arnavut ciğerci, Rum meyhaneci, 

Lâz kayıkçı, Ermeni sazende, Çerkes seyis, 

Arap münadi, Gürcü çoban şiirlerde yerini bulurken, 

şehrin naturasını tamamladıkları düşünülürdü. 

Yahya Kemâl ise, böyle bir terkip 

peşinde değildir; İstanbul’da sadece Türk’ün 

medeniyet yaratma gücünü görür ve gösterir. 

“Farz-ı muhâl olarak, Türklüğün, yeryüzünde, 

güzellik nâmına, başka bir eseri olmasaydı, 

yalnız bu şehir onun nasıl yaratıcı bir kudrette 

olduğunu isbât etmeye kifâyet ederdi.” deyişi, 

şiirinde de yansımalarını kolayca bulacağımız 

millî bir duyuşu ve duruşu işaret eder. 

Son dönem Türk şiirinde, “şehir” kavramının 

şair lügatindeki karşılığını, çağrışımlarını 

nasıl izah edebilirsiniz Yahya 

Kemal’in “şehir” imgeleriyle yakınlık kuranlar 

var mı 

İnsan değiştikçe, şehri de değiştiriyor, şehir 

algısını da... Üsküp’ten çıkıp da İstanbul âşıkı, 

tarihçisi, seyyahı, şairi olabilen bir delikanlıyı 

artık yetiştiremeyiz. İstanbul’a taşradan çok 

daha fazla insan geliyor; fakat, medeniyete 

16 


2013

koştuğunu farketmeden... Bin yılların şehrine, 

Türk’ün mukaddes toprağına ayak bastığını 

hatırlayan yok. Şehre râm olmaya gelmeyince, 

filmlerde gördüğümüz o sahne tekrarlanıyor. 

Başında kasketi, elinde tahta bavulu, sırtında 

yorganı bağlı genç, bir tepeden İstanbul’a 

yumruğunu sallayarak “Seni yeneceğim İstanbul!” 

diye nârayı patlatıyor. Nasıl yendiği malum... 

Türk’ün yarattığı en büyük şehir kültürüne 

dâhil olacağına, onu kendine benzetmeye 

çalışarak... İstanbul’un yerlisi ise, artık yerlilik 

şuurunu kaybetti. Her adımında İstanbul’un 

bir değerini yıkarak, toprağını kirleterek yaşıyor. 

Kendi şehrine bir turist kadar yabancı ve 

bir turistten daha ilgisiz... 

Son araştırmalardan biri, sakinlerinin 

%80’den fazlasının İstanbul’da yaşamak istemediğini; 

buna rağmen, tasını tarağını toplayıp 

İstanbul’a göçenlerin sayısının da katlanarak 

arttığını ortaya koydu. Bu perhiz-lâhana 

turşusu ilişkisi, İstanbul’un şiirini de derinden 

etkiliyor. Sevmediğiniz birine güzelleme değil, 

sadece hicviye yazarsınız. İçgüveyisi girdiği 

bu şehri tanıdıkça seveceğini düşünenler ise, 

onun millî ve tarihî ruhunu keşfetmek için 

çabalamaktansa, kaşına gözüne şiir düzmeyi 

yeğliyorlar. Evet, yeni şiirin İstanbul’la kurduğu 

ilişkinin böyle patolojik bir yanı olduğunu 

düşünüyorum. Ya kupkuru bir İstanbul 

coğrafyası ya soğuk bir mekân düşkünlüğü ya 

da sulandırılmış insan manzaraları... Bir tarihte, 

Adam Yayınları’nın Beyoğlu’ndaki binasının 

altıncı kat penceresinden bakan Memet 

Fuat, Metin Eloğlu’nun “Le Grand Parmak la 

Porte”si ile Küçük Parmakkapı Sokağı’nın arasında 

geçit olarak kullanılan hanın adını çıkaramaz. 

Turgay Fişekçi, Afrika Pasajı olduğunu 

hemencecik söyleyiverir; çünkü İlhan Berk’in 

Pera’sından okumuştur. Bir şiir kitabı şehir rehberine 

dönüşmüşse, ört ki ölem! Entelektüel 

endişelerle İstiklâl Caddesi’ne hapsedilmiş bir 

İstanbul şiirini reddediyorum. Bir bayram sabahında, 

Süleymaniye’de namaz kılarken koca 

bir tarihi hissedecek, ceddiyle buluşacak, imanı 

tazelenecek başka şairler beklemek için artık 

çok mu geç kaldık dersiniz 

Kalbini İstanbul’un kalbine yaslamış, ruhunu 

onun ruhuna mezceden üç beş şairimiz 

hâlâ çırpınıp durmakta... Ne çare ki, onların da 

toz duman arasında sesleri boğulup gidiyor. Bu 

şartlarda, şiir-şehir ilişkisinin ancak taşranın 

kadim şehirlerinde doğabileceğine ve yaşatılabileceğine 

olan inancım tazeleniyor. Ruhunu 

kaybetmemiş şehirlerin, ruhunu kaybetmemiş 

şairlerini ümitle, heyecanla takip etmeye çalışıyorum. 

İşte onlarda Yahya Kemâl’den izler 

bulmayı umduğum oluyor. Taşra şehirlerinin 

mümtaz şairlerinden, Yahya Kemâl’in şiirlerine 

benzer bir İstanbul meclubiyeti değil, bir şehre 

nasıl yaklaşılacağının metodolojisini öğrenmelerini 

bekliyorum. Tanpınar’a Beş Şehir adlı 

abide kitabı yazdıranın, biraz da şair hocasından 

kaptığı o metod bilgisi olduğunu sanıyorum 

ve günümüz şairlerinin de kendi şehirlerine 

yönelirken aynı tekniği kullanabileceklerini, 

benzer bir laboratuvar çalışması yapabileceklerini 

düşünüyorum. Meselâ, zamanın mimariye 

giydirdiği kisve için “millî peyzaj” tabirini 

kullanan Yahya Kemâl’in bu dikkati, kadim 

taşra şehirlerine yönelik olarak niçin tekrarlanamasın 

Dadaş, efe, gakkoş, ede gibi şehriyle 

ruhu kaynaşmış insanlar var olmayı sürdürdükçe, 

millî peyzajın poetik zemine taşınarak 

estetize edilmesi her daim mümkündür. Yahya 

Kemâl’in 

Hiçbir zaman kader bizi senden ayırmasın 

mısraını kendi şehri için söyleyebilecek daha 

çok şair, Anadolu’nun dört bir yanından niçin 

çıkmasın Yahya Kemâl’in bir şiirinden iki mısraı 

birleştirerek söylersem, 

Bir gün dönüş olsa âhiretten 

İstanbul’a dönmek isterim ben 

deyişi, her şairin inanarak kendi şehrine uyarlayabileceği 

bir dilek olmayı niçin başaramasın 

Şiirimizde İstanbul’u yitirmeye başlamamız, 

köklü şehirlerimizin yükselişine niçin dönüşemesin 

Ha o diyar, ha bu diyar!... Ha bu di, ha 

bu di, ha bu diyar! 

Hocam, Bizim Külliye dergisi adına teşekkür 

ederiz.■ 

17 


2013

Şehir kültürü ve şiir 

VEFA TAŞDELEN 

Giriş 

Şehir, kültürün ve medeniyetin oluştuğu 

yerdir; göçebelikten kurtulmanın, toprağa 

bağlanmanın ileri aşamasıdır. Şehri oluşturan 

unsurlar, kültürü ve medeniyeti de oluşturan 

unsurlardır. Şehir, tarihiyle, eğitimiyle, kütüphaneleriyle, 

güvenliğiyle, adalet sistemiyle, bir 

düzeni ifade eder. Ve tabii ki, incelmiş davranış 

birimlerini, geleneği göreneği. 

Şiir ve şehir ilişkisini incelemek, temelde şiir 

ve mekân, şiir ve kültür ilişkisini incelemektir; 

şiirin oluşumunda şehrin, şehrin oluşumunda 

şiirin etkisini incelemektir. Bu tür bir araştırma 

içine girmek, şiirli şehirlere ve şehirli şiirlere 

doğru bir yolculuğa çıkmaktır. Ama bütün 

bunlar, şiirin taşrada, köyde, kırsal kesimde 

olmayacağı anlamına gelmez. Şiir, şair neredeyse 

oradadır. Şiirin vatanı, şairin gönlüdür, 

benliğidir. O, bir hapishanede de olsa, ölümsüz 

eserler üretebilir. Bir kültür ortamı olarak şehir, 

pek çok yönden şiir için uygun bir ortamıdır. 

Şair şiiri, şehir de şairi doğurur, besler, büyütür, 

olgunlaştırır. Bunu şiirin kökenine de indirebiliriz. 

Şiir, dünyayı, insanı ve evreni anlamada, 

bilim ve felsefe yokken de vardı. Dolayısıyla o, 

insanın deneyim, birikim ve bilgisini ifade etme 

araçlarından biri olarak, Vico’nun dediği gibi, 

hikmetin, bilgeliğin ilk ifade biçimini de oluşturur. 

Şiirin bu çok eski tarihi, şehri kuran, yasaları 

koyan ve geliştiren bilincin içinde vardır. 

Hatta bu bilinci oluşturan yapıdadır. 

1. Bağlanma Biçimi 

Şehir, yerleşmenin, bir yere ait olmanın, 

kendini bir yere ait kılmanın ifadesidir. Ona 

ulaşabilmek için, evden, mahalleden, köyden, 

kasabadan evrilerek geçmek; şehrin kültürünü, 

geleneğini, görgüsünü ve varoluş biçimini almak 

gerekir. Bu nedenle şehir sadece fiziksel bir 

mekân değil, yaşayan bir ruhtur da. Geçmiş zamanların 

birikimini kendinde barındıran, kültürün, 

asaletin, görkemin, zarafetin, nezaketin, 

ötekine ulaşma isteğinin ruhudur. Bu anlamıyla 

kültürü ve medeniyeti yaşayan, üreten, çoğaltan 

bir yapıdadır. Şehirler varoluşun ileri formudur; 

çünkü orada, İbn Haldun’un da işaret 

ettiği gibi, bir hukuk ve düzen vardır. Herkes 

her şeyi değil, belli bir işi yapar. Kişiler kendi 

güvenliklerini ve kendi adaletlerini kendileri 

sağlamazlar; onu daha üst bir kuruma devretmişlerdir. 

Bu da örgütlenmenin oluşmasına neden 

olmuştur. Yine kendi eğitimlerini kendileri 

sağlamazlar. Bir üst organizasyon içinde mektep, 

medrese, okul, üniversite gibi kavramlar 

da oluşmuştur. Şehir demek, çeşitli kültürlerin, 

bilgilerin birbirine karıştığı, fikirlerin düşün- 

18 


2013

celerin harmanlandığı mekân demektir. Şehir, 

eğitim ve kültür kurumlarıyla sanatsal ve entelektüel 

birikimin de merkezi konumundadır. 

Büyük şehirler büyük kültür merkezleridir. Bu 

nedenle şehirler şiirin yurdudur. 

Şehir, duygu ve düşüncelerin inceldiği, sözün 

zarafete büründüğü, estetik bir nitelik kazandığı, 

sadece anlatmanın değil aynı zamanda 

güzel anlatmanın da önem kazandığı, sadece 

söylemenin değil güzel söylemenin de değer arz 

ettiği, sadece yaşamanın değil güzel yaşamanın 

da anlam kazandığı, yemenin içmenin bile sanata 

ve estetiğe büründüğü bir yerdir. İnsani 

ilişkilerin formal, ancak rahatsız edici olmayan 

bir tutuma dönüştüğü bir yerdir. Şehir kültürü 

sözün ve duyguların işlendiği bir ortamdır. 

Sözcüklerin duyguların işlendiği bir ortamdır. 

Bağdat, Şam, Kudüs, Mekke, Semerkant, Tebriz, 

İsfahan, Buhara, Konya, İstanbul, Kahire, 

Şam… Atina, Roma, Venedik, Paris, Londra, 

Berlin… ve diğerleri… Şehirlerin bir tarihi olmalı, 

bir geleneği olmalı, bir havası ve yaşama 

biçimi olmalı. Hayat, günübirlik esen rüzgârlar 

gibi esip geçmemeli sokaklarından. Anıtsal yapıları, 

mabetleri, eğitim kurumları, sanat merkezleri 

olmalı. Şehir, bu kurum ve merkezleriyle 

şehirdir; düzeniyle, ahengiyle, sosyal ilişkileriyle 

şehirdir. 

2. Şiir ve şehir 

İnsan şiir söyler. Çünkü insan insana, insan 

doğaya, insan kendisine ve nihayet Tanrı’ya 

özlem duyar, güzel ve içtenlikli bir sözle yaklaşmak 

ister. İnsan şiir söyler, çünkü güzel söze 

eğilim duyar. İnsan şiir söyler, çünkü kendisi 

de bir sözdür. İnsan şiir söyler, çünkü varlığın 

anlamını sözde bulur. Şiir, içten bir yakarıştır, 

içten bir sesleniştir. Şiir, bir değer olduğu kadar 

değer de vermektir. Bir güzellik olduğu kadar, 

güzelliğin kıymetini de bilmektir. Hem seslendiği 

kişiye, hem söylediği söze, hem yaşanan 

güzelliğe, hem hissedilen anlama övgüdür. İnsan, 

şiirle, neyi anlatırsa anlatsın, kendisinden, 

kendi dünyasından haber verir. Kendisini, kendi 

halini beyan eder. Şiirde dile gelen, insanın 

dünyasıdır. İnsanın acıları, sevinçleri ve varoluş 

durumlarıdır. Şiir, insanın yalın halidir, sözün 

yalın halidir, varoluşun yalın halidir. Şiir, en 

son söz, en son durumdur; sözün ve varoluşun 

indirgenemeyen halidir. Adeta herkesin, “ben 

de böyle derdim!”, “bu, ancak böyle söylenebilir” 

diyebileceği bir şeydir. 

Şiir ve şehir ilişkisine gelince: Bir şehirli şiirler 

vardır, bir de şiirli şehirler. Şiirli şehir, şiirin 

yaşandığı, paylaşıldığı, önemsendiği, üretildiği 

yerdir. Şiirli şehir, şairin evidir; orada itibar görür, 

orada rahat eder, orya yerleşir, kalbini oraya 

adar. Bu şehirlerde şiire özel bir önem verilir, 

insanlar konuşmalarını mısralarla, beyitlerle 

süslerler. Duygularını, düşüncelerini, yaşantılarını 

şiirlerle ifade ederler. Birbirlerine şiirlerle 

bakarlar, birbirlerine şiirlerle ulaşırlar. Tebriz, 

İsfahan, İstanbul, Bağdat, Şam, Kahire, bu şehirler 

arasındadır; Roma, Floransa, Paris, Londra, 

Viyana da. Dünyanın büyük şairleri, bu şehirlerden 

çıkmıştır. Şiir sanatıyla uğraşmak, gelenek 

haline gelmiştir adeta. Bu şehirlerde şiir, 

bir estetik, bir bilgelik, bir eğitim ve iletişim 

biçimine dönüşmüştür. İnsanlar acılarını, sevinçlerini 

şiirlerle ifade etmişlerdir. Nüktelerini 

şiirlerle, düşüncelerini, deneyimlerini şiirlerle 

ifade etmişlerdir. Bayramlarını, yaslarını, yenilgi 

ve zaferlerini şiirlerle ifade etmişlerdir. Şiir, 

bir faydadır, ancak doğrudan bir fayda değildir. 

Bir eğitimdir, ancak doğrudan bir eğitim değildir; 

duyguların estetik terbiyesidir, benliğin 

güzellikle yoğrulmasıdır. İçin güzelleşmesidir, 

hislerin arınmasıdır. Güzelliğe duyarlı olmak, 

güzelliği hissetmek, yaşamak, üretmek ve onu 

sürekli kılmaktır. Böylece içsel yaşantı, bedenin 

ham ve doğal yapısından kurtularak estetik bir 

derinlik kazanır. Güzellik sadece bedende değil, 

içte de, benlikte de, zihinde de yaşamaya başlar. 

Şehir kültüründe şiirin, şiirde de şehir kültürünün 

zarafeti vardır. 

Bazı tür şiirler vardır ki, toprağı şehirdir 

onların; ancak şehirde ortaya çıkabilirler, ancak 

bir şehir ortamı içinde varlık kazanabilirler. 

Doğa ve kültür arasındaki orantı, şiirin karakterini 

de belirler. Her kültür, doğadan kopmadır. 

Şehirleştikçe doğadan daha da çok, daha çok 

uzaklaşır insan. Şehirleşmenin derecesi, doğaya 

olan yakınlığımızı da belirler. İleri bir şehir 

kültüründe yaşıyorsak doğaya daha uzak bir 

19 


2013

mesafede bulunuruz. Bu yalnız fiziksel açıdan 

böyle değildir, bilinç açısında da böyledir. Peki, 

doğadan daha çok uzaklaşan, doğa ile kendi 

arasına daha çok mesafe koyan insan, şiire daha 

yakın bir mesafede mi bulunur; bu söylenebilir 

mi Tabii ki, konuyu farklı şiir türleri açısından 

değerlendirmek gerekir. Şöyle ki: “Türkçede 

Şiirin Yüklemi Sorunu” başlıklı makalede, 

Türkçenin ifade imkânları arasında, iki tür şiir 

biçiminin ortaya çıktığını, bunlardan ilkini, 

yüklemi “söylemek” olan, “bir söylem(e) biçimi 

olarak şiir”, ikincisini ise yüklemi yapma, 

yazma, düzme ve kurma olan “bir inşa biçimi 

olarak şiir” olduğunu söylemiştik. Temelini şiir 

tekniğinde bulan, “bir inşa biçimi olarak şiir”, 

şehirli, eğitimli ve kültürlü bir şiirdir. Bu şiir 

türünde, şiir bir sanat olarak ortaya çıkar. Belli 

bir kültür, eğitim, bilgi ve gelenek üzerine inşa 

edilir. İlhamı dışlamamakla birlikte, sözü, bir 

bilgi, deneyim, ustalık ve teknikle kullanmayı, 

şiiri kurmayı ve yapmayı ifade eder. Okumanın 

yazmanın ürünüdür. Bu şiir biçiminin 

en yetkin örneği olan divan şiiri, duruma göre 

birden fazla yabancı dil bilmeyi, farklı dillerde 

şiir inşa edebilmeyi gerektirir. Bu nedenle “inşa 

şiir”, yapılan, kurulan estetik bir nesne olarak 

bir şehir kültürünün şiiridir. Onda eğitim, bilgi, 

kültür, estetik ve sanat olma bilinci en üst 

seviyededir. Bu özelliği ile divan şiiri, şehirli 

şiirdir. Onun şiiri farklı dillerde kurma çabası, 

sadece bir eğitim olayı olarak görülemez; aynı 

zamanda şehrin kozmopolit yapısının da bir gereğidir. 

Zira şair, şiirini farklı dillerde kurarken, 

şehirli olma bilinci içinde aynı şehri, hatta aynı 

dünyayı paylaştığı diğer insanlara ulaşma amacı 

da güder. Bu onun evrensel bir duyarlık içinde 

olduğu anlamına gelir. 

Şiirin doğaya yakın kısmında ise, şiiri doğrudan 

bir sanat biçimi olarak değil, gündelik 

hayatta eğitici, öğretici ve yol gösterici bir işlevle 

düşünen “bir söylem(e) biçimi olarak şiir” yer 

alır. Bir söyleme biçimi olarak şiirde, şiir işlevsel 

değerdedir. Şair de yerine göre bir öğretmen, 

ahlakçı, din adamı, filozof, rehber ve terapist 

görevi görür. Bu şiir biçimi, gündelik hayattaki 

karşılığı ile ele alınır. Sanat olma bilinci geri 

plandadır. İlham ve içten söyleyiş öne çıkar. 

Halk şiirindeki yalınlık, sadelik, doğallık, işlevsellik, 

eğiticilik, etkileyicilik, bu “doğal unsur”la 

açıklanabilir. “Söylem(e) biçimi olarak şiir”, halk 

içindeki hikmetin, ortak bilinçte yoğrulan bilgeliğin 

taşıyıcılığını da yapar. Bu nedenle aşina 

bir sestir; eğitici, öğretici ve yol gösterici bir 

niteliktedir. Sanat olmaktan ziyade zanaat olmaya 

yakındır. Bu şiir biçimi daha çok taşrada, 

ana şehrin dışında, oradaki otantik köy-kasaba 

kültüründen de beslenerek, belli bir hikmet ve 

bilgelik geleneği üzerinde, sözün işlevselliğine 

yönelik bir ifade tarzı benimser. Şiiri ilham 

üzerine, içe doğuş üzerine kurar. Sözgelimi, şiir 

öyle bir şey olmalı ki, sürüp giden bir kavgayı, 

bir savaşı sonlandırabilmeli, dinleyen kişi bir 

hayat dersi alabilmelidir. Bu şiir biçiminde, söz 

etkilidir. Zira şair onu kendiliğinden söylemez, 

söylettirildiğini düşünür; kendisini yüce ilhamın 

aracısı olarak görür. Şiiri bir sanat olarak 

değil, içinde belli bir anlamın, içeriğin, ötelerden 

gelen kutsal esinin bulunduğu ifade biçimi 

olarak görür. Onun içeriğini, okunarak, düşünerek, 

kurgulanmış ifadeler oluşturmaz. Kalbe 

doğuşla gelen ilham oluşturur. Bu özelliği ile 

gönülden gönle akmayı hedefler. Doğal ortam 

duyguların da doğal yaşandığı bir ortamdır. Bu 

nedenle daha sıcak, daha içten ve daha yakıcı 

söyleyişleri vardır. 

Büyük ve antik şehirler, Braudel’in de dediği 

gibi genellikle su kenarlarına kurulmuştur. Ya 

bir nehir, ya bir ırmak geçer içlerinden, ya da 

bir yanlarını denize dayamışlardır. Nil, Fırat, 

Dicle, Ren, Sen, Thames, Tuna, Volga nehirleri 

etrafında kurulan şehirler, bu tür şehirlerdir. 

Büyük ve antik şehirler, ipe dizilen tespih taneleri 

gibi akarsuların kenarlarına dizilmişlerdir. 

Almanya’ya, Rusya’ya, Mısır’a, Türkiye’ye, 

Irak’a, Suriye’ye, İngiltere’ye, Fransa’ya ve 

dünyanın diğer yerlerine baktığımızda bu gerçeği 

görürüz. Sen nehrinin içinde aktığı Paris’i 

düşünelim, Nil’in hayat verdiği Kahire’yi, Ren 

nehrinin geçtiği Düsseldorf’u, Heidelberg’i, 

Diclen’in içinden aktığı Diyarbakır’ı, 

Bağdat’ı… İstanbul’un içinden nehir değil, deniz 

geçer; üç deniz birbirine kavuşur. Trabzon, 

ruhunu Karadeniz’den alır. Bütün denizlerin 

kıyıları, birer liman ve ticaret kenti olarak, bir 

20 


2013

oya gibi büyük şehirlerle süslüdür. Neresinden 

bakarsak bakalım, şehirlerin kaderi, su ile yazılır. 

Şehrin su ile ilişkisi, sadece insanların yaşam 

standartlarına değil, onların kültür ve göreneklerine, 

giderek şiirin oluşum sürecine de yansır. 

Nehirler, şairlerin şiirlerinde yer alır. Denizler, 

şairlerin şiirlerinde yer alır. Şiir, deniz, ırmak, 

nehir, doğa; bütün bunlar akraba kelimelerdir. 

Yahya Kemal’in şiirlerini düşünelim: Boğaz’ın 

güzellikleri sıkça dile gelir onlarda. İstanbul’un 

güzellikleri, yeniden hayat bulur. Kahire’den 

söz eden şiirler, Nil’den de söz eder. Elazığ’dan 

Diyarbakır’dan, Bağdat’tan bahseden şiirler, Fırat 

ve Dicle’den de bahseder; tıpkı “Ayın çekimine 

uğradım Dicle’nin kurmuş dudağında” diyen 

şair gibi. Şunu söylemek mümkün: Her büyük 

ve antik şehrin, suyla bir aşkı ve izdivacı vardır. 

Suyu olmayan şehirlerin imkânları da kısıtlı, 

ufukları da kapalıdır. Bunun şiir kültürüne 

yansıması kaçınılmazdır. Nehirler, denizler, 

akarsular yalnız coğrafyaya hayat vermez, şairlerin 

şiirlerine de hayat verir. Şehrin silueti yalnız 

denize, ırmağa, nehre düşmez, bütün bunlarla 

birlikte şiire de düşer. Suya düşen yakamozlar, 

şairlerin duygularına da düşer. Denizde parlayan 

mehtap, şairlerin iç dünyalarında da karşılık 

bulur. Irmaklar, nehirler yalnız şehirlerden 

değil, şairlerin bilinçlerinden de geçer, orayı da 

yeşertir. Denizin enginliği yalnız şehre genişlik 

ve ufuk kazandırmaz, şairi de derin hülyalara 

sevk eder. 

Şehir, insanların, kültürlerin, duyguların, 

dünyaların karıştığı ve kaynaştığı bir yer olarak 

“öteki” duygusunun güçlü olduğu bir yerdir. 

Yasa ve görenek, en çok bunu ifade eder. Yasalar, 

gerek etik gerekse hukuk anlamında, bizi 

diğer insanlarla bir araya getirirler, onlarla olan 

ilişkilerimizi düzenlerler. Dolayısıyla, şehir hayatı, 

öteki duygusunun geliştiği bir mekândır. 

Bu noktada şu söylenebilir: Şiir de bir bakıma 

öteki duygusundan kaynaklanır. Öteki için yazılır, 

ötekinden dolayı yazılır, ötekine ulaşmak 

için, ötekiyi sevmek için yazılır. Şehir hayatı, 

bizi ötekiyle karşılaştırdığı her bir anda, bir şiir 

fırsatı da sunar. Her karşılaşmamız bir fırsattır; 

şiir okumak, şiir söylemek, şiir yaşamak, şiir almak 

ve şiir vermek için. 

Mekân, yalnız fiziksel olarak tutmaz insanı, 

zihin yapısı ve ruh hali olarak da sarıp sarmalar. 

Zihnin şekillenmesinde, dünya algısının oluşumunda 

önemli bir unsurdur. Çocukluğumuz 

nerede geçmişse, dili nerede öğrenmişsek, ömrümüzün 

geri kalanı da farkında olmadan oranın 

algıları içinde geçer. Dağ derken oranın dağını, 

ırmak derken oranın ırmağını, çayır derken 

oranın çayırını, göl derken oranın gölünü 

hatırlarız. Dünyayı algılama ve anlamlandırma 

kategorilerimiz bu dönemde oluşur. Mekân, çocukluğumuzda 

işler içimize. Bu nedenle şiirin 

şehri genellikle içinde çocukluğumuzun geçtiği 

şehirdir. Sokak onun sokağı, yol onun yolu, 

cadde onun caddesi, dükkân onun dükkânı, 

bakkal onun bakkalı, fırın onun fırınıdır. Kim 

kendi şehri dışında bir şehre vurulursa, onu 

kendi şehrini sevdiği gibi sever, kendi şehriyle 

sever. Sokaklarını kendi şehrini sevdiği gibi, 

caddelerini kendi şehrini sevdiği gibi, insanlarını 

kendi şehrinin insanlarını sevdiği gibi sever. 

Dolayısıyla, şiir ve şehir ilişkisi bağlamında atılabilecek 

düğümlerden birisi de, şairlerin şehir 

tecrübesi ile ilgilidir. İçinde yaşadıkları şehir, 

onların dünya ve evren algısına siner. Hayatı bu 

şehirde gördükleri varoluş değerlerine göre algılarlar. 

Varoluşu bu şehirlerden edindikleri ifade 

biçimleri ile dile getirirler. İçinde yetiştiği şehirler, 

kişiyi, davranış biçimi, yaşama ve düşünme 

tutumları açısından etkiler; şehir, farkında bile 

olmadan onların bilincine ve kimliğine siner. 

Şiir, şehri kuran ve üreten şuurdur. Şiir, şehrin 

etiği ve estetiğidir. Şiir, şehirde doğar, şehir 

de şiirde. Şiir, şehri çoğaltır, şehir de şiiri. Şiir, 

kültürü, nezaketi ve zarafeti çoğaltır, zarafet ve 

nezaket de şiiri. Her şair bir şehirden bakar, bir 

şehirden seslenir. Her şairin bir şehri vardır. Şiir 

ve şehir ilişkisi, günümüzde daha işleri boyuta 

taşınmıştır. Modern şiir, doğadan kopuk bir 

şiirdir, kültürün ve şehrin şiiridir. Hem tema, 

figür açısından, hem de söyleyişteki eda ve içtenlik 

açısından, modern şiir, tümüyle kurma 

ve yapma bir şiirdir. Şair, bir dosta, kendisini 

dinleyen tanıdık birine değil de yabancı birine 

seslenir gibi seslenir. Bu da şiirindeki içtenlik 

unsurunu azaltır, buna karşın “gösteri” yönünü 

artırır. Bu yüzden şiirinde, yer yer kendini 

21 


2013

açmak yerine kapatmayı, göstermek yerine gizlemeyi, 

haykırmak yerine sumayı tercih edebilir. 

Modern şiirde, şairin, sanki kendi şiirinde 

yaşayamama, kendi şiirinde kendini ifade edememe 

sorunu var gibidir. Öte yandan şehirlerin 

ethos’u bozuldukça şairlerin ethos’u, şairlerin 

ethos’u bozuldukça da şehirlerin ethos’u bozulur. 

Bir zamanlar, İstanbul’un bir taşı için acem 

mülkünü feda eden şair bilinci, zaman gelir ona 

“aziz İstanbul” diye seslenir. Bunun ardından 

gelen “Ula İstanbul”u anlamak zordur tabii. O 

da ancak şairdeki ve şehirdeki zihniyet değişimi 

ile açıklanabilir. Zihniyet değişir, şehirler de değişir; 

şehirler değişir, zihniyet de dönüşüme uğrar. 

Görünen o ki, modern zamanlarla birlikte 

ortaya çıkan zihniyet değişikliğinden, şehir ve 

şiir ilişkisi de fazlasıyla payını almıştır. 

Sonuç 

Şehir kültürü, poetikayı, şiir geleneğini, 

şiir tekniğini, şiir felsefesini üreten ortamıyla, 

“bir söylem(e) biçimi olarak şiir” için olmasa da, 

“bir inşa biçimi olarak şiir” için asli bir unsur 

olarak görülebilir. Şiirin bir sanat olarak ortaya 

çıkması, bir eğitiminin ve kültürünün, bir 

düşüncesinin ve geleneğinin olması, onu şehir 

kültürüne ait bir üretim haline getirir. Şiir, şehir 

kültürüne ait olmakla kalmaz, şehir de şiir 

kültürüne ait bir yapılanma olarak ortaya çıkar; 

zira şiir de şehir kültürünü oluşturan bir unsurdur. 

Eğer bir şehrin kültüründe şiir yer almazsa, 

henüz orası şehir olma sürecini tamamlamamış, 

bilinci ve hafızası olgunlaşmamış demektir. Şehir, 

şiir kültürü için ne kadar gerekliyse, şiir 

de şehir kültürünün tamamlanması açısından 

o kadar gereklidir. Zira şiir, sanat biçimini de 

aşan bir içeriğe sahiptir. O, sadece bir sanat 

değil, yerine göre bir bilgelik, yerine göre bir 

güzellik, yerine göre bir muhabbet, yerine göre 

bir hikmet, yerine göre bir iletişim kültürüdür. 

Şiir, insanların “kendisine katıldığı” bir şeydir. 

Yûnus’tan bir mısra okuyup kendimizi ifade 

ederken, Fuzûli’den bir beyit okuyup duygularımızı 

anlatırken, Yahya Kemal’den bir dörtlük 

okuyup kendi beğenimizi ortaya koyarken, bir 

türkünün redifini tekrarlayıp kendi halimizi 

beyan ederken, şiirdeki ruh haline de katılırız. 

Bu katılımla, şair bilinci, bireysel bir duyarlık 

olmaktan çıkarak toplumsal bir algılayış biçimine 

dönüşür. 

Buna göre, şiir, şehri kuran bilinçte de vardır. 

Şehrin bir yarısı şiirdir; güzelliktir, aşktır, 

estetiktir. Gönülden gönle doğru yürümektir; 

sıçramak ve uçmaktır Şiir, yüreğin sıçrama 

tramplenidir. Çünkü insan yalnız aklıyla değil, 

gönlüyle kurar şehri. Sadece simetri, geometri, 

matematik, orantı, teknoloji ve fabrika 

değildir şehir; gönül de şehrin bir yerinde yaşar, 

aşk da. Ve o, şehrin maneviyatını ve vicdanını 

oluşturur, insanlığı besleyen değerler 

pınarını oluşturur. Sular orada durulur, insan 

orada kendi içine akar, göz orada kendi içine 

bakar, bilinç orada kendi farkına varır. Şiir, 

orada vicdanın dilini kullanır. Bu dil, evrensel 

bir dildir. İnsan şiiri ararken, insanlığın bu ortak 

dilini de arar, iyiliği ve güzelliği de, sevgiyi 

ve merhameti de. İnsan, şiirin dilini işitince, 

çoktan beri karşılaşmadığı bir dostun sesini 

işitmiş gibi olur; “işte böyle olmalı” der. Şiirin 

hakikati daha yumuşak ve sert dokunuşlarla 

çarpar yüreğe; uyarır, uyandırır. Bu nedenle 

daha hızlı ve daha derinden bir dönüşüm 

sağlar. Bu nedenle şiir, şehrin kendi kendini 

iyileştirme, dinginleştirme, kendi kendini sorgulama, 

kendi kendini anlama yollarından 

biridir. Bir şehirde şairler yaşıyorsa, orada iyilik 

var demektir; bir şehir şiirli şehirse oranın 

vicdanı hala duyarlığını yitirmemiş demektir. 

Şehri, sermaye değil, gönlün ve şiirin değerleri 

kurtaracaktır. Şehri görkemli yapıları, alışveriş 

merkezleri, festival alanları, yer altı tünelleri 

değil, şiirleri kurtaracaktır. Bir şehir için şiir 

duyarlığı, parklar, bahçeler ve yeşil alanlar 

gibidir. Kuşların nasıl ki konabilecekleri dallara 

ihtiyaçları varsa, aynı şekilde insanların 

da vicdanlarını duyarlı hale getirebilecekleri, 

hislerini tazeleyebilecekleri, gönüllerini arındırabilecekleri, 

güzellik ve iyilik duygularını 

ateşleyebilecekleri şiir-parklara, şiir-hanelere 

ihtiyaçları vardır. Ne de olsa şehri, savaşçı ve 

sermayeci ruhlar değil, şair bilinçler kurtaracaktır. 

Şehir, şiiri kaybetmemelidir, şiirin değerlerinden 

uzaklaşmamalıdır. Aksi halde, şiirin 

ölümü, şehrin de ölümü olacaktır. ■ 

22 


2013

İki kıymet iki göz : şiir ve şehir 

KÖKSAL ALVER 

Şiir mekânla donatır kendisini, mekânın dili olur âdeta. 

Evler, yollar, hanlar, camiler, kahvehaneler, kütüphaneler, 

meyhaneler, apartmanlar, kaleler, çarşılar şiirde kanlı canlı 

organizmalar gibi dolaşırlar. Şiir mekânla insan hâlleri 

arasında derin köprüler kurar. Mekânın hâllerinde insanı 

anlatır. 

Şehir, şiirin ana meselelerinden biridir. 

Genel manada hayatın her yanıyla ilgili 

olan şiir, mekânları, yerleri, coğrafyaları, 

iklimleri, mevsimleri en az insan hâlleri kadar 

kendine ana uğrak olarak kabul eder. Bu hususlara 

ilişkin ince sözler söyler, derin bakışlar atar. 

Hangi şaire bakılsa, hangi dünyanın şiirine göz 

atılsa mutlaka şehre ve şehrin insana ettiklerine 

dair pek çok mısra bulunabilir. Bu durum biraz 

şiirin tabiatıyla ilgilidir. Şiir dünya sözüdür ve bu 

dünyanın her anını, her sahasını gözlemleyen sıkı 

bir gözlemcidir. Şiir ve edebiyat bir kayıt tutma 

eylemidir. Hangi dünya işi bu keskin gözlerden 

uzak kalabilir Şiir, özgür bir şekilde bütün dünyayı 

dolaşan sözdür. İnsana yapışan, insanda karşılık 

bulan ne varsa, o şey şiirin gözünde, şiirin 

dilindedir. 

Şehir de böyledir ve kendini şairden, şairin 

bakışından alıkoyamaz. Şehir şiire yakalanır, şehir 

şaire kendisini açar. Şiir şehrin kalbine girer, gözünden 

çıkar, yüreğine iner, aklını başından alır. 

Yani her hâline, her özelliğine, her ferdine, her 

çizgisine, her anına ilişkin nağmeler yakar. Şehir 

şiirde bir kez daha var olur, bir kez daha kendisini 

yeniler. Şehir şiirin dilinde yeniden vücut bulur, 

dillere destan olur. Şehrin gerçekliği şiirde yeniden 

ele alınır, yeni bir gerçeklikle şehrin portresi 

çizilir. Gerçek şehir ile muhayyel şehir arasında 

şair, kendince yeni bir şehir tahayyülü geliştirir. 

Kendi şehrine, yaşadığı şehre, düşlediği şehre, 

ideal şehre bir bakış atar. 

İnsanın izini şehirde süren şiir, insan duygusu 

ile şehrin görünümleri arasında bağlar kurar. Şehirli 

insanın ruh hâli, davranışları, düşünceleri, 

çatışmaları, hayat mücadelesi, yoksulluğu varsıllığı 

tümüyle şiirle perçinlenir. Kişisel dünyaların 

bin bir ayrıntısından toplumsal dünyaların engin 

ufuklarına varıncaya kadar nice hayat kırığı nice 

hikâye sızısı şiirin alnında parlar. “Bu şehirde 

akşama doğru/ İçime korku/ Ayaklarıma karasu 

iner” diyen Necatigil, yalın insan duygusunun 

şehre nasıl bulandığını, şehirle insan arasındaki 

ince bağların nasıl kurulduğunu hatırlatır. N. 

Fazıl’ın Kaldırımlar şiirinde çizilen şehir atmosferi 

de insanı kendisine içine çeken, kendisiyle 

yoğuran, şehirle hemhâl kılan bir ruh iklimini 

23 


2013

anlatır: “Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi/ 

Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır/ Kaldırımlar, 

duyulur, ses kesilince sesi/ Kaldırımlar, 

içimde kıvrılan bir lisandır.” 

Şehrin uzuvları olan mekânları şiir kendine 

mecra bilir. Şiir mekânla donatır kendisini, 

mekânın dili olur âdeta. Evler, yollar, hanlar, camiler, 

kahvehaneler, kütüphaneler, meyhaneler, 

apartmanlar, kaleler, çarşılar şiirde kanlı canlı 

organizmalar gibi dolaşırlar. Şiir mekânla insan 

hâlleri arasında derin köprüler kurar. Mekânın 

hâllerinde insanı anlatır. Mekânı insanı anlatmak 

için bir sembol olarak kurar. Şehir bu yönüyle de 

şiire inanılmaz bir şekilde katkı yapar, onun anlaşılması, 

kavranması, açıklık kazanması için üstüne 

düşen ödevi yerine getirir. Mekânı konuşturan 

şiir, kendi meramının da böylece somutlaştırmış 

olur. “Ey garip çizgilerle dolu han duvarları/ Ey 

hanların gönlümü sızlatan duvarları!...” diyen Faruk 

Nafiz, hanı, hanların duvarlarını konuşturur 

ve duvarlara düşen satırlardaki garipliği ve çaresizliği, 

anlatır. B. Necatigil, ‘Evler’ şiirinde evlerin 

hâllerini, insana bağlar ve evlerin içinin devir devir 

değişmesi gibi insanın da dönem dönem değiştiğini 

söyler. Sezai Karakoç, ‘Balkon’ şiirinde 

balkon metaforuyla insanı, onun çağdaş tutum ve 

davranışlarını yorumlar. Şiir, mekânı insana bağlar, 

mekânda insanlık durumunun izdüşümlerini 

dillendirir. 

İnsanın şehir tecrübesi farklı bir tecrübedir. 

Şehirle birlikte insan yeni hayat tarzları, yeni 

bakışlar, yeni tasavvurlar edinir. İnsan yerleştiği 

mahal ile doğrudan bağlar kurar; mekân 

ile insan karşılıklı bir şekilde birbirlerini etkilerler. 

İnsanın şehre kattıkları ile şehrin insana 

kattıkları hayat sahnesinde buluşur, karışır 

ve yeni bir yapı meydana getirirler. Şiir, şehrin 

insan üzerindeki etkilerini, insanın da şehre 

verdiklerini anlatıp durur. Hacı Bayram Veli, 

“Çalabım bir şar yaratmış iki cihan aresinde/ 

Bakıcak didar görinür ol şarın kenaresinde/ 

Nagehan bir şara vardum ol şarı yapılur gördüm/ 

Ben dahi bile yapıldum taş u toprak aresinde” 

derken, insan ile şehrin birbirine nasıl karıştığını, 

birbirleriyle nasıl karıldıklarını bir güzel anlatmaktadır. 

İnsanın da tıpkı şehir gibi yapılıyor 

olması, onun toprağında karılıyor olması karşılıklı 

etkilenmeyi ve kültürlenmeyi açık bir şekilde 

ifade etmektedir. 

Şehrin bin bir yüzü vardır, şehrin aşikâr yönleri 

ve saklı köşeleri vardır. Şiir, sinsi ve kurnazdır, 

akıllıdır, kimi yerde romantiktir; şehri sarıp 

sarmalar, onu hissettirmeden onun dünyasında 

dolaşır durur. Bir bakarsın şiir bulvarlarda, 

caddelerde, köprülerde ve meydanlardadır. Bir 

bakarsın arka sokaklarda, kuytu köşelerde, izbe 

yerlerdedir. Şehrin vitrinindedir, bir şairin dilinde, 

bir başka şairde ise şehrin kuş uçmaz kervan 

geçmez yerlerindedir. Hangi yüzünü gizleyebilir 

şehir şiirden, hangi benini, hangi çizgisini, hangi 

edasını Şiirin şehrin çizgilerini, yüzlerini, 

hâllerini bu denli takip etmesi, onun kaydını tutması, 

ona dair duygu ve düşüncelerin tercümanı 

olması gerçekten manidardır. Bu yönüyle şiir 

genel edebiyatın içinde bir şehir kaynağı olarak 

öne çıkmaktadır. Şehrin anlaşılması, okunması, 

tanınması, bilinmesi bakımından şiir önemli bir 

kaynak olarak belirmektedir. 

Bir şehir kaynağı olarak şiir, şehrin tarihsel, 

toplumsal, insani yönleri ile irtibatlı olduğu gibi 

şehrin kendi serüveni, değişimi, başkalaşımı üzerine 

sözler söyleyerek kaynak olma yönünü biraz 

daha ayrıntılandırır. Yunus’un “Bu dünyanın 

meseli bir ulu şara benzer” sözünün izinde söylenecek 

olursa, şehirle dünya hayatının ayrıntıları 

arasında nice benzerlik kurmak kabil olur. Şehir, 

dünya hayatının bir izi ve yansıması değil midir 

“Bu şarın hayalleri türlü türlü hâlleri” bir şehir 

gözcüsü olan şiirin dikkatinden kaçmaz. Dünya, 

insan, şehir arasında mekik dokuyan şiir, en 

yalın ve ne çetrefil meselelere dair kendi sözünü 

söyler. Sözünün arasında insanın şehirle irtibatı, 

onun şehre akışı, şehirle harman olması izlenir, 

görülür. İnsanın şehirle imtihanının yakın tanığı 

olarak şiir gözünü o gerçekliğe diker, oradan ince 

sözler devşirir. Bir kaynak böylece çağlar durur, 

söyler durur. 

Şiirin şerh düştüğü bir şehir hayatı, bir şehir 

insanı dikkatle izlenmeye değer. Kıymet hem şiirin 

hem şehrindir. İki kıymet bir aradadır. İki göz 

karşı karşıyadır. İki gözün baktığı insan ve onun 

dünyası, hayali, dili hayret uyandırır. Şiirin ve 

şehrin ortasında insan yüzleri, insan hikâyeleri; 

şiirin ve şehrin dilinde insanın bir başka biçimde 

dile gelişi verimli çıkarımlara yol açabilir. ■ 

24 


2013

Sezai Karakoç'un şiirlerinde şehir 

ALÂATTİN KARACA 

"...coğrafyadaki şehirlerin, hatta şehirlerdeki mekânların, 

şahsiyetlerin ve olayların seçimi de dünya görüşüne bağlı 

olarak coğrafya içinde faklı anlamlar kazanırlar. O nedenle 

coğrafya seçimi, coğrafyadaki şehir, mekân seçimi ve bu 

mekânlara yüklenen anlamlar, aynı zamanda bir dünya 

görüşünün de yansımasıdır. " 

Coğrafya-Şehir- İdeoloji 

Öncelikle şunu belirteyim: 

Bir sanatçı, eserlerinde az ya da 

çok, bir coğrafyaya, bir mekâna 

yer verir. Varoluşun kaçınılmaz 

sonucudur bu. Çünkü varlıklar 

mekândan münezzeh değildir. 

Ve dahası insan, yaşadığı 

coğrafyayı şekillendirir, bunun 

tersi coğrafya da içinde var 

olan insanı şekillendirir. Bu 

bakımdan coğrafyayla, mekânla 

insan birbirine bağlıdır. Hacı 

Bayram-ı Veli’nin dediği gibi 

“ol şârı yapan insan, taş u toprak arasında kendi 

dahi inşa olur». Uzatmadan söylemeli ki, coğrafyanın, 

mekânın siyasal/ideolojik bir anlamı da 

vardır. Coğrafyayı vatan kılmak, o mekâna hem 

maddeten hem de manen sahip ve egemen olmak 

arzusu, coğrafyayı ideoloji ya da dünya görüşü 

ile ilişkilendirir. Bu bağlamda Ziya Gökalp›ın şiirlerinde 

sözünü ettiği «Turan ili» 

ideolojik/ütopik bir coğrafyadır. 

Mehmet Âkif, «Turan ili nâmıyla 

bir efsane edindik.» diyerek bu 

ideolojik/ütopik coğrafyaya karşı 

çıkar. Ama Âkif›in de kendisine 

göre ideolojik/ütopik bir coğrafyası 

vardır. Filistin, Kudüs, 

bugün de gündemde olan ideolojik 

anlamlar içeren coğrafyalardır. 

Örneğin Sezai Karakoç›ta 

ve Nuri Pakdil›de bu anlamda 

ele alınırlar. Arz-ı Mev›ud ise, 

İsrail›in ideolojik/ütopik coğrafyasıdır. 

Kısaca, coğrafya ve bu çerçevede ülkeler 

ve şehirler, dinî/tarihî değerlerinden ötürü, ideolojik/ütopik 

birer coğrafi simgeye dönüşürler. 

Dolayısıyla Türk edebiyatında kimi şairler de, 

şiir ve yazılarında coğrafyayı bu bağlamda ele 

alıp anlamlandırırlar. Sadece coğrafya mı Elbet 

25 


2013

değil. Bu coğrafyadaki şehirlerin, hatta şehirlerdeki 

mekânların, şahsiyetlerin ve olayların seçimi 

de dünya görüşüne bağlı olarak coğrafya içinde 

faklı anlamlar kazanırlar. O nedenle coğrafya 

seçimi, coğrafyadaki şehir, mekân seçimi ve bu 

mekânlara yüklenen anlamlar, aynı zamanda bir 

dünya görüşünün de yansımasıdır. Örneğin Nazım 

Hikmet’in şu dizeleri şehirdeki bir mekâna 

-Ayasofya’ya- bağlı olarak bir ideolojik seçimi 

yansıtır. Şöyle diyor Nazım “Bir Şehir Rehberi” 

adlı şiirinde Ayasofya hakkında: 

“Ben ne tarih hocasıyım ne de coğrafya. 

Beni ancak 

dört köşe taş bir ambar 

kadar 

alâkadar 

eder 

Ayasofya» 

Nazım Hikmet’in şehirdeki bu mekâna bakışı, 

elbette ideolojik bir anlam içerir. Bir başka 

şair Osman Yüksel Serdengeçti›de ise Ayasofya, 

fethin sembolüdür, İslamın küfre galebesinin 

nişanesidir ve hatta müzeye çevrilmesi 

nedeniyle mahzun ve mahkûmdur. Bu iki örnek 

bile mekânla ideolojinin arasındaki ilişkiyi 

göstermeye herhâlde yeter. Birkaç örnek daha vererek 

konuyu açmaya çalışalım. Yahya Kemal›in 

coğrafyası üzerinde duralım. Beyatlı’nın coğrafyası, 

bilindiği üzere, esas itibariyle Osmanlı coğrafyası 

ile sınırlıdır. Bu coğrafyanın merkezinde 

Osmanlının başkenti, saltanat şehri İstanbul vardır. 

Ve bu coğrafya, yine Osmanlılar nedeniyle 

Balkanlara ve Mağrib›e değin uzanır. Buna karşılık 

İlhan Berk›in İstanbul Kitabı›nda bu şehir 

bir Osmanlı şehri olmaktan çıkar, kozmopolit 

bir kente dönüşmüştür ve dahası İstanbul onda, 

yıkılması gereken bir «dükalık» olarak karşımıza 

çıkar. Kentin yoksulluğudur, yoksulların, işçilerin 

yaşamıdır yansıtılmak istenen. İlhan Berk 

bu nedenle İstanbul›a bir ‹sosyalist flaneur› gibi 

bakar. Bu konuda verebileceğimiz bir başka dikkat 

çekici örnek Yavuz Bülent Bakiler olabilir. 

Bakiler›in şiirlerinde ise, bu kez karşımıza Türklerin 

yaşadığı Azerbaycan, Tiyanşan Dağları, 

Altay Dağları, Kerkük, Kırım, Üsküp gibi bir 

coğrafya çıkmaktadır. Şu dizeler, coğrafya-şehirideoloji 

ilişkisini yansıtan çarpıcı bir örnektir: 

«Gönlümüzü sımsıcak alan topraklar 

Tıyan-Şan, Kadır-Gan Dağları›na dek uzar. 

Kim demiş 

Kim demiş ki, vatanımız; Edirne’den Kars’a 

kadar.” 

Aynı yolu İzleyerek, Mehmet Akif’in de, Nuri 

Pakdil’in de ve konumuz olan Sezai Karakoç’un 

da ideolojik/ütopik bir coğrafyası olduğunu, bu 

çerçevede Karakoç›un ideolojik coğrafyasının 

belirleyeninin ise, esas itibariyle din/medeniyet 

olduğunu söylememiz gerek. Yani kısaca, Sezai 

Karakoç›un şiirlerinde şehir coğrafyası da, esas 

itibariyle ideolojik temele dayanır. Bu temel ölçüte 

dayanmadan, Karakoç›un şiirlerinde coğrafyaya, 

şehre, şehirlere nasıl baktığı doğru biçimde 

saptanamaz. 

Şimdi şu soruyu sormak gerek: Peki, Sezai 

Karakoç›un şehir coğrafyasının sınırlarında hangi 

şehirler var Bu coğrafyanın seçimindeki temel 

ölçüt ne Bu coğrafya, ne gibi bir anlam içeriyor 

İşte bu sorulara cevap verebilmek İçin evvelâ, 

şunun altının çizilmesi gerekiyor: Karakoç’a göre 

şehir, medeniyettir. Demek ki, bu noktada ilkin 

şehir-medeniyet ilişkisi üzerinde durulmalıdır. 

Şehir- din/medeniyet ilişkisi 

Şehir- din/medeniyet ilişkisi üzerinde 

durmadan önce şunun altını çizmek gerek: Sezai 

Karakoç, bir medeniyet şiiri yazar. Eserlerinde 

bir medeniyetin tarihi, bir medeniyetin şahsiyetleri, 

bir medeniyetin yıkılışı, bir medeniyetin direnişi 

ve bir medeniyetin diriliş düşüncesi vardır. 

Eserlerinin tümü bu ana tema etrafında örülmüştür. 

Çünkü o, “Ben, memleketin durumunu, 

İslam âleminin durumunu, tarihî-sosyolojik 

perspektiften, yani medeniyet açısından, medeniyet 

perspektifinden görüyorum.” dediği üzere, 

tüm sorunlarımıza bir medeniyet perspektifinden 

bakılması gerektiğine inanmaktadır. Şehre 

de bir medeniyet dairesi içinden bakar. İşte bunun 

için, başta bunun altını çizmek gerek. 

Şehir-medeniyet ilişkisine gelince, Karakoç’a 

göre, şehir medeniyetin göstergesidir. Nitekim 

bir yazısında; “Her medeniyet bir şehir 

getirmiştir. Medeniyetlerin kendilerine mahsus 

26 


2013

şehirleri vardır.” der. Dolayısıyla şehirler, bir 

medeniyete özgü hayat tarzının, bir kültürün, 

bir kimliğin; Karakoç’un deyişiyle ruhlarımızın 

aynasıdırlar. Nitekim bir şiirinde şair bunu; 

“Yok olduysa da bu şehir ruhu ruhuma sindi.» 

dizesiyle ifade eder. Edip Cansever de bir şiirinde 

«İnsan yaşadığı yere benzer.» derken aslında 

aynı şeyi tersten söylemektedir. O hâlde şu cümleyle 

bu paragrafı bitirelim: Sezai Karakoç›ta şehir, 

medeniyet demektir; o, şehre bir medeniyet 

perspektifinden bakar, bir medeniyet göstergesi 

olarak ele alır. 

Buradan hareketle şunu söyleyebiliriz şimdi; 

Karakoç, esas itibariyle medeniyeti, ikiye ayırır. 

Bunlardan ilki, kuşkusuz İslam medeniyetidir, 

ikincisi ise bunun karşısında yer alan Batı 

medeniyeti. Şair, bu medeniyet ayırımı doğrultusunda, 

şehirleri de ikiye ayırır. Ona göre bir 

«İslâm medeniyetinin şekillendirdiği şehirler» 

vardır, bir de «Batı medeniyetinin şekillendirdiği 

şehirler» Şair, bir şirinde İslam medeniyetince 

kurulan şehirlere «İlâhi site» der, diğerlerine ise, 

«İnkâr kentleri» adını verir. Ve şiirlerinde sıklıkla 

«İslâm şehri» ifadesini kullanır. Ona göre 

Batı medeniyetine özgü kentlerin kökeni eski 

Yunan›a ve Roma›ya dek uzanır. Ve, «Yunan sitesinde 

estetik, Roma sitesinde ise, egemenlik 

somutlaşmıştır.» İlahi sitelerin temel özelliği ise, 

erdemdir. Şair bunu şöyle ifade ediyor: 

“Farabi’nin Medinetü’l-Fazıla’sında dediği 

gibi, İslâm sitesi, fazilet esasına dayanan sitedir. 

İslâm şehri ki, toplumun temelidir, evet o şehir, 

ancak ve ancak fazilet esasına dayanırsa yaşar 

inancı vardır.” 

Karakoç bu ayırımda, tüm eserlerinde görüleceği 

üzere, İslam medeniyetinin, kendi deyişiyle 

İlahi sitenin veya İslam şehirlerinin yanında 

yer alır. Çöküşüne ağıt yaktığı, dirileceğine 

inandığı bu şehirlerdir; dolayısıyla İslam medeniyetidir. 

Karakoç’un şehir coğrafyası: İslam 

şehirleri 

Şairin, yukarıda değindiğim medeniyet 

perspektifi doğrultusunda, şehir coğrafyası, 

İslam medeniyetinin yayıldığı sınırlarını kapsar. 

O, bu bağlamda «Ne tükenmezdir İslâm›ın şehirleri/ 

En büyüğünden en küçüğüne/ Hangisini 

ansam eksik kalır/ Sayılmaz güzellikleri, iyilikleri.» 

diyerek, şiirlerinde Mekke, Medine, Kudüs, 

Bağdat, Şam, İskenderiye, Buhara, Semerkand, 

Taşkent, Şiraz, İsfahan, Beyrut gibi İslam şehirlerini 

sayar. Anadolu›da ise, başta elbette İstanbul 

olmak üzere, Diyarıbekr, Urfa, Konya, Bursa 

gibi İslam kültürünün önemli şehirleri vardır. 

Karakoç›un ülke ölçeğinde, coğrafyasında ise, 

tespit edebildiğimiz kadarıyla Mısır, Cezayir, 

Tunus, Filistin, Irak, İran, Afganistan, Pakistan, 

Habeşistan, Eritre, Azerbaycan, Türkistan gibi 

ülkeler yer alır. Kuşkusuz bu, İslam medeniyeti 

merkezli bir coğrafya seçimidir ve Karakoç, -bu 

coğrafya seçimiyle- şiirinin coğrafyasını «Şark-ı 

Aksâ›dan Mağrib-i Aksâ›ya kadar» uzatan İslamcı 

bir coğrafya idealine bağlı Mehmet Âkif’le 

örtüşür. 

Şair, söz konusu İslam coğrafyasına karşılık, 

şiirlerinde Batı medeniyetinin kentlerine örnek 

olarak ise, Paris, Moskova, Pekin ve Newyork›u 

sayar. Bu kentlerden Paris, ona göre «Avrupa›nın 

ülkü mezarlığıdır.», Moskova, Pekin ve Newyork 

ise, «türedi bir uygarlığın kentleri»dir. Bunlar, 

Karakoç’a göre, bizim model almamamız gereken 

- ne yazık ki model aldığımız- Batı medeniyetinin 

kentleridir. 

“Son durak İstanbul/ İlk durak Ankara» 

Bir şiirinde böyle diyor Karakoç. Yahya 

Kemal’in meşhur sözünü başka bir türlü söylemiş 

âdeta. Ankara’nın İstanbul’a dönüşünü 

seviyorum demenin şiircesi. Şairin şiirlerinde, 

bu dizeler doğrultusunda, şehir coğrafyasının 

merkezinde İstanbul yer alır, en çok İstanbul. 

Bu seçimde de asıl belirleyici ölçüt, medeniyet 

perspektifidir. Yani İslam medeniyetinin 

önemli şehirlerinden biri olduğu için Karakoç, 

şehir coğrafyasında İstanbul›a baş sırayı verir. 

İstanbul onun için, «Dünyadan daha dünya, 

ahiretten daha ahiret»tir, «Divan şairlerinin 

kasideleri»ne benzer. Bu şehir, «Yeryüzünden 

ve gökyüzünden ötede» bir şehirdir, «Doğudan 

Batıya uzanıp / Çin ipeğinden örülmüş 

şeytan kozasını bölen” bir kılıçtır, “Tanrı’nın 

kılıç hâlindeki hilâli»dir, «İslâm ruhunun kristalleşmiş 

heykeli»dir. Bağdat›ın dervişlik ortağı 

/ Şam’ın kılıç kardeşi»dir. Böyle diyor çeşitli dizelerinde 

İstanbul için Karakoç. «İstanbul›dur 

27 


2013

u otuz yıl kana kana yaşadığım / Resmim âdeta 

taşlarına geçti / Ben İstanbul›da dağıldım zerre 

zerre/ İstanbul damla damla içimde birikti.” 

dediği, özdeşleştiği şehre, sevgiyle ve saygıyla, 

kimi kez de acıyla bakar Karakoç. Ama bu 

şehirde hep Müslüman kimliğini görür, ağlarsa, 

bu şehrin Müslüman kimliğinin yok olmasına, 

yıkılmasına, unutulmasına ağlar. İşte bu nedenle 

İstanbul’a -aslında tüm şehirlere- İslam medeniyetinin 

sicil muhafızı olarak bakar Karakoç. Ve 

şehirlerin daima Müslüman değerlerini kayda 

geçer, ister kaybolsun, ister yaşasın... İstanbul›un 

Müslüman kimliğine işaret etmesi nedeniyle Karakoç, 

Yahya Kemal›le çoğu bakımdan örtüşür. 

Ama Karakoç, Beyatlı›da olmayan bir boyut 

daha ekler İstanbul›a. Buna sonra geleceğiz. 

Peki, İstanbul›da ne görür, neleri seçer şair 

Bu şehir bağlamında, onun bakış açısına giren, 

özellikle vurguladığı şeyler nelerdir Kısaca buna 

da değinmek gerek. Çünkü bu sorulara verilecek 

cevaplar, Karakoç›un şehir bağlamında ideolojisini 

de yansıtacaktır. 

Bize mahsus görüntüler 

Bir şehri bir medeniyete ait kılan çeşitli eserler 

vardır. Kuşkusuz, başta ibadethaneler olmak 

üzere, çeşitli dinî mekânlar, bunların başında 

yer alır. Mehmet Âkif ve Yahya Kemal gibi, Sezai 

Karakoç›un da şehirde seçtiği merkezî mekân 

camilerdir. Çünkü camiler, bir şehri İslam medeniyetine 

ait ve özgü kılan asıl mekânlardır. Bu 

bakımdan İslam şehirlerinin merkezinde, genellikle 

bir Camii- kebir (Ulu Cami) bulunur. İşte 

o nedenle, şehrin Müslüman kimliğini vurgulamak 

isteyen şairin şiirlerinde, çoğu kez camiler 

boy gösterir. Örneğin bir şiirinde, “Sedeflerinden 

yapılmış İstanbul camilerinin taşları / Beyaz 

Güvercin kanadı köpüklerinde kubbelerini 

gördüm / camilerin.” der. Bir başka şiirinde şehrin 

ufuklarında ilk göze çarpan mekânın camiler 

olduğunu şöyle dile getirir: 

“Uzaktan, yakından camiler geldi 

Gecemize ışık tuttular mum ve fener gibi.” 

Bu çerçevede Süleymaniye, Sultanahmet, 

Fatih, Eyüp Sultan, Merkezefendi, Şehzadebaşı, 

Karacaahmet vb. camileri sayar. Çünkü bunlar 

şehirlerimizin bize mahsus unsurlarıdır, erdemin 

anıtlarıdır. Nitekim bir şiirinde, şehrin bize 

mahsus görüntülerini şöyle tasvir eder: 

“Bize mahsus görüntüler Bursa, İstanbul, Konya, 

Edirne, 

Bize mahsus görüntüler Diyarbekir 

Ulu Cami, Peygamber Cami, Süleyman Cami, 

İç Kale, Aslanlı Çeşme 

Dar sokaklar, kapı içinde kapı, uygarlık bu 

Kendi uygarlığımız.» 

Evet, kendi medeniyetimize ait şehirlerin bize 

mahsus görüntüleri bunlardır. Şair de özellikle, 

bir şehri bize ait kılan bu görüntülere vurgu yapar 

zaten. Âkif, Y. Kemal ve Sezai Karakoç, şehirde, 

o şehri bize mahsus kılan camilerde buluşurlar. 

Âkif, şehirde bir vaizdir, halkla iç içe olmak, onlara 

İslam medeniyetinin ahvâlini anlatmak ve 

onları uyarmak için camiyi seçer daha çok. Yahya 

Kemal’de cami İslam medeniyetinin hem tarihî 

hem estetik değeri olarak yükselir. Karakoç bu 

yönüyle Yahya Kemal›e daha yakın durur. Ancak 

o, modernizm rüzgârlarının yıktığı, tahrip ettiği 

maddi ve manevi sarsıntılardan korunmak için 

de camileri seçer. Bu itibarla Karakoç’ta cami 

modern kentte bunalan ve ruhen sarsılan bireyi 

koruyan bir barınak, bir tutamak, bir sığınaktır. 

Nitekim bazı dizelerinde bu duyguyu “Ara sıra 

sığındığım cami kıyıları”, “Ben her taşı beş yüz 

yıl önce konmuş / Bir camiye tutunarak buluyorum 

kendimi / Bir yağmadan böyle kurtarıyordum 

kendimi.» diyerek dile getirmiştir. 

Bize mahsus görüntüler: Çeşmeler 

Karakoç’ta İstanbul’da camiler yanında, bir 

medeniyeti göstergesi olarak çeşmeler de önemli 

bir yer tutar. Bu bağlamda Sultanahmet Çeşmesi, 

Fındıklılı Mehmet Ağa Çeşmesi, Kadıköy’de 

Osman Ağa Camii’nin yanındaki Ulu Çeşme, 

Kanuni Sultan Süleyman’ın adını taşıyan dört 

yüz yıllık çeşme, bunlar arasında sayılabilir. Bilindiği 

üzere, çeşmeler İslam medeniyetine ait, 

bize mahsus eserlerdir. Şair, o nedenle çeşmeler 

üzerinden de şehirlerin Müslüman kimliğine 

vurgu yapmaktadır. Nitekim bir dizesinde “Çeşme 

bir pencere uygarlığa” der. Bir başka şiirinde 

çeşmeler; “Ölümsüz bir uygarlığın/ .../ Ölüm- 

28 


2013

süz kitabeleri/ Sonsuzluğun mezar taşları”dır. 

Karakoç çeşmeler aracılığıyla şiirlerinde bir şeye 

daha işaret eder. Çeşmeler, İslam medeniyetinin, 

estetiğinin, tarihinin modern kentlerdeki yıkılışını, 

unutuluşunu, tahrip edilişini de gösterirler. 

Örneğin bu şiirlerde kurumuş, unutulmuş, kitabeleri 

kırılmış, çer çöp atılmış çeşmelere sıkça 

rastlanır. Bir şiirinde bu medeniyet yıkımı çeşmeler 

üzerinden şöyle anlatılıyor: 

“Kadıköy’de Osmanağa Camii’nin yanındaki 

Buruşturulmuş bir kâğıt gibi 

Çürümüş sebzelerle yemişlerle 

Ödüllendirilmiş 

Ruhumun öz penceresi 

Üstüne kokmuş isyan afişlerinin asıldığı 

Yavru kedilerle köpeklerin annesi» 

«Ve sen Kanuni Sultan Süleyman’ın adını 

taşıyan 

Onun kadar alçakgönüllü dört yüz yıllık çeşme 

Taşıyorsun her yerinde 

Tamir yapılır› levhalarını 

Plastik veya naylondan paslı teneke ve 

ıvırzıvırdan 

Birtakım yeni zaman kolyelerini 

Esir olana zincirini taşımak yaraşır bilirsin sen 

Hiç bilmediğin bir hayatı öğreniyorsun 

Kölelik ve uşaklık bodrumunun gizli dersi 

Yapıştırılıyor çile balmumuyla o kutsal alnına 

İdam fermanın gibi” 

Çeşmeler yanında, serviler, şadırvanlar, 

mezarlıklar, sahaflar, kapalı çarşılar da bir 

medeniyetin göstergesi olarak Sezai Karakoç’un 

şehir tablosunda yer alırlar. Görüleceği üzere 

Karakoç, şehirde, şehri İslam medeniyetine ait 

kılan yapıları öne çıkarmakta, böylece şehrin 

kültürel kimliğine vurgu yapmaktadır. Bu yönüyle 

Yahya Kemal›le örtüşür, o da saydığımız 

yapılar aracılığıyla şehrin dinî, tarihî ve estetik 

değerlerine işaret eder. Ayrıca belirtmek gerekir 

ki, Karakoç›ta şehirler, medeniyetin tarihî boyutuyla 

da karşımıza çıkarlar. Ama buna karşılık 

örneğin Nuri Pakdil›de şehrin daha çok aktüel/ 

siyasal cephesi öne çıkarılır. Örneğin onda da 

Filistin ve Kudüs vardır; ancak Pakdil›de Filistin 

ve Kudüs, İsrail işgali ve Müslümanların direnişi 

açısından ele alınır. Oysa Karakoç, ele aldığı şehirlere 

her zaman bir tarihsel boyut ekler; hatta 

tarihsel boyutlarıyla yükselir onda şehirler. Şair, 

İslam şehirlerini tasvir ederken, o şehrin tarihine, 

tarihsel olaylara, tarihsel şahsiyetlere, Kuran, 

Tevrat ve İncil aracılığıyla sık sık atıfta bulunur. 

Şehri tarihsel boyutuyla ele almada Karakoç, 

Yahya Kemal›le örtüşür, ancak Yahya Kemal›de 

şehrin tarihi boyutu, Osmanlı tarihi ile sınırlıdır, 

Karakoç›ta ise İslam tarihi ile, Peygamberler tarihi 

ile… Dolayısıyla onda şehir tarihinin boyut 

ve sınırları din eksenlidir. Bir başka ayrıldıkları 

nokta, Karakoç şehirde tarihle şimdiki zamanı 

birleştirir, İslam şehirlerinin hem tarihini hem 

de aktüel durumunu tasvir eder; ancak Yahya 

Kemal, şehrin hayalindeki gibi kalmasından yanadır, 

Tanpınar›ın işaret ettiği üzere, onda şehir 

bağlamında da zaman sürekli geriye, geçmişe 

doğru akar. Kısaca, Karakoç›ta şehirler üç zaman 

boyutuyla ele alınırlar. Şair ilkin şehrin tarihine 

yönelir, bu bir medeniyeti tarihidir ve esas itibariyle 

dinî bir tarihtir, ikinci boyut İslam şehirlerinin 

şimdiki hâlidir. Bu yıkılışı imler, böylece 

şair, şehirlerimizin yıkılışını, tahrip edilişini, dolayısıyla 

bir medeniyetin yıkılışını gözler önüne 

serer, son boyut ise, geleceğe ilişkindir ve diriliş 

umudu taşır. Çünkü o, diriliş düşüncesine bağlı 

bir şairdir. Karakoç, bu aşamada, şehirlerimiz 

bağlamında İslam medeniyetinin dirileceğine 

olan umudu dile getirir. 

Üç boyutlu şehirler 

1. Tarihsel boyut 

Demin belirttiğim gibi şair, şehirlerden bahsederken 

mutlaka onun dinî tarihine atıfta bulunur. 

Örneğin Kudüs, “Gökte yapılıp yere indirilen 

şehir. / Tanrı şehri ve bütün insanlığın şehri.» 

olan Kudüs söz konusu edildiğinde hemen 

miraç olayına, Zekeriya ve İsa Peygamberlere 

atıfta bulunulur. Şöyle: «Kudüs›te / Hazırlandı 

kaya / Yerden yükselmeye bir parça / Ata binen 

süvariye», «Burak aldı ve gitti Peygamberi». Bir 

başka örnekte ise, «Senin şehrin benim şehrim 

ve hepimizin şehri.” dediği Bağdat anıldığında, 

Kerbelâ vakasına ve Hallac-ı Mansur›un idamına, 

Harun Reşit adaletine, Fuzuli’ye, Leyla ve 

Mecnun’a, Cüneyd-i Bağdadi’ye gönderme yapılır: 

29 


2013

«Bağdat ki Kerbelâ şehitlerinin kanıdır harcı 

İslâm uygarlığının başkenti 

Harun Reşit barışı 

İmam-ı Azam adaleti 

Cüneyd›in gözleri 

… 

Fuzuli›nin günü 

Leyla vü Mecnun›un nefesi 

Ve Hallac-ı Mansur›un kanıyla besli.» 

«Bağdat›tayız 

Dönüp duruyoruz yırtıcı kuşlar gibi 

Çevresinde bir darağacının.” der. 

Şam’da hemen Mevlâna, Şems, Muhyiddin 

Arabi ve Yasin suresi hatırlatılır. Şöyle diyor bir 

şiirinde şair Şam›ı anlatırken: 

«Şam›dayız 

Mevlâna ve Mesnevi 

Muhyiddin ve Yasin 

Şems ve Füsus 

Şems nasıl değiştirdi 

Bengisu sarnıçlarından geçirerek 

Mevlâna Celaleddin›i 

Ve Yasin bir delikanlı biçiminde 

Ağır ölüm hastalığında 

Nasıl iyileştirdi İbn-i Arabi›yi» 

Örnekleri çoğaltmak mümkün. Şair 

şehirlerin dinî tarihine atıfta bulunarak, hem 

onların kutsallığına hem de köklü tarihine, zengin 

kültürüne işaret etmektedir. 

2. İkinci boyut, şimdiki zaman/yıkılış 

Karakoç, şiirlerinde İslam şehirlerinin aktüel 

boyutuna da geniş yer verir. Ancak bu boyutta, 

şanlı geçmişe karşılık, bir yıkım, bir tahrip, bir 

bozulma gözler önüne serilir. Şimdi de bunlardan 

birkaç örnek vermek istiyorum. Bir şiirinde 

İslam şehirlerinin Batılılaşma fırtınası sonucu 

yıkıldığını şöyle anlatıyor şair: 

“Şam ve Bağdat kırıklara karışmıştır 

Elde kala kala bir Mekke bir Medine kalmıştır 

O da yarım kalmıştır 

Urfa ufala ufala 

Bir pul olacak çarpık balıklar üstünde 

Belki bir toz bulutu 

İstanbul’a küflenmiş 

Bir Avrupa akşamı dadanmıştır 

Eski şehirlerin kimi göğe çekilmiş 

Kimi yedi kat yerin dibine batmıştır” 

Evet, şehirlerimize “küflenmiş bir Avrupa 

akşamı” dadanmıştır artık. Bir başka şiirinde de 

evlerin köksüzlüğünü, yabancılığını, yeni kurulan 

semtlerin yabancı seslerini, doğadan kopuk 

modern kentleri şöyle tasvir ediyor: 

“Kurudu birden doğu kaynakları, 

… 

“Ev yerleşmedi yeni yerine 

Alışamadı kulak kuşkulu semt seslerine 

Göz toprağı arıyordu, toprak yoktu.” 

… 

Bir ağıt var çamaşır ipinde bile.” 

İslam şehirlerinin yıkılışını, Karakoç doğadan 

kopuş bağlamında da ele alır. Çünkü İslam 

medeniyetinin şehirleri, evleri, modern kentlerin 

ve evlerin aksine doğayla iç içedir. Bu nedenle 

modern kent anlayışının doğayı yok ettiği 

düşüncesine onun şiirlerinde sık sık rastlanır. 

İşte birkaç örnek: 

“Beton atıyorlar, taş biriktiriyorlar 

Duvarlar çetin, pencereler yüksek 

Gittikçe kapanıyoruz içimize 

Duvarlar duvarlar duvarlar 

Duvarlarla çevrilerek.” 

Modern kentte betonlarla, duvarlarla kuşatılmıştır 

insan. Aynı düşünceyi; 

“Çiçek, arkeolojik bir malzemedir artık diyorsun 

Biliyorum, O… 

Arkaik bir kalıntı, arasında tunç ve taşın 

İnşaat planlarında yer alan. 

Mezarlara bir anı, son anı gibi bırakılan 

Bir haftalık kitabedir.” 

dizelerinde de ifade eder. Modern yaşamda insan 

topraktan, doğadan hızla kopmaktadır. Bir başka 

şiirde ise bu durum; 

30 


2013

“Toprağı fazla terk ediyoruz artık 

Trenlerle, otobüslerle, otomobillerle 

Yerden ayağını kesmiş uçaklar ve helikopterlerle.” 

dizelerinde ifade edilir. 

Onun deyişiyle bu modern metropollerde 

gözlerimiz eşyaya bakmaktan kör olmuştur 

artık. Karakoç’un yanında Turgut Uyar da 

şiirlerinde modern kentin doğadan kopuşunu, 

betonlaşmasını, insanın eşyaya, nesneye 

köleliğini sık sık işlemiştir. 

Karakoç’un asıl meselesi ise bu şiirlerde bir 

medeniyetin göstergesi olan İslam şehirlerinin 

yıkılışıdır. Şair âdeta bu yıkılışa; Şam’ın, 

Bağdat’ın yıkılışına şu dizlerinde ağıt yakar; 

“Kentler benim kırılmış 

Kollarım ve kanatlarım 

Ak kuşlardan çağrılmış 

Yaslar şölenine atlarım.” 

Bir başka şiirinde örneğin, Bağdat’ın yıkılışını 

şöyle anlatır: 

“Ve haberci diyor ki: n’oldu Bağdat 

Nerde onu koruyan sûr ve perde 

… 

Devrilen her taş benim 

Yıkılan her ev benim 

Benden yıkılıyor hepsi, ben yıkılıyorum 

Yıkılan benim.” 

Evet, şehirler bağlamında, kurulan modern 

kentlerle, aslında yıkılan İslam medeniyetidir. 

Örnekleri uzatmaya gerek yok; Karakoç’ta İslam 

şehirlerinin yıkılışına pek çok örnek buluyoruz. 

Aslında aşağıdaki dizeler, bu yıkılışı hüzünlü bir 

biçimde dile getiren en dikkat çekici örneklerdir: 

“Bırak beni ağlayayım 

Altmış bin ölü verdi 

Daha dün 

Kardeş kardeşe 

Ve Irak’ın ve İran’ın 

Canım şehirlerine ağlayayım.” 

3. Boyut- Gelecek – İslamın Dirilişi 

Karakoç bütün bu yıkıma karşı umutludur. 

İslam şehirleri, dolayısıyla İslam medeniyeti dirilecektir. 

Şiirlerinde diriliş umudunu da sık sık 

dile getirir. Örneğin; 

“Bir şey olacak biliyor ama ilerde 

Aşağıda çarşıda ve şehirde 

… 

Bağdat’ta, Şam’da, Kudüs’te…” der. 

Bir başka şiirinde; 

“Gül tarhları gelecek 

Küçük parklara büyük kentlere yeniden.” 

diyerek ifade eder diriliş umudunu. 

Şu dizelerde İslam uygarlığının bu kentlerde 

yeniden dirileceğini şöyle ifade eder: 

“Gül uygarlığı 

Gül şarabının uygarlığı 

Gül kokusundan mest olup 

Ölüyken dirilenler gibi 

Ağacağız kente şimdi.” 

Şu dizeler ise, şairin hem diriliş umudunu, 

hem de İslamcı anlayışını şehir-medeniyet bağlamında 

yansıtan dikkat çekici bir örnektir: 

“Şehrimin alnına özgür Tanrı aşkını yazmak 

İstanbul’u yeniden Tanrı şehri yapmak 

Bunun için savaşırım ben.” 

Yazıyı âdeta bir dua olan şu dizeleriyle noktalıyorum. 

Bu dua aynı zamanda Karakoç’un 

İslamcı ve dünya görüşüne bağlı diriliş düşüncesinin 

de ifadesidir: 

“Mekke’ye, Medine’ye, Şam’a 

Kudüs’e, Bağdat’a, İstanbul’a 

Semerkant’a, Taşkent’e, Diyarbekr’e 

Yetiş peygamber imdadı yetiş. 

(…) 

Kentlere şafaklar gibi ağan 

Küçük askerlerini 

Gül diksinler diye topraklarına 

İnsanın ta gönlüne 

Yetiştir erenlerini 

Allahım 

Amin.”■ 

31 


2013

Yahya Kemal Beyatlı'nın 

daüssılası: Üsküp 

İSMAİL ÇETİŞLİ* 

Tanzimat sonrası Türk edebiyatının ana 

konularından biri “vatan”dır. Kavramın 

bugünkü coğrafî, siyasî, ekonomik, 

kültürel ve sosyolojik anlamını kazanması, 

tıpkı “hürriyet, medeniyet, milliyet, kanun, eşitlik” 

gibi, Tanzimat sonrasındadır. Kavram özellikle, 

“Vücudun kim hamîr-i mâyesi hâk-ı vatandandır/ 

Ne gam râh-ı vatanda hâk olursa cevr ü mihnetten” 

mısralarını kendisine hayat felsefesi edinen 

Namık Kemal’le kamuoyuna mal olmuştur. 

Çünkü vatan kavramı, Tanzimat öncesinin Divan 

ve Halk şairleri ile mutasavvıf şairlerin dillerinde 

çok daha farklı anlam/anlamlarda kullanılmıştır. 

(Çetişli, 2000, 3-10) 

Modern dönemlerin bakışını esas aldığımızda; 

“bir insanın veya toplumun üzerinde doğup büyüdüğü, 

havasını teneffüs edip yaşadığı coğrafya, 

ülke, memleket; bir devletin hâkimiyeti altındaki 

topraklar” olarak tanımlayabileceğimiz vatan, öncelikle 

sınırları belli bir coğrafyanın adıdır. Buna; 

insanı veya toplumu kuşatan kozmik âlemin daha 

sınırlı, daha yakından tanınan alanı demek de 

mümkündür. Birey ve toplumun üzerinde doğup 

büyüdüğü, yaşadığı, çeşitli imkân ve nimetleriyle 

yetiştiği bu mekân; aynı zamanda onun kimliğini 

şekillendirdiği, birçok maddî ve manevî bağla 

bağlı olduğu bir yerdir de. Bu sebeple “vatan”, 

* Pamukkale Ü. Fen-Edebiyat Fak. Öğretim Üyesi 

bazı sosyologlara göre bir toplumu millet kılan 

değerlerin başında gelir. Buna bağlı olarak da millet; 

belli bir coğrafyada, ortak bir tarih ve değerler/ 

kültür etrafında birleşip bütünleşmiş, kaynaşmış 

ve teşkilatlanmış toplum veya topluluğun adıdır. 

Onun için Namık Kemal (1840-1888) der ki: 

“İnsan vatanını sever; çünkü vatan öyle bir gâlibin 

şemşiri veya bir kâtibin kalemiyle çizilen mevhûm 

hatlardan ibaret değil, millet, hürriyet, menfaat, 

uhuvvet, tasarruf, hâkimiyet, ecdada hürmet, aileye 

muhabbet, yâd-ı şebâbet gibi birçok hissiyât-ı ulviyenin 

içtima’ından hâsıl olmuş bir fikr-i mukaddestir.” 

(Kaplan, 1978, 223) Kısacası toprak veya 

coğrafya, tarihi boyunca toplumunun ona; onun 

da topluma verdikleriyle “vatan”laşır. 

Konu ve kavramın birdenbire bu kadar öne 

çıkması ve topluma mal olmasında, Fransız 

İhtilâli sonrası Batı’da doğup gelişen sosyo-kültürel 

ve sosyo-politik anlamlı millet/milliyetçilik, 

hürriyet/hürriyetçilik, vatan/vatanseverlik duygu 

ve düşüncelerinin Osmanlı İmparatorluğuna 

sıçramasının büyük rolü mevcuttur. Bir başka 

önemli faktör ise, İmparatorluğun XIX. yüzyılın 

ortalarından XX. yüzyılın ilk çeyreği arası dönemde 

yaşadığı çözülme sürecidir. Daha yakından bakıldığında 

konunun kendinden önceki dönemlere 

göre çok daha önem kazanmasının Kırım Harbiyle 

(1853-1856) başladığı, Osmanlı-Rus Harbiyle 

(1877-1878) geliştiği, Trablusgarp (1911), Balkan 

32 


2013

(1912-1913), Birinci Dünya (1914-1918) harpleri 

ve Millî Mücadele (1919-1922) dönemlerinde 

en üst seviyeye ulaştığı görülür. Zira daha önceki 

dönemlerde Türk milleti için vatan, -diğer anlamları 

bir yana- fethedilen veya fethedilmesi; imar 

ve iskân edilmesi gereken yer/yerlerdir. Hâlbuki 

XIX. yüzyılda vatanın anlamı değişir. Zira vatan 

düşman saldırısına uğrayan ve işgal edilmek istenen 

yerdir artık. 

Sonu gelmeyen savaşlar, bu savaşlarda kaybedilen 

onca vatan toprakları, milyonlarca “evlâd-ı 

fâtihân”ın [1] asırlardır üzerinde yaşadıkları toprakları 

terk edip İstanbul veya Anadolu’ya hicret 

etmek mecburiyetinde kalmaları, dönemin nesillerinde 

derin bir “gurbet” ve “daüssıla” duygusuna 

sebep olmuştur. Zira geride bırakılan vatan 

toprakları, hem ölenlerin hem de yaşayanların göz 

kapaklarında asılı kalmıştır. Aşağıdaki mısralar, 

1918’lerin söz konusu ruh hâlini bütün çıplaklığıyla 

ortaya koyar. 

Ölenler öldü, kalanlarla muztarip kaldık. 

Vatanda hor görülen bir cemâatiz artık. 

Ölenler en sonunda kurtuldular bu 

dağdağadan 

Ve göz kapaklarının arkasında eski vatan 

Bizim diyâr olarak kaldı tâ kıyâmete dek. (Beyatlı, 

1974, 79) 

Yahya Kemal Beyatlı (1884-1957), bu nesillerin 

talihsiz çocuklarından ve hayatı müddetince 

gurbet ve daüssıla duygusunu bütün derinliği ile 

yaşayanlardan birisidir. Onun bu duygularının arkasında, 

genelde Osmanlı İmparatorluğunun çözülüp 

dağılışı, özelde ise doğup büyüdüğü Rumeli 

ve özellikle Üsküp’ün kaybı vardır. Ayrıca Ahmet 

Hamdi Tanpınar’ın tespitiyle Yahya Kemal’de 

yaşanan zaman, “daima arkada kalana doğru” 

hareket eder. Bir başka ifadeyle büyük şiirin ana 

temaları (aşk, ölüm, gurbet, ihtiyarlık gibi) karşısında 

onun zihni, “zihnî mekanizmanın en şairâne 

tarafı olan hatırlama” ile çalışır. Bu sebeple Yahya 

Kemal’in “ilhamının her kımıldanışında bir mazi 

parçası canlanır.” (Tanpınar 1977: 355) 

Tanpınar’ın tespiti bağlamında Yahya 

Kemal’in şiirlerine topluca baktığımızda şöyle bir 

1. Yahya Kemal’e göre Rumeli’de “evlâd-ı fâtihân” 

sözünden, “ilk Rumeli Fâtihlerinin çocukları” 

kasdedilir. (Banarlı, 1997, 16) 

tablo ile karşılaşırız: Beyatlı Açık Deniz’de Rakofça 

kırlarının hür havasını teneffüs ederek geçirdiği 

Balkan şehirlerindeki çocukluk yılları ve bu 

dönemde “her lahza bir alev gibi” duyduğu sonsuzluk 

özlemini; Kaybolan Şehir’de henüz “hayatı 

şafaklandıran çağa” girmeden annesini gömdükleri 

Üsküp’ü; Ufuklar’da annesinin teneşir tahtası 

üzerinde sabit ve donuk gözlerle kendisine bakarken 

duyduğu büyük acıyı; Gurbet’te gurbet yıllarının 

kaygıları, hüzünleri ve yalnızlıklarını; Hüzün 

ve Hâtıra’da yine gurbetteki “hicranlı günler”i ve 

orada duyduğu “sonu gelmez hüzünleri”; Eski 

Paris’te uzun bir dönem kaldığı Paris’in büyülü 

güzelliklerini; Madrid’de Kahvehâne’de Madrid 

kahvehânelerinin gürültüleri arasında Emirgan’ın 

Çınaraltı kahvehânesini; Kar Mûsıkîleri’nde 

Varşova’da duyduğu, ama zevk almadığı Batı 

musikisini dinlerken Tanbûri Cemil Bey ve 

İstanbul’u; Viranbağ’da, adı geçen mekânda sevgililerle 

birlikte geçirdiği mutlu yaz mevsimini; 

Geçmiş Yaz’da yine sevgilinin “her anını, her rengini, 

her şi’rini” hazdan yarattığı “rüya gibi” yaz 

mevsimini; İstanbul’un O Yerleri’nde bir zaman 

cananla birlikte oldukları, ama nice zamandır 

görmediği Çamlıca Tepesi’ni; Siste Söyleyiş’te ise 

“sade bir semtini” sevmenin bile bir ömre değdiği 

İstanbul’un aniden derin bir sisle kapanması üzerine 

Tevfik Fikret’in “Sis” şiirini hatırlar. Böyle bir 

hatırlamanın yaktığı kıvılcımla başlayan adı geçen 

şiirler, söz konusu hâtıra ve hatırlama ekseninde 

genişler ve metne dönüşürler. Hemen belirtelim 

ki bu hâtıra ve hatırlamalar arasında Üsküp’ün 

önemli bir yeri vardır. (Çetişli, 2008, 549-558) 

Bilindiği gibi Yahya Kemal, İmparatorluğun 

çöküşü ve milletin yeniden inşası sürecinde büyük 

ölçüde coğrafyanın şekillendirdiği bir millet ve tarih 

anlayışını benimser. Bu bağlamda “Kendi Gök 

Kubbemiz” şairi, millî kimlik ile coğrafya/vatan 

arasında sıkı bir ilişki görür. O inanır ki her coğrafya 

veya toprağın, üzerinde yaşayan milletten 

aldığı kendine has bir rengi ve “milliyet”i vardır. 

Bu sebeple vatan “bir mevhum değil, doğrudan 

doğruya cedlerimizin doğduğu, bizim doğduğumuz, 

evlatlarımızın doğacağı topraktır. Toprağın bir rengi, 

bir milliyeti vardır. Milletler büyük muhaceretlerden 

sonra yerleştikleri toprakları kendi öz şahsiyetleri 

ile temsil etmişlerdir; İtalya toprağı İtalyan, 

Fransa toprağı Fransız, Almanya toprağı Alman 

olduğu gibi Türkiye toprağı da Türktür.” (Özbalcı, 

33 


2013

1996, 30-31) “Bir iklimin manzarası, mimarisi ve 

halkı arasında hâlis ve tam bir ahenk varsa, orada, 

gözlere bir vatan tablosu görünür.” (Beyatlı, 1988, 

5) 

Yahya Kemal’in bu düşüncelerin temelinde, 

kimliğini aradığı bir sırada karşısına çıkan Camille 

Julian’ın; “Fransız milletini, bin yılda Fransa toprağı 

yarattı” cümlesinin kendi milletine uyarlanışı 

vardır. 

“Bir gün, bir mecmuada, Fustel de Coulange’ın 

esaslı tilmizi olan ve müverrih Camille Julian’ın bir 

cümlesini okudum. Bu cümle, benim, millîyetimizin 

ve vatanımızın teşekkülüne dâir dağınık düşüncelerimi 

birdenbire, yeni bir istikamete sevk etti. (...) 

Düşünmeğe başladım. Acaba bizi de Malazgirt’ten, 

1071’den sonraki sekiz yüz senede Türkiye’nin toprağı 

yaratmamış mıydı (...) bu cümle kafamda birdenbire 

yepyeni bir ufuk açmıştı. Artık millîyetimize 

dâir fikirlerim bu cümlenin ilham ettiği noktada 

birleşiyordu. Bu noktadan hareket ettim.” (Banarlı, 

1997, 46-47) 

“Cihan vatandan ibârettir, îtikadımca...” diyen 

Yahya Kemal’in -merkezinde Aziz İstanbul olmak 

üzere- geniş bir vatan coğrafyası mevcuttur. “Yeri 

fethetmek için gelmiş o fâtih neslin” kılıçlarıyla 

çizdiği bu coğrafyanın içinde Anadolu, Rumeli, 

Tunus, Cezayir, Mısır, Irak, Suriye gibi ülkeler; 

Bursa, Konya, İzmir, Tekirdağ, Van; Kosova, Niğbolu, 

Mohaç, Varna, Belgrad, Budin, Eğri, Uyvar, 

Filibe, Sofya, Selanik, Şam gibi şehirler; Sakarya, 

Tuna, Tunca, Vardar, Fırat ve Nil gibi ırmaklar 

vardır. Ancak bu geniş Osmanlı coğrafyası, XIX. 

yüzyılın ikinci yarısından XX. yüzyılın ilk çeyreğine 

uzanan yarım asırlık dönemde büyük savaşlara 

sahne olmuş; sonunda da yağmalanıp paylaşılmıştır. 

Bunun için Yahya Kemal’in millî daüssılasının 

alanı, doğal olarak bütün Osmanlı coğrafyasıdır. 

Fas ziyareti sebebiyle söylediği “Ben, kendi milletimizin 

hatıraları nerelere kadar giderse oralara 

kadar mütehassirim.” (Banarlı, 1997, 123) cümlesi 

bunun açık delilidir. Süleymaniye’de Bayram 

Sabahı şiirinde de bunu görürüz. Süleymaniye’de 

idrak edilen bayram sabahında önce Üsküdar’dan 

Bursa’ya, Konya’dan İzmir’e, Beyazıd’dan ta Van’a 

kadarki yüzlerce şehir birbirine seslenir. Böylesi 

“duygulu, engin ve mübârek” seherde gönlü dolan 

kadın, erkek ve çocuk, bir süre sonra bu defa 

“büyük hatıralar rüzgârı” eşliğinde Muhaç’tan 

Kosava’ya, Niğbolu’dan Varna’ya, Budin’den 

Eğri’ye, Tunus’tan Cezayir’e kadar uzanan geniş 

Osmanlı coğrafyasından gelen top seslerini 

dinlerler. 

Gökte top sesleri var, belli, derinden derine; 

Belki yüzlerce şehir sesleniyor birbirine. 

Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan 

mı 

Üsküdar’dan mı Hisardan mı Kavaklardan 

mı 

Bursa›dan, Konya›dan, İzmir’den, uzaktan uzağa, 

Çarpıyor birbiri ardınca o dağdan bu dağa; 

Şimdi her merhaleden, tâ Beyazıd›dan, 

Van›dan, 

Aynı top sesleri bir bir geliyor her yandan. 

Ne kadar duygulu, engin ve mübârek bu seher! 

Kadın erkek ve çocuk, gönlü dolanlar, yer yer, 

Dinliyor hepsi büyük hâtıralar rüzgârını, 

Çaldıran topları ardınca Mohaç toplarını. 

34 


2013

Gökte top sesleri, bir bir, nerelerden geliyor 

Mutlaka her biri bir başka zaferden geliyor: 

Kosava’dan, Niğbolu›dan, Varna›dan, 

İstanbul’dan.. 

Anıyor her biri bir vak›ayı heybetle bu an; 

Belgrad›dan mı Budin, Egri ve Uyvar›dan mı 

Son hudutlarda yücelmiş sıra dağlardan mı 

Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor 

Barbaros, belki, donanmayla seferden geliyor!.. 

Adalar›dan mı Tunus’dan mı, Cezayir’den mi 

Hür ufuklarda donanmış iki yüz pâre gemi 

Yeni doğmuş aya baktıkları yerden geliyor; 

O mübârek gemiler hangi seherden geliyor (Beyatlı, 

1974, 12-13) 

Bu geniş coğrafya ile birlikte onun daüssıla duygularının 

merkezinde hep Rumeli ve özellikle Üsküp 

[2]* mevcuttur. Bilindiği gibi Yahya Kemal’in 

2. * Bugün genç Makedonya Cumhuriyeti’nin 

başkenti olan ve Balkan yarımadasının ortasında 

bulunan Üsküp (Skopje), coğrafî durumu sebebiyle, 

tarih boyunca önemli bir siyasî, kültürel ve ekonomik 

merkez olma durumunu korumuştur. Şehrin tarihi 

M.Ö. 4000 yılına kadar uzanmaktadır. Üsküp, 

Doğu Roma İmparatorluğunun (Bizans) egemenliği 

altında Hıristiyanlaştırılmış; M.S.X. yüzyıl ile XIV. 

yüzyıllar arasındaki dönemde Bulgar ve Sırplar 

arasında sık sık el değiştirir. Kosova muharebesinden 

sonra Yıldırım Bayezid döneminde 1392’de Türkler 

tarafından fethedilmiş ve Kosova vilayetinin başkenti 

olmuştur. Balkan Harbi sonunda Osmanlı’nın elinden 

çıkan Üsküp, yine Sırp-Bulgar çekişmesinin arenası 

hâline gelmiş; 1944’te Yugoslavya Sosyalist Federal 

Cumhuriyeti sınırları içinde özerk Makedonya 

Cumhuriyeti’nin başkenti olmuştur. 

soyu, hem baba hem anne tarafından III. Mustafa 

devri Rumeli sancak beylerinden Şehsüvar Paşa’ya 

dayanır. Beyatlı, birkaç nesil önce Üsküp’e göç etmiş 

ve aslen Nişli İbrahim Naci Bey ile Vranyalı 

Nakiye Hanım ailesinin ilk çocuğudur. 1884’te 

Üsküp’ün İshakiye Mahallesi’nde büyük validesi 

Âdile Hanım’ın konağında dünyaya gelmiştir. 

Şair, “her taşında milliyetimizin ruhu”nun sindiğini 

belirttiği bu Türk şehrinde doğmakla iftihar 

eder. 

“Ben, ailece Üsküp’lü değilim, Nişliyim. Fakat 

Üsküp’te doğduğum için iftihar ederim. Çünkü Üsküp, 

Rumeli’de Türklüğün tekâsüf ettiği yerdir. O 

kadar Türktür ki her taşında milliyetimizin ruhu 

şekillenir.” (Banarlı, 1997, 27-28) 

“Üsküp’te doğmasaydım yanardım. Bursa’yı da 

pek severim. Bana Üsküp’te mi veya Bursa’da mı 

doğmak isterdin deseler, Bursa’yı isterdim. Fakat 

Üsküp’ü de arzu ederdim. Üsküp’ü severim. Zira 

orada doğdum. Çünkü çok Türk. Benim zihniyetime 

büyük tesiri oldu.” (Ünver, 1980, 121) 

Yahya Kemal, büyük validesinin konağında 

“Nanam” dediği ve “sevgiden, vefadan, merhametten, 

iyilikten yaratılmış ilâhî bir mahlûk” olarak 

nitelediği dadısı Fatma Hanım ve çok sevdiği 

Arnavud asıllı dadısı genç Zeynep’in ellerinde büyür; 

Nanasının kocası kâhya Ali Zâim Efendi ve 

külhanbeyliğe eğilimli Niş muhacirlerinden uşakları 

Hüseyin’den Battal Gazi destanı dinler; “Tuna 

ve Morava boylarından muhaceretin hızı ile Vardar 

boylarına dökülmüş fütühâtın bakıyyesi” Türklerden 

arabacı Deli Ahmet Ağa ile Vardar nehrine yıkanmaya 

gider. Daha beş yaşında iken kendinden 

büyük Redife Hanım’a âşık olur ve bu aşkın ver- 

35 


2013

diği duygularla bir türkü güftesinden mülhem ve 

Üsküp türkülerinin vezniyle ilk şiirini yazar. Rakofça’daki 

Kırçı eğlencelerine katılır; Tahta Ilıca, 

Şeyh Suyu ve Çayır gibi mesire yerlerine gezmeye 

gider. 

Yahya Kemal’in on altı yaşına kadarki tahsil 

hayatı da Üsküp’tedir. Önce âmin alaylarıyla Sultan 

Murad Camii’nin yanındaki beş yüz senelik 

vakıf malı olan Yeni Mektep’e gider; üç yıl boyunca 

muallim-i evvel Sabri ve muallim-i sâni Gani 

efendilerden ders alır. 

“Eğer oraya gönderilmemiş olsaydım, tahsilim 

doğrudan doğruya bir yeni maarif mektebinde başlasaydı 

milliyetimin en hoş hatırasından mahrum 

kalmış olurdum. Çocukluğumda olsun birkaç sene 

güzel mazimiz içinde yaşamış oldum.” (Beyatlı, 

1976, 21) 

Ardından Mekteb-i Edeb ve Üsküp 

İdadisi’ndeki tahsil yılları gelir. Yahya Kemal’de 

daüssıla, babasının memuriyeti sebebiyle Selanik’e 

gidişleriyle başlar. Daha Avrupaî bir şehir olmasına 

rağmen Selanik’ten pek hoşlanmayan şair, 

Üsküp hasretiyle şiirler yazar. Neyse ki bu ayrılış 

bir süre sonra tekrar Üsküp’e dönüşle son bulur. 

Ancak kendi evleri kirada olduğu için şehrin biraz 

dışında kira bir evde oturma zarureti Yahya 

Kemal’in kalbini yakar. 

“1898’de Karşıyaka cihetinde, kiralık bir eve 

yerleştiğimiz vakit, Üsküp sevgisini daha iyi idrak 

ettim. İki kilometre bile tutmayan bir uzaklıktan 

Üsküp’ün hasreti kalbimi yakıyordu. Bazı günler, 

büyük validemi ve büyük teyzemi, Karaağaçlar’daki 

konakta ziyarete gittiğim vakit hasretimi gerçi teskin 

ediyordum. Lakin çok da mahzun oluyordum.” (Beyatlı, 

1976, 54) 

Üsküp-Selanik arasındaki gidiş-gelişler bir 

kenara bırakılırsa, Yahya Kemal’in asıl gurbet ve 

daüssıla duygusu, annesi Nakiye Hanım’ın genç 

yaşta vefatı (1897), babasının yeniden evlenmesi 

üzerine son bulan aile birliği ve saadetinin yok olmasıyla 

söz konusu olur. Çünkü genç şair, tahsilini 

doğru dürüst devam ettirebilmesi düşüncesiyle 

1902’de İstanbul’a gönderilir. 

Kısacası Yahya Kemal, doğumundan 1902’deki 

İstanbul’a gelişine kadarki çocukluk ve ilk gençlik 

yıllarını bir Osmanlı-Türk şehri olan Üsküp’te 

yaşamış; kimlik, kişilik ve şairliğinin temellerini 

bu şehrin Türk-Müslüman iklimi ile Rakofça 

kırlarının hür havasında oluşturmuştur. 

Balkan şehirlerinde geçerken çocukluğum; 

Her lâhza bir alev gibi hasretti duyduğum. 

Kalbimde vardı «Byron»u bedbaht eden melâl 

Gezdim o yaşta dağları, hulyâm içinde lâl... 

Aldım Rakofça kırlarının hür havâsını, 

Duydum, akıncı cedlerimin ihtirâsını, 

Her yaz, şimâle doğru asırlarca bir koşu... 

Bağrımda bir akis gibi kalmış uğultulu... 

Mağlûpken ordu, yaslı dururken bütün vatan, 

Rü›yâma girdi her gece bir fâtihâne zan. 

Hicretlerin bakıyyesi hicranlı duygular... 

Mahzun hudutların ötesinden akan sular, 

Gönlümde hep o zanla berâber çağıldadı, 

Bildim nedir ufuktaki sonsuzluğun tadı! (Beyatlı, 

1974, 14-15) 

“Çocukluğum (Rakofça kırlarında) geçmişti. 

Rumeli’yi ve Macaristan’ı fethettiğimiz devirlerin 

müphem hatıraları, henüz oralardaki halkın 

hayalinden büsbütün silinmemiştiler. Sırp ve 

Bulgar hudutlarıdır ki o zaman, o yerlerin halkında 

birer yara gibiydiler. Mahzun hudutların ötesinde 

akan sular Bulgaristan’dan ve Sırbistan’dan bize 

36 


2013

kalan topraklara akan nehirlerdi ve bilhassa Morava 

nehriydi. Çünkü çocukluğumda bu nehrin etrafında 

ava çıkar, yeşil dallardan yapılmış bir avcı 

kulübesinde saatlerce üveyik beklerdim ve o sükun 

içinde -nasılsa bize kadar gelmiş olan Belgrad ve 

Budin türkülerinin tesiriyle olacak- bir gün tekrar 

membâları düşman elinde kalan bu suların ötesine 

kadar gidebileceğimizi düşünürdüm” (Banarlı, 

1982, 27-28) 

Yahya Kemal’in hayatındaki bir başka gurbet, 

1903-1912 yılları arasındaki Paris yıllarıdır. Dokuz 

yıllık Paris gurbetinden 1912’de İstanbul’a 

döndüğünde Trablusgarp Harbi’nin son günleridir. 

Çok geçmeden patlak veren Balkan Harbi, 

Yahya Kemal gibi ailesini de Üsküp’ten büsbütün 

koparmıştır. Felâketler üzerine Rumeli coğrafyasının 

pek çok bölgesinde olduğu gibi, Üsküp’te 

yaşayan Türkler ve Müslümanlar da hicret etmek 

mecburiyetinde kalırlar. Büyük annesi ve konaktakiler 

de onlar arasındadır. Aile önce İstanbul’a 

daha sonra da Balıkesir’e hicret eder. 

Osmanlı İmparatorluğunun sonu olan Birinci 

Dünya Harbi, son ümitlerin de alıp götürür. Bu 

sebeple şair on altı yaşından kırk iki yaşına kadarki 

yirmi altı yıl, ne Üsküp’ü ne de Rakofça”yı 

görebilecektir. “On altı yaşımdan kırk iki yaşıma 

kadar Rakofça’yı görmedim ve dâima tahattür ettim. 

1912 melun harbi başladığı gün ilk hamlede 

kaybettiğimiz topraklardan biri orası oldu.” (Beyatlı, 

1976, 31) 

Bütün bu gelişmeler Osmanlı-Türk toplumunun 

büyük bir çoğunluğu gibi Yahya Kemal’in 

ruhunda da “hicretlerin bakiyesi” derin hicranlı 

gurbet ve daüssıla duygularına zemin hazırlar. 

İleriki yıllarda üstleneceği hariciye görevleri, bu 

duygunun giderek derinleşip koyulaşmasına sebep 

olur. Zira Yahya Kemal, hayatının önemli bir 

kısmını (1926-1933/1947-1949), yurt dışında 

(Varşova, Madrit, Lizbon, Pakistan) Türkiye’nin 

temsili görevine hasretmiştir. Bunun içindir ki 

onun şiirlerinin ana temalarından biri, bir türlü 

teskin edilemeyen gurbet ve daüssıla duygularıdır. 

Gurbet nedir bilir mi o menfâya gitmeyen 

Ey gurbet, ey gurûbu ufuklarda bitmeyen 

Ömrün derinliğinde süren kaygı günleri! 

Yıllarca, fakr içinde, hayâtın hüzünleri; 

Bir çöl çoraklığında hayâlin susuzluğu; (Beyatlı, 

1974, 115) 

Bu duygu o kadar güçlüdür ki, şair hayatı 

müddetince ölümden değil, “vatandan ayrılışın 

ıztırâbı”ndan ürkecek; vatanın eski hâliyle muhayyilesinde 

kalmasını, ölüm sonrasının tek dileği 

olarak belirtecektir. 

Eğer mezarda, şafak sökmeyen o zindanda, 

Ceset çürür ve tahayyül kalırsa insanda, 

-Cihan vatandan ibârettir îtikadımca- 

Budur ölümde benim çerçevem, murâdımca: 

Vatan şehirleri karşımda, her saat, bir bir, 

Fetihler ufku Tekirdağ ve sevdiğim İzmir, 

Şerefli kubbeler iklîmi, Marmara’yla Boğaz, 

Üzerinde bulutsuz ve bitmeyen yaz, 

Bütün eserlerimiz, halkımız ve askerlerimiz, 

Birer birer görünen anlı şanlı cedlerimiz, 

İçimde dalgalı Tekbîr’i en güzel dînin, 

Zaman zaman da Nevâ-Kâr’ı, doğsun, Itrî’nin. 

Ölüm yabancı bir âlemde bir geceyse bile, 

Tahayyülümde vatan kalsın eski hâliyle. (Beyatlı, 

1974, 84) 

Şimdi daüssıla duygusunun merkezini teşkil 

eden Üsküp’ü Yahya Kemal’in gözü ve dilinden 

biraz daha yakından tanıyalım. 

Yahya Kemal’e göre Üsküp; Sarı Saltık’la 

Asya’dan Diyâr-ı Rûm’a gelen evlâd-ı fâtihânın; 

Murad Hüdavendigâr ve Yıldırım Beyazıt Han’ın 

fethedip kurduğu nice şehirlerden birisidir. Bölge 

1392 yılında fethedildiğinde Üsküp küçük 

bir köydür. Şehir, şimale karşı bir Türk müdafaa 

kalesi olsun düşüncesiyle kurulmuştur. 

“Rumeli’yi o zaman ne kadar yerleşmişiz Yarabbi! 

Ve bu hakikati bugün ne kadar unuttuk. (…) 

Meselâ şu bahsi geçen Üsküp’te, biz Türkler, en 

maddî, riyâzî ve doğru bir tarih hesabıyle, Miladın 

1392 senesinden 1914 senesine kadar tam beşyüz 

on sene oturmuştuk. Hâlbuki o şehri ezelden İslav 

addaden Sırplar, meselâ onu fethettiğimiz 1392 

senesinden evvel tam beşyüz on sene işgal etmiş 

değillerdi. Zaten Üsküp o zaman yoktu, yalnız adı 

olan küçük bir köydü. Yıldırım Beyazıd tarafından, 

şimale karşı bir Türk müdafaa kalesi diye kurulmuştu.” 

(Beyatlı, 1976, 54-55) 

Yahya Kemal “Mohaç Türküsü” isimli şiirinde 

Üsküp’ün kapılarını aralayan Mohaç Meydan 

Muharebesi’ndeki erlerin yaşadıklarını kendi dilleriyle 

mısralara döker. O yiğitler, atlarıyla dolu- 

37 


2013

dizgin ileri atılırken Allah’a giden yolda son defa 

birbirleriyle yarışmış; doğdukları topraklara nal 

seslerinden “şimşek gibi bir hâtıra” bırakıp cennet 

kapısından dörtnala geçerek cedlerine kavuşmuşlardır. 

Bizdik o hücûmun bütün aşkıyle kanatlı; 

Bizdik o sabâh ilk atılan safta yüz atlı. 

Uçtuk, Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle, 

Canlandı o meşhûr ova at kişnemesiyle! 

Fethin daha bir ülkeyi parlattığı gündü; 

Biz uğruna can verdiğimiz yerde göründü. 

Gül yüzlü bir âfetti ki her bûsesi lâle; 

Girdik zaferin koynuna, kandık o visâle! (Beyatlı, 

1974, 24-25) 

Üsküp, 1392’den 1912’e kadar devam eden 

510 yıl müddetince hakiki manada bir Müslüman 

Türk şehridir. Şehrin Müslüman-Türk kimliğinin 

en somut göstergelerinden biri öncelikle 

minarelerden yükselen ve hem dinî hem de millî 

musikimiz olan ezan sesleridir. 

“O yaşlarımda ben, Üsküp minarelerinden yükselen 

ezan seslerini duyarak, içim bu seslerle dolarak 

yetişiyordum. Minarelerde ezan başladığı zaman evimizde 

ruhanî bir sessizlik olurdu. Galiba Üsküp’ün 

sokaklarında da böyle bir rüzgâr dolaşır, bütün şehri 

bir mabet sükûnu kaplardı. Yalnız ezan sesleri duyulurdu. 

Annemin dudakları ism-i celâlle kımıldardı. 

1300 sene evvel Hazret-i Muhammed’in Bilâl-i 

Habeşî’den dinlediği ezan, asırlarca sonra, bizim semamızda 

hem dinî hem millî bir musiki olmuştu. O 

anda semamızın mağfiret âleminden gelen ledünnî 

bir sesle dolduğumu hissederdim. 

Lâkin bu sesler, beni bütün ömrümde bırakmış 

değildir. (…) Ben Paris’te iken bile, hiç münasebeti 

olmadığı halde, kulaklarıma Üsküp’teki ezan seslerinin 

bir hatıra gibi aksedip beni bir nostalji içinde 

bıraktığını hissettiğim anlar olmuştur.” (Banarlı, 

1997, s.27-28) 

Şehirdeki İshakiye Camii, Sultan Murad Camii 

(Alaca Cami); Yeşil Baba, Beyan Baba, Gavri 

Baba, Bukağılı Baba, Cafer Baba, Gazi Baba, 

Haydar Baba… türbeleri; Rifâî Tekkesi gibi 

mekânlar, Üsküp’ün dinî ve ruhanî havasını çok 

daha derinleştirir. 

“Lâkin Müslüman toprağının en hararetli bir 

çerçevesinde ikâmet ediyordum. Evlerimiz İshakiye 

Camii’ne hemen hemen bitişik gibiydi. Fatih devrinin 

metîn Müslümanlığı bu camiin mimarisine geçmiş 

gibiydi. Evlerimizin önünde geniş mezarlıklar 

vardı. Kapımızın önünde yüksek bir mezar taşı dikili 

dururdu. (…) Karşımızda Gavri Baba ve Yeşil 

Baba yatarlardı.” (Beyatlı, 1976, 34) 

Bu şehir Fâtih devrinin ruhanî bir mezarlığıydı. 

Her köşesinde bir evliya yatardı. Halkı rivayet 

ederdi ki ya Bağdat’da bir evliya fazla imiş yahud da 

Üsküp’de.” (Beyatlı, 1976, 45-46) 

Üsküp, insana tıpkı “Nâima Tarihi’nin sahifelerinden 

fırlamış” intibaı veren halkının konuşması, 

kılık-kıyafeti ve hayat tarzıyla söz konusu 

Müslüman-Türk kimliğini yakın döneme kadar 

korumuştur. 

“Üsküp son zamanlara kadar ilk asırlardaki 

çeşnisini tamamiyle muhafaza etmiş bir Türk şehriydi. 

Murad-ı Sânî devrinin canlı bir resmi gibiydi. 

Halk hâlâ o lehçeyle konuşur, o türlü esvâblar giyer, 

o devirdeki gibi yaşardı. İhtiyarlarının kıllı göğüsleri 

kışın bile açık, çorap görmeyen ayaklarında 

uzun kırmızı yemeniler, ellerinde kol kalınlığında 

kısa kiraz çubuklar, omuzlarında cepkenler, bellerinde 

geniş kuşaklar, bacaklarında çakşırlar, kaşları 

gözleri ve bıyıkları ağızlarını örtecek kadar gürdü. 

Seciyeleri ve sıhhatleri demir gibi olan bu ihtiyarları 

gören bir İstanbullu, Nâima Tarihi’nin sahifelerinden 

fırlamış zannederdi. Bu şehrin gençleri de 

çakşırlı, fermeneli; gençliğin atılganlığıyle bıçak ve 

tüfek oyunu oynar, tanbura çalar ve türkü söylerler; 

adeta bir Yeniçeri Ortası’nı andırırdı; kadınları kırmızı 

canfesten şalvar ve bürümcük gömlek giyerler, 

boyunlarına sıra sıra Mahmudiyeler takarlar, elleri- 

38 


2013

nin ve ayaklarının parmaklarını kınasız bırakmazlardı.” 

(Beyatlı, 1976, 45-46) 

İstanbul’un fethine iştirak eden; hatta Haliç 

kenarında Üsküplü Mahallesi’ni oluşturan; pek 

çok âlim, şair, münşi yetiştiren Üsküp, Selatin 

Camileri’ne benzer camileri, medreseleri, tekkeleri, 

bedestenleri, çarşıları; kazazları, bezzazları, 

haffafları, hallacları, bakırcıları, kuyumcuları, silahçılarıyla, 

medeniyet merkezi bir Türk şehridir. 

O kadar ki Selanik’ten gelen yeni kelimeleri, yeni 

eşyayı, hatta yeni şarkıları alafranga telâkki eder. 

“İstanbul’un fethinde kanını döktükten sonra 

Haliç kenarında Üsküplü Mahallesi’ni kurmakla 

İstanbul’a ilk Türk mayasını veren bu şehir, o 

zamanlar bir medeniyet merkeziymiş; âlimler, 

şairler, münşiler yetiştirmiş, Selatin Camileri’ne 

benzer camilerle, medreselerle, tekkelerle, bedestenlerle, 

çarşılarla bezenmiş. Mamafih medeniyeti 

yıkılmaktan ziyade bir göl gibi durmuştu. Çarşısı, 

kazazları, bezzazları, haffafları, hallacları, bakırcıları, 

kuyumcuları, silahcılarıyle olduğu gibi duruyor, 

çalışıyor ve işliyordu.” (Beyatlı, 1976, 47) 

“Üsküp o kadar eski, o kadar Türktü ki 

İstanbul’dan ve Selanik’ten gelen yeni kelimeleri, 

yeni eşyayı, hatta yeni şarkıları alafranga telakki 

ederdi. Balık suyu idrak etmediği gibi, Üsküp de 

Türklüğünü idrak etmiyordu, bütün Türk şehirleri 

gibi kendine sadece Müslüman diyordu.” (Beyatlı, 

1976, 47) 

Bütün bunlara Vardar nehrinin gerdanlığı 

Fâtih Sultan Mehmet Köprüsü’nü (Taş Köprü), 

Üsküp Kalesi’ni, hapishane olarak kullanılan ve 

içeride söylenilen türküler demir parmaklıklı pencerelerinden 

dala dalga bütün Üsküp’e yayılan 

Kurşunlu Han’ı da ilâve etmek gerekir. 

“Kurşunlu Han, şadırvanıyle, turnasıyle, demir 

parmaklıklı pencereleriyle, menkıbeleriyle, türküleriyle, 

tanburalarıyle, karadüzenleriyle, Üsküplülerin 

gözünde tüterdi; hakikaten de romantik bir Avrupa 

şairini hayran edecek bir yerdi. Bazı sakit gecelerde, 

Kurşunlu Han’ın türkülerini bizim konağın pencerelerinden, 

derin bir hassasiyetle dinlerdik.” (Beyatlı, 

1976, 53) 

İşte Yahya Kemal, kimlik ve kişilik hamurunun 

yoğrulduğu böyle bir şehrin daüssılasını yaşar. 

1922 yılında Tevhid-i Efkâr’da yayımlanan 

“Saatler ve Manzaralar” başlıklı yazısında, 

Saraçhânebaşı’nda davul zurna eşliğindeki yapılan 

güreşleri seyrederken “gözünde tüten” ve “pehlivanlığın 

öz vatanı” olan Rumeli ve Rumeli’deki ilk 

gençlik günlerini hatırlar: 

“Pehlivanlığın öz vatanı, eski Rumeli gözümde 

tütüyordu. Ah Rumeli’nin o sonbahar düğünleri! O 

Trablus fesler, o Trablus kuşaklar, o sırma cepkenler, 

o sırma câmedanlar, o gümüş köstekler, o Türk debdebesi, 

o atlar, o düğün alayları!... Yirmi çift davul 

zurnanın gür sesleri şehri ve şehrin etrafındaki kırları 

doldurur. Şehrin bütün bir semtindeki konaklarına 

ve evlerine uzaktan ve yakından gelen misafirler 

konar, meş’aleler yanar, sokaklarda davul zurnayla 

kabadayılar, evlerde al dudaklı, al şalvarlı, bürümcük 

gömlekli, elleri ve ayakları kınalı genç köçekler, 

zil ve defin hudutsuz çılgınlığıyle sabahlara kadar 

raksederlerdi. Zurna sesine barut kokusunun karıştığı 

bu düğünler, kırda, muazzam bir güreşiyle nihayete 

ererdi. Yirmi çift davul, zurna ve seksen çift 

pehlivanın güreşiyle tecelli eden bu millî şâşaanın 

zevki anlatılamaz.” (MM, s.144) 

Yahya Kemal’in söz konusu duygularını anlattığı 

en etkili ve en güzel şiiri de “Kaybolan 

Şehir”dir. Evlâd-ı Fâtihâna Yıldırım Bayezid 

Han’ın yadigârı olan Şardağı’nın eteğindeki Üsküp, 

şehit kanlarıyla lâle bahçesine dönmüş toprağı, 

firuze kubbeleri, çehre ve ruhuyla bizim; yalnız 

bizim şehrimizdir. 

Üsküp ki Yıldırım Beyazid Han diyârıdır, 

Evlâd-ı Fâtihân’a onun yâdigârıdır. 

Fîrûze kubbelerle bizim şehrimizdi o; 

Yalnız bizimdi, çehre ve rûhiyle biz’di o. 

Üsküp ki Şar-dağı’nda devamıydı Bursa’nın, 

39 


2013

Bir lâle bahçesiydi dökülmüş kanın. 

Üç şanlı harbin arşa asılmış silahları 

Parlardı yaşlı gözlere bayram sabahları. 

Üsküp’ü Yahya Kemal için kutsal kılan bir 

başka önemli husus; annesinin, Nakiye Hanım’ın 

naşını bağrında saklamasıdır. Şair, daha ilk gençlik 

yıllarına adım attığı bir sonbahar günü annesini 

kaybedince, fetihte İsa Bey’in açtığı Üsküp toprağına 

defnedilir. Yahya Kemal, şahsiyetinin teşekkülünde 

önemli rolü olan annesinin bir fotoğrafına 

bile sahip olamamaktan ve zamanla simasının 

hafızasından büsbütün silinip gitmesinden derin 

üzüntü duyar. “Annemin resminden mahrumum. 

Onun bir resmi hayatımın en büyük yadigârı olurdu. 

Annemin simasını şimdi iyi hatırlamıyorum.” 

(Beyatlı, 1976, 3) 

Ben girmeden hayâtı şafaklandıran çağa, 

Bir sonbaharda annemi gömdük o toprağa. 

“Bir Türk gönlünde nehir varsa Tuna’dır, dağ 

varsa Balkan’dır. Vakıa Tuna’nın kıyılarından ve 

Balkan’ın eteklerinden ayrılalı kırk üç sene oluyor. 

Lâkin bilmem uzun asırlar bile o sularla o karlı 

tepeleri gönlümüzden silebilecek mi Zanneder misiniz 

ki bu hasret yalnız Rumeli’nin çocuklarının 

yüreğindedir Rumeli toprağına ömründe ayak basmamış 

bir Diyarbekirli Türk de aynı hasretle bu 

türküyü söylemiyor mu” (Beyatlı, 1976, 146) 

Kendi Gök Kubbemiz şairinin bir ömür boyu 

içini yakan hasreti dindiremeden gözlerini yumduğu 

Üsküp’ü, 2009 ve 2013 yıllarında iki defa ziyaret 

etme imkânı buldum. Şehri, Yahya Kemal’in 

özlemini duyarak dolaştım. Gördüm ve duydum 

ki Üsküp, şehit kanlarıyla lâle bahçesine dönmüş 

toprağı, firuze kubbeleri, çehre ve ruhuyla hâlâ bir 

Osmanlı/Türk şehridir. “Türklük Avrupa’ya doğru 

cezr ü meddi biten bir deniz gibi o dağlardan çekilmiş, 

lâkin tuzunu bırakmış. Bütün o topraklar 

Türklük kokuyor.” (Beyatlı, 1976, 147)■ 

İsâ Bey’in fetihte açılmış mezarlığı 

Hülyâma âhiret gibi nakşetti varlığı. 

Ancak böylesi kutsal, Şardağı’nda Bursa’nın 

devamı olan Üsküp, bir gün “öz vatan”dan koparılır. 

Bu kopuş veya koparılışın hicranı, derin 

bir yara olarak Yahya Kemal’in kalbinde ilânihaye 

kanamaya devam edecektir. 

Vaktiyle öz vatanda bizimken, bugün niçin 

Üsküp bizim değil Bunu duydum, için için. 

Kalbimde bir hayâli kalıp kaybolan şehir! 

Ayrılmanın bıraktığı hicran derindedir! 

Çok sürse ayrılık, aradan geçse çok sene, 

Biz sende olmasak bile, sen bizdesin gene. (Beyatlı, 

1974, 77-78) 

Son beyit, Yahya Kemal’in Üsküp’e olan 

bağlılığını bütün açıklığı ile ortaya koyar. Yani 

Üsküp’ün daüssılası yıllarca sürse ve biz Üsküp’te 

olmasak bile Üsküp yine bizdedir. Şiirdeki “biz” 

vurgusu, Yahya Kemal’in daüssılasının bireysel 

olmadığının delilidir. Daha açık bir ifadeyle, “kollektif 

ruh”un şairi olan Yahya Kemal’de ferdî daüssıla 

ile millî daüssıla iç içe geçmiş halkalar gibidir. 

Kaynakça 

Banarlı, Nihat Sami (1982), Şiir ve Edebiyat Sohbetleri 

II, İstanbul, Kubbealtı Neşriyat. 

Banarlı, Nihat Sami (1997), Yahya Kemal’in Hatıraları, 

İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları 

Beyatlı, Yahya Kemal (1974), Kendi Gök Kubbemiz, 

İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. 

Beyatlı, Yahya Kemal (1976), Çocukluğum, Gençliğim, 

Siyasî ve Edebî Hâtıralarım, İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti 

Yayınları. 

Beyatlı, Yahya Kemal (1977), Mektuplar ve Makaleler, 

İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. 

Beyatlı, Yahya Kemal (1988), Aziz İstanbul, İstanbul, 

MEB Yayınları. 

Çetişli, İsmail, (2008), “Yahya Kemal’in Şiirlerinde 

Hâtıra ve Hatırlama”, Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası, 

İstanbul, S.5, s.549-558. 

Çetişli, İsmail, (2000), “Türk Şiirinde Gurbet”, Ay Işığı, 

S.16-17, s.3-10. 

Özbalcı, Mustafa, (1996), Yahya Kemal’in Duygu ve 

Düşünce Dünyası, Ankara, Akçağ Yayınları. 

Tanpınar, Ahmet Hamdi (1977), Edebiyat Üzerine Makaleler, 

İstanbul, Dergâh Yayınları. 

Ünver, Süheyl, (1980), Yahya Kemal’in Dünyası, İstanbul, 

Tercüman Yayınları. 

Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi, (1978), (Hzl. M. Kaplan- 

İ. Enginün, B. Emil), İstanbul, İstanbul Ü. Edebiyat 

Fak. Yayınları. 

40 


2013

Yahya Kemal: Şehir ve şiir 

D. MEHMET DOĞAN 

Şehir insanlığın ortak yaşama mekânı. 

Medeniyetin ve kültürün oluşum yeri. 

Tarihin yazıldığı, yazıya geçirildiği 

mahal… “İnsanın en büyük fazileti şehir kurmasıdır.” 

diyor eski Yunan’ın meşhur feylezofu 

Eflatun. 

Büyük medeniyetlerin büyük şehirleri var... 

Babil, Atina, Roma, Bizans, Bağdat, Merv, Konya, 

Semerkand, İstanbul, Paris vb. 

Medeniyet gibi edebiyat da, şiir de şehrin çocuğu. 

Kırlarda rüzgârlara karışan çoban şarkıları, 

şehirlerde bin bir çeşit, dal, yaprak verir; renk 

renk çiçek açar. Tabiatın gerçeği, şehirde gerçeküstü 

ifade biçimlerine kavuşur. 

Şehir bir inşa bir oluşum süreci, bu süreçte 

insan da oluşuyor; yapılıyor. Ankaralı Hacı Bayram 

Veli, 

Nâgehan bir şâra vardım, ol şârı yapılır gördüm 

Ben dahi bile yapıldım, taş ü toprak arasında 

diyor. Bu şâr, yani şehir, tasavvufi anlamda insanın 

nefsi, manevi varlığı da olabilir. Hacı 

Bayram’dan bir yüzyıl önce Anadolu’da Türkçeyi 

ilk defa parlatan ve böylece Farsça yöneten 

Selçukludan, sonra Türkçe konuşan Osmanlıyı 

müjdeleyen Yunus Emre, 

Bu vücudum şârına bir dem giresim gelir 

diyerek, ta o zamandan beri şehir kelimesinin 

maddi anlamından farklı bir anlam yüklendiğini 

gösterir. Ama dervişler “ya tahammül ya sefer” 

deyip yola düşerler. Yunus gibi: 

Yunus sen var şârdan şâra... 

dolaşırlar. 

Büyük medeniyetlerin büyük şehirleri var, 

büyük şehirlerin büyük şairleri var… Üç büyük 

şairimizin adı İstanbul’la anılır: Baki, Nedim ve 

Yahya Kemal. 

Şairler şehirlere nispet edilir: Ruh-i Bağdadî, 

Fuzuli-i Bağdadi, Urfalı Nabi, Erzurumlu Nef’i, 

Diyarbekirli Süleyman Nazif vb. Bir şehirde 

doğmak, bazen o şehrin şairi olmak için yetmez. 

Yahya Kemal bu sebepten değil ama Üsküp şairi 

olmaktan çok İstanbul şairidir… Yahya Kemal 

için İstanbul, Üsküp’ü de içine alan genişlikte ve 

büyüklükte bir şehirdir; bir dünyadır. 

Bazı şairler var ki, bazı şehirler onlarsız anlatılamaz. 

Bursa deyince, “Bursa’da Zaman” şiiri- 

41 


2013

ni ve A. H. Tanpınar’ı hatırlamamak mümkün 

mü 

Bursa’da bir eski cami avlusu 

Mermer şadırvanda şakırdayan su 

Orhan zamanından kalma bir dıvar 

Onunla bir yaşta ihtiyar çınar... 

Bizde şehri ilk mesele edinen büyük şair Yahya 

Kemal’dir. Ahmet Hamdi Tanpınar onun 

izinden gider. 

Yahya Kemal’in Kendi Gök Kubbemiz isimli 

şiir kitabında 82 şiir var. Bunların neredeyse 

yarısı doğrudan doğruya İstanbul’la ilgili. Diğer 

yarısı da İstanbul’suz değil… 

Yahya Kemal İstanbul’u Osmanlı tarih ve medeniyetinin 

hülasası olarak görür. Onun kubbelerinde, 

kemerlerinde, sokaklarında, semtlerinde, 

taşında, toprağında, havasında, suyunda… 

Osmanlı tarih ve medeniyetini okur. Şiirlerinin 

çoğu nesirmişçesine bu görüşlerin sergilendiği ve 

savunulduğu metin parçalarıdır. Yahya Kemal, 

yazılarında da medeniyet ve şehir meselelerine 

geniş yer veren bir şairdir. 

İşte Yahya Kemal’in şiirleri ve İstanbul ve birer 

ikişer mısralık hatırlatmalar: Süleymaniye’de 

Bayram Sabahı, 

Rüya gibi bir akşamı seyretmeğe geldin... 

Bir Başka Tepeden; 

Sana dün bir tepeden baktım Azîz İstanbul… 

Siste Söyleniş: 

Birden kapandı birbiri ardınca perdeler 

Kandilli, Göksu, Kanlıca, İstinye nerdeler 

İstanbul’un Fethini Gören Üsküdar, Hayâl 

Şehir ve Ziyaret: 

Yine birlikte, bu mevsim Atik-Valdedeyiz… 

Atik Valdeden İnen Sokakta: 

Tenha sokakta kaldım, oruçsuz ve neşesiz… 

Üsküdarın Dost Işıkları, Hayal Beste ve Kar 

Musikileri… 

“Kar Mûsıkileri” Yahya Kemal’in Polonya 

elçiliği sırasında Varşova’da yazılmış (1927). Burada 

musiki üzerinden bir medeniyet mukayesesi 

dikkati çekiyor. Yahya Kemal, İstanbul’dan 

uzaktadır ama onun en özlü sesi kulaklarında 

çınlamaktadır. İstanbul artık şair için musikidir. 

Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu 

Bin yıl sürecek sanılan kar sesidir bu 

..... 

Zihnim bu şehirden, bu devirden çok uzakta 

Tanburi Cemil Bey çalıyor eski plakta 

Birden mes’udum işitmek hevesiyle 

Gönlüm dolu İstanbul’un en özlü sesiyle 

Sandım uzaklaştı yağan kar ve karanlık 

Uykumda bütün bir gece Körfezdeyim artık 

Yahya Kemal, Kocamustapaşa’da şehrin yoksul 

kesimlerinde neşvü nema bulan kader-azla 

yetinme, tevekkül kavramları etrafında bir hayat 

felsefesi çıkarır. 

“Gece” şiirinde Boğaz’ın bir köyünden, 

Kandilli’den seslenir: 

Kandilli yüzerken uykularda 

Mehtabı sürekledik sularda 

“Akşam Musıkisi” şiirinde yine aynı köyü terennüm 

eder: 

Kandilli’de eski bahçelerde 

Onun şiirlerinde diğer Boğaz semtleri de, İstinye, 

Çubuklu, Bebek gibi arzı endam eder… 

Ölümü bile, “Eylül Sonu”nda Boğaz köylerinde 

düşünür: 

Günler kısaldı. Kanlıcanın ihtiyarları 

Bir bir hatırlamakta geçen sonbaharları 

...... 

Ölmek kaderde var, bize ürküntü vermiyor 

Lâkin vatandan ayrılışın ızdırabı zor! 

Yalnız Boğaz köyleri, semtler ile ilgili değil, 

Fenerbahçe, Maltepe, Moda gibi Marmara’ya 

42 


2013

akan semtlerle ilgili de şiirler yazmıştır Yahya 

Kemal. 

İkinci bir hayat mümkün mü Eğer bu mümkünse 

Yahya Kemal’in tek tercihi İstanbul’a dönmektir: 

Gelmek’çün ikinci bir hayata 

Bir gün dönüş olsa ahiretten 

.... 

İstanbul’a dönmek isterim ben 

.... 

Artık çekilince söz ve sazdan 

Ömrüm İç-Erenköy’de geçsin (Bedriye mısralar). 

Bir başka İstanbul şiiri: İstanbul Ufuktaydı. 

İsminde İstanbul geçmeyen, fakat muhtevası 

İstanbul olan bir şiir, “Mihriyar”’da sevgili-şehir 

ilişkisi kendisini hissettirir: 

Siması zaman zaman parıldar 

Bir sahilin en güzel yerinde 

Hâlâ görünür geçen asırlar 

Bir bir koyu mavi gözlerinde 

...... 

Endamını zanneder görenler 

Bir bestesi eski bestekârın 

Hayran olarak bakarsınız da 

Hulyanızı fetheder bu hâli, 

Beşyüz sene sonra karşınızda 

İstanbul fethinin hayâli.... 

Yahya Kemal’in şiirlerinde İstanbul, bir kitap 

konusu olabilecek zenginlikte. Biz bu yüzden 

bazı şiirlerin sadece isimlerini vermekle yetinmek 

zorunda kalıyoruz: İstanbul’un o yerleri, 

Gezinti, Moda’da Mayıs, Hüzün ve Hatıra, Ses, 

Erenköy’ünde Bahar, Geçmiş Yaz, Eski Mektup, 

Viranbağ. 

İstanbul dışında Erzurum’a gazel yazan şair, 

doğduğu şehir Üsküp’ü de unutmamıştır. O artık 

“Kaybolan Şehir”dir. 

Çok sürse ayrılık, aradan geçse çok sene 

Biz sende olmasak bile, sen bizdesin gene. 

Şehir ve medeniyet ilişkisini çok güçlü şekilde 

kuran ve Osmanlı medeniyetinin şehri 

olan İstanbul’u yücelten şair, dünyanın başka 

ülkelerine, şehirlerine de şiirler yazmaktan geri 

kalmaz. Endülüs’te Raks, Altor Şehrinde, Eski 

Paris, Sicilya Kızları ve Madrid’de Kahvehane 

bunlar arasındadır. 

İspanya elçiliği sırasında yazılan Madrid’de 

Kahvehane, şairi ister istemez kıyaslamaya götürür: 

“Madrid’de kahvehaneyi gördüm ki havradır 

Bir yerdeyiz ki söz denilen şey palavradır. 

Şairin zihni hemen Emirgân’ın Çınaraltı 

kahvesine gider. Bir taraftan tabiat diğer taraftan 

estetik işin içine karışır: 

Gönül dalar suların mûsıkîsine 

Bazan Yesarî hatlarının en nefisine. 

Rindlerin Ölümü ise, İran’ın büyük gazel şairi 

Hafız üzerinden Şiraz’ı hatırlatır bize: 

Hâfız’ın kabri olan bahçede bir gül varmış 

Yeniden her gün açarmış kanayan rengiyle 

Gece bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış 

Eski Şirazı hayal ettiren ahengiyle 

Ölüm asude bahar ülkesidir bir rinde 

Gönlü her yerde buhurdan gibi yıllarca tüter 

Ve serin serviler altında kalan kabrinde 

Her seher bir gül açar; her gece bir bülbül öter 

Yahya Kemal, gerçek bir “şehir şairi”… Yani 

“medeniyet şairi”. Bunu bütün, şiirlerinde ve diğer 

eserlerinde görmek mümkün. ■ 

43 


2013

Modern şehri sorgulayan şair 

A. VAHAP AKBAŞ 

Ahmet Hamdi Tanpınar, bir yazısında 

“Biz şehir mefhumunu kaybettik. İçimizde 

fukaralığın nizamı kuruldu.” 

diye yakınır. “Şehir, bir terbiyenin ve zevkin etrafında 

teşekkül eden müşterek bir hayattır.” der. 

Eski İstanbul harap, fakir ve bîçare de olsa kendine 

göre bir hayat ve üsluba sahipti. Kaybedilen 

bu “hayat ve üslup” şüphesiz bir sanat ve cemiyet 

adamı olan Necip Fazıl’ı da mustarip etmektedir. 

Belki bundan dolayı, şehir onun şiirinde daha çok 

menfi yönleriyle ele alınır. 

Hayatını ve üslubunu kaybetmiş bir şehirde 

şair korkuyu, ürpertiyi, vehmi, yalnızlığı derinden 

yaşamaktadır. “Kaldırımlar”, “Bacalar”, “Otel 

Odaları”, bu duyguların yoğun bir şekilde yaşandığı 

şiirlerdir. Mehmet Kaplan, “Kaldırımlar” için, 

“Türk edebiyatında büyük şehrin ortasında ferdin 

yaşadığı yalnızlığı bu kadar kesif ve kuvvetli olarak 

anlatan pek az şiir vardır.” diyecektir (Cumhuriyet 

Devri Türk Şiiri, 1973). Bu üç şiirde de, mekân 

belirtilmemekle beraber, şairin Paris hayatının izleri 

de hissedilmektedir. Esasında şairin kendisi de 

anılarında, Paris sokaklarında “Kaldırımlar şiirini 

içinde biriktire biriktire” nasıl yürüdüğünü anlatmaktadır. 

“Bâbıâli”den alıntıladığımız şu satırlarda, 

bahsettiğimiz üç şiirin kaynağına ve teşekkülüne 

dair ipuçları var: 

“Pırıl pırıl cadde… Paris kaynıyor… O, Genç 

Şair, şehrin kapkara çatıları, esrarlı bacaları ve her 

an göz kırpan ışıkları ortasında, kaybolmuş bir çocuk 

gibi kimsesiz ve on parasız… Ve ‘ışık beldesi’ diye 

anılan Paris’te, hiçbir yerden hiçbir ümit kıvılcımı 

göstermez bir karanlıkta… 

Gözleri kaldırımlarda, ‘Kaldırımlar’ şiirini içinde 

biriktire biriktire, saatlerce yayan, oteline gitti. 

Odasına çıktı…” (Bâbıâli, 1975) 

Paris’te çok fazla kalmamasına rağmen, Necip 

Fazıl’ın oradan çok zengin gözlemler ve derin intibalarla 

döndüğü; Paris yaşantısının onun şiirinde 

uzun yıllar belirleyici bir unsur olduğu çokça kişi 

tarafından ifade edilmiştir. 

Necip Fazıl’ın şehir temalı şiirlerine, beri yandan, 

şehrin kimliksizleşmesiyle birlikte şairin mizacının 

da bir tezahürü olarak usanç içinde, esneyen 

yorgun insanlar yansımaktadır. “İstasyon”, “İskele”, 

“Sokak”, “Apartman” şiirlerinde bunu görmek 

mümkündür. “Apartman” şiiri, hayatı ve üslubunu 

kaybetmiş şehri, böyle bir şehirde yaşanan “götürü 

hayat”ı anlatması bakımından önemlidir: 

Sır vermeye alışkan 

Pencereler aydınlık. 

Duvara şüphe çakan 

Gölgelerde şaşkınlık. 

Üst üste insan türü; 

Bu ne hayat, götürü! 

Yakınlıktan ötürü 

Kaçıp gitmiş yakınlık… 

Şehir kültürüyle yetişen, kâh bir bohem kâh 

bir sanat ve fikir adamı olarak şehri soluyan Necip 

Fazıl, “Canım İstanbul” dışındaki şiirlerinde, yukarıda 

değindiğimiz nedenlerle bir şehir muhalifi 

görünümündedir. Onda şehrin mefhum-ı muhalifi 

tabiattır. Arınmak, huzura ermek için tabiata 

kaçar, âdeta ona sığınır. “Şehirlerin Dışından” şiirinde 

bizi, dünyayı şehirlerin dışından seyretmeye 

çağırır. Çünkü “kat kat çıkmış evler, o cam gözlü 

devler” görülmesi gereken âlemi gizlemektedir. Şehirler 

insanı köleleştirmekte, Allah’ı unutturmaktadır. 

Şehirden kaçış, doğaya sığınarak kurtuluş 

44 


2013

fikri başka şiirlerinde de tekrarlanır. “Ses” şiirinde 

şehir kıvılcım ve dumandan ibarettir; ahtır, oftur, 

amandır. Şair bunlardan kaçarak ormandan gelen 

sesin çağrısına uymaktadır. “Dağlarda Şarkı Söyle” 

şiiri de benzer duyguları ifade eder: 

Al eline bir değnek, 

Tırman dağlara, şöyle! 

Şehir farksız olsun tek, 

Mukavvadan bir köyle! 

Uzasan, göğe ersen, 

Cücesin şehirde sen; 

Bir dev olmak istersen, 

Dağlarda şarkı söyle! 

Necip Fazıl’ın “Canım İstanbul”u, şehri konu 

alan diğer şiirlerine nazaran bazı farklılıklar göstermektedir. 

Diğer şiirlerindeki olumsuz bakış burada 

yoktur. Şiir, bir şehir güzellemesidir. Şair, şiirin 

adından başlayarak bir şehri mısra mısra sevgi ipliğiyle 

dokur. İstanbul, tarihiyle, tabiat güzellikleriyle, 

semtleriyle, şairin hayatındaki ayrıntılarıyla 

dondurularak bir kalıba dökülmüş gibidir. Mustafa 

Miyasoğlu, bu şiiri tahlil ettiği yazısında (Necip 

Fazıl’ın Canım İstanbul’u, Necip fazıl Kısakürek, 

1985), şiirin1960 ihtilalinden sonraki şartların 

oluşturduğu psikoloji içinde yazılmış olmasına 

dikkat çeker. “Canım İstanbul şiiri kırık ve hassas 

bir insanın öte inancını kaybetmeden dünya 

görüşünü, tarih anlayışını bir şehre bağlı kalarak 

anlattığı şiirdir.” der. Benzer bir ruh hâleti içinde 

İstanbul’a bakan Tevfik Fikret’in “Sis”indeki lanetli 

bakıştan çok farklı bir bakıştır bu şüphesiz. Bu 

farkı, iki şairin bağlı olduğu değerlerin belirlediği 

muhakkaktır. 

Canım İstanbul’un bir özelliği de şehrin ete 

kemiğe büründürülerek, somut bir şekilde anlatılmasıdır. 

Necip Fazıl’ın hemen bütün şiirlerinde 

görülen genelleme ve soyutlama bu şiirde yoktur. 

İstanbul semtleriyle, tarihî ve coğrafi ayrıntılarıyla, 

hatıralardan yansıyan özel taraflarıyla son derece 

somuttur. Öyle ki sanatının ana damarı mücerretlik 

olan Necip Fazıl, şiirin daha başında ruh gibi 

soyut bir kavramı bile kalıba döküp İstanbul’a 

indirgeyerek onu somutlaştırır. Yahya Kemal, göze 

çarpmayan tarih hatıralarıyla dolu bir muhayyilenin, 

derunî bir İstanbul içinde yaşamakla çok daha 

geniş bir âlemi duyabileceğini söyler. Necip Fazıl, 

“Canım İstanbul”da bu geniş âlemi duyuyor ve 

çok canlı bir şekilde duyuruyor. 

Bunun dışında, genel olarak, mücerretlik ve 

idealizmin Necip Fazıl’ın bütün fikrini kuşattığı 

ve ferdi, içtimaî her meseleye bu zaviyelerden baktığı 

söylenebilir. Bunun içindir ki bir meseleyi en 

genel ve en ideal şekliyle mütalaa eder; meselenin 

detayına inmeyi çoğu zaman gereksiz görür. Belki 

de ihmal eder. Şehre bir problem olarak yaklaştığı 

şiirlerinde, hatta “İdeolojya Örgüsü”nde, İslam İnkılabı 

çerçevesinde tasavvur ettiği şehrin özelliklerini 

sayarken de durum farklı değildir. Mabetlerin 

sade, evlerin süslü olması gibi bazı hususlar dışta 

tutulursa, geriye ideal ama son derece soyut bir şehir 

tasavvuru kalır. Şu satırlar, bu konuda bize bir 

fikir verebilir: 

“İslâm inkılabında şehir, dünyaya ait her şeyi terk 

ettikten sonra ‘terk’i de terk edip ‘terk-üt-terk’ makamına 

yükselmiş ve bu inceler incesi düsturuyla yine 

dünyaya dönmüş ruhun (metropolis)idir. Bu (metropolis)lerde 

sokak, meydan ve bütün umumi sahalar, 

teker teker Müslüman evlerinin müşterek ve maşeri 

geçit çerçeveleridir ve bunlar, selim zevk ve temizlik 

ölçüsüyle, bir Müslüman kadının başörtüsü kadar 

güzel ve pâktır.” (İdeolojya Örgüsü, 5. basım, 

1986). 

O hâlde Necip Fazıl’ın şehre genel olarak bakması 

ve çoğu zaman soyutlamaya gitmesinin biraz 

da onun dünya ve ahiret telakkisiyle, fikrî bakış 

açısıyla ilgili olduğu düşünülebilir. Mesela şehrin 

“mukavvadan bir köy” gibi algılanması, dünyanın 

geçiciliği ile alakalandırılabilir. Bu dünyadaki her 

şey gibi şehirler de fânidir. Esas yaşanacak yer, 

ötesidir. “Karacaahmet” şiiri, somut bir yerin (bir 

semtin, o semtle özdeşleşmiş mezarlığın) adını taşımasına 

rağmen, şiirde ölüm gibi soyut bir kavram 

merkeze alınır. Şiire dünyevi değil, uhrevi bir 

hava hâkim kılınır. Karacaahmet şaire göre, yalancı 

şehrin göbeğinde sahici bir beldedir: 

Göbeğinde yalancı şehrin, sahici belde; 

Ona sor, gidenlerden kalan şey neymiş elde 

Başka mısralarında da manevi şehir imajı dikkati 

çeker. Dünya şehri şairin yüreğini yarmaktadır. 

Onun arzuladığı “nur şehri”dir: 

Şehirlerde tabanım değil, yüreğim yarık; 

Nur şehrine gidelim, yürü, çilekeş çarık! 

“Şehrin kalbi” başlıklı şu mısralar da benzer bir 

arzuyu dile getiriyor: 

Nur yolunu tıkıyor yüzbir katlı gökdelen. 

Bir küçük iğne yok mu, şehrin kalbini delen■ 

45 


2013

EŞİK AĞRISI 

Bir yol bir yola sığınır sen içindeki dağdan 

İnersin ellerinden bir ülke çiçeklenir 

Bir yol bir yoldan ayrılır; renklerinle gülümse 

Söylendi mi, ayrılık insanın adresidir. 

Bir yol bir yola karışır, bir ırmak bir ırmağa 

Bir yol bir yola bağlanır, kişi eşittir zincir 

Bağ budama mevsiminde annemiz, ellerinde 

Bir asma çubuğuna saklıyor rüyasını 

O rüyadan kardeşlerim, başka yeşil yorumlar 

Başka bağlar çoğaltıyor yeryüzü mayhoş tatlı 

Çardağımızda serinlik şarabımızda kekre 

Gidebilsek, nereye, bir bağ tutkusu 

Bir kabuk yarası ilk, gidebilsek nereye… 

Yürümek güzel Allah’ım verdiğin büyük nimet 

Hamdolsun en eskiye, hamdolsun en yeniye… 

MEHMET AYCI 

46 


2013

Klasik şair ve şehir 

NÂMIK AÇIKGÖZ* 

Lale ile gül, nazik ile nazenin ve arif ile bahadır 

arasındaki sosyal tabaka temsiliyetinin farklı bir tezahürü, 

kilim ve halıda ortaya çıkmaktadır. Kilim motifleri, doğala 

yakın ve üst mental seviyeyi gerektirmeksizin düz ve kırık 

çizgilerden oluşurken, halı motifleri, üst mental seviyeyi 

gerektiren eğri çizgilerden oluşur. 

Klasik Türk şiiri, bir şehir şiiri 

olduğundan bu geleneğe ait şiirde, 

mazmun veya imge kurgulaması 

yapılırken, muhtelif kelime havzaları’na dayanan 

şiirsel kurgulamalar, daha çok şehir 

merkezlidir. Klasik şiiri besleyen mekânlar, 

duygular, metaforik ve sembolik kullanımlar, 

tasvir edilen sosyal zemin ve sosyal yapı, zevk 

işlenmişliği ve inceliğinin tezahür zemini olarak 

şehirlere aittir; kırsala değil... 

Şehir-Taşra 

15. yüzyıl şairlerinden Necati Bey (Ö. 

1509), aşağıdaki beytinde, laleyi kır çiçeği, 

gülü ise şehir çiçeği olarak tasavvur etmiştir: 

Taşradan geldi çemen mülkine bîgâne deyü 

Devr-i gül sohbetine lâleyi iletmediler. 

Necati Bey, bir şehir-kır mukayesesi manifestosu 

mahiyetinde olan bu beytinde, şehri 

gül ile temsil ederken, kırsalı lale ile temsil 

etmekle, aslında bir sosyal yapı mukayesesi de 

yapmaktadır. Taşra, yani kırsal kesime ait olan 

lalenin, gül sohbetine katılamamasının sebebi, 

Necati Bey’e göre, gülün incelmiş zevkleri, 

lalenin de işlenmemiş zevkleri sembolize etmesi 

ve bu ikisinin bir arada bulunmasının 

zorluğudur. 

Benzer bir taşra-şehir mukayesesini Nabi 

(1641-1712) de yapar. Taşra’yı, kenâr ile ifade 

eden Nabi’nin kurgulamasında, davranış inceliği 

merkezli bir zihniyet karşılaştırması yapılır: 

Bilen hâk-i Sitanbuldur rüsûm-ı şîve vü 

nâzı 

Kenârın dilberi nâzik de olsa nâzenîn olmaz 

Nabi, insan davranışlarını mukayese ettiği 

bu beytinde, Osmanlı şehrinin kristalize sembolü 

olan İstanbul ile taşrayı nazik olmak ve 

nazenin olmak etrafında karşılaştırırken, şehirdeki 

işlenmiş ve rafine edilmiş üst mental 

seviyeye dikkat çeker. 

47 


2013

Klasik şair, imge kurgulaması yaparken, beslendiği 

habitatın kelime havzalarına başvurur. Mesela, klasik şair, 

mekân itibariyle bağ ve bağçeyi; yani bugünkü tabirle parkı 

kullanır, geniş kırları değil. Hele bağçe, adı üzerinde, küçük 

alandır; yani bir tabiat minyatürüdür. Bu bağ, bağçe, sahn-ı 

çemende gül, servi, sümbül, nergis, çınar gibi park bitkileri 

çoğunluktadır. 

Nabi, bilgi (irfan) ve kol gücü etrafında 

kurguladığı şehir-köy mukayesesini yaptığı 

şu beytinde de, iki sosyal yapının farklılığına 

işaret eder: 

Hünerün var ise bir şehrde bir ârif bul 

Yohsa her karyede bir nice bahâdır bulunur 

Lale ile gül, nazik ile nazenin ve arif ile bahadır 

arasındaki sosyal tabaka temsiliyetinin 

farklı bir tezahürü, kilim ve halıda ortaya çıkmaktadır. 

Kilim motifleri, doğala yakın ve üst 

mental seviyeyi gerektirmeksizin düz ve kırık 

çizgilerden oluşurken, halı motifleri, üst mental 

seviyeyi gerektiren eğri çizgilerden oluşur. 

Benzer çizgi farklılığını, mimaride de görmek 

mümkündür. Mesela kırsal kesim camilerinin 

çizgileri düz ve kırık iken, özellikle 15. yüzyıldan 

itibaren inşa edilen şehir camilerinde 

kıvrım ve daire hâkimdir. 

Müzikte de halı-kilim ve mimarideki farklılığa 

benzer bir oluşum vardır. Kırsal kesim 

müziği, daha çok ana seslerden oluşurken, 

şehir müziği ara sesleri, yani sesteki nüansı 

ortaya çıkaran ayrıntıyı kullanmasıyla dikkati 

çeker. 

Klasik şiir, sevgilinin güzelliğini ifade 

ederken, rafine bir zevki yansıtır. Mesela, 

klasik şiirde sevgilinin yanağı güle benzetilirken, 

halk şiirinde, yanak elmaya benzetilir. 

Aynı şekilde, klasik şiirde sevgilinin dudağı 

la’l (yakut)’e, gözü sad harfine benzetilirken, 

halk şiirinde dudak kiraza, göz zeytin veya 

üzüme benzetilir. Dikkat edilirse, kırsal kesim 

şiirinde, edebî estetik kurgulamasının kelime 

havzası yiyeceklerdir; yani tabiata daha yakın 

olan “damak zevki” ne dayanır; klasik şiirde 

ise daha üst seviyede bir estetik algı ve yorumlama 

söz konusudur. 

Klasik Şairin Habitatı: Şehir 

Edebiyat, diğer kültürel unsurlardan yalıtılmış 

bir şekilde, tek başına mütalaa edilecek 

bir olgu değildir. Bir dönemin edebiyatı neyse, 

mimarisi, musikisi, resmi de benzer yapı ve 

nitelikleri taşır. 

Mimari, tezhip, hüsn-i hat ve musikideki 

ritimle edebiyattaki ritim aynıdır ve hepsinin 

temel yapısını oluşturan ritim, simetrik 

tekrara dayanır. Simetrik tekrar, ana motifin 

geometrik bir şekilde çoğullaşmasıdır. Mimari, 

tezhip ve halı-kilim, bunu çizgilerle yapar; 

musiki usulle, şiir vezinle... 

Edebiyat dâhil, bütün sanat eserleri, aynı 

habitatın eseridir. Edebiyattaki zihniyet ve nitelik 

ile diğer güzel sanat şubelerindeki zihniyet 

ve özellik birbirinin zıddı ve birbirinden 

farklı olamaz. Mesela şair Baki ile Süleymaniye 

ve Itri’yi aynı habitatta düşünmek mümkündür 

de, gökdelenlerle ve Sibel Can ile 

aynı habitatta düşünmek mümkün değildir. 

Çünkü Baki’yi besleyen ve ona yetişme ortamı 

sağlayan habitat, mimaride Süleymaniye’yi, 

musikide Itri’yi de besler; gökdeleni ve Sibel 

Can’ı değil. 

Klasik şair, imge kurgulaması yaparken, 

beslendiği habitatın kelime havzalarına başvurur. 

Mesela, klasik şair, mekân itibariyle bağ 

ve bağçeyi; yani bugünkü tabirle parkı kullanır, 

geniş kırları değil. Hele bağçe, adı üzerinde, 

küçük alandır; yani bir tabiat minya- 

48 


2013

türüdür. Bu bağ, bağçe, sahn-ı çemende gül, 

servi, sümbül, nergis, çınar gibi park bitkileri 

çoğunluktadır. 

16. yüzyıl şairi Enverî, 

Nideyin sahn-ı çemen seyrini cânânım yok 

Bir yanımca salınır serv-i hırâmânım yok 

beytini söylerken, mekân, duygu ve zihniyet 

olarak şehirli bir tavır sergiler. 

Gene aynı şekilde Neşati (1623-1674)’nin, 

Bâğa sensiz bakamam çeşmime âteş görünür 

Gül-i handânı değil, serv-i hırâmânı bile 

beytinde yansıtılan duygu inceliği ve mekân, 

şehre aittir. 

Klasik şiirde, sevgilinin bulunduğu yer köy 

(karye, rüsta) değil, şehre ait olan semt (kûy) 

veya mahalledir. Âşık sevgilisini görmek için 

onun mahallesi veya semtinin sokaklarında 

dolaşır. 

Şehir, Medeniyet, Şair 

Şehir, yani medine medeniyetin eseridir ve 

medeniyetler de şehirlerin; yani medine’lerin 

eseri. Medeniyetin bir alt grubu da kültür ve 

folklordur. Kültür ve folklor kapalı toplumların 

eserleri olup durağanlaşmış sürekliliği ve 

doğal olanın muhafazasını; toplumsal etkileşim 

ve iletişime açık olan şehirler ise değişim, 

dinamizm ve rafine işlenmişliği ifade eder. 

Şehirlerdeki etkileşim açısından, klasik 

şiirde, o zamanın etkin edebî kültürü olan 

Arap ve Fars edebiyatı ile girilen etkileşim, 

şehir ortamında oluşan bir etkileşimdir. 15. 

yüzyıl şairlerinden Priştineli Mesihi, bu etkileşimi, 

şu beytinde ifade etmektedir: 

Mesîhî gökden insen sana yer yok 

Yüri var gel ya Arap’dan ya Acemden 

Zati (1471-1546), benzer bir etkileşimin 

ancak şehirlerde olabileceğini, ironik bir dille 

şöyle ifade eder: 

Âşıklara kûyunda “be-rev” didi adûlar 

Şehre giricek Türk iti Fürsî ulur ey dost 

Zati bu beytinde, Farsça bilmeyi o dönemin 

entelektüel düzeyinin bir göstergesi olarak 

zikrederken, köpeğe benzettiği rakiplerin 

Türkçe Def ol!.. demeyip Farsça be-rev (Günümüz 

Farsçasında boro) demelerinin şehir ortamında 

olacağını söyler. 

Fuzuli (1483-1556), şair şöhretinin ancak 

şehirlerde gerçekleşebileceğini belirttiği 

aşağıdaki beytiyle, şair habitatının söyleyen 

ve dinleyen-okuyan açısından şehir olduğunu 

ifade eder: 

Tabî’at şöhre-i şehr olmağa meyl-i tamâm 

itdi 

Ne pinhân eyleyem sevdâ beni rüsvâ-yı ‘âm 

itdi 

Yaradılışının şöhreti ancak şehir gibi kalabalık 

yerleşim birimlerinde sağlamakla mümkün 

olacağını belirten Fuzuli, bu tavrının onu 

halka rezil ettiğini söyleyerek şiir, şair ve şehir 

arasındaki habitatik ilişkiye dikkat çeker. 

Klasik şairlerin bariz özelliklerinin belirtilmesinde, 

şehrî olmaları; yani İstanbul’da doğup 

büyümelerine vurgu yapılır. Tezkirelerde 

biyografileri verilen bazı şairler için, Osmanlı 

şehirciliğinin sembolü olan İstanbul’da doğup 

yetişmek habitatik bir üstünlük olarak zikredilir. 

Sonuç 

Klasik şairler, gelişme ve beslenme ortamı 

olarak kırsallı değil, şehirli olmalarıyla dikkati 

çekerler. Şehrin rafine zevki ve imge kurgulamasıyla 

söyledikleri şiirlerin muhatabı da yine 

rafine duygularıyla şehirlilerdir. Çeşitli kelime 

hazzalarından aldıkları kelimeleri, sentetize 

ve rafine bir zevk ile işleyen şairler, kelime 

hazinesi, imge kurgulaması, mekân, beşerî his 

ve haslet itibariyle, tamamen şehirli insanların 

zihniyet ve duygularını anlatırlar. Bu yüzden, 

başta da ifade edildiği üzere, klasik Türk şairi, 

bir şehir şairi; şiiri de şehir şiiridir.■ 

49 


2013

Şairin kelimelerinde 

izhar olan şehir 

TANER TATAR 

Şair akıl kalemini batırır kalp hokkasına 

allar kelimeleri. Gönülde demler sözü, 

muhabbetle süzer, kâğıdın teline serer. 

Şeyh Galib, kimliğini kalemiyle yazar; “Şair demek 

ehl-i dil demektir” ve “Şairliğe suz-i derd 

lâzım”dır. Bir manada insanı şair yapan derdidir. 

“Dertli ne ağlayıp gezersin burada, ağlatırsa 

Mevla’m yine güldürür” diyen Yunus’un iniltisi 

aşktan doğar: 

Dolap niçin inilersin 

Derdim vardır inilerim 

Ben Mevla’ya aşık oldum 

Anın için inilerim 

Muallim Cûdi Efendi kelimelerini inciler arasından 

seçer ve “Şair hazinedârıdır esrâr-ı hilkatin” 

der. Zira şair kalbine yaslanan, ellerini göğe 

açandır. Kul elini göğe açar, Allah onun gönlünü 

açar. Gönül, hazinelere maliktir. Hazinedar, 

ancak kıymeti bilen kişidir. O da evvela kendini 

bilendir. Ya hazinelere malik viraneler! 

Aziz Bey’in kalemi ise ketumdur, söylenebileceklerle 

söylenemeyecekleri ayırt eder: Ehl-i irfan 

söylemez her hâlini/ Hal olur izharı var ihfâsı var. 

Elbette her hali veya her derdi, herkes anlasın diye 

söylemek de mümkün değildir. Şair bir kelimede 

birkaç imada bulunandır. Herkes arifliği nispe- 

tinde manaya erer. Kaldı ki, Nefi gibi “Derdim 

nice bir sînede pinhân ederim ben/ Bir âh ile bu 

âlemi vîrân ederim ben”, derken gönlünde yanan 

volkanın ateşi bir ah ile püskürüverir, dokunanı 

yakar, küle çevirir. 

Yenişehirli Avni Bey için şair iki âleme de gizli 

olan mukaddes bir boşlukta, gözlere görünmeksizin 

uçan bir hüma kuşudur: Şâir o hümâdır ki 

iki âleme pinhân/ Bir cevv-i mukaddeste hafiyyü’ttayerândır. 

Şair, gizli olanı söz ile aşikâr kılmak 

ister. Lakin ona erişebilmek biraz kısmet meselesidir. 

Meğerki kuş, başa kona! 

Şair, her zaman doğruyu söyleyen kişi olmayabilir. 

Zira bazen abartır, bazen gördüğüne gönlünden 

ikramda bulunur ve latif ilaveler yapar: 

Ger derse Fuzuli ki güzellerde vefa var/ Aldanma ki 

şair sözü elbette yalandur. Yalanı doğru söylemek 

de yine şairde bulunur. 

Akif de şairliğe “işsizlerin en maskarası” derken, 

iki yakasından tutup, oldukça hırpalar şiiri. 

Şuara denilince keskin bir bıçak oluverir dili: 

Hangi san’atte rüsûhun göze çarparAnlat! 

Ulemâdan mı sayıldın Fukahâdan mı 

-Hayır. 

-Ya siyâsî mi nesin Kendine bir meslek ayır. 

-Şâirim. 

-Olmaz olaydın: O ne yüzler karası! 

50 


2013

Bence dünyâdaki işsizlerin en maskarası. 

Af edersin onu! 

-İmkânı yok etmem, ne demek! 

Şi’re meslek diye, oğlum, verilir miydi emek 

Ah, vaktiyle gelip bir danışaydın Köse›ne, 

Senin olmuştu bugün belki o kırk altı sene. 

Ama pek hırpaladın şi’ri... 

-Evet, hırpaladım: 

Çünkü merkep değilim, ben de mürekkep 

yaladım, 

Ben de târîh okudum; âlemi az çok bilirim. 

«Ş’uarâ» dendi mi, birdenbire oynar sinirim. 

İyi gün dostu herifler, o ne yardakçı gürûh, 

O ne müstekreh adamlar! Hani bakmak mekruh. 

Dalkavukluktaki idmanları sermâyeleri... 

Onlar azdırdı, evet, başlıca pespâyeleri 

Bu sıkılmazlara «medh et!» diye, mangır sunarak, 

Ne erâzil adam olmuş, oku târîhi de bak! 

... 

Sâde pek sövme ki, Peygamberimiz şi’ri sever. 

-Vâkıâ «inne mine›ş-şi›ri... « büyük bir ni›met; 

Dikkat etsen: Yine sevdikleri, lâkin, hikmet. 

Ben ki Attâr ile Sa›dî›yi okur, hem severim; 

Başka vâdîleri tutmuşlara ancak söverim. 

Hem senin şi’re müdâfi› çıkışın ma›nâsız: 

Sana şâir diyen, oğlum, seni gördüm yalnız.› 

Kimi mevlidci diyor... 

Âh olabilsem, nerde! 

Yetişilmez ki: Süleyman Dede yükseklerde. 

-Kimi bid›atçi diyor... Duyduğum en çok bunlar. 

Üstad da şairliği cüce varlıkların işi olarak görüp, 

gölgeler âleminden birliğe yükselmeyi hedef 

edinirken, yine de şiirin kanatlarını takar kelimelerine 

ve gönlümüze uçuruverir: 

Kaçır beni âhenk, al beni birlik; 

Artık barınamam gölge varlıkta. 

Ver cüceye, onun olsun şairlik, 

Şimdi gözüm, büyük sanatkârlıkta. 

Şairlik iddiasında olan cüceler de var: 

Ben şairim, 

Sen benim güzelim. 

Kalem benim elimde, 

Seni istediğim gibi resmederim. 

Geçmiş neslin âbide şahsiyetleri, akılda üretip, 

gönülde demlediler harfleri tek tek. Muhabbet 

süzgecinden geçirip, nota nota sıraya dizdiler. 

Musikiyle izdivaç eyleyip, gök kubbeye hediye 

eylediler. Birbiri ardınca güzel söz söylediler. 

Edebi atmadan, edebiyata daldılar. Gönüllerinde 

pişirdiklerinin sadece dışarıya taşanını saldılar. 

Gönül berraklığı, nahoş olanları ifade ederken 

bile, süzgecinden geçirip aklaştırmış: Kelâm-ı kibar. 

Zaten güzel olanlar ise nura garkolmuş. 

Şimdi, “sinede yük olan paslı yürekler”den geçen, 

güzelliğe dair olanlar bile, dışarıya paslı olarak 

dökülmektedir. 

Bir yanda davul gümbürtüsü ile konuşanlar, 

diğer yanda ney gibi, hayâ perdesini yırtmadan, 

sırları inletenler. 

Kelimeden balonlar mı uçurduk 

Gök kubbeye; 

Şişkin 

Lakin içi boş, 

Rengarenk 

Ama sunî. 

Bir küçük dikenle patlayıveren, 

Güneşin gülümsemesinde sönüveren, 

Diğer tarafta yediveren. 

Rengarenk, 

Kadife tenli, 

Güneşe gülen, 

Dikeni kendinden. 

Şairin sesi ruhunun derinliklerinden gelir. 

Goethe’nin kalemi şöyle yazar: “Ziyafet sofrasının 

artıkları ile geçinen adam hiçbir zaman efendi olamaz. 

Edebiyat bir kabiliyet işidir sonradan kazanılamaz. 

Eğer, ağzınızdan çıkan sözler ruhunuzun derinliklerinden 

fışkırmıyor ise; dinleyicilerin kalplerine 

tesir edemezsiniz. Başkalarından duyduklarını 

veya kitaplardan okuduklarını tekrarlayan adam, 

maymuna benzer ve ancak çocukları güldürebilir.” 

Kaldı ki tekrar şairin işi değildir. Fuzûlî’nin dediği 

gibi “Eylesen tûtiye ta’lîm-i edâ-yı kelimât/ Sözü 

insan olur ammâ özü insan olmaz.” 

Yazar, toplum denilen toprağı kalemiyle çapalar. 

Tohumu, semaya boy versin diye serper. 

Eseri boy boylar, soy soylar. Tohum toprakta can 

51 


2013

ulur. Toprak onu kendi canıyla besler. Tohum 

kök saldıkça sema ona yaklaşır. Derinlere daldıkça, 

özüne öz katar ab-ı hayat. Yazar, gönül güneşi 

ile aydınlatır. Gönülde hararet, başta bulut olur, 

bulutta kelime doludur. Kelimeler yağmur olur, 

sağanak olur, kar olur. 

Söylenmedik sözün kalmadığı gök kubbede, 

söylenmişleri bulmak oldukça güç. Şimdi gök 

kubbe küskün. Hasretle baki kalacak hoş sadâları 

bekliyor. Gök kubbeye içimden şöyle seslenmek 

geliyor: 

Ey dünya başının tâcı 

Gök kubbe 

Yuttun bütün hoş sadâları 

Yuttun. 

Geri vermemek için 

Nefesini tuttun. 

Sadâların hoşları kaçtı 

Birer birer 

Kara yeryüzünden 

Havalandı aniden 

Duyulmadı kanat sesleri. 

Sakladın gök kubbe 

Sakladın 

Yıldırımlarla sûretini 

Gürültünle sesini 

Çıkardın kuşağını 

Saldın üzerimize bir duman 

Efendim aman. 

Şairin dediği gibi “gül nerde bülbül nerde, gülün 

yaprağı yerde”. Cemiyet, yaprağı yerden kaldıracak 

nesli bekliyor. 

*** 

Toprak aşkın teri ile yoğrulur, taş taş üstüne 

konulur, içinde hayat bulunur. Sular gönül gibi 

akar, iki yaka arasına köprü kurulur. Allah’ın huzuruna 

vardıkta şehadet parmağı kalkar, minare 

göğe doğrulur. Geri gelmeyen dualar okunur, 

cihannümalara tekbirlerle doldurulan kubbeler 

kondurulur. Demir, yürekte yakılır, örste dövülür, 

Mevlana ile sema dönülür. Çoklukta birlik 

olunur, herkes gelir şehir kurulur. Taş u toprak 

gönülde can bulur, dil candan konuşur şair olunur. 

Şair, şehirde yaşayan değil, şehri gönlüne 

alandır. Yaşadığı diyar, onun için ete kemiğe 

bürünmüş bir yardır; eşi benzeri yoktur, aşk 

derdine devadan gayri her şey vardır. Nedim’in 

göz bebeğine yerleşen İstanbul, paha biçilemeyen 

bir mekândır: 

Bu şehr-istanbûl ki bî-misl ü bahâdır 

Bir sengine yekpare Acem mülkü fedadır. 

Bir gevher-i yekpare iki bahr arasında 

Hurşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezadır. 

Mekân, mazi ile istikbalin halde yaşandığı 

yerdir. Şehir, tarihin görünen yüzüdür, bazen asık 

suratlı bazen de güler yüzlüdür. Aslını ve manayı 

unutanlara kendisini hatırlatır. Bir zamanlar 

hendeseden abide zannedilen mimari yapılar, 

mananın göğe yükselişinin mekânı olduklarını 

göstererek, ferdi kendi iç âlemlerine seyahat etmeye 

davet ederler. Şair bir bayram namazı, hendeseden 

abide zannettiği gökkube altındaki cumhura 

bakarken, cetlerin mağfiret iklimine girerek 

huzura erer. 

Zaman her şehirde bir başka akar. Şair için 

Bursa’da zaman billur bir âvize olur. “Orhan zamanından 

kalma bir duvar/ Onunla bir yaşta ihtiyar 

çınar”. İhtiyar çınara sırtını dayayan genç 

şair şehrin köklerine indikçe, mekânda dal budak 

salan kelimeleri semaya boy verir. 

Bir garip Orhan Veli’dir şair, kâh Urumeli 

Hisarına oturup bir türkü tutturur, kâh gözlerini 

kapatır ve yaşadığı şehri dinler. Hafiften esen 

rüzgâr eşliğinde, yükseklerden gelen sürü sürü 

kuşların çığlıklarını, sucuların hiç durmayan çıngırak 

seslerini, çekiç seslerini, türküleri, küfürleri 

velhasıl şehir hayatının fısıltılarını ve feryatlarını 

mısralarında bize duyurur. 

Yahya Kemâl, “bir hayali asra dalan ab uyanmasın” 

diye aheste çeker kürekleri, kamaşsa da 

gözleri, bir tepeden şehre bakar, bestekâr efsunlu 

güzellikleri Türkü diye yakar: 

Sana dün bir tepeden baktım Azîz İstanbul! 

Görmedim gezmediğim, sevmediğim hiçbir yer. 

Ömrüm oldukça gönül tahtına keyfince kurul! 

Sâde bir semtini sevmek bile bir ömre değer. 

52 


2013

Yavuz Bülent Bakiler ise İstanbul’a “can evinden 

bakan”lardandır. Kelimeleri candan cana ram 

olur: 

Can evimden baktım sana İstanbul! 

Rüzgârların anamın duâsı kadar serin. 

Beyaz şamdanlar gibi yükseliyordu 

İnce, kalem kalem minârelerin. 

Şehrin serseri kaldırımlarında, yeryüzünde 

yalnız ben derbederim diyen, kaldırımların 

emzirdiği şair yürür. Kaldırımların kara sevdalı 

eşi, esrarlı bir uykuya dalıp, şehrin sokaklarında 

ölmek ister. Dirildiği mekân ise ay ile güneşin 

ezelden beri orada yaşadıkları İstanbul’dur: 

Ruhumu eritip de kalıpta dondurmuşlar; 

Onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar. 

İçimde tüten bir şey; hava, renk, edâ, iklim; 

O benim, zaman, mekân aşıp geçmiş sevgilim. 

Çiçeği altın yaldız, suyu telli pulludur; 

Ay ve güneş ezelden iki İstanbulludur. 

Denizle toprak, yalnız onda ermiş visâle, 

Ve kavuşmuş rüyalar, onda, onda misâle. 

Şehir insanın sürekli “ol”duğu mekândır. Nagehan 

ol şara varan, ol şarı yapılır görürken sadece 

seyirci değildir. Kendisi dahi bile yapılır taş u 

toprak arasında. Ariflerin sözünden cahiller anlamasa 

da söz, şehrin pazarında para eder, taşa bile 

biçim verilirken, âşıkların kanı sebil olur: 

Çalabım bir şâr yaratmış iki cihan âresinde 

Bakıcak dîdar görünür ol şârın kenâresinde 

Nâgehan ol şâra vardım ol şârı yapılır gördüm 

Ben dahı bile yapıldım taş u toprak âresinde 

Bina yapmaktan, yapılmaya fırsat bulamayan 

bir nesil! Bir yanda taşı gönül ocağında pişirip, 

aşk ile birbirine bağlayan şehre sevdalılar; öte 

yanda aşkı olmayan taş gönüllerle inşa edilmiş 

binalarda taşlaşanlar! Bulutlara yaklaşmayı, göğe 

yükselmek zannedenler. Olmak yolunu kaybettiklerinden, 

sahip olmaya meyledenler ve kaybettiklerini 

beyaz cam arkasında arayanlar: 

Dolaşıyorum gecenin karanlığında 

Loş, nemli o sessiz sokaklarında 

Perdelerin arasından mavi ışık sızmakta 

Bütün diller suskun 

Hayatın tamamı durmakta 

Beyaz cam arkasında hayaletler konuşmakta. 

Dönmüş bütün bakışlar bir yöne 

Dolmuş bu mavi ışık tek gönüllere 

Gerçek dünyada tabiat elemlerle 

Sokaktaki köpekler susmuş bile! 

Her yanda aynı görüntü nafile. 

Ölmedim hayattayım şu an 

Gerçek bir ışık arıyor gözlerim her an 

Zihinler doğuştan boş bir ekran. 

Perdeli odanın dışında 

Gecenin ölümcül karanlığında 

Unutulmuşluğun karşılığında 

İnsana sırt çeviren dünya 

Bütün bu insanlar mı yalnız 

Sadece yalnız olan ben miyim yoksa! 

Tabiatta yapraklar yine sararır 

Akşamlar kızıllıktan sonra 

Eskisi gibi yine kararır 

Güneş yine ümitlerle doğar 

Yine kederlerle batar 

Ekran göstermemişse neye yarar! 

Güneş son bir defa batarken 

Son kızıllık son hüzün olmuş 

Denize düşen alevi ekran yutarken 

Mazideki görkemli aşk unutulmuş 

Şimdi güller de solmuş 

Yalnız ses ve ışıklar kafese dolmakta 

Beyaz cam arkasında hayaletler konuşmakta. 

Şairin gönlünün görünür mekânıdır şehir. Yitirilmiş 

ilhamların cennet mekânını vesveseler mi 

işgal etti Zahir! 

“Ah ne yer ne yar kaldı, gönlüm dolu ahu zar 

kaldı”. Yer sarsıldı, olmamış yapılar titredi toprağa 

döndü, hüznün yüreği çarparken düşte daüssıla 

kaldı. Ümide gelince: 

“Şu mihrap sinanüddin, şu minare Sinandır 

Haydi artık uyuyan destanını uyandır.!”■ 

53 


2013

Şehrin ruhu 

MUSTAFA ÖZÇELİK 

1. 

Üniversite yıllarım Bursa’da geçti. Eskişehir 

gibi Batılı algı ve anlayışlarla inşa edilmiş bir 

şehirden Bursa’ya gelmek benim için büyük bir 

şanstı. Zira şehir nedir, ne anlama gelir, şehirli 

kimdir, nasıl bir özellik taşır, şehirle insan arasındaki 

ilişkinin mahiyeti nedir gibi sorulara 

burada cevap buldum. Böylece bende bir şehir 

bilinci oluştu. Tabii bunda bir Bursa âşığı olan 

Tanpınar okumalarımın da çok önemli bir payı 

olduğu muhakkaktır. Diyebilirim ki, Bursa’yı 

Tanpınar’ın bana açtığı kapılardan girerek tanıdım. 

Tanımak, Tanpınar’ın da dediği gibi sevmek, 

sevmek ise anlamaktı. İşte Bursa’yı tanıma, 

peşinden onu sevmeyi ve anlamayı getirdi. 

Bursa’ya yakınlığı dolayısıyla ikinci tanış olduğum 

şehir ise İstanbul oldu. Hafta sonlarında 

fırsat ve imkân buldukça oraya da gidiyor, 

Yine Tanpınar’ın izini takip ederek İstanbul’u 

da tanımaya, sevmeye ve anlamaya çalışıyordum. 

Tanpınar, Beşşehir’de İstanbul’u ayrıca 

Erzurum’u, Konya’yı ve Ankara’yı da anlatıyordu. 

Eskişehir’in bir köyünde doğup şehir olarak 

önce Eskişehir’i daha sonra Bursa ve İstanbul’u 

gören biri elbette bu şehirler arasında mukayeseler 

yapar. Ben de öyle yaptım. Sonuç, şu idi: 

Bursa ve İstanbul, maddi yapısının dışında tarihî 

ve manevi bir yapısı dolayısıyla özel bir havası 

olan kadim şehirlerdi. Eskişehir ise adı eski olmasına 

rağmen Cumhuriyet döneminde il olmuş 

yeni bir şehirdi. Odunpazarı semti dışta tutulacak 

olur ise orada ne tarihe ne geleneğe açılan 

bir kapı, dolayısıyla soluyacağınız, hissedeceğiniz 

bir manevi atmosfer yoktu. Tamamen modern ve 

seküler bir anlayışa göre inşa ve dizayn edilmişti. 

Kadim şehirlerle modern şehirleri ayıran en 

önemli özellik, işte bu noktada belirginleşiyordu. 

İlki bir ruha sahipti, diğeri ise bundan yoksundu. 

Ruh, nasıl insanın canlı bir varlık olmasının temel 

şart ise şehirler için de durum aynıdır. Şehrin 

ruhu yoksa o şehir, sizin için sadece maddi yapısıyla 

bir gerçeklik ifade eder. Ama ruhu olmadığı 

için bir geçmişi, bir hafızası da yoktur. Sadece 

fiziki bir dünyada yaşar, metafizikten yoksun 

kalırsınız. Böyle bir şehrin insanı da kendisini 

ona göre şekillendirir ve tanımlar. Beslendiği bir 

kökü yani geçmişi olmadığı için bugününü de 

tam manasıyla yaşayamaz, dolayısıyla bir gelecek 

tasavvuru da olmaz, olamaz. Oysa ruhu olan bir 

şehirde yaşamak, öyle değildir. Adım başı karşılaştığınız 

bir tarihî yapı, bir çeşme, bir ermiş türbesi 

sizi geçmişe bağlar, bir tarih ve kültür bilinci 

kazandırır. O bilinçle geleneğe yaslanıp hayatın 

dünden bugüne akan, bugünden de geleceğe 

54 


2013

akacak olan ırmağında daha dingin, anlamlı bir 

hayatı yaşarsınız. 

2. 

Bursa, işte bu üç zaman dilimini aynı anda yaşadığım 

bir şehir oldu. O şehirde Emir Sultan’la, 

Geyikli Baba ile, Osman ve Orhan Gazi ile, Yıldırım 

Beyazıt’la, Karagöz ve Hacivat’la birlikte 

yaşadım. Her tarihî yapı, bir hatırayı fısıldadı 

bana. Tanpınar’ın “Bursa’da Zaman” şiirinde 

söylediği gibi “Çinilere sinmiş Kur’an sesleri”ni 

burada duydum. Ulu Camii’nin şadırvanlarından 

abdest alırken bu camide imamlık yapan 

Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inin mısralarının 

Bursa semasında nasıl yankılandığını gördüm. 

Gölgesinde dinlediğim ihtiyar çınarlar ne sırlar 

fısıldadı bana. Çeşmelerinden su içerken “Velhasıl 

Bursa sudan ibarettir” diyen Evliya Çelebi’yi 

tebessümle hatırladım. Mezarlıkları bile farklıydı. 

Bir şiirimde söylediğim gibi “Ölüm burada 

sessiz ve vakur”du. Mezar taşlarındaki zarafet, 

ölümü bile güzelleştiriyordu. Türkülerinde, şarkılarında 

aşkın en saf sesi yankılanıyordu. 

Bütün bunlar, şehrin insanını da etkileyen, 

şekillendiren unsurlardı. Bursalı olmak, belli niteliklere 

sahip olmak demekti. Bu, beyefendilik, 

hanımefendilik, çelebilik, çalışkanlık, hoşgörü, 

sevgi, nezaket ve incelik demekti. Biliyoruz ki, 

insan sadece şehri inşa etmez, şehir de insanı inşa 

eder. Böylece şehir, insanla; insan şehirle bütünleşir. 

Bu bütünleşmeden medeniyet doğar, sanat 

doğar. Zira medeniyet, kültür, sanat dediğimiz 

şey, bir şehrin tarihiyle, coğrafyasıyla, insanıyla 

birlikte oluşturduğu bir birikimdir. 

3. 

Böyle bir şehirde ne yazık ki üç yıl kalabildim. 

Bir gün, buraya temelli olarak yerleşme hayaliyle 

yine Eskişehir’e döndüm. Sudan çıkmış balık 

gibiydim. Çocukluğumun ve ilk gençlik yıllarımın 

geçtiği bu şehir, Bursa tecrübesinden sonra 

beni çöle düşmüş biri hâline getirdi. Biraz önce 

de belirttiğim gibi burası Odunpazarı dışta tutulacak 

olursa yeni bir şehirdi. Adı şehir olsa bile 

gerçekte kentti. Kentin ise tarihi ve hafızası dolayısıyla 

ruhu olmazdı. İnsanlarını ya stadyumlarda 

görürdünüz ya da alışveriş merkezlerinde ya 

da fıskiyeli parklarda… Onlar ise insana geçmişe, 

metafiziğe hatta insani olana dair hiçbir şey fısıldamazdı. 

Siz de zorunlu olarak ona göre biçimlenirdiniz. 

Günübirlik yaşama, geçmiş ve gelecek 

algısından yoksunluk sizi bekleyen sonuçlardı. 

Boğulacak gibi oldum. Bursa’ya dönme 

imkânı da yoktu. 

O günlerde Kütahya’dan aldığım bir iş teklifi 

üzerine buraya geldim. Daha önce hiç görmediğim 

bu şehir, daha kendisine yaklaşırken beni 

Acem Dağı’nın ihtişamıyla karşıladı. Bursa’da 

Uludağ’ın da esrarına nüfuz etmeye çalışan biri 

olarak bu durum beni bir hayli etkiledi ve Kütahya 

ile ilgili ilk izlenimim gayet müspet oldu. Bursa 

gibi sırtını bir dağa yaslayan bu şehir, benim 

güvenli bir kale’m olabilirdi. Burada yaşamaya 

başlayınca bu hissimde yanılmadığımı anladım. 

Kütahya da Bursa gibi tarihi, hafızası, maneviyatı 

dolayısıyla ruhu olan bir şehirdi. Şüphesiz bütün 

özellikleriyle bir Bursa değildi ama onu hatırlatan 

pek çok özelliği vardı. Bursa nasıl bir Osmanlı 

şehriyse burası da Germiyan şehriydi. Bursa gibi 

başşehirlik yapmış, devlet adamı, şair, bestekâr 

görmüş, yetiştirmiş, bir medeniyetin, kültürün 

estetik normlarına göre inşa edilmiş bir şehirdi. 

Burada da tarih içinde yolculuk yapabilir, Musalla 

mezarlığında coşkulu Sufi Sunulllah Gaybi’nin 

mısralarının metafizik dünyasıyla etten kemikten 

sıyrılıp başka bir âleme nüfuz edebilir, Şair Şeyhi 

ile Osmanlı medeniyetinin ihtişamını görebilir, 

Ulu Camii’nde nice bin ruh ile bir sabah namazı 

kılabilirdiniz. Bursa Ulu Cami’ninki gibi Kevser 

ırmağı coşkusunda zikrederken yankısını duvardaki 

çiniler nakşeden şadırvanın sularını işitebilirdiniz. 

4. 

Bu şehre üç yıl için gelmiştim ama tam yirmi 

üç yıl kaldım. Bursa, hâlâ yaşamayı hayal ettiğim 

bir şehir olmaya devam etse bile susuzluğumu 

büyük ölçüde burada dindirebildim. İnanç 

ve düşünce dünyam, sanat anlayışım, geçmişe, 

bugüne ve geleceğe bakışım, hayat algım büyük 

ölçüde bu şehre göre şekillendi. Yani şehir beni 

biçimlendirdi ve inşa etti. İşte bu durumdan dolayıdır 

ki Kütahya, kadim kimliğiyle fiziki gerçekliğinin 

dışında bir dünya sundu bana. Onu 

tanımak, tanıdıkça sevmek, sevdikçe anlamak 

mümkün hâle geldi. Malum, anlamak ise anlaş- 

55 


2013

mayı getirir peşinde… Anlaşmak ise, zıtlıklarımız 

olsa bile uyumlu olmaktır, barış içinde yaşamaktır, 

değerler, eserler üretmektir. Zamanı üç 

boyutlu yaşamaktır. Dolayısıyla bugüne kadar ne 

yazdımsa onların ilhamını bana Bursa’dan sonra 

Kütahya verdi. 

Zorunluluklar olmasaydı hayatımın sonuna 

kadar orada Kütahya’da yaşamak isterdim. Ama 

kısmet bu kadarmış. Yirmi üç yılın sonunda doğup 

büyüdüğüm, öğrenim gördüğüm ama bu 

ruh meselesinden dolayı çok da benimseyemediğim 

şehrime, pek çok insan için modern şehirler 

anlamında yaşamak için tercih edilen Eskişehir’e 

döndüm. Böylece hayatımın yeni bir imtihan 

dönemine girdim. Eskişehir, bir kent olarak kuruluşu 

sırasında nasıl seküler bir inşa faaliyetine 

konu olmuşsa şimdi bu noktada bir hayli yol 

almış gözüküyor. Modern insanın tapınakları 

olarak nitelendirilen büyük alışveriş merkezleri, 

Porsuk kıyısına sıralanan kafeleri, çok katlı 

apartmanları, parkları ile ismiyle müsemma olmayan 

daha yeni bir şehir olmuş. Yeni, modern, 

seküler olana ait ne ararsanız bulmak mümkün. 

Adım başı bir heykel… Diyeceksiniz ki neyin 

nesi bunlar Hemen söyleyelim, hiçbirinin ne 

Eskişehir’in ne de Anadolu’nun tarihiyle, sembol 

şahsiyetleriyle bir ilgisi var. Hepsi, Prag, Viyana, 

Venedik gibi Avrupa şehirlerine öykünerek inşa 

edilmiş heykeller. Dolayısıyla özellikle de şehrin 

merkezinde bir Avrupa kenti havası alır gibi olsanız 

da ona böyle bir kimlik kazandıran unsurlar, 

yerli bir havadan tamamen uzak. Zaten bir 

süre sonra farkında bile olmuyor, kendinizi bir 

şehirde değil, kurgulanmış, doğal olmayan bir 

mekânda hissediyorsunuz. 

Şehrin neredeyse dörtte üçlük kısmını geziyorsunuz, 

ne karşılaştığımız tarihî bir yapı, ne 

bir çeşme, ne bir ermiş kabri var. Dolayısıyla sizi 

geçmişe götürecek ne Selçukluyu ne Osmanlıyı 

yani geçmişi hatırlatacak bir yapı bulabiliyorsunuz. 

Gölgesinde serinleyebileceğiniz bir çınar 

ağacı da yok. Zira burası hem bozkırdır hem de 

malum Çınar Osmanlıdır; burası olsa olsa akasyayı 

sever. Kısacası eğer modern telakkiler sahip 

bir kimlik içinde ve bu tarz bir hayatın insanı 

iseniz sizin için ideal bir kenttir ama benim gibi 

Tanpınar’dan şehir bilinci kazanmış biri iseniz 

böyle bir yere şehir demeniz ve burada şehirli 

olarak kendinizi idrak etmeniz asla mümkün değildir. 

5. 

Çok karamsar gibi görünen bir tablo çizdiğimin 

farkındayım. Ama gerçek böyle. Fakat bir 

teselli noktam da yok değil. Yazının başından 

beri bu tespitlerin dışında tuttuğum Odunpazarı 

semti bu şehir için bir umut kaynağı... Şehrin hakiki, 

tarihî ve metafizik çehresi oradadır. Bu yüzden 

Odunpazarı’nda Selçukludan, Osmanlıdan, 

Mimar Sinan’dan, Çoban Mustafa Paşa’dan izler, 

hatıralar bulabilirsiniz. Daha umutlu bir şey 

söyleyeyim. İnsan, sonuçta kulaklarını metafizik 

olanın sesine ne kadar tıkasa da ruhu olan bir 

varlıktır. Modern hayatın gürültüsü onu insani 

ve manevi olana özlemimin bastırmaya çalışsa da 

insan, ruhunun çığlığına daha fazla tıkayamıyor 

kulağını… Mesele Eskişehir’de ise Espark’ta pizza 

yiyip alışveriş çılgınlığı ile kapitalist canavara et 

süt olduktan sonra pestili çıkmış vaziyette evine 

dönerken Alaeddin Camii’nden yükselen ezan 

sesleriyle silkinip bu tarihî camiye girme ihtiyacı 

duyabilir, oradan da daha büyük bir zenginlik 

için Odunpazarı’na gidebilirsiniz. Odunpazarı’na 

gitmek ise insanın ruhunun sesine kulak vermesidir. 

Son asra ait olsalar da bizi tarihe çeken ve 

son dönemde hayata yeniden döndürülen evler, 

ardından Kurşunlu Camii, onun avlusundaki 

Mevlevihane, orada gördüğümüz bir minyatür, 

bir ebru, işittiğimiz bir ney sesi daha sonra Şeyh 

Şahabettin Türbesi’ne doğru giden kadınların 

teslimiyet hâlleri, köşedeki kalaycı dükkânı başka 

bir dünyaya götürebilir bizi. 

İşte Eskişehir’de şehir, bu yüzden 

Odunpazarı’dır. Burada kanaatkârlık vardır, çayı 

daha ucuza içer, taş fırından ekmek alır, tanısa da 

tanımasa da kendisine selam veren biriyle mutlaka 

karşılaşırsınız. Diyeceğim odur ki Bursa’dan 

Kütahya’dan sonra şimdi Odunpazarı’nda nefes 

alabiliyorum. Değilse boğulup kalacağım bu şehirde. 

Nostalji de bu kadar mı olur diyenleri de 

duyar gibiyim emin olun bu nostalji değil. Ruh 

sahibi bir varlık olarak ruhu olan bir şehrin insan 

için ne manaya geldiğini söyleme çabası benimki. 

Şehirle bütünleşmek, şehirle barışmak, orada 

yaşamanın güvenini huzurunu hissedebilmek… 

Ötesi yok… ■ 

56 


2013

Şehir, edebiyat ve dergi 

MEHMET NURİ YARDIM 

Dergi heveskârlarına, çıkmakta olan dergileri soruyorum, 

birçoğundan haberleri yok. “Önce çıkan dergileri takip 

edin, eksiklikleri varsa tamamlayın, onlara yazı gönderin, 

röportaj yapıp yollayın. Onları yazılarınızla, şiirlerinizle 

besleyin. Sahip çıkın. Edebiyatla uğraşan herkesin dergi 

çıkarması gerekmez ki Ekmek yiyen her insan fırın mı 

açıyor” 

Yazımın başlığı bu. Şehir, edebiyat ve 

dergi arasında nasıl bir münasebet 

vardır diye sorulabilir. Bizim gibi 

dünyaya kültür sanat gözüyle bakanlar, edebiyat 

dürbünüyle çevreyi gözleyenler için çok 

ilgisi vardır şüphesiz. 

Bir şehre gidiyorsanız, orada elbette tarihî 

eserleri gezer görürsünüz. Mimarların yıllar, 

asırlar önce inşa ettiği külliyeleri, camileri, çeşmeleri, 

medreseleri, müzeleri, türbeleri temâşâ 

edersiniz. Bu zaten her zaman olması gereken 

bir keyfiyet… Çünkü bunlar şehrin remizleridir, 

işaretleridir, alâmetleridir. Ama bir de şehirlerin 

kültürel dinamikleri vardır. Bunlar da 

o şehrin kütüphaneleridir, kitapçı çarşılarıdır, 

dergi yazıhaneleridir, edebiyat mahfilleridir. 

Bunları gidip görmemişseniz o şehri tanımamışsınız 

demektir. Geziniz yarım, tenezzühünüz 

kısır kalmıştır. 

Bu yüzden ben bir şehre gittiğimde orada 

ikamet eden şair ve yazarları mutlaka sorarım. 

Onlarla bir an önce tanışmak, görüşmek 

ve hasbihal etmek için âdeta can atarım. 

Kahramanmaraş’a gidip de Bahaeddin 

Karakoç’u ziyaret etmemişseniz, Kayseri’de 

bulunup da Muhsin İlyas Subaşı’nı görmemişseniz, 

Elazığ’a uğrayıp Nâzım Payam’a selâm 

vermemişseniz bu geziler bence yarım kalmış 

seyahatlerdir. O yolculukları yenilemeniz, o 

eksiklikleri telâfi etmeniz gerekiyor. 

Elazığ’da Bizim Külliye 

Anadolu’da isimler ne kadar güzeldir, ikindi 

serinliğinde bir çarşı camiinde bulunmak insanı 

ne kadar huzurlu kılıyorsa, edebiyat heyecanının 

soluklandığı bir dergide dostlarla sohbet 

de o denli anlamlı, o ölçüde zevklidir. Elazığ 

deyince benim aklıma edebiyat gelir. Şiir, 

57 


2013

mani, hoyrat gelir. 

Harput’un türküleri 

çınlar dört bir yanda. 

Elbette bu zengin folklor, 

gür bir edebiyat ortamında 

besleniyor. 

Bu edebiyatı 

bereketlendirenler 

de 

dergiler… 

Elazığ’da 

artık şehirle 

özdeşmiş bir dergimiz 

var: Bizim 

Külliye… Bu derginin takipçileri, 

okuyucuları ve yazarları var. 

Türkiye genelinde dergiler yayımlanıyor. 

Ama Anadolu dergiciliği bir başka. Dergiler 

her ay çıkıyor. Kim bunun farkında, kimin 

umurunda Ben dergilerin ne kadar büyük 

zahmetlerle, çilelerle, fedakârlıklarla çıktığını 

yakından bilirim. Yazılar sipariş edilir önce, 

sonra toplanır. Dizgileri yapılır, mizanpajı tamamlanır, 

resimler eklenir. Eksiği fazlası var 

mı ona bakılır. Son kontroller de yapıldıktan 

sonra matbaaya gönderilir. Matbaadan geldikten 

sonra bu sefer bir başka heyecan, özge bir 

telâş kaplar içinizi. Acaba gözden kaçmış bir 

şey var mı, eksik bir yazı kalmış mı, imzalar 

tamam mı, dipnotlar eklenmiş mi, kapakta bir 

ihmal yoktur inşallah… Derken o fasıl biter, 

bu sefer de asıl dert başlar… Derginin dağıtımı, 

abonelere ulaşması, basına gönderilmesi, 

tanıtılması, okuyucuya ulaşması, insanları yayından 

haberdar etmek… Bütün bunlar kolay 

gibi görünen ama zor işler… 

Bu yüzden dergi çıkarmayı düşünenler, gelip 

bana sorduklarında, fakire danıştıklarında hep 

şunu demişimdir: “Lütfen bir daha, bir daha 

düşünün… Çıkaracağınız dergi bir boşluğu 

dolduracak mı, başkalarına bir faydası olacak 

mı, dergiyi bekleyen okuyucu var mı, derginin 

tanıtımını, dağıtımını yapabilecek misiniz Paranız 

var mı, paranız Dergi yazarlarına telif 

ödeyebilecek misiniz İlân meselesini hallettiniz 

mi” Ve daha bir sürü soru… Sonra da sehpamda 

serili duran onlarca dergiyi 

gösteririm. Amacım onları 

dergi düşüncesinden 

vazgeçirmek 

değil, vallahi 

değil. Asla ve 

kat’a. Bu hiç 

mümkün müdür, 

olabilir mi 

Dergilerin fikir 

v e sanat hayatımızdaki 

yerini kim inkâr edebilir Ne kadar 

ehemmiyetli olduklarına başından 

beri candan inananlardanım. 

B u konuda üstatlarımızın sözleri mıh gibi 

zihnimde çakılmıştır. Cemil Meriç’in “dergiler 

hür tefekkürün kaleleri”dir sözü bir pelesenk 

gibi yapışmıştır dilime. İyi güzel de “kale” 

olabilecek dergi kurabilecek miyiz Yoksa 

kartondan yapılmış köhne bir kalenin harap 

bir burcunu mu temsil edecek dergi… Siz ‘kale’ 

kuramazsanız sizi de kimse ‘kaale’ almaz. 

Dergi çıkarmak zor. Hem de çok zor. 

Her ay yüzlerce sanat edebiyat dergisi çıkıyor 

Türkiye’de. Kaçı okuyucuya ulaşıyor 

bunların acaba 1000 tirajını aşan kaç 

dergimiz var, en önemlisi tesir sahaları 

nedir Gündem oluşturabiliyorlar mı, bir 

sanat dalgası uyandırabiliyorlar mı Gençleri 

yönlendirebiliyorlar mı, okul olabiliyorlar mı, 

okul Dergi heveskârlarına, çıkmakta olan dergileri 

soruyorum, birçoğundan haberleri yok. 

“Önce çıkan dergileri takip edin, eksiklikleri 

varsa tamamlayın, onlara yazı gönderin, röportaj 

yapıp yollayın. Onları yazılarınızla, şiirlerinizle 

besleyin. Sahip çıkın. Edebiyatla uğraşan 

herkesin dergi çıkarması gerekmez ki Ekmek 

yiyen her insan fırın mı açıyor” 

Bazıları bu sözlerimden memnun kalıyor, 

kimisi de hayallerini yıktığım için darılıyor. 

Ne gam, ben doğru bildiğimi, inandığımı söylemeliyim. 

Memnun kalsa da, darılsa da canı 

sağ olsun dostların. Ama gencecik enerjileri 

boşa akmasın istiyorum. Çünkü geçmişte çok 

tanık oldum böyle boş, beyhûde çabalara. “İlle 

58 


2013

de dergi çıkaracağım.” diyen o genç kardeşlerimizin, 

daha sonra edebiyattan nasıl soğuduklarına 

ve kültür dünyasından uzaklaştıklarına 

şahidim. 

Şehirlerin hâtıra defteri 

Elazığ’ın bende sır gibi sakladığım unutulmaz 

güzel hâtıraları vardır. Askerlik yaptığım 

ilçeye yakındı bu ilimiz ve hafta sonları arada 

bir şehre gelir, İstanbul’a duyduğumuz hasreti 

bir nebze Elazığ’ın o büyük ve renkli caddesini 

arşınlayarak, kalabalıklara karışarak giderirdik. 

Bir gün yaşadığım o askerlik hâtıralarını yazabilecek 

miyim bilmiyorum. Birkaç erle kaldığımız, 

dağın yamacına kurulmuş o askerlik 

şubesini anlatabilecek miyim acaba Oradaki 

çalışmalarımı, okumalarımı, hayallerimi ve 

yaşadıklarımı okuyucularımla paylaşabilecek 

miyim Belki bir gün denerim, kim bilir 

Maksadım kendi anılarıma dalmak değil 

şüphesiz. Bu şehrimizin değerli bir yazarından 

biraz bahsetmek, onun hizmetlerini anmak ve 

yayın yönetmeni olduğu Bizim Külliye’ye verdiği 

emeğe dikkat çekmek. Bir edebiyatçı olarak 

eserleri üzerinde durmuştum, yeni kitapları 

hakkında yine yazacağım. 

Sanırım tahmin ettiniz... Evet Nâzım 

Payam’dan söz ediyorum. Bir iki yardımcısıyla 

birlikte hazırladığı ve okuyucularına 

ulaştırdığı Bizim Külliye’den bahsedeceğim 

elbette. Anadolu’da dergi çıkarmanın 

zorluklarını zaman zaman yazıyorum. Ama 

bu güçlüklere rağmen, Bizim Külliye hakikaten 

Anadolu’nun sesi soluğu oldu. Elazığ’dan 

Türkiye’ye yayılan bu edebiyat güldestesi, vardığı 

kurak toprakları bile gülistana çeviriyor. 

Çünkü Bizim Külliye’nin her sayısı birbirinden 

güzel yazılarla, araştırmalar, hikâyeler, denemeler, 

şiirlerle doludur. Şimdi aklıma geldi, aslında 

‘külliye’ kelimesi ne kadar güzel ve kuşatıcıdır 

değil mi Kül, tam, yani bütün demektir. 

Dergi için eskilerin kullandığı ‘mecmua’yı 

ne kadar da andırıyor değil mi Neyse külliye, 

mecmua veya dergi... Sonuçta edebî ürünlerin 

buluştuğu ve okuyucuya ulaştığı bir kâğıt bohçasıdır, 

bir hevenktir kastettiğimiz. 

Dergiler edebiyatın yansıması, edebiyat 

şehrin aynasıdır. Birini diğerinden ayırt 

edemezsiniz. Keşke her şehrin, her ilçenin, 

hatta her köyün bir dergisi olsa… Keşke 

insanlarımız yaşadıkları toprakların türkülerini 

bu sayfalarda seslendirse… Keşke içindeki şiir 

ateşini bazı şairler bu dergilerde harlasa… Keşke 

denemeler bu soluk kâğıtlarda kaleme dökülse, 

keşke edebiyatı ciddiye alanlar her şehrin, 

her ilçenin, her mahallenin ve köyün gözbebekleri 

kabul edilse… 

Yazıya başlarken ne demiştik Şehir, edebiyat 

ve dergi… İnanın birbirine o kadar aşina, yekdiğerine 

o kadar yakın akraba ki bu kavramlar, 

tarif etmesi zor. Bu üç kelime, üç kavram 

aslında birbirini hatırlatır. Edebiyatı şehirden 

çıkarsanız geriye çok bir şey kalmaz. Dergiler 

soluk alıp vermezse bir kentte orada edebiyattan, 

edebî hayattan ve edebiyat ortamından 

söz edemezsiniz. Ben Anadolu’yu çok seviyorum, 

Anadolu’daki bütün şehirlere de hayranım. 

Elbette iflah olmaz bir İstanbul âşığıyım, 

ama bu benim Bursa’ya, Erzurum’a, Kayseri’ye, 

Samsun’a, Elazığ’a yönelmeme engel değil ki 

Sonuçta bütün şehirlerimiz büyük medeniyetlere 

beşiklik etmiştir. Ve bu şehirlerimizde 

yaşayanlar iyi, anlayışlı, ahlâklı ve iyiliksever, 

merhametli vatandaşlarımızdır. Bu bakımdan 

şehirlerimizi çok seviyorum, ama hemen ardından 

edebiyat muhitlerini merak ediyorum. 

Oraya doğru giderken çarşılardaki kitapçılarda 

ve bayilerde yayımlanmış ve okuyucuya sunulmuş 

dergileri sorar, ara bulur ve okurum. 

Dergisiz şehirlerin bir kanadı kolu kırıktır. 

İklim hüzünlüdür. Dergiler o şehrin edebiyatını 

zinde ve diri tutar hâlbuki. Edebiyat ise hayatla 

iç içe ve insanlarla aynîleşmiştir. Öyleyse başlığı 

boşuna atmadım. Evet, şehir, edebiyat ve 

dergi… Olmazsa olmaz üç önemli unsur… Zaman 

zaman yazılarımı kısa nükteler ve sloganlarla 

bitiriyorum. Öyleyse buyurun: “Yaşasın 

şehir”, “Yaşasın edebiyat”, “Yaşasın dergiler.”■ 

59 


2013

Farabi'de şehir kavramı: 

"El Medinetü'l Fâzıla" 

MUHSİN İLYAS SUBAŞI 

Farabi, 9. asırda Türkistan’ın Farab 

şehrinde doğmuş, 10. asrın ortalarında 

Şam’da vefat etmiş (870-950) bir Türk 

bilginidir. Yaşadığı asırlar Türklerin toplu olarak 

İslamı henüz kabul etmedikleri bir döneme 

rastlamaktadır. Bu gösteriyor ki, İslam daha 

o asırlarda bile Türkistan bölgesine ulaşmış 

ve birçok aile onunla şereflenebilmiştir. Hatta 

onunla yetinmeyerek, o bölgede gelecek asırlarda 

bile önemini koruyan Farabi gibi büyük İslam 

mütefekkirlerini yetiştirmiştir. Farabi’nin önemi, 

elbette ki sadece bu özelliğiyle sınırlı değildir. Onun 

Aristo ve Eflatun’u Arapçaya tercüme faaliyetleri, 

onların görüşlerinden ziyade, muhakeme ve felsefi 

disiplinleri oluşturma metotlarından hareket 

ederek İslam düşünce sistemini kendi zeminine 

yerleştirmede öncülük etmesi büyük önem 

taşımaktadır. 

Burada, Farabi’nin İslam felsefesindeki yerinin 

anlaşılması bakımından Ord. Prof. Dr. Ernst 

von Aster’in “Felsefe Tarihi”de ‘İslam Felsefesi’ni 

işlediği bölümüne ilk isim olarak Farabi’yle 

başlaması önemlidir bir hususiyettir. Farabi’nin 

devamında İbni Sina ile gelişen geniş bir listeye 

dikkatimizi çeker. Aster, Farabi’den söz ederken; 

“İslam felsefesinde önce, başlı başına bir kişilik 

olarak ‘Farabi’ ile karşılaşıyoruz. Aslen Türk olan 

Farabi için her bilgide Allah’a katılmak, Allah 

tarafından aydınlatılmış olmak esastır. Bu nedenle 

onda her mistikte olduğu gibi, gözlem aksiyondan 

üstündür.” (1) tespitinde bulunur. 

İslam kültürüne, felsefi disiplini kazandıran 

bu büyük Türk bilgininin çok sayıda eseri vardır. 

Biz burada, o yıllarda, yani bundan bin küsur yıl 

önce şehirleşme olgusuna bakışını anlattığı “El 

Medinet’ül Fazıla (faziletli, üstün şehir)” isimli 

kitabından hareket ederek, şehir felsefesine bakışı 

üzerinde duracağız. 

Farabi’nin neden din eksenli düşündüğünün 

kavranabilmesi için önce bu “Medine” kavramının 

üzerinde durulması gerektiğini düşünüyorum. 

“Arapça’da ‘medeniyet’ kelimesi, şehir anlamına 

gelen ‘medine’den, ‘medine’ kelimesi ise ‘din’den 

türemiştir. Din Arapçada (deyn) şeklinde yazılır. 

Bu kelimenin ayrıca bir manası daha vardır; 

(borç) demektir. Bunun izahı yapılırken de, “Bir 

vakte aktarılıp tehir edilmeyen borç” anlamına 

geldiği belirtilir ki dinin hikmeti de burada ortaya 

çıkar. Yani kul, Allah’a karşı kendisini borçlu 

hissedecektir. Bu borç, herhangi bir vakit ile 

sınırlı değildir. “Ölene kadar kulun Allah’a kulluk 

borcu” ifadesi de buradan kaynaklanmaktadır. 

60 


2013

Böyle olunca medeniyet, şehir ve insan ilişkisi 

bakımından Farabi’nin meseleye eğilmesi biraz 

da dinî zaruretten doğmaktadır. Bunun için 

de kitabının önemli bir kısmını insan inanç ve 

imanıyla ilgili bölüme ayırır. “İnsanın Topluluk ve 

Yardımlaşmaya İhtiyacı Hakkında” ki bölümünde 

ise, sosyolojik bir tanım yapar: 

“Muhtelif insanların bir araya gelmelerinden 

topluluk peyda olur (ortaya çıkar). Bunlar da ya 

kâmildirler veya eksiktirler. Kâmil olanlar üç kısma 

ayılır: Küçük, orta ve büyük. Büyük topluluk, 

yeryüzündeki bütün insanlardan ibarettir. 

Ortancası, yeryüzünün (ayrı ayrı) milletlerinden 

teşekkül eder. Küçüğü ise bir milletin topraklarında 

oturan şehir halkından ibarettir. Eksik topluluk ise, 

köy, mahalle, sokak ve ev halkından teşekkül eder.” 

Bu genel sınıflandırmadan sonra, şehir faktörü 

üzerinde durur. Onun, şehri merkeze alması, 

diğerlerinin önemini dikkate almadığı anlamında 

değildir elbette. Yaşadığı dönemin sosyo kültürel 

ve sosyo politik ve hatta sosyo ekonomik 

özelliklerini dikkate alırsak, bir felsefeci için şehrin 

irdelenmesinde zaruret vardır. 

Özel ilgi alanı olarak şehir üzerinde 

düşüncelerini vereceği için önce böyle bir tasnif 

yapmış ve sonra bütün içindeki bu parçanın 

meselelerine eğilmiştir. Bunu belirttikten sonra, 

onun bu konuya bakışına yönelebiliriz: 

Arapça bir terim vardır: “Şeref’ül mekân 

bil mekîn” Bir mekânın şerefini yücelten orada 

yaşayanlardır. Farabi, bu mantıkla şehri ele alır 

ve orasının “Fazıl Şehir” olma ön şartını, bu şehri 

yöneten insanların kalitesine bağlar. Aslında o 

“Şehir nedir” sorusuna cevap ararken şehrin 

tanımını şöyle yapar: 

“Fâzıl Şehir, tam sıhhatli bir vücuda benzer. 

Bu vücudun uzuvları nasıl çeşitli iseler, yaratılış ve 

kuvvetleri bakımından nasıl birbirlerinden üstün 

iseler ve hepsinin başında başrolü oynayan kalp – 

adında bir uzuv- varsa bu hâkim uzva mertebece 

yakın olan uzuvlar ve bunların birbirleriyle sıkı 

münasebetleri bulunan diğer uzuvlar varsa bu 

tabii uzuvlara bağlı başka uzuvlar ve nihayet işleri 

güçleri yalnız başkalarına hizmet olan daha aşağı 

uzuvlar varsa, şehir de böyledir. Yani şehri teşkil 

eden unsurlar, yaratılışta çeşitli ve birbirlerinden 

üstün yapıdadırlar. Bunların arasında riyaset 

vazifesini gören bir insanla, mertebece ona yakın 

başka kimseler bulunur. Bunların her biri kendi 

kabiliyet ve mertebelerini reisin gayelerine uygun 

bir surette kullanır. Bu yüksek rütbe sahiplerinin 

emrinde başka kimseler bulunduğu gibi, bunların 

da emrinde başkaları bulunur. Mertebeler 

silsilesiyle (sıralamayla) böyle alçala alçala nihayet 

en aşağı tabakalara varılır ki bu sonuncular, artık 

başkalarına emretmeyip yalnız aldıkları emirleri 

yerine getirirler.” 

Farabi, bundan sonra doğrudan “şehrin 

niteliği”ni etkileyecek temel faktörler üzerinde 

durur ve şehri tek başına yöneticisiyle özdeşleştirir 

ve şehri yönetecek insanın böyle bir görevi 

üstlenmesindeki temel disiplini de açıklar: 

“Fazıl şehrin reisi de gelişigüzel herhangi bir 

adam olamaz. Riyaset iki şeyle olur: Birisi reisin, 

siyasete tabiat ve yaratılışı ile müstaid (istidatlıkabiliyetli) 

bulunmasıyla; diğeri reisin heyetçe ve 

iradi melekesi ile riyasete yetenekli olmasıyladır.” 

Bundan sonra bu yeteneklerin detayına girer 

ve böyle bir şehir yöneticisinde bulunması gereken 

önemli vasıfları sayar: 

“Üzerinde hiçbir kimse bulunmayan reis: 

O, fazıl şehrin önderi ve birinci reisidir; o hem 

fazıl milletin reisi hem meskûn olan yeryüzünün 

reisidir. Bu hâl ancak, doğduğu an iki meziyeti 

kendisine toplayan kimseye nasip olur: 

Evvela vücudunun tam ve her uzvunun 

kıvamında olması lazımdır ki vazifesini kolayca 

yapsın. 

Sonra kendisine söylenen her şeyi tabiatıyla 

iyi kavrayıp anlaması lazımdır ki hem söyleyenin 

maksadını hem de söz konusu olan şeyi olduğu 

gibi anlasın. 

Sonra hafızası kuvvetli olmalı ki anladığı, 

gördüğü, işittiği ve sezdiği her şeyi iyi bellesin ve 

unutmasın. 

Sonra uyanık ve zeki olması lazımdır ki 

gördüğü en ufak delili anında fark edip yerinde 

kullanmasını bilsin. 

Sonra güzel konuşmasını bilmeli ki zamirindeki 

her şeyi açıkça izah etsin. 

Sonra öğretmeyi ve öğrenmeyi sevmesi, buna 

kendini kaptırmış olması ve her şeyi kolayca 

öğrenmesi lazımdır ki öğrenme ve öğretme 

yorgunlukları ona ne ıstırap versin ne de onun 

vücudunu hırpalasın. 

Sonra yemeye, içmeye, kadınlara düşkün 

61 


2013

olmaması ve tabiatıyla oyundan sakınması 

lazımdır. 

Sonra doğruluğu ve doğruları sevmesi, 

yalandan ve yalancılardan nefret etmesi lazımdır. 

Sonra ulu olması, ululuğu sevmesi lazımdır 

ki utandırıcı şeylere düşmesin ve tabiatıyla hep 

yüksek şeyleri arasın ve gümüşle altın gibi şeylere 

ve diğer dünyalıklara göz koymasın. 

Sonra adaleti ve adalet ehlini sevmesi, 

istibdattan, zulümden ve zalimlerden nefret 

etmesi lazımdır ki hem kendi akrabasından, hem 

başkalarından hak arasın, onları hakka davet etsin, 

istibdat kurbanlarının imdadına yetişsin, iyi ve 

güzel bildiği her şeyi desteklesin. 

Sonra mutedil mizaçta olmalı ki kendisinden 

adalet istendiği zaman şiddet göstermesin, titizlik 

ve aksilik etmesin; fakat istibdada ve kötülüğe 

davet edildiği zaman şiddet ve aksilik göstersin. 

Sonra büyük bir azim ve irade sahibi olmalı ki 

zaruri bulduğu şeyleri gerçekleştirmek hususunda 

cesaret göstersin, korkak yahut yumuşak olmasın.” 

Farabi, bu şartların doğal olarak bir kimsede 

toplanmasının güç olduğunu da hatırlatır ve hiç 

olmazsa bu şartlardan beş altısını kendisinde 

bulundurana bu görevin verilmesi gerektiğini 

söyler: “Bu da olmaz ise, halk uygun bulduğunu 

kendi yönetiminin başına getirmelidir.” 

der. Bunun da beş ayrı maddede zikrettiği 

özelliklerini sıralarken kendisinden önceki adil 

şehir yöneticisinin uygulama geleneğini devam 

ettirmesinin önemine vurgu yapar, bu da olmaz 

ise, bu şartları ayrı ayrı kendisinde bulunduran 

bir koalisyonun şehri yönetmesi gerektiğini söyler. 

Bir şehrin yıkılmasına zemin hazırlayan tek şartın 

ise, “Hikmet”i kendisinde bulunduracak bir 

yöneticinin olmamasıdır. Bunu şöyle izah eder: 

“Hikmet, riyasetin şartı olmaktan çıktığı gün 

-diğer şartlar bulunsa bile- fazıl şehir yöneticisiz 

kalır. Şehri idare eden reis olmayınca şehir 

tehlikeye maruz olur. Kendisine teslim olacak bir 

hâkim bulamayan şehir, gecikmez yıkılır!” 

Filozofumuz burada ‘Hikmet’ten ne 

kastettiğini açıklamıyor ancak verdiği tanım, 

“Vahye dayanan tebliğin tatbikçisi ve adil olması” 

gerektiği şeklindedir. 

Şehir yöneticisinden ibaret değildir elbette. 

İyi bir yöneticinin olması, bir şehrin iyi olmasına 

yetmez. Halkının da yöneticisinin niteliklerini 

kavrayacak ve uygulayacak vasıfta olması gerekir. 

Farabi bu hususa da dikkatimizi çeker ve şehirlerin 

niteliklerini şöyle anlatır: 

“Fazıl şehre aykırı olan şehirler şunlardır: Cahil 

şehir, fasık şehir, değişmiş şehir, şaşkın şehir. Fazıl 

şehre aykırı olan fertlerden de şehir belalarını 

(belalı kimseleri) saymak lazım. 

Cahil Şehir: Öyle bir şehirdir ki, halkı, saadeti 

ne tanırlar ne düşünürler. Kendilerine öğretilse 

bile ne onu kabul ederler ne de ona inanırlar. 

Onlar ancak sıhhat, servet, şehvet, serazat 

(başıboş) olmak, saygı ve itibar kazanmak gibi 

şeylere hayatın gayesi nazarıyla bakarlar. 

Bu şehir başka bir sürü şehirlere ayrılır: 

Zaruri Şehir: Bunun halkı yaşamak için yiyecek 

içecekten, giyecekten, evden ve kadından ancak 

zaruri olan miktarla yetinirler ve bu şeyleri elde 

etmek için birbirlerine yardım ederler. 

Değiştirici Sarraf Şehir: Bunun halkı ancak 

servetlerini artırmağa çalışırlar. Topladıkları 

serveti başka uğurda kullanmayıp onu hayatın 

gayesi addederler. 

Bayağılık Bedbahtlık Şehri: Bunun halkı 

hayatın maddi zevkine düşkündürler. Yemek 

içmek, şehvet peşinde koşmak, tahayyüle dalmak 

gibi şeyleri, hele eğlence ve şakayı her şeyden 

üstün tutarlar. 

Haysiyet Şehri: Bunun halkı başka milletler 

arasında ün ve itibar kazanmak, övülmek, saygı 

görmek şan ve şöhretlerini artırmak için el ele 

verirler. 

Tagallüb (Zafer) Şehri: Bunun halkı başkalarını 

ezmeye fakat başkaları tarafından ezilmemeye 

çalışırlar. Bütün zevkleri zaferden ibarettir. 

Cimai Şehir: Bu şehir halkı başıboş yaşamayı, 

dilediklerini yapmayı severler. 

Bu şehirlerin halkları, kralları tarafından 

istedikleri gibi idare edilirler. 

Fasık Şehir: Düşünce itibariyle fazıl şehirlerden 

fark edilmezler. Ulu ve aziz Allah’a fazıl şehir halkı 

gibi inanırlar Fakat işleri cahil şehir halkının 

ileridir. 

Değişmiş Şehir: Eskiden fazıl şehir halkı gibi 

düşünüp yaşarken başka fikirlerin tesiriyle değişmiş 

ve başka türlü çalışıp yaşamaya başlamışlardır. 

Şaşkın Şehir: Dünya hayatından sonra saadete 

kavuşacaklarını zannetmekle beraber, Allah-u 

Teâla hakkında fasık fikir güderler. 

62 


2013

Bu şehirlerin yöneticileri fazıl şehir 

yöneticilerinin zıddı sayılırlar, halkı da öyledir.” 

Farabi’nin idealindeki şehir, “Fazıl Şehir”dir. 

Ona göre, bu şehrin halkının da önemli nitelikleri 

olmalıdır. Böyle bir şehirde yaşayan halk niye 

yaşar, nasıl yaşar, bunların da disipline edilmiş 

olarak anlatılması gerektiğinin üzerinde durur. 

Ona göre insanların ‘aidiyet duygusu’ ile ‘kolektif 

sorumluluğu’ toplumu huzura götüren iki önemli 

dikkat alanıdır: 

“Fazıl şehir halkının bildikleri ve yaptıkları 

müşterek şeyler bulunduğu gibi, bilimde ve işte 

saadet merhalesine bu iki şeyle varırlar: Biri, ferdi 

başkasına bağlayan beraberlikle. Diğeri, ferdi 

mensup olduğu zümreye bağlayan beraberlikle. 

Her fert bu iki saadete ulaşmak için çalıştığı 

takdirde üstün bir ruh seviyesine ulaşır.” 

Farabi, şehirleri, kültür ve medeniyetin tek 

belirleyicisi, yücelticisi ve yayıcısı olarak görür. 

Şehirlerin bu niteliklerine evvela iyi bir yönetici ile, 

sonra eğitilmiş bir halk ile varılacağını söyler. Ona 

göre, bir yapı yığınından çıkıp şehrin insanileşmesi, 

için yöneten ile yönetilenin vasıfları çok önemlidir. 

Eğitilmemiş bir toplumun adaletinin zulme 

dönüşeceğinin altını çizer ve “Fasık şehir halkının 

adaletini zorbalığın hâkimiyeti” olarak açıklar. 

Hatta bunların inançlarındaki takva hâllerinin 

bile samimiyetten uzak istismara yönelik bir 

yaşama biçimi olduğunun altını çizer. 

Yaşadığı dönemin özelliklerini dikkate alırsak 

Farabi, Aristo ve Eflatun’dan etkilenmiş olsa bile, 

İslami disiplin içinde bir şehir hayatından yanadır. 

Eflatun’un devlet anlayışında özel mülkiyeti 

reddedilir, kadın dahi ortak sayılır, çok tanrılı bir 

inanç sistemi vardır.(3) Farabi’nin dikkatli bir 

Müslüman felsefeci olarak bunları benimsemesi 

mümkün değildi. Şehirler, onun tanımıyla ‘fazıl’ 

ve ‘fasık’ olarak ikiye ayrılsa da, burada yaşayan 

insanların tamamını bu iki belirleyici ortak nitelik 

etrafında toplamak pek mümkün değildir. Fazıl 

şehirde pek ala kötü insanlar da bulunabilir. Zaten 

kendisi de yöneticilerinin istenilen bütün vasıfları 

taşımasının güçlüğünde söz eder ve hiç olmazsa 

bunlardan birkaçını kendisinde bulunduranın 

şehrin reisi olması gerektiğini söyler. Fasık şehirde 

de kuşkusuz iyi insanlar bulunacaktır. Ancak 

çoğunluğun hâkimiyetiyle böyle bir sınıflandırma 

dikkate alınmış olmaktadır. Kendi ömrünü 

Bağdat ve Halep’te sultan saraylarında geçirmiş 

olmasını düşünürsek bir anlamda himayelerinde 

bulunduğu devlet erkânına taşımaları gerektiği 

tavrı tavsiye etmiş olmalıdır. 

Burada dikkate alınması gereken bir önemli 

husus, felsefeci kabul edilen Farabi’nin şehrin 

tanımını yaparken daha çok sosyolojik hususları 

dikkate almış olmasıdır. Şehirlerin fiziki dokusu 

kadar beşerî dokusunun önemi elbette göz ardı 

edilemez. 

Şehir her şeyden evvel bir sosyal muhit 

oluşturur ve onun içinde varlığını sürdürür. 

Bundan dolayı da siyasi ve sosyal özelliği yanında 

bir de yerleşim hususları, varlığını koruyup 

sürdürme stratejisi vardır. En önemlisi de şehrin 

iç ve dış güvenliğidir. İyi bir yönetici şehri iyi 

idare eder, ama güvenlik konusunda zaaf varsa, 

bu yöneticinin gücünü de aşabilir. Bakınız bizim 

o yıllardaki tarihimizde bu yönde çok önemli bir 

uyarı yapılmıştır. “Börteçine’nin vefatından sonra 

evlatları birbirinden ayrılırlar. Bunlar Çinlilerle 

savaşırlardı. Bunlardan biri Çin şehirlerini görmüş 

ve aynı şekilde şehir kurmak istemiş, ancak 

kumandanlarından biri: ‘Efendim, biz Çinlilerin 

onda biri kadarız. Bizim kuvvetimiz ancak serbest 

kalıp hareket etmemizdedir. Hâlbuki şehir halkı 

kafeste yaşar gibi surlarda yaşarlar’(2), diyerek buna 

karşı çıkmıştır. O yıllarda da bu güvenlik kaygısının 

aşıldığını sanmıyoruz. Ayrıca, geçinme yollarının, 

iş, meslek ve sanat sahibinin, zanaatkârlığın, 

ulaşımın, altyapı hizmetlerinin hem yönetenler 

için, hem de halk için ciddi bir sorun olduğu 

aşikârdır. Şehircilikte yöneticinin en büyük sorunu 

bunlarla başlar. Bu, günümüzde de geçerliliğini 

koruyan bir ana problem alanıdır. Elimizdeki 

çalışmada, bu dikkat noktalarına karşı herhangi 

bir uyarıcı bilgi pek yoktur. Anlaşılan kendi şehir 

anlayışında işin maddi tarafını değil, sadece beşerî 

tarafını düşündüğünü göstermektedir. Buna 

rağmen, Farabi gibi bir mütefekkirin, on asır 

öncesinde şehircilik meselesine ilgi duyması, kabul 

etmek gerekir ki olağanüstü bir öngörüşlülüktür. 

Türk-İslam toplumuna musikide, şiirde, felsefede 

yeni anlayışlar getiren bir insanın, şehri bu gayretin 

dışında tutması düşünülemezdi. Galiba onu üstün 

insan konumuna taşıyan da bu yanı olsa gerektir.■ 

63 


2013

İnsan, değer ve eğitim 

LEVENT BAYRAKTAR* 

"...insanoğlunun değerler vasıtasıyla ve onlarla 

bütünleşerek, onları yaşayarak, temsil ederek kendisini 

inşa etmesine paralel olarak; kültür ve medeniyetler 

de tıpkı insanoğlu gibi yüce değerlerle sağlıklı ilişkiler 

kurarak var olur, varlığını idame ettirir ve geliştirirler." 

*Doç. Dr. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İnsan ve 

Toplum Bilimleri Fakültesi Felsefe Bölümü 

İnsan hakkında bir hüküm veya tanım 

vermek gerektiğinde ilk akla gelen 

onun düşünen ve konuşan varlık olarak 

betimlenmesidir. Şüphesiz bu tanım yanlış olmamakla 

beraber eksiktir. Çünkü insanoğlu, 

düşünme ve konuşma yetilerinin yanı sıra en 

az onlar kadar önemli bir diğer ayırıcı özelliğe 

daha sahiptir ki bu da bir değer varlığı olmasıdır. 

İnsan ve değer ilişkisi bir madalyonun iki 

yüzü gibidir. İnsan olmak, değerler evreni içerisine 

doğmak ve orada yetişmek demekse, değer 

de ancak bir insan tarafından yaşanmak ve 

temsil edilmek yoluyla belirginlik kazanır. Bu 

yüzden “insan ve değer” biri olmadan diğerinin 

düşünülemeyeceği bir kavram çifti oluşturur. 

İnsanın değer veya değerlerle tanışması 

eğitim yoluyla mümkündür. Zira tabiatta değer 

değil olgular vardır. Olgular, sebep-sonuç 

ilişkisi çerçevesinde meydana gelmektedir. Tabiat, 

determinizm ve nedensellik yasaları düzeninde 

işlemekte ve araştırılmaktadır. Fakat 

konu insan olduğunda onun bilimsel açıdan 

incelenmesi ve açıklanması yetersiz kalmaktadır. 

Çünkü insanoğlu, karmaşık bir varlık 

olarak sadece bilimin, sırlarını çözebileceği bir 

varlık değildir. İşte bu yüzden insanın anlaşılabilmesi 

için onun meydana getirdiği kültür 

ve medeniyetin de irdelenmesi zorunludur. 

Bu meseleye bir de insanın ihtiyaçları penceresinden 

bakmak gerekirse; insanoğlunun 

sadece maddi ve fizyolojik ihtiyaçları karşılanarak 

mutlu olabilen bir varlık olmadığı görülür. 

Dolayısıyla insan söz konusu olduğunda, 

zorunlu olarak karşımıza, maddi ve fizik ger- 

64 


2013

Değerler, insan kalabalıklarını anlamlı birliklere ve 

sosyal varlıklara dönüştürür. İnsanoğlu, ortak değerler, 

normlar, inançlar ve ülküler olmaksızın birbiri için sadece 

bir tehdit ve düşman iken değerler sayesinde anlam 

ve birlik kazanarak, anlaşma, dayanışma, yardımlaşma 

ve belki de en önemlisi birlikte varolma aşamalarını 

gerçekleştirebilmektedir. 

çeklik içerisinde betimlenemeyecek ve tüketilemeyecek 

bir alan çıkıyor ki bu da “değer” 

alanıdır. 

İnsanoğlu, değerle/değerlerle ilişkiye geçmeden 

ve bilinç sahibi olmadan önce sadece 

bir biyolojik varlık konumundadır. Değerler o 

biyolojik varlığı “insan” mertebesine çıkarırlar. 

Ancak bu bir süreç işidir. İnsan olmak, bir 

oluş ve tekâmül içerisinde gerçekleşir. Böylece 

değerlerin insanoğlunu manevi bir tekâmül 

sürecine soktuğunu ve bu oluşun bir kerede 

bütün zamanlar için tamamlanmış bir doğasının 

olmadığını fakat kemale doğru bir seyir 

olarak betimlenebileceğini fark ediyoruz. 

Değerleri düşünmeye başlayınca mutlaka 

fark edilmesi gereken bir diğer husus da 

insanoğlunun değerler vasıtasıyla ve onlarla 

bütünleşerek, onları yaşayarak, temsil ederek 

kendisini inşa etmesine paralel olarak; kültür 

ve medeniyetler de tıpkı insanoğlu gibi yüce 

değerlerle sağlıklı ilişkiler kurarak var olur, 

varlığını idame ettirir ve geliştirirler. 

Sosyolojik açıdan bakıldığında ise değerlerin 

dinî, millî ve insani hayatın temelini 

oluşturduğu görülür. Değerler, insan kalabalıklarını 

anlamlı birliklere ve sosyal varlıklara 

dönüştürür. İnsanoğlu, ortak değerler, normlar, 

inançlar ve ülküler olmaksızın birbiri için 

sadece bir tehdit ve düşman iken değerler sayesinde 

anlam ve birlik kazanarak, anlaşma, 

dayanışma, yardımlaşma ve belki de en önemlisi 

birlikte varolma aşamalarını gerçekleştirebilmektedir. 

Böylece değerlerle ilişki/irtibat kurmak 

ve onları yaşamak, temsil etmek, geliştirmek 

insanoğlu için en temel ve hayati imtihan konumundadır. 

Zira değerlerle irtibatı öncesinde 

sadece biyolojik ve fizyolojik bir varlık olan 

insan, değerler sayesinde ve vasıtasıyla metafizik 

ve manevi bir varlığa dönüşmekte, İslamî 

bir dille söylemek gerekirse “eşref-i mahlûkat” 

mertebesine yükselmektedir. 

Gelinen bu noktada değerler eğitiminin 

önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. 

Çünkü yukarıda da belirtmeye çalıştığımız 

gibi insan olmanın ve insan soyunu devam ettirebilmenin 

biricik yolu insanoğluna bir değer 

varlığı olduğu bilincini kazandırabilmekten 

geçmektedir. Zira “değer endişesi”nden uzaklaşılan 

bir dünyada insanoğlu kendisini sadece 

bir beden varlığı olarak görmekte ve yeryüzünde 

bulunuş gayesini de bedensel zevklerinin 

tatmini derekesine indirgemektedir. 

Oysa insanoğlu, başlangıçta da söylendiği 

gibi bir tekâmül varlığıdır. Ve bu tekâmül 

sadece biyolojik sahada değil, asıl kültür, 

medeniyet ve manevi sahada cereyan etmektedir. 

Böylece değerler eğitiminin dayanması 

gereken temel prensip; insanoğlunun madde 

ve mana bütünlüğü olarak, manevi tekâmülü 

ile gerçek manada insan olabileceğinin şuurunu 

kazandırmak olmalıdır. Ancak böylelikle 

“insan, insanın kurdudur” algısına dayalı bir 

dünyadan; “insanların en hayırlısı, insanlara 

hayrı olandır” prensibinin hâkim olduğu bir 

dünyaya ulaşılabilir.■ 

65 


2013

Güzellik ile hakikat arasında 

MİLAY KÖKTÜRK 

Felsefede edebiyat 

hep var oldu. Felsefî 

üslup edebî üslubu 

bir gölge gibi takip 

etti. Edebiyatta da 

felsefe varlığını 

hissettirmekten geri 

kalmadı. Felsefe bir 

kez doğduktan sonra, 

edebiyat felsefesiz 

yapamadı. Felsefe 

de edebiyatı rahat 

bırakmadı. Aslında 

edebiyat ile ilişki 

kurma zorunluluğu 

hep felsefeden 

geldi. Teorik olarak, 

edebiyat felsefeye 

kayıtsız kalabilir, ama 

felsefe edebiyata 

kayıtsız kalamazdı! 

Önce edebiyat 

filizlendi, 

sonra 

felsefe neşvünema 

buldu; önce güzellik 

algılanıp kurgulandı, 

sonra hakikat peşine 

düşüldü. İnsanın güzellik 

ile hakikat arasında 

bitmeyen yolculuğu 

başladı. İlk başta 

duygusal çağlar yaşandı, 

sonra akıl çağları 

başladı. Hayal dünyasında 

kurgulanan evren 

tasarımı mitosu ve mitik söyleyiş 

biçimlerini oluşturdu; sonra varolanın 

duyusal/akılcı açıklama denemeleri 

kendisini gösterdi ve bu sürece logos 

dendi. 

Bu öncelik ve sonralık, birbirini 

izleyen iki insanlık durumundan olduğu 

kadar insan varlığının ikili doğasından 

da kaynaklandı. Duygu varlığı 

olmak birincil varoluş kategorisini 

teşkil ettiğinden, ilk başta duygusal 

yoğunluk dışa vurulmalıydı. Edebî 

etkinlik buradan beslendi. İkincil varoluş 

kategorisini teşkil eden ise akıl 

varlığı olmaktır. Aklın hükmünü icra 

66 


2013

edişi daha geç gerçekleşir. Yaşama pratiği bu 

minvalde tezahür eder. Zaten çocukluk çağları 

duyguların, yetişkinlik çağları aklın hükümranlık 

çağları değil mi! Sözün özü şu ki, 

varoluşsal bakımdan ve tarihsel süreçte tablo 

böyledir. Buna paralel olarak, pür akılcı bir 

etkinlik olarak felsefe, insani doğadaki bu 

sıralamaya uygun şekilde, edebiyattan sonra 

kendisini göstermeliydi, öyle de oldu! 

Bir eser 

Bir ve aynı varlığın ürünü olarak edebiyat 

ve felsefe, doğaları gereği, iki yol güzergâhını 

yansıtır. Edebiyat duygulanım yaşayan insanı, 

felsefe her şeyi akıl terazisinde tartan zihinsel 

varoluş sahibi bireyi temsil eder. Nasıl aynı bireydeki 

iki yapısal nitelik birbiriyle ilişkilenmeksizin 

varlığını sürdüremiyorsa, edebiyat ve 

felsefe de birbirine kayıtsız ve birbiriyle ilgisiz 

ve ilişkisizce var olamazdı, olamadı da! Ama 

bu ikisinin ilişkisi çoğunlukla gerilimli oldu. 

Onların ilişkisinin soruşturulması da bir o kadar 

güçlük içermekteydi. Çoğu sanat veya düşünce 

insanı bu çetrefil soruna şöyle bir değinip 

uzaklaşmayı tercih etti. Ancak kısa zaman 

önce seçkin bir düşünce insanı, Vefa Taşdelen, 

Felsefeden Edebiyata (Hece Yayınları, Ankara 

2013) adlı eseriyle bu gerilimli ilişki üzerine 

kapsamlı bir inceleme ve derinlemesine bir çözümleme 

yaptı. 

“Edebiyat ve Varoluş” başlıklı ilk bölümde 

çeşitli insani etkinlik biçimleri ile edebiyat 

ilişkisinin tartışıldığı görülmektedir. İkinci 

bölümde ise edebiyat ile felsefe karşılaştırılmakta, 

“edebiyattaki felsefe-felsefedeki edebiyat” 

başlığıyla ve bu başlık altındaki çözümlemelerle, 

bu ikisinin ayrılamayacağı dile getirilmektedir. 

İfade biçimlerinin, edebî türlerin 

ele alındığı bir sonraki bölümde ise şiir, masal, 

mektup ve biyografi incelenmiştir. Edebiyat 

eğitimi ve çocuk edebiyatına ilişkin incelemelerle 

devam eden eser, edebî ve felsefî metinlerin 

karşılaştırılmasıyla sona ermektedir. Bu 

kitap, gerek konularının kapsamı gerekse akışı 

göz önüne alınınca, bir felsefecinin kaleminden 

çıkan ve edebiyat ile felsefeyi karşılaştıran 

seçkin bir eser olarak kendisini göstermektedir. 

Felsefe ve edebiyat 

Edebiyat, felsefeciler tarafından felsefi bakışın 

merceği altına yatırıldı. Edebiyatçılar 

kendi pencerelerinden felsefenin nasıl göründüğüne 

dair çok fazla bir şey söylemediler. 

Onlar arasında ‘felsefe önemlidir, felsefesiz 

olmaz’ şeklinde genel yargılara hep rastlandı. 

Bazı felsefe hareketlerinin edebiyattaki etkisi 

buna kanıt olarak gösterildi. Fakat edebî perspektiften 

felsefe analiz edilip soruşturmaya 

tabi tutulmadı; çünkü edebiyatın görevi analiz 

ve soruşturma değildi. 

Felsefe edebiyatın doğasını, edebî etkinliği 

ve edebî eseri kendine konu edindi. Örneğin, 

felsefenin bakış açısından, “kalem yalnızca 

yazan bir nesne değildir; gören göz, hisseden 

yürek, kaygılanan vicdandır da.” (s.20) Dolayısıyla 

bu kalemden dökülen yazı nesnel varolanlar 

arasında bir nesne türü mevcudiyet 

değildir. “Yazı duygusal, zihinsel, toplumsal 

ve ruhsal deneyimlerin en yoğun biçimde yansıdığı 

bir alandır. Bu galeride olası insanlık 

durumları, ruh hâlleri, davranış biçimleri sergilenir. 

İnsan yazarken, varoluş bir kez daha 

varoluşsallaşır.” (s.22) 

Varoluş bir eylem ve bir bilinç biçimi içinde 

varoluştur. Bu bilinç biçimi varolana basitçe 

iliştirilmiş bir eklenti değil, dünyaya katılım 

tarzıdır. Dünyaya etkin olarak katılabileceğimiz 

gibi edilgin olarak da orada yer alabiliriz. 

“Yazma bilinciyle baktığımızda, dünyanın 

edilgen bir nesnesi olmaktan çıktığımızı hissederiz. 

Bu bize, sanki dünyayı evirip çevirme, 

onu yeniden kurma, yeniden kurgulama ve bu 

şekilde insanlık için bir dilekte bulunma fırsatı 

verir.” (s.20) Bu imkân varoluş biçimini 

dünyaya edilgin katılım olmaktan çıkarır ve 

özneye kendi bireysel mevcudiyetini aşabilme 

yolu açılır. 

Yazma eylemi ve bu eylemle vücut kazanan 

yazı, içerdiği ruhsallık bakımından, nesnel 

67 


2013

Edebiyattan felsefeye, felsefeden edebiyata giden 

yolda hem kendi dünyamız hem de insanlık dünyası yok 

edilemeyecek bir zenginlik, dibi doldurulamayacak bir 

derinlik kazanır. Derinliğin huzur ve sükûneti sığ olanın 

gürültülü çağıltısından daha değerlidir. “Felsefeden 

Edebiyata”nın satır aralarında bunu da okuyabiliyoruz. 

varolanlar arasında bir varolan değil, varoluşun 

nabız atışını her bilince sunan bir nefestir. 

O, varolan ve varoluşu keşfe çıkan bilinç 

içindir. Bu yönüyle “…yazı varoluştan çıkar ve 

yine varoluşa döner. Diğer varoluşsal edimler 

ise varoluştan çıkarlar, ama bir bilinç ve bakış 

olarak varoluşa geri dönmezler. Bu nedenle bir 

romanı, bir öyküyü bir şiiri okuduğumuz zaman, 

duygularımızın, insanlık kavrayışımızın 

zenginleştiğini hissederiz.” (s.25) 

Felsefe sanatsal etkinliklere her ne kadar 

güzel ve güzelliği konu edinen ‘estetik’ çerçevesinde 

baksa da, bu bakış biçimi, edebiyat söz 

konusu olduğunda yetersiz kalır. Çünkü diğer 

sanatlarda ‘biçim’e sinmiş duygusal yoğunluk 

vardır; edebiyatta ise duygu ‘akıcı biçim’e, söz 

düzenine kaynaklık teşkil eder. 

Ritm ve ahenk duygusunu bedensel figürlere 

dönüştüren insan bununla yetinmedi ve 

duygusal yoğunluğunu ötekine bizzat bildirmek 

istedi. Bundan söz sanatları doğdu. Böylece 

duygular sözcüklerde ve sözcüklerle raks 

etmeye başladı. Söz söylemek ise akılcılıkla 

ve akıl düzenine uygunlukla karakterize olur. 

Dolayısıyla dile gelen sözde sırf duygusallık 

barınmaz. Orada aklın ayak izi de olmak zorundadır. 

Hepsi birden, varoluşsal zemini 

anlatır. Bu bakımdan, “yazının varoluşsallığı 

hem varoluşsal bir edim, hem de varoluşu anlamak, 

yorumlamak ve yeniden kurmak isteyen 

“varoluş üzerine” bir edimdir. O, hayatın 

ve insan olmanın anlamını irdeler, bir varoluş 

bilinci oluşturur.” (s.22) 

Her ikisi de insandan hareket eder. Biri 

pratik yaşamı, diğeri kuramsal dünyayı; biri 

bilgileri diğeri yaşantıları dile getirir. (s.319) 

Bu bakımdan da, edebiyat ile felsefenin ilişkisinde 

hep bir problem barınır. Çünkü temelde 

biri duygunun diğeri aklın sesi/dışa vurumudur. 

Yaşama pratiğinde akıl ile duygu hep gerilimli 

ilişki içinde değil mi Bazen biri diğerini 

derinden etkiler bazen diğeri birini! Bazen 

biri diğerini kendisi olmaktan çıkarır, bazen 

diğeri birini. Ama hiçbiri diğerinden kopamaz. 

Aynı kaynaktan akan bu iki yönelimin 

ilişkisi sorunlu olduğu gibi, onların ete kemiğe 

bürünmesi anlamına gelen ürün ve üretimlerin 

ilişkisi de sorunlu olur. 

Felsefede edebiyat hep var oldu. Felsefî üslup 

edebî üslubu bir gölge gibi takip etti. Edebiyatta 

da felsefe varlığını hissettirmekten geri 

kalmadı. Felsefe bir kez doğduktan sonra, edebiyat 

felsefesiz yapamadı. Felsefe de edebiyatı 

rahat bırakmadı. Aslında edebiyat ile ilişki 

kurma zorunluluğu hep felsefeden geldi. Teorik 

olarak, edebiyat felsefeye kayıtsız kalabilir, 

ama felsefe edebiyata kayıtsız kalamazdı! 

Felsefe iyi ve kötü yönetimden, insanların 

erdemli ve erdemsiz davranışlarından, sevginin 

ve güzelliğin ne olduğundan, mutluluğa 

nasıl ulaşılacağından söz eder; sanat bunları 

somut örneklerle betimler. Her felsefe biraz sanat 

kokmalı, her sanat eserinden biraz felsefe 

bulunmalı.” (s.319) Her ikisi birbirini dışladığında, 

kuru, ruhsuz ve derinliksiz bir etkinlik 

olacaktır. 

Felsefe gibi kurgusal bir temele dayanan, 

baştan aşağı kurgusal bir anlatı olan edebi- 

68 


2013

yatın anlamı, yaşanmış gerçeklikle bağlantılı 

kurgular dile getirmesi değil, anlattıklarını 

anlatım biçimi ve anlatım gücüdür. Edebiyat 

neyi niçin söylediğini gerekçelendirmekle yükümlü 

değildir. Lakin felsefe ise yargılarını temellendirmek 

zorundadır. (s.316) Her ikisi de 

dil kullanır, ama aynı dilin iki farklı kullanımıdır 

bu! “Sanatın dili özü itibarıyla gündelik 

dildir. Felsefenin dili, işlenmiş, kavramsal yapısı 

oluşmuş bir dildir. Özleri anlamaya, gelip 

geçici olmayanı ortaya çıkarmaya yönelik bir 

dildir. Sanatın dili aksine gelip geçici varoluş 

alanını betimleyen bir dildir… tanımlamaya 

değil ifadedeki güzelliğe yönelir.” (s.317) 

Diğer yandan felsefe her şeyi kuşatma iddiası 

taşımaktayken, edebiyat sadece kendi 

olgu ve ilgi alanıyla sınırlı bir varoluş kazandı. 

Felsefe, bu evrenselci iddiası gereği, edebiyatı 

da kuşatmalıydı. Bu temasın sonucu ise, edebiyatın 

felsefeyi âdeta eritip yeni kalıba dökmesi 

oldu; edebiyat felsefenin katı/kuru akılcı 

söylemini sıcacık hâle getirdi. Yani ikisinin 

teması her birinin diğerini zenginleştirmesiyle 

sonuçlandı. Bu açıdan bakınca, bu iki etkinlik 

biçiminin ilişkisinin her zaman problemli 

olduğu söylenemez. Zaten felsefe ile edebiyatın 

birbiri içinde kendi varoluşunu kaybetmesi 

veya her ikisinin aynı etkinlik biçimi içine sürüklenmesi 

her ikisinin de yok oluşu anlamına 

gelir. Zaten onlardan biri diğerini kendisi olmaktan 

çıkardığı zaman, onu geliştirmiş olmaz, 

yıkmış olur. 

Edebiyat ile felsefenin ayrı güzergâhlarda yollarına 

devam etmesi, doğaları gereği olması gereken 

bir şeydir. Çünkü ikisinin çıkış kaynakları 

ve yönelimleri farklıdır; “edebiyat güzelliğe, felsefe 

hakikate yönelir. Birisinin hakikati duyusal 

diğerininki zihinseldir. Biri duyulardan diğeri 

akıldan beslenir. Biri gerçeği kavramsallaştırır, 

diğeri betimler.” (s. 318) Buna paralel olarak da 

“… edebî metin tekil olayları, olguları, hâdiseleri 

anlatır, tekil varoluş durumlarından söz eder. 

Felsefi metin tekil hâdiseler olgular peşinde koşmaz; 

her zaman bütüncül açıklamalar peşinden 

gider.” (s.315) 

Farklı kaynaklardan beslenen iki etkinlik biçimi 

ve bu süreçte doğan iki tür ürün, insanın 

önüne elbette farklı ufuklar serecektir. “Edebî 

metinde yazarın penceresinden seyrederiz dünyayı, 

felsefi metinde ise filozofun penceresinden. 

Ancak edebî metin daha duygusal, daha özneldir. 

Felsefi metin kavramsal yapısıyla, edebî 

metne göre daha nesnel ve evrensel bir nitelik arz 

eder.” (s.317) İnsan dünyasının ise her iki etkinlik 

ve üretim biçimine ihtiyacı vardır. 

Edebiyat da felsefe de varoluşun yansımasıdır. 

Varolmak ‘arada olmak’tır. Varolmakla doğum 

ile ölüm arasında yerimizi alırız. Bu seyahatte 

bir bugünden diğer bugüne geçip gideriz; 

her bugün dün ile yarın arasındadır. Bu süreçte 

etkin iç güçlerimizden biri akıl, diğeri duygudur; 

yaşamak akıl ile duygu arasında kalarak 

nefes atmaktır. Kutupların adına ister theoria ve 

praxis diyelim, isterse gerçek ve hayal yahut tasarım; 

hep ‘arada oluş’a batmış hâldeyiz. Arada 

olmaklık bir insanlık durumu, bir vakıadır. O, 

çok farklı görünümleri ve biçimleriyle kendini 

gösterir. İşte iki etkinlik biçimi olarak felsefe ve 

edebiyat iki ayrı olgu arasında kalmayı anlatır. 

Edebiyat güzellik felsefe hakikat peşinde olduğuna 

göre, arada kalmış insan ikisinden de vaz 

geçemediği için, arada kalmışlığını iki ayrı etkinlik 

ile aşmaya çalışır. Yani bu etkinliklerin 

her ikisi de arada kalmışlıktan kurtulma hamlesi 

demektir. Lakin iki ayrı nokta olması bakımından 

bu ikisinin bireyi sürüklediği mecra da farklı 

olur: “Edebiyat bizi varoluş biçimleri ile karşılaştırır; 

sadece kendi varoluşumuz ile değil, başkalarının 

varoluşu ile de. Başkalarının yaşam öykülerine 

duyduğumuz merakın temelinde, başkalarının 

varoluşu ile zenginleşme, o varoluş deneyimlerini 

kendi varoluşumuza katma isteği vardır.” (s.315) 

Edebiyattan felsefeye, felsefeden edebiyata giden 

yolda hem kendi dünyamız hem de insanlık dünyası 

yok edilemeyecek bir zenginlik, dibi doldurulamayacak 

bir derinlik kazanır. Derinliğin 

huzur ve sükûneti sığ olanın gürültülü çağıltısından 

daha değerlidir. “Felsefeden Edebiyata”nın 

satır aralarında bunu da okuyabiliyoruz.■ 

69 


2013

ÜLKEM 

İ 

n 

s 

a 

n 

Kastan ve kandan mufassal bir rüyaysa 

Kusurlu bir yeryüzü çalgısıdır yaşamak. 

Bir halk ki diliyle düdük yapmasını bilmez. 

O dilde soru yok, ünlem yoksa neye yarar 

Güzel ülkem, yitiktir yüzündeki asma gülü. 

Bodur şenliğinde bile kederin kızıl atları, 

Bozulmuş patikalarda mavzer sesini seviyorsa 

Beyaz bir gülü doğurmaz vakitsiz cemreler. 

Kusurdur, gergefin sinesine girmeyen iğne ucu. 

Kusurdur, gül yerine can düşüyorsa bir bahçeye. 

TARIK ÖZCAN 

70 


2013

Şehir ve şair 

MEHMET KURTOĞLU 

Diyorsun ki, “bir başka ülkeye, 

bir başka denize gitmek istiyorum; 

bundan daha güzel bir başka kent vardır kuşkusuz. 

Ama kötü yazgım peşimi bırakmaz ne yapsam, 

ve kalbim şimdi burada gömülü bir ceset sanki. 

Ruhum daha ne kadar katlanacak bu çoraklığa 

Hangi yana çevirsem yüzümü, ne yana baksam 

Hayatımın kara yıkıntıları çıkıyor karşıma 

Bunca yıllarımı heder ettiğim şu ülkede.” 

Yeni bir ülke bulamazsın, arama sakın, 

Bir başka deniz de bulamayacaksın. 

Nereye gitsen bu kent senin ardından gelecek, 

Aynı sokaklarda dolaşıp duracaksın yine, 

ve yaşlanacaksın aynı, hep aynı mahallede, 

hep aynı evlerde ağaracak saçların. 

Ve dünyayı bir uçtan bir uca dolansan da 

Dönüp bu kente geleceksin sonunda. 

Yanılma sakın, bir başka gelecek umma, 

ne seni bekleyen bir gemi var limanda 

ne de beklediğin bir başka çıkar yol. 

Nasıl tükettiysen ömrünü şurada, şu köşecikte, 

Öyle kıydın demektir ona, tüm yeryüzünde.” 

Konstantinos Kavafis 

İnsanın kişiliğinin ve kimliğinin oluşumunda 

en önemli olgulardan biri hiç kuşkusuz 

yaşadığı şehirdir. Bu yüzden şehrin 

insan kaderini belirleyici bir özelliği vardır. Meşhur 

bir tanımla söyleyecek olursak, insan şehri 

imar eder, şehir de insanı inşa eder. Bu yüzden 

toplumbilim ve hemşerilik olgusu çıkmış, bu 

yüzden belli coğrafyada yaşayanların belli renk ve 

davranışları oluşmuştur. Napolyon’un ‘coğrafya 

kaderi belirler’ sözünü yalnızca stratejik bir bağlamda 

değil, aynı zamanda insan ve toplum bağlamında 

da ele almak gerekir. 

Şehir şair ilişkisini de bu çerçevede değerlendirdiğimizde 

genel manada şehir ile insan, özel 

anlamda şehir ile şair arasında derin ve güçlü bir 

bağ olduğunu görürüz. Bunu belki de en güzel 

Firuzan dile getirmiş ve “benim iki öğretmenim 

var, birincisi annem, ikincisi şehrim” diyerek 

özetlemiştir. Türk ve dünya edebiyatında hiçbir 

şair yoktur ki, doğup yaşadığı şehirle özdeşleşmemiş 

olsun. Balzac, Baudleare’ı, Hugo’yu 

Paris’ten, Dickens’i Londra’dan, Dostoyevski’yi 

Saint Petersburg’tan, Yahya Kemal’i Necip Fazıl 

ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ı İstanbul’dan, Attila 

İlhan’ı İzmir, İstanbul, Paris’ten, Ahmet Arif’i 

Urfa ve Diyarbakır’dan ayrı düşünemezsiniz. Bu 

şairler doğup yaşadıkları şehirleri öylesine özümsemişlerdir 

ki, o şehirler olmadan bu şairleri, bu 

şairler olmadan o şehirleri tanımlamak mümkün 

değildir. Mehmet Akif Ersoy ve Sezai Karakoç 

gibi medeniyet şairlerimizin şiirlerinde ise bütün 

bir ümmet coğrafyasını bulmak mümkündür. Şiirlerinde 

İslam coğrafyası, İslam’ın kutsal ve kadim 

şehirleri vardır. Öyle ki, bu şairlerin şiirlerinde 

şehirler ete kemiğe bürünür, adeta dile gelir, 

71 


2013

Üstat’ın deyişiyle mermerlerin nabzında tekbirler 

çarpar. 

Şehir ile şair arasındaki ilişki nefrete dönüşse 

dahi, o nefrette gizli bir mensubiyet, aidiyet saklıdır. 

Örneğin şehir vandaliziminden kaçan şair 

ve yazarlar, doğup yaşadıkları şehirlere nefretlerini 

kusarken dahi, gerçekte o şehirle olan ilişkilerini 

ve bağlarını dışa vurmuş olurlar. Çünkü 

şairin şehirle yaşadığı ilişkinin sonucudur oluşan 

duygu. Şehre duyulan öfke, şehre duyulan sevgiden 

kaynaklanır. Mesela Cemil Meriç’in düşünce 

dünyasında kitap ve şehir önemli bir yer tutar. 

Meriç’in zihinsel dünyasında ve kişiliğinde yaşadığı 

Antakya’yı, okuduğu roman, hikâye ve şiirlerde 

ise hayal ettiği Paris’i göz ardı ederek onu 

tanımlayamazsınız. Bohem yaşadığı Antakya’da 

Paris rüyası görmüş biridir. Şehri zihninde hep 

bir kadın olarak tasavvur etmiştir. Çünkü gençliğinin 

geçtiği Antakya’nın bohem dünyasının bir 

üst noktası Paris’tir. Zira onun doğup büyüdüğü 

Antakya, o dönemlerde Fransız kültürü etkisinde, 

çok dilli çok kimliklidir. Bırakıp giderken bu 

şehri, gerçekte yine ona benzeyen bir başka şehir 

aramıştır. Çünkü o bu şehirdeki aşklarını, romanlardan 

tanıdığı Paris’te bulabileceğine inanmıştır. 

Bu yüzden her yazar ve şairin bir ilk şehri bir de 

varmak istediği bir şehri vardır. 

Şairlerin şehirleri olduğu gibi, şehirlerin de 

şairleri vardır. Şehirler ve şairler birbirine öylesine 

anlam katarlar ki, kimin kimden etkilendiğini 

ayırt etmek zorlaşır. İstanbul Yahya Kemal ile anlam 

bulur, Süleymaniye dile gelir, camiler, çeşmeler, 

sebiller, tepeler ve deniz estetik bir fotoğraf 

oluşturur, şehir gözümüzde azizleşir. İstanbul’u 

herkes görmüştür ama hiç kimsenin onu azizleştirmek 

gibi bir derdi olmamıştır. Onun azizleşmesi 

için Yahya Kemal’i beklemesi gerekmiştir. 

Şair ve şehir arasındaki bu ilişki öylesine güçlüdür 

ki, şairler, Yahya Kemal’de olduğu gibi şehirleri 

dönüştürür, şehirler ise şairleri. Şehirler, şairlerle 

anlam ve ruh bulurlar. Şehirlerin ruh mimarları 

azizler olduğu söylenir, ben buna şairleri de katıyorum. 

Tıpkı Cahiliye Araplarının şairleri yükledikleri 

insanüstü güç ve gizem gibi şairlerin de 

şehirlere tıpkı azizler gibi gizem güç kattığına inanıyorum. 

Divan şairi Nâbî, uzun süre Halep’te 

kaldıktan sonra İstanbul’a döner ve yazdığı bir 

gazelinde şöyle bir ifade kullanır: 

“Sûdâgeran-ı şehr-i Stanbul’a arz eder 

Nâbî bu nev-kumaş Haleb yadigârıdır” 

Günümüz Türkçesiyle söyleyecek olursak, 

“Tüccarlar şehri İstanbul’a arz eder 

Nâbî, bu yeni kumaş Halep hediyesidir” 

Şair burada tüccardan maksat şairleri kastetmiş, 

kumaştan maksat da şiiri. Şair, bir yandan 

yaşadığı Halep’in kumaşıyla kendi şiirini örtüştürürken 

diğer yandan kaliteli Halep kumaşıyla 

şiirinin büyüklüğünü ima etmiştir. İstanbul 

şairlerine de işte şiir görün bağlamında meydan 

okumuştur. Nâbî’nin bu gazeliyle Halep ile olan 

bağını ortaya koymuş, merkez-taşra ayrımında 

Halep’in başkent İstanbul’dan geri kalmadığını 

vurgulamak istemiştir. [1] Onun bu şiirde yaptığı 

şey, gerçekte İstanbul’u karalamak değil, on beş 

yılının geçtiği Halep’e olan aidiyetini göstermektir. 

Bilindiği gibi onun üç şehri vardır, doğup 

yaşadığı Urfa, hayali ve güzelliğiyle büyülendiği 

İstanbul ve uzlete çekildiği şehir Halep’tir. 

Nâbî’nin kişiliğini ve sanatını şekillendiren bu üç 

şehri bilmeden onu tanımlayamayız. 

Şairlerin, şiirlerinde anlattıkları şehirler gerçekten 

var olan şehirler midir Pek sanmıyorum. 

Şairlerin anlattıkları şehirler ile hakikatte var olan 

şehirler arasında büyük bir uçurum vardır. Şair, 

tıpkı âşık olduğu güzeli bambaşka bir şekilde algıladığı 

gibi şehirleri de bambaşka algılar ve öyle 

anlatırlar. Gördüğünüz, yaşadığınız şehir ile şairini 

anlattığı şehir hiçbir zaman örtüşmez. Çünkü 

şairler, şehirlere bambaşka anlam ve ruh verirler. 

Zira şair, şehirden aldığı ilhamla görünen şehri 

değil, o şehre kattığı ruhla yeni bir şehir inşa eder. 

Bu Necip Fazıl’ın; 

“Ruhumu eritip de kalıpta dondurmuşlar; 

Onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar” 

diye ifade ettiği hakikattir. Yine şehirlere şairlerin 

kattığı anlam ve ruh bağlamında usta şair Sezai 

Karakoç’un medeniyet perspektifinden bakarak 

ve ruhunu katarak yazdığı şehirlere bakmak yeterli 

olacaktır. Örneğin Köpük şiirinde: 

“Ve gül Nemrudun yaktığı ateşte açan 

1. Nâbî’nin başka gazellerinde İstanbul’u sanat ve 

edebiyatta ayrı bir yere koyduğu, taşranın merkez 

karşısında sönük kaldığını anlattığı gazellerini 

unutmamak gerekir. Zira Nâbî, İstanbul sevgisini her 

zaman farklı tutmuştur. 

72 


2013

Koncalanan açılan gelişen İbrahim’in elinde 

Tatlı bir su içe gerçekler saçan bir mağara 

Urfa’da yıldızların yıldızdan ayın aydan 

Günün günden fazla bir şey olduğu orada 

Uzanan bir yarı ölü eli kirazdan kiraza 

Kirazsa hep aynı ıraklığı bozmamakta korumakta 

İçilemeyen bir su bardakta 

Aklı düzeltmenin mümkünü kutsal balıklarda” [2] 

Mısralarıyla anlattığı Urfa, Nemrut, İbrahim, 

mağara, kutsal balık gibi somut isim ve 

mekânlarla tasvir edilmesine rağmen, soyut olarak 

ateşin gül bahçesine dönüşmesi, balıkların 

kutsallığının aklı aşan boyutunun anlatılması, 

İbrahim ve Nemrut mücadelesine gönderme 

yapılması ve bütün bunların şairin zihninde ve 

gönlünde uyandırdığı duygularla yeni bir Urfa 

fotoğrafı oluştuğunu görürüz. Ve bu oluşan Urfa, 

hakikatteki Urfa değildir, şairin yeniden anlam ve 

duygu katarak inşa ettiği soyut bir Urfa’dır. Daha 

açık ifadesiyle şairin Urfa’sıdır. 

Şairlerin içinde şehirleri görmeden ama gören 

birinden daha güzel ve daha iyi anlatan bir şair 

varsa eğer, sanırım o yalnızca Sezai Karakoç’tur. 

Özellikle Sezai Karakoç’un İslam medeniyetinin 

şehirlerini anlatması böylesine bir duygu ve tasavvurun 

sonucudur. Onun şiirlerinde Mekke, 

Medine, Kudüs, Şam şehirleri önemli yer tutar, 

bazen İslam şehirleriyle Batı şehirlerini medeniyet 

bağlamında karşılaştırır. Bozulan ve Batı uygarlığının 

şehirlerini ‘Batık Şehirler’ diye tanımlar 

ve İslam şehirlerini ise tanrısal ve insani olarak 

anlatır. İslam medeniyetinin gelecekte ‘Diriliş 

Sitesi’den doğacağını muştular. Tanrı şehri olarak 

tanımladığı Kudüs’ü ise şöyle tasvir eder: 

“Ve Kudüs şehri. Gökte yapılıp yere indirilen 

şehir 

Tanrı şehri ve bütün insanlığın şehri 

Yeşile dönmüş türbelerin demiri 

Zamanın rüzgâr gibi esen zehriyle 

Ve yatırlar patır patır kaçıyor geceleri 

Boşaltıyorlar işgal edilmiş bir şehri boşaltır gibi 

Kaçıyorlar Lût şehrinden kaçar gibi 

Tuz heykele dönüşmemek için Tanrı gazabıyla 

Susmuş minarelerin azabıyla 

Yıkılmış cami kubbelerinin ıstırabıyla 

Ve şehit kemiklerinin bakışı bir başka bakış 

2. Sezai Karakoç, Gündoğmadan, sh.135, Diriliş yay. 

2006, İstanbul 

Artık burada taş bile durmak istemez 

Ve ayı görmek istemez zeytin ağaçları 

Eğilerek selamlamazlar hilali hurmalar 

Artık ne Zekeriya ne İsası var 

Sararmış bir tomar mı mucizeler 

Ölülerin dirilişi şifa veren kelimeler 

Ve ne de Miraçtan bir iz 

Yerden yükselen kaya 

Ve Kudüs şehri. Artık yer şehri, toprak şehri 

Bakır yaprakların, çelik gövdelerin, acımasız 

yüreklerin” [3] 

Şehir yaşanmışlıkların, şair duygu ve hissedişlerin 

sözcüsü. Şehir zamanla kadimleşir, şiirin 

gücü zamana direnciyle ölçülür. Binlerce 

yıl dillerden düşmeyen şiirler vardır. Binlerce yıl 

her şeye rağmen zamana direnen şehirler vardır. 

Şehir ve şair veya şiir ve şehir bazen öylesine özdeşleşirler 

ki, kimin kimi var ettiği, kimin kime 

anlam kattığını bilemezseniz. Örneğin İstanbul, 

Bursa, Konya, Ankara, Erzurum Tanpınarlaşmış 

şehirlerdir. Zira bu “Beş Şehir’i Tanpınarsız anlamak, 

Tanpınarsız gezip görmek mümkün değildir. 

Onun gözüyle bakarsanız Bursa’da zamanın 

farkına varır, Konya’da Selçukluyu duyumsar, 

Erzurum’da türkülerin şehrin muhayyilesindeki 

yerini anlar, Ankara’da milli mücadeleyi görür 

ve İstanbul’da ihtişamlı Osmanlı medeniyetinin 

izlerini sürersiniz. Şehirler Tanpınar ile adeta yeniden 

anlam kazanır. 

Büyülü şehirler vardır her şaire ilham, her 

sanatçıya malzeme verir. Bu tür şehirleri görüp 

duygulanmamak, etkilenmek mümkün değildir. 

Doğu’da Mekke, Medine, Kudüs, İstanbul, Bursa, 

Konya, Urfa, Mardin, Batı’da Roma, Venedik, 

Paris, Prag… Örneğin İstanbul ve Paris’e anlam 

katan birçok şair ve sanatçı vardır. Yine Mekke, 

Medine, Kudüs üzerine binlerce kitap yazılmış, 

binlerce şiir söylenmiştir. Mekke’yi Kudüs’ü, 

İstanbul ve Urfa’yı görüp de şiir yazmamış şair 

hemen hemen yok gibidir. Adı geçen bu kadim 

şehirler, bazen şairleri öylesine etkimişlerdir ki, 

hiç beklemediğiniz şiirler yazmalarına vesile olmuştur. 

Egzotik ve mistik bir yanları vardır bu 

şehirlerin. Her göreni adeta sarsar. Örneğin Urfa, 

modern zamanlarda mimari ve sosyal yaşam olarak 

ortaçağda kalmış bir şehir görüntüsü verir. 

Şehrin dini kimliği ise gelen giden herkesi etkiler, 

3. Sezai Karakoç, Gündoğmadan, sh.628, Diriliş yay. 

2006, İstanbul 

73 


2013

metafizik bir dünyaya, mistik bir havaya sokar. 

Örneğin ateist/seküler olduğu söylenen Ahmet 

Kutsi Tecer gibi bir şair, Urfa’da öylesine mistik 

bir şiir yazar ki, şairini tanımakta zorlanırsınız. 

“Bir gece Urfa’da Halilürrahman’da 

Su ay doğduğu garip zamanda 

İçimde hicranlı bir bülbül sesi 

Aklımda seccade bir gül bahçesi 

Üstümde yıldızlar önümde havuz” 

diye başlayan uzunca şiiri gerçekten hem Türk 

edebiyatında metafizik derinliği, mistik yönü oldukça 

ağır basan bir şiirdir. Bu şiir aynı zamanda 

Urfa için yazılmış en güzel şiirlerden biridir. Şehrin 

şaire ilham vermesi ve şair-şehir ilişkisi bağlamında 

üzerinde düşünülmesi gereken bir şiirdir. 

Urfa’nın bir de feodal ilişkilerini, Güneye mahsus 

duyarlılığını folklorik bir duyarlılıkla anlatan Ahmet 

Arif ise, A.Kutsi Tecer’in tersine şehri dindar 

ve mistik olmanın ötesinde öfkeli, kavgacı ve mücadeleci 

olarak tasvir eder ve şöyle seslenir: 

“Vurun ulan 

Vurun 

Ben kolay ölmem 

Ocakta küllenmiş közüm 

Karnımda sözüm var 

Haldan bilene 

Babam gözlerini verdi Urfa önünde 

Üç de kardaşını 

Üç nazlı selvi 

Ömrüne doymamış üç dağ parçası 

Burçlardan, tepelerden, minarelerden 

Kirve, hasım, dağların çocukları 

Fransız kuşatmasına karşı koyanda” 

Ahmet Arif, Urfa’da gençliğinin geçmesine ve 

yaşamasına rağmen şehrin dini kimliğinden daha 

çok geleneksel ve folklorik kimliği üzerinde yoğunlaşmıştır. 

Şehir ona başka bir ilham vermiştir. 

Onun şiirlerinde Urfa yiğitliği sembolize eder. 

“Mavzer değil kürek tutar Urfalı Nezif” diyerek 

hem Urfa’da üzerine ağıt yakılmış bir kabadayıyı 

anlatır hem de Otuzüç Kurşun şiirinde anlattığı 

tarihi bir olaydan Urfa Kurtuluş Savaşı’na geçer 

ve “Babam gözlerini verdi Urfa önünde (…) Fransız 

kuşatmasına karşı koyanda” diye yazar. Urfa’yı 

başka bir sevdiğini söyleyen Halide Nusret ise, 

“Taşları cevherdir takasım gelir 

Otunu gül gibi kokasım gelir 

Durup şen yüzüne bakasım gelir 

Gönlümden kaygıyı atar bu Urfa” 

diyerek şehrin kendisinde oluşturduğu sevgiyi 

dile getirir. Urfalı doğumlu şairlerde ise şehir 

daha başka bir hal alır. Onların şehre bakışı, dışarıdan 

bakanlar gibi değildir. Kimisi M.Akif İnan 

gibi ‘Ağlayan Şehir’ adıyla yazdığı şiirde: 

“İhmalin vefasız alçak hükmüne 

Sabırla elini bağlayan şehir 

Haşmetli devrinde gördüğü güne 

Bakıpta anarak ağlayan şehir” 

diyerek derdiyle hem hal olmuş, kimisi de Halil 

Gülüm gibi 

Meczup muhibbesin bir sende bulsa 

Cem’in meclisleri sende kurulsa 

İçin cennet dışın cehennem olsa 

Sanma ki, içine dönerim Urfa” 

diyerek şehre küskünlüğünü dile getirmiştir. Şehir 

aynı şehirdir fakat şairlere verdiği ilham farklı 

farklıdır. Urfa örneğinde olduğu gibi bir şehrin, 

birkaç şairin bakışıyla birbiriyle çatışan anlamlar 

ürettiğini görürsünüz. Örneğin İstanbul, Attila 

İlhan’ın şiirlerinde bohem ve seküler bir şehir 

olarak tasvir edilirken, Necip Fazıl ve Sezai 

Karakoç’ta ikilem yaşadığını ve “Karacaahmet 

ağlarken, Beyoğlu’nun tepindiğini” görürsünüz. 

Bir başka şairin şiirinde, örneğin Yahya Kemal’de 

İstanbul estetikleşip kristalleşir daha doğrusu aziz 

bir şehir olur. 

Tabi şehir şair bağlamında, şairin düşünce ve 

duygu dünyasını şekillendirin en önemli hakikat, 

hiç kuşkusuz doğup yaşadığı şehirdir. Şair doğup 

yaşadığı şehirden neyi almışsa onu şiir, roman, 

hikâye veya bir başka şekilde mutlaka şehre fazlasıyla 

iade eder. Böylece şehir şaire, şair de şehre 

anlam ve zenginlik katmış olur. Şehirleri tanımak 

ve tanımlamak istiyorsanız şairlerin şiirlerine, şairleri 

tanımak istiyorsanız doğup yaşadıkları şehre 

bakınız. Sahi ne demişti Edip Cansever bir şiirinde: 

“insan doğduğu yere benzer 

O yerin suyuna, o yerin toprağına 

Suyunda yüzen balığına 

Toprağını iten çiçeğe 

Dağlarının tepelerinin dumanlı eğilimine”■ 

74 


2013

Tabelalar, şair ve şehir 

SÜLEYMAN DAŞDAĞ 

Diyarbakır’da yaşarken, bu şehrin kültürüyle beslenip 

dünyaya açılan ve dünya edebiyatında adeta sanatı ile 

sökülmesi mümkün olmayan bir mıh gibi duran bir başka 

şairimiz de “Cahit Sıtkı Tarancı”dır. İlginç bir tesadüfle, bu 

isimle de bir tabela aracılığıyla tanışacaktım. 

Ne zaman bir tabela görsem, 1970 

yılının başlarında, doğuda il ilçe 

demeden memur olarak çalışan 

babamın tayininin çıktığı Diyarbakır’ı hatırlarım. 

Gideceğimiz yerin o günün ölçeğinde büyük 

bir şehir olduğunu söyleyen annem, “Orası 

büyük şehirdir. Dikkatli olmazsanız kaybolursunuz” 

deyince merak ve endişem daha da artmış 

ve kaybolmamak için kendimce yöntemler 

düşünmeye başlamıştım. Üst üste gibi duran taş 

evleriyle aklımda kalan Bitlis’teki iki katlı taş evden 

eşyaların kamyona nasıl yerleştirildiğini hiç 

hatırlamıyorum. Hatırladığım tek şey, komşularımızla 

sarmaş dolaş ağlaştığımız sırada komşularımızdan 

birinin söylediği; “Camiler Medreseler/ 

Komşum geldi deseler/ Bir kuş kadar canım 

var/ Veririm isterseler” manisiydi. 

Eşyalarımızın yüklendiği kamyonun şoför 

mahallinde annem, babam ve kardeşlerimle 

“Büyük olarak aklıma işlediğim şehre” doğru 

yol alırken, ailesinden ilk kez ayrılmış birer evlat 

gibiydik. Eşyalarımızın o dar sokaklardan nasıl 

olup da kısa sürede, Sobacı Yaşar’ın kiracısı 

olduğumuz eve taşındığını da hatırlamıyorum. 

Bizleri ailelerinden birer fertmişiz gibi bağrına 

basan ev sahiplerimizin de geldiğimiz şehirden 

göç eden bir aile olduğunu bilmek, o zamanlar 

bana farklı ve güçlü bir güven duygusu da 

vermiyor değildi hani. Hafta başında, daha önce 

tasarladığım gibi, duvarların kenarından adımlarımı 

sayarak ilk köşeyi döndükten sonra on 

metre ötede olan ve evimize toplam yirmi metre 

uzaklıkta olan İsmet Paşa İlkokulu’na gidip 

eve dönünce, okul yolunu öğrenmiş ve ilk sınavı 

geçmiştim. Akşamüstü evin o kocaman avlusundan 

çıkıp bitişikte sağda bulunan fırınından 

ekmek almaya giderken, yaklaşık yirmi metre 

ötede sallanıp duran bir tabela gözüme ilişti. 

Üzerinde “Ziya Gökalp Müzesi” yazıyordu. O 

daracık sokakta, birkaç insan boyu yükseklikteki 

duvarlarla örülü bu yapıdan içeri girince, ortasında 

iki katlı siyah bazalt taşlardan yapılmış taş 

evlerle çevrili bir avlu olduğunu görmekte gecikmedim. 

Daha sonraları, yükseklikte birinci, 

75 


2013

uzunlukta ise ikinci olduğunu sonradan öğrendiğim 

ve şehri bir kalkan balığı gibi çevreleyen 

surlarını gördüğümde ise, bazalt taşların belleğine 

kazınmış gizemli ve bir o kadar da sıcak 

kimliğiyle Diyarbakır’ın herkesi kucakladığını 

hissettim. 

Bir tabelanın çekim gücüyle tanıdığım Ziya 

Gökalp’in, Türkçülük akımının en önemli isimlerinden 

biri olduğunu ve Dünyadaki Türkleri 

birleştiren güçlü bir Türk devleti kurulması idealine 

sahip olduğunu babamdan öğrenecektim. 

Ziya Gökalp’in surlarla veya sınırlarla çevrelenemeyecek 

kadar büyük bir şair, yazar ve düşünür 

olduğunu zihnime o gün kaydettim. Zihnime 

kaydettiğim böylesine donanımlı bir şairin bir 

şehri, bir ülkeyi etkileyebileceği, hatta sınırlar 

ötesini kolaylıkla etkisi altına alabileceğini düşünmem 

o günlerin eseridir. Yani şair isterse şehirden 

daha etkin olabilir. Diyarbakır’ın uzun 

yıllar Ziya Gökalp’in ideallerine uygun bir şehir 

olarak kalmış olması ve duvarların onu zapt edememesi 

bu düşünceyi doğrular niteliktedir. O 

halde, “Yaşadığı şehirden etkilenip zihinsel anlamda 

oraya hapsolan şairler yerel, diğerleri ise 

ulusal hatta ötesi ruhları okşayabilir” şeklinde 

düşünmek mümkündür. Bir başka deyişle, “Şehir 

var şairi hapseden, hükmeden ve şehir var 

şairi dizginleyemeyen” de denebilir. 

Şairi hapseden ve hükmeden şehir denince 

akla ilk gelen elbette İstanbul’dur. İstanbul’da 

nefes alıp veren, can kulağıyla bu şehri dinleyip 

etkilenmeyen şair var mıdır Bilinmez. Ancak 

İstanbul’un bile hapsedemediği şairler olduğunu 

görünce, ne kadar etkileyici de olsa şehrin, 

zihinlerine pranga vurmamış bir şair ve düşünürü 

sınırlayamadığı söylenebilir. Bu nedenledir 

ki, Ziya Gökalp Diyarbakır’ın hapsedemediği, 

ünü ülke sınırlarını aşan evrensel bir kalemşor 

olmuştur. Benzer şekilde, “Yaşamak bir ağaç gibi 

tek ve hür/ ve bir orman gibi kardeşçesine” diyen 

Nazım Hikmet de bu tezi doğrulayan bir 

başka değerimizdir. “Her ne kadar Ziya Gökalp 

ve Nazım Hikmet farklı dünyaların kalemleri 

gibi düşünülse de, ikisinin de “Aynı ülkenin güzel 

günlere yelken açması” ideali olduğu unutulmamalıdır. 

Nazım Hikmet’in “Türk dilinin 

gücünü dünyaya ispatlamış olduğu gerçeği” de 

bu fikri doğrulamaktadır. Dolayısıyla, zamana 

çakılmış birer mıh olan bu iki değerimizi, kardeş 

bir ormanın özgür birer ulu ağacına benzetmek, 

belki de en doğru olandır. 

Diyarbakır’da yaşarken, bu şehrin kültürüyle 

beslenip dünyaya açılan ve dünya edebiyatında 

adeta sanatı ile sökülmesi mümkün olmayan bir 

mıh gibi duran bir başka şairimiz de “Cahit Sıtkı 

Tarancı”dır. İlginç bir tesadüfle, bu isimle de 

bir tabela aracılığıyla tanışacaktım. Dolayısıyla, 

tabelaların benim hayatımda başka bir yeri 

vardır. Yılın son aylarıydı. Diyarbakır’ın en eski 

ve tarihi yerleşim yerlerinden biri olan Cami 

Kebir Mahallesinden ayrılıp Yenişehir Semtinde 

bulunan Viktorya Apartmanındaki evimize 

taşınmıştık. Çok sevdiğim ve hala saygıyla andığım 

öğretmenim Fatma Tekin, “Bu çocuğu 

ben mezun edeceğim” şeklinde ısrar edince, bu 

mahalleyle bağımın sürmeye devam etti. Okula 

gidip gelirken, her gün geçtiğim o daracık sokaklardan 

birinde gözüme çarpan bir başka tabela 

sallanıyordu; “Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi”. 

Günün birinde merakımı yenip müzenin içine 

girdiğimde, bazalt taşlarla örülmüş bir başka 

muhteşem evle karşılaşmıştım. İnsan bu evde 

gerçekten dünya ölçeğinde bir şair olabilirdi. 

Bu tabelaların sahiplerinin etkisiyle olsa gerek, 

ilerde seçeceğim meslekle hiç ilgisi olmayan 

edebiyata ve özellikle şiire ilgi duymaya başlamış 

ve arkadaşlarımın çaktırmadan sevdiği kızlara 

aşk mektupları yazmaya başlamıştım. O günlerde 

bir kızla birlikte dolaşmak o kadar da kolay 

olmadığı için, yazılan mektup bir fırsatı bulunup 

kızın eline tutuşturulur ve yanıt beklenirdi. 

Eğer yanıt olumlu ise benim işim ikiye katlanırdı. 

Çünkü işin ikinci aşamasında kıza şiir yazmak 

kalıyordu. Bu da genellikle bir kızın kalbine 

giden engelleri ortadan kaldıran son darbe 

olurdu. Aşkın, hayatın şairi olan ve “Kabirde 

böceklere ezberletirim güzelliğini” diyerek son 

noktayı koyan bu dahi ile gerçek anlamda tanış- 

76 


2013

mam da, bu günlerde satın aldığım şiir kitabıyla 

başlar. Hangi şiirini okusam çarpılıyor, belki bir 

hafta şiirin vurucu etkisiyle, duygular denizinde 

kulaçlar atıyordum. Bir insan nasıl oluyor da 

bu kadar güçlü ifadeleri kağıtlara değil, ruhlara 

işliyor, zihinlere mıhlıyordu anlayamıyordum. 

Kendisi farkında mıydı Bilemiyorum. Ama 

ben hala bu inanılmaz kalemi oynatan ilahi bir 

desteğin olduğunu düşünmekteyim. Onun ülke 

sınırlarının ötesini de bilen, donanımlı bir dahi 

olduğunu öğrenmem uzun sürmedi. Böyle bir 

deneyime duygu kasırgaları ve İstanbul’da eklenince 

ortaya “Cahit Sıtkı Tarancı” çıkmıştı. Dolayısıyla, 

ne zaman daracık bir sokakta bir tabela 

görsem Ziya Gökalp ve Cahit Sıtkı’yı anar ve 

güçlü ruhların daracık sokaklara hapsolamayacağını 

düşünürüm. 

Ziya Gökalp ve Cahit Sıtkı’nın ülkeye mal 

olmuş sanatçılar olduğunu daha ortaokuldayken 

öğrenmem de yine tesadüfidir. Babam 

Cuma akşamları camiye giderken bazen beni de 

yanında götürürdü. Her gittiğimde yaşlı, tonton 

bir amca ile oğlunu görürdüm. Babam “Bak bu 

doktor her Cuma akşamı babasını alıp buraya 

gelir” der ve bu manzaraya gıptayla bakardı. 

Galiba ilerde bizim de böyle olmamızı isterdi 

ama ömrü yetmedi. Günün birinde, yaşlı amcanın 

İstanbullu ve çalıştığı yıllarda Laleli’nin 

tek Müslüman diş hekimi olduğunu, oğlunun 

görevi nedeniyle buraya geldiklerini, adının 

Ziya ve oğlununkinin de Gökalp olduğunu öğrendiğimde 

hayret etmiştim. Baba ve oğulun 

isimlerini birleştirince ortaya o deha çıkıyordu. 

Bu yaşlı beyefendinin bir Ziya Gökalp hayranı 

olduğu açıkça görülüyordu. Ahbaplığımız biraz 

daha ilerleyince, gelininin de bir Cahit Sıtkı 

hayranı olduğunu öğrenmekte gecikmedik. 

Günün birinde gelin hanımla tanıştığımızda, 

Cahit Sıtkı’ya olan hayranlığından söz etmiş ve 

neredeyse onunla ilgili mini bir konferans bile 

vermişti. Bu ailenin Diyarbakır’ı görmeden Ziya 

Gökalp ve Cahit Sıtkı’ya olan bu içtenliği, surların 

bu şairleri zapt edemediklerinin önemli bir 

göstergesiydi benim için. Bu kadar sevilen bu 

iki şairimizin bana göre en ilginç noktaları ise 

şiirlerinde doğup büyüdükleri şehre yeterince, 

belki de hiç yer vermemiş olmalarıdır. Bu şairlerin 

bu yönlerini değerlendirmek ise, başlı başına 

uzmanlarca ele alınması gereken bir konudur. 

Buna karşın, “Hasretinden prangalar eskittim” 

diyerek “Demirin hasret karşısındaki aczini” 

dizeleriyle yüreklere işleyen “Ahmet Arif” 

i bu iki şairden ayıran önemli noktalardan biri 

ise “Kah şehri solumuş, kah aşmış olması”dır. 

“Kanadı kırık kuş merhamet ister/ Aaahhh! 

Senin yüzünden kana batacak!/ Mona Roza siyah 

güller, ak güller” diyen ve dünyada alacağı 

yolu henüz tamamlamamış olan Sezai Karakoç 

ta, Diyarbakır’ın yetiştirdiği sıra dışı bir şairdir. 

Gizemi taşlarının karalığında saklı olan bu 

şehrin bağrından kopan şairlerin ortak paydası 

ise, “Yerelleşmeyi kabul etmeyip, bazalt taşların 

gizemli dünyasında yüzmeyi öğrenmeleri ve 

ufukların ötesindeki ruhlara doğru kulaç atmış 

olmalarıdır.” Dolayısıyla, “Yerelleşmenin yerel 

tatlarının evrensel mutfağı keşfetmenin önünde 

önemli bir engel” olduğunu görmüş olmaları, 

bu şairleri insani duyguların birer temsilcisi haline 

getirmiştir. Bir başka deyişle bu kalemlerin 

şehre hapsolmamış olmaları, ülkemiz ve ötesi 

için birer şans olmuştur. 

İnsani duyguların bir bedene, bir şehre, bir 

ülkeye hapsolamayacak kadar mukaddes olduğu 

fikrine rağmen, yaşadığı şehre hapsolmak 

isteyen şairlerin olduğu da unutulmamalıdır. 

Şiirlerinde ağız veya yerel motifler kullanan bu 

kalemler genellikle yerel tatlara hitap eder ve beğeni 

toplarlar. Genel olarak düşünüldüğünde, 

tüm şairler için “yazılan şiirlerin hedef kitlesi, 

şehir ve şair etkileşiminde galip tarafı belirleyen 

önemli bir öğedir” denebilir. Şairin şehre hapsolması 

veya şehri aşması tamamen şairin tercihidir. 

Hangisinin doğru olduğu kararı ise okuyuculara 

kalmaktadır. Sonuç olarak, tabelaların 

yaşamda beklenmedik etkilerinin örneklendiği 

bu yazı, şiirsel bir püskürmeyle “Her insanın 

kafasında var bir dünya/ Gezer dünya üzerinde 

bir sürü dünya” şeklinde noktalanabilir.■ 

77 


2013

İstanbul'da bir garip Orhan Veli 

ESRA AKPINAR* 

İstanbul'da Boğaziçi'nde 

Bir garip Orhan Veli'yim… 

Güzelin ve güzelliğin mısralara döküldüğü 

bir edebi tür olan şiir, şüphesiz 

kendisine İstanbul’dan daha iyi bir 

konu bulamazdı. Divan Edebiyatında adına nice 

şehrengizler yazılan bu şehirler güzeli, modern 

edebiyatta da unutulmamış, hakkında antolojileri 

dolduracak kadar şiirler yazılmıştır. Tarih 

boyunca üç büyük medeniyete ev sahipliği yapan 

İstanbul’un, Türk Edebiyatına en çok tesiri olan 

şehir olması şaşırtıcı değildir. Mehmet Kaplan 

Türk Edebiyatında İstanbul başlıklı makalesinde 

İstanbul’un, sanatkârları derinden etkileyip onların 

fikir dünyasını şekillendirdiğini şöyle dile 

getirmiştir: 

“Fetih’ten sonra beş yüz yıla yakın Osmanlı 

Devleti’nin başkenti olan ve nesiller boyunca Türk 

zevk ve yaratıcılığının her sahada en mükemmel 

örnekleriyle dolarak büyük bir medeniyet merkezi 

haline gelen İstanbul, Türk edebiyatı üzerinde derin 

tesirler yapmıştır. Güzel ve çeşitli tabiat manzaraları, 

muhteşem sarayları, konakları, yalıları, 

mabetleri, medreseleri, imalathaneleri, çarşıları, 

eğlence yerleri ve mesireleriyle bu büyük şehir denilebilir 

ki, Türklerin yaşayış tarzlarıyla beraber, 

hayat görüşlerini ve karakterlerini de değiştirmiş 

onlara bir başka hüviyet vermiştir.” [1] 

Zengin ve köklü bir geçmişe sahip olan 

İstanbul’da bulunup da ondan etkilenmeyen, 

eserlerine konu etmeyen sanatkâr yok denecek 

kadar azdır. Türk Edebiyatı tarihinde üzerine en 

çok şiir yazılan, bir dekor, bir zemin olarak gerek 

şiirlerde gerekse diğer edebî türlerde çok geniş 

bir şekilde yer bulan bir şehir olmuştur. Coğrafi 

yönden ayrıcalıklı konumu, nesilden nesile aktarılan 

kültür mirası ve sanatçılara ilham verecek 

kadar muhteşem doğal güzellikleriyle Türk Edebiyatının 

değişmez temalarından biri olmaya hak 

kazanmıştır. Bu nadide şehir; günün her saatinde, 

her vaktinde orada yaşayanlar için eşsiz manzaralar 

çizerken; iki kıtayı birleştiren Boğazı’yla, 

* Yaşar Ü., Türk Dili Okutmanı. 

1. Mehmet Kaplan, “Türk Edebiyatında İstanbul”, 

Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2, Dergâh 

Yay., İstanbul, 2012, s.37 

78 


2013

köprüleri ve emsalsiz Haliç’iyle, adaları, seyre doyulmaz 

tabiatıyla, zengin tarihi dokusuyla uzaktakilerin 

de hayallerini süslemektedir. 

Orhan Veli'nin şiirlerinde İstanbul 

Türk Edebiyatında şiir ve İstanbul, İstanbul 

şairi denince şüphesiz akla ilk gelen isimler Nedim 

ve Yahya Kemal’dir. Ömer Faruk Akün’ün 

ifadesiyle Türk Edebiyatına İstanbul’u tanıtan 

Yahya Kemal’dir. Bu iki isimden bir adım sonra 

da Orhan Veli gelir. Orhan Veli İstanbul’a Yahya 

Kemal’den farklı bir gözle bakar. Bu fark, insandan 

ve insanın yaşam algısı ve beklentisinden 

kaynaklanır. Orhan Veli’de, Yahya Kemal’in her 

bir noktasında tarihi ve kültürel geçmişini beraberinde 

taşıyan İstanbul yerine küçük, şehirli 

insanın yaşamsal alanı olan bir İstanbul karşımıza 

çıkar. Yahya Kemal Kocamustafapaşa’yı 

kültürün devamı içinde anlatırken; Orhan Veli 

Kasımpaşa’yı, Galata Köprüsü’nü bir başka 

anlatır. Burada tarihi perspektif terk edilmiş olur. 

Bir tepeden İstanbul’u dinleyen, İstanbul’a türküler 

yazan Orhan Veli’nin şiirlerinde İstanbul, 

pek çok semtiyle kâh ana tema olarak yer alır, 

kâh pitoresk bir zemin olarak karşımıza çıkar. 

Orhan Veli’nin “Bütün Şiirleri” adlı eserinde 

tüm yaşamı boyunca yazdığı şiirleri yer alır. 176 

şiirin bulunduğu bu kitap üzerine yaptığımız 

incelemede üç şiirde doğrudan İstanbul’u konu 

alan şair, on yedi şiirinde de İstanbul’un çeşitli 

semtlerini, günlük yaşamını söz konusu eder. Bu 

sayı toplam şiir sayısına oranla az görülse de, şairin 

en bilinen, sevilen, Orhan Veli deyince akla 

gelen şiirleri bunlardır. 

Oktay Rıfat ve Melih Cevdet’le birlikte Garip 

topluluğunun bir üyesi olan Orhan Veli, Türk şiirinde 

o zamana dek süregelen pek çok kaideyi 

yıkmış, edebiyata yeni bir soluk getirmiştir. Bu 

tavır onun konuları seçişi ve işleyişinde de görülür. 

Garip şiirinin son evrelerinde ayrı bir tema 

olarak karşımıza çıkan İstanbul’un ele alınışı, o 

zamana kadar yazılmış şiirlerdeki İstanbul’dan 

farklıdır. 

“1920’den 1950’lere kadar yazılan şiirlerde, 

İstanbul’a duyulan sevgi ve bağlılık; şehir yoluyla 

ulaşılan düşünce duyarlık ve inanç; şehrin farklı 

mekânlarının gönderdiği tarihsel ve kültürel hafıza; 

günlük yaşamalar içinde şehrin mekânlarına 

yüklenen anlam ve işlevler birbirinden oldukça 

farklıdır. Otuz yıllık kısa bir zaman dilimi göz 

önüne alınırsa, poetik, tematik ve ideolojik açılardan 

Türk şiirinin en çeşitli dönemi Cumhuriyet 

dönemidir. Doğal olarak bu çeşitlilik, mekân algısında 

sözü edilen farklılıkları beslemiştir. Örneğin, 

kimi şairler, İstanbul’u, medeniyetin eşyaya sinmiş 

hali olarak görürken; kimi şairler, aynı şehri, doğal 

ve sıradan yaşamakların mekânı olarak görürler. 

Şehri, insanda güzellik ve uyum düşüncesi uyandıran 

manzaralar olarak gösteren şairler olduğu gibi; 

yoksulların ve varlıklıların uyumsuzluk içinde yaşadıkları 

bir çatışma alanı olarak gören şairler de 

vardır.” [2] 

Bu noktada Orhan Veli’nin şiirlerinde İstanbul, 

doğal ve tarihi yönlerinden ziyade sosyal yapısı 

ile ele alınmış; İstanbul’da yaşanan günlük 

hayat içerisinde ‘küçük insan’ın geçim sıkıntısı 

anlatılmıştır. Artık İstanbul, mekân olarak metropol 

şehrin karmaşası içinde yalnız, küskün, 

melankolik adama ev sahipliği yapmaktadır. 

1914’ün İstanbul’unda, Beykoz’da doğan Orhan 

Veli’nin çocukluğu, Beykoz ve Beşiktaş’ta 

geçmiştir. Bir süre Ankara’da yaşayan, işi gereği 

Anadolu’nun bazı şehirlerinde dolaşan şair, hayatının 

son günlerini yine çok sevdiği İstanbul’da 

geçirmiş, son nefesini de burada vermiştir. Kardeşi 

Adnan Veli, onun İstanbul tutkusu hakkında 

şunları söyler: 

“Boğaziçi’ne hele Göksu deresine bayılırdı. Bu 

derenin denize karıştığı noktadaki kırmızı eve oldum 

olası hayrandı. Balık tutmak, kürek çekmek, 

yüzmek en hoşlandığı şeylerdi… Yürümekten hiç 

bıkmazdı. Bazen Beyoğlu’ndan Sarıyer’e kadar yürüyerek 

ıslık çalarak gittiği olurdu.” [3] 

Buradan da anlaşılacağı üzere Orhan Veli’nin 

hayatında ve şiirlerinde deniz ve su önemli bir 

yer tutar. Bu deniz manzarasının içinde martı 

da vardır. Hicret şiirinde pencereden bakan şair 

denizi ve limanı görür. Bu muhteşem manzara 

karşısında büyülenen şair için böyle bir şehri bı- 

2. Mehmet Narlı, “Üç İstanbul: Yahya Kemal, Orhan 

Veli ve İlhan Berk’in Şiirlerinde İstanbul”, Balıkesir Ü., 

SBE Der., C.11, S.20, Aralık 2008, s.158 

3. Adnan Veli Kanık, Orhan Veli İçin, İstanbul, 1957, 

s.14-15 

79 


2013

akıp başka şehre gitmek ahmaklıktır. Ayrıca deniz 

manzarasını tamamlayan liman da önemli bir 

unsurdur. Limanla birlikte direkler aklına gelir. 

Orhan Veli’nin en bilinen şiirlerinden biri 

olan ve şarkı olarak bestelenen Dedikodu adlı şiirinde 

kimi İstanbul semtlerinden bahseder: 

Kim görmüş ama kim 

Eleniyi öptüğümü 

Yüksekkaldırımda güpegündüz 

Melahati almışım da sonra 

Alemdar›a gitmişim öyle mi 

..... 

Güya bir de galataya dayanmıştık 

Kafaları çekip çekip 

Orada alıyormuşuz soluğu... (s.44) [4] 

Bayram şiirinde Harbiye, Gemiler şiirinde Kız 

Kulesi, Efkârlanırım şiirinde Üsküdar ve Beyoğlu 

gibi semtler, kahveleri, vapurları, iskeleleri ve 

insanlarıyla söz konusu edilir. Garip şiirine kadar 

söz konusu edilmeyen her türlü eğlence ve safahat 

âleminin merkezi Beyoğlu semti, ilk kez Orhan 

Veli’nin şiirlerinde karşımıza çıkar. Vesikalı 

bir yâri olan, her türlü cinsel arzularını rahatlıkla 

şiirlerinde dile getirebilen bir şair için, bu durum 

şaşırtıcı olmasa gerektir. İstanbul’un önemli simgesel 

alanlarından biri olan Galata Köprüsü müstakil 

olarak bir şiire konu olmuştur. Galata Köprüsü 

adlı şiirde köprünün üstünde durup keyifle 

gelip geçeni seyreden şair, görüş alanına giren 

kürek çeken, olta atıp balık avlayan geçim derdindeki 

insanlara seslenir. (s.118) Yaşamak adlı 

şiirinde fırsat bulup yarım gün dahi olsa Çamlıca 

tepesine çıkıp boğazın güzelliği içinde kaotik hayattan 

soyutlanıp, o mavilik içinde kaybolup her 

şeyi unutabilmek ister. Yol Türküleri adlı şiirde 

Hereke’den yola çıkan şair İzmir, Düzce istikametinde 

yol alırken Düzce’de bir otel odasında 

kederli bir halet-i ruhiye içerisinde İstanbul’u 

düşler: 

Galata köprüsü açılmak üzeredir 

Kül rengi sulara 

4. İncelemedeki şiir alıntıları şu eserden yapılmıştır: 

Orhan Veli Kanık, Bütün Şiirleri, Yapı Kredi Yayınları, 

İstanbul, 2012. 

Kirli bir gün ışığı dökülecektir 

.... 

Limanda sıra bekleyen gemilerin arasında 

İnsanlar hayat mücadelesinde 

Adamlar kadınlar çocuklar... (s.86) 

Yol boyunca İstanbul hasretiyle yanan şair 

sürekli gezip dolaştığı, sevdiği yerlerin hayalini 

kurar: 

Hele şu haliç vapuru 

İskeleye yanaşsın 

Yolcular çıksın hele 

En güzel saati şimdi Eyüp›ün (s.88) 

İstanbul Türküsü şiirinde İstanbul ana tema 

olarak yer alır. Bu koca şehir içinde Boğaziçi’nde 

fakir bir Orhan Veli tarifi na-mümkün kederlere 

gark olmuştur. 

Urumelihisarı’na oturmuşum; 

Oturmuş da bir türkü tutturmuşum: 

“Istanbul’un mermer taşları 

Başıma da konuyor, konuyor aman, martı kuşları; 

…. 

“İstanbul’un orta yeri sinema 

Garipliğim, mahzunluğum, duyurmayın anama; 

El konuşur sevişirmiş bana ne.... (s.74) 

Rumelihisarı’nda denize karşı oturup “aman 

aman”larla türküler söyleyen şair, mustarip halini 

dile getirdikten sonra şiirin ilk bendinde söylediği 

İstanbul’da Boğaziçi’nde Veli’nin oğlu fakir 

bir Orhan Veli olduğunu dile getirdiği dizeleri 

ile bitirir. Bu bize Rumelihisarı’ndan söylenen 

sözlerin adeta bir yankı gibi Anadoluhisarı’ndan 

geri döndüğü izlenimi uyandırır. Şair kendi 

çaresizliğini mekânla türkü arasında bir ayniyet 

kurmaya çalışarak verir. 

İstanbulu Dinliyorum şiiri Orhan Veli deyince 

belki de ilk akla gelen, onu İstanbul şairi yapan 

eseridir. Hafif rüzgâr esintisi altında İstanbul’u 

dinleyen, gözleyen, hisseden şair bu sinestetik 

yapıyla bize İstanbul’un günlük bir panoramasını 

sunar. “Şair, İstanbul’un değişik yönlerini birlikte 

80 


2013

ele aldığı bu şiirinde, sucularıyla, Kapalı Çarsısıyla, 

Mahmut Paşasıyla, kaldırımda yürüyen yosmaları 

ve onlara laf atan bıçkınlarıyla İstanbul’u geniş 

bir perspektif ve dinamik bir figüratif yapı içinde 

sunar” [5] 

Orhan Veli’nin sürrealist anlayışla kaleme aldığı 

adeta küçük bir çocuğun ağzıyla yazdığı Kapalı 

Çarşı şiirinde; Kapalı Çarşı’nın panoramik 

olarak yer alırken esasında bir simge olarak kullanılmıştır. 

Mehmet Narlı’ya göre “Kapalı Çarşı 

geçmişten güne uzanan ruhun; eski ile yeni arasında 

adı konulamayan özlemlerin; fizik ve metafizik 

çağrışımların; ritimli ve karmaşık iç dünyaların 

simgesel mekânı olarak, birçok şair tarafından dile 

dökülmüştür”. [6] Şair burada, İstanbul’un kültürel 

ve sosyal zenginliğini vurgulamak maksadıyla 

Kapalı Çarşı’yı simgeleştirmiştir. Onun nezdinde 

Kapalı Çarşı, eski sandık odalarında saklanan 

eski eşyalar gibi eski hatıraların da yer aldığı kapalı 

bir kutudur. 

Beyaz Maşlahlı Hanım şiirinde bir eski 

İstanbul güzelinden bahseder. Bu hanımefendi 

bir cuma günü Kalender’den sandala binmiş, bir 

elinde şemsiyesi ötekinde yelpazesi ile Göksu’ya 

mesireye gider. (s.231) 

İstanbul İçin şiiri isim olarak İstanbul adını 

taşımakla beraber mekânsal olarak hiçbir ibare 

bulunmamaktadır. 

Türk şiirinde devrinde sokaktaki adamın dili 

ve yaşamını şiire taşıyarak yeniliğini ortaya koyan 

Orhan Veli Kanık, doğduğu ve hayran olduğu 

İstanbul’u şiirlerinde sıkça kullanmıştır. Zaman 

zaman şiirin ana konusu olan İstanbul ve semtleri, 

zaman zaman -doğrudan doğruya söz konusu 

edilmese bile- küçük adamın yaşadığı mekân olarak 

arka planda varlığını hissettirmiştir. Orhan 

Veli’ye kadar yazılan İstanbul şiirleri işleyiş bakımından 

onda bir kırılma yaşar. Orhan Veli’nin 

İstanbul’u her türlü sevinci de kederi de içinde 

barındıran günlük hayat telaşının mekânıdır. Bununla 

birlikte onun müthiş bir ritmi ve güzelliği 

vardır. Nitekim “Bir Şehri Bırakmak” şiirinde 

5. Hakan Sazyek, Cumhuriyet Dönemi Türk 

Şiirinde Garip Hareketi, Akçağ Yayınları, Ankara, 

1999,s. 161 

6. Mehmet Narlı, a.g.e., s.167 

yaşadığı ve gördüğü kendi İstanbul’unu anlatır. 

Onun sevdiği kadın, doğduğu köy, geçmişi, ölmüşleri 

hep bu şehirdedir. 

Sanat görüşü gereği toplumsal içerikli şiirlerden 

yana olan Orhan Veli, şiirleri aracılığıyla 

toplumun sorunlarına neşter vurup hiç çekinmeden 

eleştirilerini dile getirir. Cumhuriyet döneminde 

aldığı göçle toplumsal bir yapılanmanın 

ve dönüşümün sancısını çeken İstanbul´un sokaktaki 

yaşantısını şiirine taşır. Bu hayat içerisinde 

aşktan, eğlenceye, kederden hüzne kadar her 

şeyi bulmak mümkündür. Kısacası Orhan Veli 

İstanbul’u, Yahya Kemal’in aksine tarih, sanat ve 

kültür kenti olarak değil, cıvıl cıvıl insanlarıyla 

kalabalık, meyhaneleri, aşkları ve tüm yaşanmışlığıyla 

kutsallığını kaybetmiş bir şehir olarak 

anar. ■ 

Kaynakça 

Ercilasun, Bilge, Orhan Veli Kanık (Hayatı, Sanatı ve 

Eserlerinden Seçmeler), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 

Ankara, 1998 

Gümüş, Semih, Orhan Veli Kanık, KTB Yayınları, Ankara, 

2011 

Kaplan Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 

1, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2012 

Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 

2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2012 

Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri-2, Dergâh Yayınları, 

İstanbul, 2012 

Kanık, Adnan Veli, Orhan Veli İçin, İstanbul, 1957 

Kanık, Orhan Veli, Bütün Şiirleri, Yapı Kredi Yayınları, 

İstanbul, 2012 

Narlı, Mehmet, “Üç İstanbul: Yahya Kemal, Orhan Veli 

ve İlhan Berk’in Şiirlerinde İstanbul”, Balıkesir Ü., SBE 

Der., C.11, S.20, Aralık 2008, s.157-171. 

Sazyek, Hakan, Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde 

Garip Hareketi, Akçağ Yayınları, Ankara, 1999 

Tuncer, Hüseyin, Garipçiler I. Yeniciler, Akademi Kitabevi, 

İzmir, 1997 

Yetiş, Kâzım, Türk Edebiyatında İstanbul’un Fethi ve 

Fatih, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2005 

81 


2013

BEN ÖYLE GÜZELİM 

azm ü cezm ü kasd ile.. 

kırk harami kırıklığında 

üzerime toz konduruldu 

belirmiş sızılı sazlı sözlü hâin 

recm imiş rejme rujunu unutturan 

kırktan eksilen otuzdokuzunda 

pat. pat. pat. kuş vuruşu. 

ağaçtan silkelenen 

politikmişim güya sevmelerimde 

tutar varsa tutumlu olsan 

ne yazar yazgı sorunumu 

İSMAİL KEMAL DURHAN 

82 


2013

İMDAT AVŞAR 

ile hikâyeciliği üzerine 

Benim ilk hikâye kitabımı eleştiren değerli ilim 

adamları ve sanatçılar bir tip hikâyecisi olarak 

gördü. Bir tip hikâyecisi olarak ortaya çıktığımı 

ve Anadolu insanını tipler şeklinde anlattığımı 

ve bu tipler etrafında gerçekleşen olayları 

canlı yaşayarak anlattığımı söylediler. 

ÖMER KÜÇÜKMEHMETOĞLU 

İmdat Avşar 

1967 yılında Kırşehir-Kaman’da doğdu. 

İlk ve ortaöğrenimini Kaman’da 

tamamladı. 1989 yılında Kırşehir 

Eğitim Yüksekokulunu bitirdikten sonra, 

öğretmenliğe başladı. 1993-1997 

yılları arasında İnönü Üniversitesi 

Eğitim Fakültesi Eğitim Yöneticiliği 

ve Denetçiliği Anabilim Dalından 

mezun oldu. 2007 yılından bu yana 

yazdığı şiir ve hikâyeler ile tanındı. 

Avrasya Yazarlar Birliği ve Dünya 

Genç Türk Yazarlar Birliği üyesi olan 

Avşar, Türk dünyasının ortak edebiyat 

dergisi Kardeş Kalemler’in yazı 

kurulundadır. 

2009 yılında, Kültür Bakanlığı ve 

Yozgat Valiliğince düzenlenen Abbas 

Sayar Hikâye Yarışmasında, Şehnaz 

Hanım Koleji adlı hikâyesi ile birincilik 

ödülünü alan İmdat Avşar, 2012 

yılında ise Türkiye İlim ve Edebiyat 

Eseri Sahipleri Meslek Birliği 

tarafından Soğuk Rüya eseriyle yılın 

hikâyecisi seçildi. 

Edebiyatımızda Anadolu’nun, bozkırın yazarı olarak tanınıyorsunuz. 

Biraz yetiştiğiniz muhiti anlatır mısınız Tasvirlerinizde 

Anadolu insanının bakış açısı var. Tasvirlerinizi, 

hayal dünyasını şekillendiren maziniz hakkında neler söyleyebilirsiniz 

Ben bozkırda doğdum, bozkırda büyüdüm. Bozkırın yaşantısı 

çok zengin çok renklidir aslında. Bozkır adı hiç kimseyi 

yanıltmasın. Bozkır kuru çorak yer gibi algılanıyor; ama 

bitki örtüsü açısından en zengin iklim türü bozkırdır. Küçük 

yaşlardan itibaren olaylara ve çevreye karşı aşırı bir dikkatim 

vardı. Belki de bu yaratılıştan gelen bir özellikti; bilemiyorum. 

Fakat yaptığım her işte gözlediğim her olayda farklı bir 

yan bulurdum. Öte yandan sözlü kültürle beslenme açısından 

da son derece şanslıydım. Ebem, annem, babam, daha 

doğrusu yaşadığım köyde, bulunduğum muhitte son derece 

zengin bir sözlü kültürü de yaşanmaktaydı. Babamdan Köroğlu 

destanını, Dede Korkut hikâyelerini dinledim. Bunun 

yanında masallar anlatırdı. Orijinal masallar da anlatırdı. Bu 

masalların bir kısmını ben derledim, bir kısmı hafızamda 

duruyor; ilk fırsatta bunları da mutlaka yazacağım. Sonradan 

kaynaklara baktım, varyantlarını veya aynılarını bula- 

83 


2013

madım. Şimdi bütün bunlar birleşince zengin 

bir çocukluk yaşantısı oldu benim hayatımda. 

Tabiatla iç içe, sözlü kültürü büyüklerimden 

dinleyerek yoğruldum. Zengin bir çocukluk 

atmosferi yaşadım. Mesela Aytmatov’da da 

çok zengin bir çocukluk yaşantısı var; kaldı ki 

eserlerinin büyük bir bölümü ya bir çocuğun 

gözünden anlatılıyor ya da kahraman bir çocuk. 

Sultanmurat’ta, Cemile’de o çocukluk yaşantısının 

izlerini bulmak mümkün. Dolayısıyla 

çocukluğun zengin bir yaşantıyla geçmesi daha 

sonraki hikâyelere de kaynaklık eden unsurlardan 

biridir. 

Bir yazar mı olacaktım, bunları yazacak mıydım, 

bunlar sadece hafızamda yaşayacak mıydı, 

bütün bunları çocuk yaşta bilmiyordum. Bir 

şeyleri daha güzel anlatma, daha farklı anlatma 

daha farklı ifade etme gibi özellikler vardı, çocukluğumdan 

hatırlıyorum. Ve şunu da eklemek 

gerekir: Ben aklımın ilk yettiğinde ağlarken tanıdım 

annemi. Annem çok güzel bir ezgiyle ağıtlar 

söylerdi. Annemin görüntüsü hafızamda 37-38 

yıl önce; şimdi 43 yaşındayım. Yani aklımın ilk 

yetmeye başladığında annemin siması geliyor 

aklıma, kilim dokurken günlük işleri yaparken 

sızlanıp ağıtlar söylerdi. Kafiyeli, vezinli sözler 

söylerdi. Dolayısıyla oradan da bir kulak dolgunluğu 

var. Babamın babaannesine Âşık Karı 

derler, bir kadınmış. Ben onu tanımadım. Çok 

güçlü şiirler söylemiş bir kadın. Günümüzde de 

var onun şiirleri. Ailede, gelenekte böyle şeyler 

vardı. İlkokul üçüncü sınıfta okuyordum. İlginç 

bir anım var, onu anlatmak istiyorum. Bizim ev 

köy evlerinden biraz farklıydı; çünkü bizim evde 

radyo vardı. 1973 yılından bahsediyorum; pilli 

bir radyomuz vardı. Elektrik henüz yoktu köyde. 

Pilli radyo köyde birkaç evde vardı. 1974’te 

Kıbrıs çıkarmasında bütün kadınlar, ihtiyarlar 

bizim evin önüne toplanılır, radyo son ses açılırdı; 

haberleri dinleyip kadınlar ağlaşırdı. Kitaplarımız 

vardı. Babam ilkokul üçüncü sınıftan 

terk olmasına rağmen çok okuyan bir insandı. O 

yıllarda çok zor olmasına rağmen birçok gazete 

ve dergiyi toplamış, küçük bir köy kütüphanesi 

oluşturmuş, evinde bir odayı tashih etmişti. Biz 

de bu kitapların içerisinde büyüdük. 

İmdat Bey ilk hikâyenizi nasıl yazdınız 

Kalemi elinize almanızı anlatır mısınız İlk edebî 

müsveddeleriniz, ilk heyecan sizde nasıl başladı 

Öğretmen ilkokul üçüncü sınıfta bir ödev 

verdi, “Bir türkü yazıp gelin.” dedi. Bir türkünün 

sözlerini yazıp geleceğiz, ödevimiz bu. Eve 

geldim. Annemizden babamızdan derleyip geleceğiz. 

Annemin okuma yazması yok. Ağıtlar 

bilmesine rağmen ‘bir türkü söyle anne bunu 

yazayım’ dediğinizde bunu söyleyemez. Benim 

aklıma radyoda dinlediğim bir türküyü yazma 

fikri geldi. Radyoyu açtım. Bir müddet sonra 

bir türkü başladı. Hacı Taşan söylüyordu, Keskinli 

bir Abdal. Onun “Açtım perdeyi de turnayı 

gördüm.” diye bir uzun havası başladı. Ben 

hemen kalem defteri alıp bu türküyü yazmaya 

başladım. Türkünün hızına yetişemedim. İki 

dörtlük yazabildim ancak son dörtlüğü yazamadım. 

İçimde bir eksiklik duygusu başladı. Bunu 

nasıl yazacağım, nasıl yapacağım; hatırlayamıyorum 

da türküyü. Bu türkünün sözlerini kendim 

tamamlamaya başladım. Belki radyodan duyduğum 

sözlerin aralarını doldurarak bir dörtlük de 

ben ekledim. Ödevimi götürdüğümde öğretmen 

çok güldü. İlginçtir, ben hem hece ölçüsünü 

tutturmuşum hem de iyi bir kafiye düzeni vardı. 

Benim ilk şiirim odur. Ne yazdığımı da tam 

hatırlayamıyorum. Öğretmenin şu sözlerinden 

hatırlıyorum, sen burayı kendin yazmışın kerata 

dedi. Benim bu ilk şiir denememdi. Daha sonra 

ilkokul birinci sınıfta bir Türkçe öğretmenimiz 

vardı. Türkçe öğretmenimiz bir hikâye yazma 

ödevi verdi. Ben hikâyeyi yazdım. Köyde 

dinlediğim gözlemlediğim bir hikâyeydi bu. 

Şimdi ben o hikâyeyi yeniden yazmak istiyorum; 

ama şu anda o hikâyenin şartları oluşmuş değil. 

Benim babamın bir dayısı vardı. Ömrünün son 

yıllarından hatırlıyorum. Lakabı Kel Feyiz’di. 

Babam Kel Feyiz’le ilgili bir olay anlatmıştı. 

Kel Feyiz annesinin karnındayken ağlamış. O 

zamanlar doktor falan yok tabii. Korkuya kapılıyorlar. 

Dehşet bir şey, annesinin karnında 

ağlayan bir çocuk. Hemen hocaya götürüyorlar. 

Hoca kara kitabı açıp “Bu çocuk kız olursa kötü 

ahlaka sahip olur. Eğer erkek olursa hırsız, uğursuz, 

yolsuz, eşkıya biri olur.” der. Tabii Kel Feyiz 

doğuyor. O yıllarda Türkiye’nin sayılı hırsızlarından 

biri oluyor. Hatta 4-5 yaşlarındayken 

komşunun kümesine girip yumurta çalmış, ilk 

84 


2013

hırsızlığa öyle başlamış. Ben bu olayı anlattım. 

İlginç bir olaydan kesitti. Fakat nasıl anlatmışsam, 

olayların akışı, tasvirler, kulakları çınlasın 

Türkçe öğretmenimiz Sema Süsal hanımefendiyi 

bir daha hiç görmedim. O, hikâyemi değerlendirdi. 

Beni öğretmenler odasına götürdü. Diğer 

öğretmen arkadaşlarına anlattı. “İşte köyden 

gelen bir çocuk, müthiş bir hikâye yazmış.” diye 

diğer öğretmenlere okuttu. Bu da benim ilk 

hikâye denememdi. 

İlk hikâyeniz “Evin Yıkılsın Haci”. İlk olmasına 

rağmen usta bir yazarın kaleminden 

çıkmış gibi. Profesyonel olarak yazarlık hayatınıza 

başlamanızın serüveni hakkında neler 

söylemek istersiniz 

2006 yılının Mayıs ayında Iğdır’da görev yaparken 

“Birinci Ağrı Dağı Şiir Etkinlikleri”ni 

düzenledik. Millî Eğitim Müdürü beni çağırdı. 

“Bu işlerden sen anlarsın, ben bir şairi ısrarla istiyorum. 

Onu mutlaka buraya getirin.” dedi. O 

şair Ali Akbaş’tı. Ben Ali Akbaş’ı “Masal Çağı” 

kitabından tanırdım. Elazığ’da Hazar Şiir Akşamları 

düzenlenirdi her yıl. Ve bu şölen her 

sene kitaplaştırılırdı. Elazığ Güldestesi, Harput 

Şiir Akşamları Güldestesi adıyla kitaplaştırılırdı. 

Ali Akbaş’ın şiirlerini oradan da takip ederdim. 

Çok sevdiğim bir şairdi. Kardaş Edebiyatlar dergisinde 

de birkaç şiirini okudum. Masal Çağı 

ezberlediğim bir kitaptı. Daha sonra Kültür 

Bakanlığı yayınlarından çıkan 

“Kuş Sofrası”nı okudum. Ali 

Akbaş’ın telefonuna ulaştık, 

aradık. Geleceğini, memnun 

olduğunu, Iğdır’da İbrahim 

Bozyel adında biriyle tanıştığını 

ve İbrahim Bozyel’in memleketine 

gelmeyi çok istediğini 

söyledi. Nurullah Genç’le birlikte 

ikisi gelmişlerdi. Nurullah 

Genç’in meşguliyetleri çok 

olduğundan gece geldi, ertesi 

gün şiir şölenine katıldı ve 

Erzurum’a döndü. Ali Akbaş 

için beş günlük bir program 

yapmıştım. Nahçıvan’a, Kars’a, 

Doğu Beyazıt’a gideriz diye düşündüm. 

Tanışmamız şiir akşamları vasıtasıyla 

oldu. Tabii 4-5 gün birlikte vakit geçirince Ali 

Hocayla yakından tanışma imkânı buldum. 

Önce şiir üzerine konuştuk. Ona şiirlerimi 

gösterdim. Şiirlerimi beğendi, çok güzel olduğunu 

söyledi. “Biz 2007 Ocak ayında Kardeş 

Kalemler adıyla bir dergi çıkaracağız, şiirlerini 

gönder, yayımlayalım.” dedi. Ben Ali Akbaş’a 

hikâye yazma düşüncemin olduğunu da söyledim. 

Bana, “Sende çok zengin bir birikim, halk 

kültürü var. Olayları çok seri ve çok güzel anlatıyorsun. 

Eğer bunları hikâye yaparsan çok güzel 

olur.” dedi. Hatta ilk hikâyem olan “Evin Yıkılsın 

Haci”yi kısaca anlattım. Çok beğenmişti ve 

mutlaka yazmam gerektiğini söylemişti. Kardeş 

Kalemler’in ilk sayısında bir şiirim yayımlandı. 

Ardından diğer takip eden sayılarda başka şiirlerim 

yayımlandı. Ardından hikâye yazmayı 

denedim. Ali Akbaş’a nasıl yazacağımı sordum. 

“Anlattığın gibi yazarsan gayet güzel olur.” dedi. 

Ali Akbaş vasıtasıyla Kayseri’de yaşayan Emir 

Kalkan adlı bir hikâyeci var onunla tanıştım. 

Onun 4-5 tane hikâye kitabı vardı. Ben Emir 

Kalkan’a “Böyle böyle konular var, hikâyeyi 

nasıl yazıyorsunuz” diye sordum. O da benzeri 

şeyler söyledi. Bu hikâyeler anlatıldığı gibi 

yazılıyormuş diye düşündüm. 2007 yılının Eylül 

ayında ilk hikâyem olan “Evin Yıkılsın Haci”yi 

bilgisayarın başına oturup yazmaya başladım. 

Oradaki öz olayı o kadar çok anlatmıştım ki 

hikâye içimde hazırdı. Ve bilgisayara bir gece de 

85 


2013

Bazen küçük bir seste boyunlarını kaldırıp öyle bir süzüşleri 

vardı ki, o kuşlar sanki o yemyeşil ekinlerin içerisinde birer 

cennet kuşuydu benim için. Epey izledikten sonra onların 

havalanmalarını, uçmalarını seyretmek istedim. 

döktüm. Ertesi gün maille Ali Akbaş’a ve Emir 

Kalkan’a gönderdim. İkisi de çok olumlu şeyler 

söylediler. Ağabeyime gönderdim daha sonra. 

Bir ay sonra da Ekim sayısında benim “Evin Yıkılsın 

Haci” adlı ilk hikâyem Kardeş Kalemler’de 

yayımlandı. Hikâye yayımlandıktan sonra Ali 

Akbaş ve diğer okuyucular benim asıl tarzımın 

nesir olduğunu söylediler. Hikâye yazmam gerektiğinden 

bahsettiler ve bunun peşini bırakmamamı 

istediler. Ondan sonra “Hamdi Kirve” 

adlı ikinci hikâyemi yazdım. Ardından hikâyeler 

serisi devam etti. Zaman zaman şiire ara verdik. 

Eksik kalan bir yanımdı hikâye yazmak. Çok 

seri bir şekilde hikâyeler yazmaya başladım. Bu 

zamana kadar 45 tane hikâyeyi tamamladım. 15 

tane hikâyem Ötüken yayınlarından “Çiğdemleri 

Solan Bozkır” olarak çıktı. Bir kısmı Kardeş 

Kalemler dergisinde yayımlanıyor. Kısmet olursa 

ikinci üçüncü kitaplar gelecektir. 

İsterseniz biraz da hikâyelerinizdeki 

kahramanlardan bahsedelim. Bu 

kahramanlar son derece canlı ve hayatın 

içerisinden. Hamdi Kirve, Muhterem, Rahman 

Dayı, Türbenin Delisi bu kahramanlardan 

biraz bahseder misiniz Ve ayrıca tabii 

Abdal kahramanlara değinebilir misiniz 

Benim ilk hikâye kitabımı eleştiren değerli 

ilim adamları ve sanatçılar bir tip hikâyecisi 

olarak gördü. Bir tip hikâyecisi olarak ortaya 

çıktığımı ve Anadolu insanını tipler şeklinde 

anlattığımı ve bu tipler etrafında gerçekleşen 

olayları canlı yaşayarak anlattığımı söylediler. 

Kahramanlarım benim bizzat gördüğüm, şahit 

olduğum kahramanlardı. Bu kahramanlarla ya 

bir şeyler yaşamışım ya karşılaşmışımdır. Dolayısıyla 

onları bütün özellikleriyle hikâyelerimde 

yansıtmaya çalıştım. Bir de öğretmenlik yaşantımdan 

gördüğüm bizzat yaşadığım tipler var. 

Rahman Dayı, Hamdi Kirve, Şeyhin Çavuşu 

gibi tipler Anadolu’nun değişik yerlerinde öğretmenken 

karşılaştığım tipler. Bunun yanında 

çocukluğumdan kalan birtakım tipler var. Mesela 

“Bizim Evin Kıblesi”nde anlattığım Vahide 

Nine, ilginç bir kadın tipidir. Eşyayı, dünyayı 

tek bir referansa göre algılayan çilekeş Anadolu 

kadınıdır. Yine benim hikâyemde çocuklar 

vardır, ki bunlar öğretmenlik yaptığım yıllarda 

benim öğrencilerim olmuş çocuklardır. Bu 

tipleri anlattım hikâyelerimde. Ağırlıklı olarak 

benim ilk kitabımda Abdal tipleri ortaya çıktı. 

Bu zamana kadar Abdallar hakkında tarihî, 

sosyolojik birtakım araştırmalar yapılmasına 

rağmen sanırım edebiyata bu kadar canlı ve 

belirgin girmeleri benim kitabımla oldu. İlk kitabımda 

altı tane abdal hikâyesi var. Bu Abdal 

hikâyelerinde onların yaşayışlarını, kültürlerini, 

hayata tutunuşlarını anlatmaya çalıştım. Dolayısıyla 

o hikâyelerde Abdalların günlük yaşantısından 

değişen ve gelişen teknolojik şartlar ve toplumsal 

yapılara nasıl uyum sağladıklarını veya 

sağlayabileceklerini göstermeye çalıştım. Tabii 

Abdalları konu edinişimin temel nedenlerinden 

biri de onların hem gariban, rint, alçak gönüllü 

olmaları; hem de Abdallarla birlikte yüzyıllarca 

birikip gelen ve teknolojik şartlarla yok olmaya 

yüz tutan o müzik geleneğini; millî çalgılarımızı, 

sazı, kemanı; bizi her dinlediğimizde hüzünlere 

götüren türküleri, bozlakları; davulu zurnayı, 

düğünü halayı kaybolmaya yüz tutan değerleri 

işlemleri idi. “Abdal Kocası” adlı hikâyemde büyük 

bir saz ustasının, büyük bir türkü ustasının 

nasıl türküleriyle birlikte yok olduğunu; yine 

“Evin Yıkılsın Haci”de popüler kültürel değerlerin 

onların yaşayışına nasıl etkilediğini, kültürel 

değer olan futbolun Abdalların yaşantısında 

nasıl bir değişmeye neden olduğunu göstermeye 

çalıştım. Abdal Âdem orada bütün ümidini Galatasaraylı 

Haci’nin gol atmasına bağlıyor; çünkü 

ekmeğini oradan kazanmaya başlamış; dü- 

86 


2013

ğünler yok. Dolayısıyla Galatasaraylı Haci’nin 

direkten dönen topunun Abdal Âdem’in ekmeğine 

nasıl mani olduğunu özetledim. Yani direkten 

dönen bir top sosyolojik olarak toplumda 

bir ferdin ekmeğine bağlı olabiliyor. Yine “Bahri 

Usta” hikâyesinde baba- oğul iki saz ustasının 

yaşantısı… Orada da değişen kültürel değerler; 

yeni kuşağın arabesk müziğe takılması; Abdalların 

tamamen yabancı olduğu Arabesk şarkıcılardan 

türküler istemesi; bu istekleri karşılayamayan 

Abdalların yaşadıkları güçlükler anlatılmaya 

çalışılmıştır. Özetlemek gerekirse Abdallar, ihtiyarlar, 

kadınlar benim tiplerim bunlar. 

Hikâyelerinizdeki kahramanlar sadece 

insanlar değil; aynı zamanda hayvanlar da 

var. Şimdi doğadan bahsettiniz. Bir kartal 

hikâyeniz var, “Şah Kartal”. Yayımlanmamış 

bize gönderdiğiniz “Analık Hindi” hikâyeniz 

var. Hayvan kahramanları da eserlerinizde 

işliyorsunuz, biraz bunlardan bahseder misiniz 

Turnalara ilişkin hatıraları duyuyorduk çocukken. 

Turnanın nasıl bir kuş olduğunu merak 

ediyordum. Zaman zamanda kitaplardan görüyordum. 

Iğdır’a gidince “Türkiye’nin Kuşları” 

adlı bir kitap aldım. Türkiye’nin kuşlarını tanımaya 

çalışıyordum. Iğdır’da hâlâ bozulmamış 

bir tabiat bölgesi vardı. Iğdır ile Aralık ilçesi arasında 

yarı bataklık, kamışlı; Kayseri’deki Sultan 

Sazlığı’na benzer; doğal bir alan. Ağrı Dağı’nın 

hemen dibinde. O köylere teftişe gittiğimde çok 

farklı, çok renkli kuşlar görüyordum. O kuşların 

ne olduğunu öğrenmek için de artık elimde 

“Türkiye’nin Kuşları” kitabıyla geziyordum. 

Bir kuş görsem hemen açıp kitaptan o kuşun 

hangi kuş olduğunu bulmaya çalışıyordum. O 

kitap içerisinde farklı tür turnalara çok baktım. 

Bir gün dört arkadaş arabayla teftişe gidiyorduk. 

Yemyeşil ekinlerin içerisinde yaklaşık 70-80 tane 

turna gördüm. Hafiften bir yağmur yağmıştı. 

Arkadaşa hemen durmasını söyledim. Üzerimde 

takım elbise, kravat, iskarpin var. Arkadaşlara, 

“Siz beni burada bırakın, köye gidip gelin. Dönüşte 

beni buradan alırsınız.” dedim. Arkadaşlar 

anlayışla karşıladılar. Hatta “Ne yapacaksın 

falan” gibilerinden kelamlar ettiler. İlerideki 

kuşların yanına yaklaşmaya, onlara bakmaya çalışacağım 

söyledim. Güldüler. Sazlığın içerisine 

girdim. Kuşları ürkütmemek için sağa sola eğilerek 

yavaş yavaş ilerledim. Çamur oldu üstüm 

başım; ama aldırmadan devam ettim. Turnalara 

15-20 metre kadar yaklaştım. O anı görmek lazım; 

sözle anlatılmaz. Turna o kadar asil, o kadar 

güzel bir kuş ki yani nasıl anlatmalı Çok harika 

bir boynu var, boynunun altında turna telleri... 

Gözlerinde kızıl sürmeler. Yeşil ekinler içinde 

parlayan pırıl pırıl bir gümüş gibiydi turnalar. 

Bazen küçük bir seste boyunlarını kaldırıp öyle 

bir süzüşleri vardı ki, o kuşlar sanki o yemyeşil 

ekinlerin içerisinde birer cennet kuşuydu 

benim için. Epey izledikten sonra onların 

havalanmalarını, uçmalarını seyretmek istedim. 

Sindiğim, pustuğum yerden ortaya çıktım. 

Ben ortaya çıkınca kuşlar birdenbire uçmaya 

çalıştılar. Turna iri bir kuş olduğu için uçması, 

yerden birden bire havalanması zor oluyor; o 

yüzden dönerek havalanıyorlar, hava akımını 

sağlayabilmek için birbirlerine yardım ediyorlar. 

Hepsi birbirinin ardına düşüyor ve helezon gibi 

yukarıya doğru çıkıyor. O anda koşsam turnalardan 

bir ikisini yakalayabilirdim. Döne döne 

yayları çizmeye havalanmaya başladılar; ama o 

anda turnaların bir tanesinin ayağının hafiften 

sallandığını gördüm. Ya bir avcı kurşunu değmişti 

ya da başka bir şekilde sakatlanmıştı. Ve 

o uçmaya çalışıyor fakat daha çok zorlanıyordu. 

Diğerleri epeyce yükselmişti. O, en arkada 

kalmıştı. Sürü birdenbire yaralı turnayı havalandırmak 

için aşağıya doğru bir hareket çizdi, 

o yaralı turnanın etrafında dönmeye başladı ve 

yaralı turna yukarıya doğru çıktı. Uçup gittiler. 

Tabiat olaylarının da üstüne gidiyorum. Şunu 

da söyleyeyim, ben genç yaşlarımdan itibaren 

1990’lı yıllarda avcıydım. İlginç de bir avcılığım 

vardır benim. Bazen kuşlar önümden geçer ateş 

etmeye kıyamam. Daha çok onları gözlemeye, 

onları izlemeye çalışan bir avcıydım. Bu nedenle 

de tabiatı çok yakın gözlemleme imkânım oldu. 

Mesela “Şah Kartal” hikâyesinde bunu anlatmıştım. 

Şah Kartal’la bir avcının karşılaşmasıydı bu. 

Çok güzel, yeni hikâyelerinizi merakla 

bekliyor, Bizim Külliye ve okuyucularımız 

adına teşekkür ediyorum.■ 

87 


2013

Küheylan at 

BERİK ŞAHANOV(Kazakistan) 

çev. İMDAT AVŞAR 

Talih bir insanın yüzüne bir kez güldü mü; bir ömür boyunca da güler, bu tecrübeyle sabittir 

ve her zaman da böyle olmuştur. Tаurbаy da talihi yüzüne gülen, şanslı insanlardan 

biriydi. O, fırsat bulup çocukluğunu yaşamadan, daha at sırtına sağlamca oturmadan, 

herkesin saygı duyduğu ve herkesin “Tаukе” [1] diye çağırdığı bir adam olmuştu. Nedense, böylelerini 

Allah esirgiyor, özel bir merhamet gösteriyor. Evet, bazen yüce Allah birine o kadar merhamet 

ediyor ki, o merhameti bölebilsek, on tane bedbaht adama fazlasıyla yeter. Allah Taurbay’a aklı da 

yeteneği de bolca vermişti. Öyle güzel konuşurdu ki, belagatli konuşmakta üstüne yoktu. Taurbay 

aynı zamanda, sağlam yapılı, sert karakterli biriydi. Bu özelliklerinden dolayı da daha gençlik çağlarında, 

vali Bekbolıs’ın dikkatini çekmiş, Bekbolıs onu yanına almıştı. Ünü Kazakistan sınırlarını aşan 

ve idrak sahibi, mert, güvenilir biri olarak tanınan Bekbolıs’ın himayesinde olması, Taurbay’ı günlük 

geçim kaygılarından da azat etmişti. 

Taurbay’ın yeteneklerine ve iş bitirmekteki becerisine güvenen Bekbolıs, onu oba beyi ilan ederek, 

oba yönetimini ona emanet etmişti. Daha çok genç iken bahtı yüzüne gülen ve oba beyi olan 

Taurbay, o zamana kadar hiçbir başarısızlığa uğramamış, hiçbir engel görmemişti. Daha olgunlaşmadan 

ona verilen görevler ve tanınan yetkiler başını döndürmüş ya da damarlarında taşıdığı kana 

gizlenmiş gurur ve kibir sonradan uyanmıştı. Taurbay, neredeyse bu dünyanın gerçek sahibinin 

kendisi olduğunu sanmaya başlamıştı… Böylece Taurbay, hiç kimseye hesap vermemeyi, kendisini 

herkesten yüksek görmeyi alışkanlık haline getirdi. Artık insanlara zorbalık ediyor, haksızlık yapıyor, 

gizli kapaklı işler de çeviriyor ama vicdan azabı çekmiyordu. Gün geçtikçe daha çok zulmediyor, 

daha çok gaddarlaşıyordu. Bütün bunlara rağmen onun sürüleri de günbegün çoğalıyor, hayvanları 

hızla artıyordu… 

Elbette bazıları bu işin içinde bir iş olduğundan şüpheleniyorlardı ama Taurbay’ın çevirdiği gizli 

dolapların hepsini bilmelerine imkân yoktu. Taurbay, kendisinin dürüstlüğünden şüphe edenlerle 

konuşmuyor, selamı sabahı kesiyordu. 

1. Tauke: Taurbay Eke sözünün Kazak dilinde kısaltılmış halidir. Taurbay ağa anlamındadır. 

88 


2013

Böylece insanlar, onun yaptıklarını sineye çeker 

oldular: “Ne yapalım, bütün olan bitene rağmen 

Bekbolıs onun ardında duruyorsa, biz de sabırla 

dayanmalıyız,” diye düşünüyorlardı. Bekbolıs, yıllar 

geçtikçe yaşlanıyor, işlerden elini ayağını çekiyor ve 

yavaş yavaş bütün güç, Taurbay’ın eline geçiyordu. 

Bekbolıs, elbette Taurbay’ın gizli kapaklı işlerinden 

ve ardından nice dolaplar çevirdiğinden habersizdi. 

Taurbay ise yaptıklarından dolayı kimsenin hesap 

sormamasından ve yaptıklarının cezasız kalmasından 

cesaret alıyor; bu yüzden biraz daha azıyor, kuduruyor 

ve adeta insanlıktan çıkıyordu… 

Bu oba halkı, çok eskilerden beri uçsuz bucaksız 

bozkırda göçebe olarak yaşıyordu ve bu uçsuz 

bucaksız bozkırdaki geniş otlakların sahibiydi. Oba 

beylerinin ise birbirleriyle çekişmekten ve sahip oldukları 

zenginlikleri birbirlerinin gözüne sokmaktan 

başka bir marifetleri yoktu. Hiçbir iş yapmadan 

yiyip içiyorlar ve meclislerde, şenliklerde günü gün 

edip eğleniyorlardı. 

Taurbay bu kargaşadan büyük bir maharetle 

istifade ediyordu. Nerde gözünün tuttuğu bir küheylan 

at görse, eninde sonunda ona sahip oluyor, 

onun göz koyduğu at, er ya da geç, onun yılkısına 

katılıyordu. Sadece at mı Nerede bir güzel kız görse, 

hangi kıza gönlü düşse, eninde sonunda ona da 

sahip oluyordu. Elbette dünyada insan nefsine hükmeden 

şeyler pek çoktur. Nefsi öldürmek ve gözü 

gönlü tok tutmak her insanın karı değil. Gözler 

nekes, yürek açgözlüdür. Günahkâr insan doymak 

bilmiyor, dünyada ne kadar malı olsa da yine istiyor. 

Ancak en sonunda, açgözlüleri mahveden de tamah 

oluyor. 

O eyaletin uzak, ıssız, bir obasında Tаmаş, 

Cаgаş ve Аlmаs adında üç yetim kardeş yaşıyordu. 

Bunlar çok fakir değillerdi, kendi başlarının çaresine 

bakıyorlar, kimseye muhtaç olmadan, kimseye boyun 

eğmeden geçinip gidiyorlardı. Kendi sahip olduklarını 

gözbebekleri gibi koruyorlardı. Babalarından 

onlara, bir miktar hayvan miras olarak kalmıştı 

ve üç kardeş bu hayvanları idare ediyordu. Babalarından 

kalma küheylan atın üstüne titriyorlar, ona 

çok iyi bakıyorlardı. Bu küheylan atın şöhreti bütün 

vilayete yayılmıştı. At gerçekten de çok güzeldi 

ve bu atı görenler hemen: “Tamaş’ın küheylanı,” 

diyorlardı. En yaşlı aksakallar bile, bu civarda 

böyle güzel bir atı görmediklerini söylüyorlardı. 

Tabi ki bu şöhretli atın nerde olduğunu Tаurbаy 

da duymuştu. O atı görür görmez de gözü düşmüştü. 

Önceleri Tаurbаy, bu atı zahmetsizce elde 

edeceğinden hiç şüphe duymuyordu. Yetimlerden 

büyük olanın yanına gidip, ona arkadaşlığını teklif 

edecek, dostluğun hatırına da atı alıp gidecekti. 

Nasılsa Taurbay’ın kimseye borçlu kalmayacağını 

herkes biliyordu… 

Taurbay, üç kardeşten en büyük olanın yanına 

varıp da bu ricasının bildirdiğinde, beklemediği bir 

tepki ve itiraz ile karşılaştı: 

-Olmaz! Tаurbаy, Eğer siz bu atı buradan götürürseniz, 

benim yüreğimin ortasına bir bıçak 

saplamış olursunuz. Bu at benim canımdan daha 

kıymetlidir. Üstelik de bu atın sahibi sadece ben değilim, 

kardeşlerim de var. Ama bu at sadece benim 

olsaydı bile, asla size veremezdim, sizin bu ricanızı 

yerine getirmezdim. 

Tаurbаy bu tip itirazlara alışkın değildi. O, her 

zaman istediklerinin elde eden biriydi. Buna rağmen, 

sakin davrandı, işi tatlı dille halletme yoluna 

gitti, Tаmаş’ı güzel sözlerle ikna etmeye çalıştı. Ama 

tatlı dilin de işe yaramadığını, bu yiğidi yola getirmenin 

zor iş olduğunu fark etti. Geri çekilmesine ve 

bu attan vazgeçmesine ise gururu mani oluyordu. 

Taurbay ne kadar ısrar ediyorsa, Tamaş da o kadar 

direniyordu. 

Sonunda üç kardeşi de yanına çağıran Tаurbаy, 

onlara: Her biriniz, benim yılkımdan, istediğiniz 

atı seçin, alın. Ama seçip aldığınız üç atın yerine, 

Tаmаş’ın küheylanını bana verin, dedi. Lâkin üç 

kardeş de bu işe razı olmadılar. Tаurbаy sözün bittiğini 

anladı, öfkesini ve kinini içine atıp oradan 

uzaklaştı. Ama bu küheylan at, eşi bulunmaz cinstendi, 

onu unutmak, ondan vazgeçmek mümkün 

değildi. Küheylan at, görünüşü, boyu posu, yürüyüşü 

ve koşuşu ile emsalsiz bir dünya güzeliydi. 

Bozkırda yaşayanlar, Tаmаş’ın küheylanının 

zahiri görünüşüne, nadir güzelliğine göre değer veriyorlardı. 

Sahipleri, bu atı henüz büyük yarışlara 

sokmamışlar; meydana çıkarmamışlardı. Ama oba 

içinde düzenlenen yarışlarda, menzile her zaman 

birinci varıyordu. Bu atı görenin ruhu yerinden oynuyor, 

ona sahip olma arzusu ile yanıp tutuşuyordu. 

Tаurbay da öfkeden deliye dönmüştü, geceleri gözlerine 

uyku girmiyordu. Ben de bunun intikamını 

Tamaş’tan almazsam, bana da Taurbay demesinler, 

diye dişlerini sıkıyordu. Tаurbay, intikam almak 

için acele etmeye gerek yok, diye düşünmüştü. Ama 

fırsatını buldukça, Tamaş ve kardeşlerine zarar vermekten 

geri durmuyordu. Ortanca kardeş Cagaş nişanlı 

idi, nişan töreni daha yeni yapılmış, kızın başlığı 

verilmiş ve artık düğün günü de belli olmuştu. 

Altı ay sonra, Cagaş’ın düğünü olacaktı. 

Tаurbay sık sık Cаgаş’ın nişanlısının bulundu- 

89 


2013

ğu obaya gidip gelirdi. Önceleri o kız ile ilgilenmek, 

aklının ucundan bile geçmemişti. Ama bu kez, o 

obaya, sırf bu kızı görmek için gitti. Kızın adı Arkul 

idi. Arkul’un da obadaki diğer kızlardan pek bir farkı 

yoktu. Sade, güzel, temiz bir kızdı. Evde de onu 

çok seviyorlardı. Hatta kızı biraz el bebek gül bebek 

büyüttüklerinden, bir çocuk gibi nazlı, biraz da şımarıktı. 

Tаurbay misafir olduğu eve kötü niyetle; bir 

başkasının nişanlısını yoldan çıkarmak amacıyla gitmişti. 

Kızın güzel olduğunu görünce de biraz şaşırdı. 

Kızın siyah gözleri, mahmur bakışları, al yanağı ve 

her adımda servi gibi ırgalanan bedeni, Tаurbay’ın 

çok hoşuna gitti. Bir an, gerçek niyetini unutup bu 

kıza başka duygularla âşık olduğunu düşündü. Kıza 

baktıkça, sabır kâsesi dolup taşıyordu. 

Tаurbay uzun uğraşlardan sonra obada yaşayan 

kadınlardan birini ikna edip yoldan çıkardı. Kadın, 

kız ile gizlice konuşup onu Tаurbay ile görüştüreceğine 

dair söz verdi. 

Arkul tuzağa düştüğünü anlayınca, önce çok 

korktu. Ama sonra, maharetli bir yılanın bakışıyla 

efsunlanan ve donup kalan kuşlar gibi kanat çırpamaz 

hale geldi. Arkul, Tаurbay’ın tatlı dilinden etkilenmişti, 

Tаurbay ise kızın etkilendiğini hissedip 

baskı ve tazyikini artırmaya başladı. 

Tаurbay, kıza: Seni görür görmez, aklım başımdan 

uçtu. Mevkiimi, makamımı unuttum. 

İnsanların beni kınamasından da; akrabalarımın acı 

sözlerinden de korkmuyorum, dedi. 

Tаurbay, Arkul’un saf kalpli olduğuna ve kızın 

da onun duygularına karşılık vereceğinden emindi. 

Çünkü onun istediği anda başka bir güzel bulacağını 

herkes biliyordu. Ama ona sadece Arkul lazımdı, 

bu anda başka hiç kimseyi gözü görmüyordu. 

Arkul, Tаurbay’a cevap verdi: 

-Ama ben nişanlıyım. Sоnrа dedikodudan, olacak 

rezaletlerden başımı kurtaramam. 

Kendi emellerine kavuşmak için hiçbir şeyden 

çekinmeyen bir hırsı vardı Tаurbay’ın. Bu nedenle, 

kızın biraz yola geldiğini hissedince, seninle evleneceğim, 

diye yeminler etti ve: 

-Ben yarın sabah seni istemeye, elçiler gönderirim. 

Hiçbir şeyi esirgemem senden, malım mülküm, 

param pulum neyim varsa senin içindir. Baban 

ne isterse veririm. Ben, bu bozkırın ortasına, 

senin için bembeyaz bir çadır kurarım… 

Tаurbay, o gece, herkes yattıktan sоnrа Arkul’un 

çadırına yaklaşıp gizlice içeri geçti ve Arkul’a sahip 

oldu… 

İlk ihtirasın alevi çok çabuk söndü. Tаurbay 

ise ortalıktan kayboldu, bir daha Arkul’un obasında 

görünmedi. Tаurbay’ın Arkul ile arasının iyi olduğu 

dedikoduları ayyuka çıktı ve bu şayia hemen 

Cаgаş’ın kulağına da çalındı. Üç kardeş aralarında 

konuştular, Cagaş, Arkul’u istemediğini söyledi ve 

nişanı bozdular. Arkul babasının evinde kaldı. 

Tаurbay’ın sevincine diyecek yoktu. Ama 

Cаgаş’ın nişanlısının ırzına geçmek bile, onun 

içindeki intikam ateşini tam olarak söndüremedi. 

Tаurbay, yeni bir takım planlar kurmaya başladı. 

*** 

Tаurbay’ın davranışlarında garip değişiklikler 

görülmeye bаşlаdı. Önceleri mallarını, koyunlarını 

sаtmаk için Аk Mоlu’yа veya Kаrа Otkеl’e sadece 

güz mevsiminde; hayvаnlаrın en besili çağında 

götürürdü. Sonbahar, hayvan satmak için en uygun 

zamandı. Ama Tаurbay, son zamanlarda sık sık pazara 

gidiyordu. Güvendiği adamlarından ibaret küçük 

kervanlar diziyor; civardaki yakın ve uzak köylerin 

pаzаrlаrınа seferler düzenliyordu. Oba sakinleri, 

Tаurbay’ın ne yapmak istediğine bir türlü akıl 

erdiremiyorlardı. Bazıları, Tаurbay’ın hayvancılığın 

taşını atıp ticaretle meşgul olmak istediğini söylüyordu. 

Ama bütün bunlar, bir tahminden öteye geçmiyordu. 

Tаurbay’ın yapmak istediği şeylerden hiç 

kimsenin haberi yoktu. 

Taurbay ise kendi dizdiği kervanlar ile bozkırı 

baştanbaşa dolaşıyor; en uzak köylere hatta uzak 

kasaba ve şehirlere kadar gidiyordu. Son zamanlarda, 

Avul Ata’ya kadar gittiğini söylüyorlardı. Bunca 

uzak diyarları gezip dolaşan Taurbay, sonunda istediğini 

bulmuştu. Taşkent Pazarında gördüğü iri yarı 

bir Türkmen, anında onun dikkatini celp etti. Bu 

Türkmen’in karayağız teni, geniş omuzları, adaleli 

ve güçlü kolları Taurbay’ın çok hoşuna gitmişti. 

Ancak Taurbay’ı ilgilendiren, sadece Türkmen’in dış 

görünüşü değildi elbette… 

Taurbay, iri yarı Türkmen’e dönüp sordu: 

Hey, yiğit, ne satıyorsun Pazara ne getirdin 

Taurbay’ın gözlerindeki vahşi parıltılar, 

Türkmen’in hiç hoşuna gitmedi, aniden sertçe 

cevap verdi: 

- Ne getirdiğim seni ilgilendirmez, dedi, Ne bakıyorsun 

Sana borcum mu var 

Taurbay, Türkmen’in bu kaba davranışını 

pek umursamadı; Çünkü onun bütün dikkati, 

Türkmen’in satmak için pazara getirdiği atta idi. 

Taurbay, gözlerine inanamıyordu, sanki bir mucize 

gerçekleşmişti. Türkmen’in satmak için getirdiği 

küheylan at, öyle bil Tamaş’ın küheylanı atı ile 

ikiz kardeşti. Bu atın donu, duruşu, yürüyüşü, 

90 


2013

görünüşü, yelesi, Tamaş’ın küheylan atı ile tıpa tıp 

aynıydı… 

Taurbay: 

-Bu at kaç yaşında, diye sordu. 

Türkmen, gönülsüzce, diliyle dişinin arasında 

birkaç kelam edip atın yaşını söyledi. Tamaş, gülümsedi. 

Bu at ile Tamaş’ın küheylanı, demek ki 

aynı yaşta, diye geçirdi içinden. 

Taurbay, uzun zamandır, dolaştığı bütün pazarlarda 

işte böyle bir at arayıp durmuştu. İşte, aradığı 

at karşısındaydı, onu bulmuştu ve sahibi ne kadar 

isterse istesin, ödemeye hazırdı. Fakat Taurbay, 

böylesine güzel bir atı, bu iri yarı Türkmen’in niçin 

satmak istediğine de bir türlü akıl erdiremiyordu. 

Sahibinin bu atı niçin satmak istediğini öğrenmek 

için sordu: 

- Çok güzel bir atın var, bunu niçin 

satıyorsun 

Türkmen, onunla konuşmayı istemiyordu, biraz 

kızgın bir halde cevap verdi: 

-Yiğit! Buraya bak! Bu atı almak istiyorsan al! 

Almayacaksan, boş boş konuşup da başımı ağrıtma! 

Anlaşılan, Türkmen atı satmak istemiyordu, ya 

da gönülsüz satıcıydı. Taurbay’ın sorusuna etraflıca 

cevap vermedi. 

Taurbay; Ya bu at ile ilgili uğursuz bir hadise 

oldu ya da bu adama da çok acele para lazım, ya da 

atı çalmıştır, bu nedenle elinde tutmaya korkuyor, 

satıp kurtulmak istiyor, diye düşündü. Sonra yeniden 

Türkmen’e döndü ve sordu: 

-Evet, yiğit, bu atı kaça satıyorsun 

-… 

Sıkı bir pazarlık başladı ama Türkmen, dediği fiyattan 

bir kuruş aşağı inmedi. Taurbay onun istediği 

parayı ödeyip atı satın aldı. Taurbay bu ata binip 

kendi hayvanlarının yanına vardığında, arkadaşlarının 

ağzı açık kaldı; hayretle sordular: 

-Bunu nerden aldın Sanki Tamaş’ın küheylan 

atının ikiz kardeşi, tıpkı Tamaş’ın atı, ne çok benziyor! 

Tаurbаy’ın çok güzel bir at aldığı haberi, bütün 

obaya yayıldı. Herkes, bu atın Tamaş’ın küheylanına 

benzediğinden bahsediyordu. Tаurbаy ise аtının 

üstüne titriyor; onu özenle besliyor; sadece düğünlerde 

ve bayramlarda biniyordu… 

Bozkıra kış gelmişti, şubat ayının ortalarıydı. 

Tаurbаy erkenden yаtаğа girse de, sağa sola dönüp 

durdu, uyuyamadı. İçinde bir huzursuzluk vardı, 

gözünü uyku tutmadığından, nihayet karısını uyandırdı: 

-Kalk, kalk! Acıktım, akşamki yemeği ısıt, biraz 

yiyeyim… 

Kadın yataktan kalkıp şalını omuzlarına örttü. 

-Bir yere mi gideceksin 

-Evet, çabuk ol, yemeği ısıt. 

-Taurbay, böyle birdenbire aklına ne düştü 

Gеcenin kаrаnlığındа nereye gideceksin 

-Çok konuşma! Nereye gideceğim seni ilgilendirmez, 

dedi Taurbay ve karısını azarladı: Sen her 

şeye burnunu sоkmа, git yemeği ısıt! 

Kadın, bir süre yemeği ısıtmakla meşgul oldu 

ama merakını da yenemedi, nihayet kendini tutamayıp 

sordu: 

- Uzağa mı gideceksin 

Taurbay sakince cevap verdi: 

-Hayır, hiçbir yere gitmiyorum, buradayım, 

obada biriyle görüşüp geri geleceğim. 

Taurbay, yemeğini yedikten sonra atına atlayıp 

obadan çıktı ve atını komşu obaya doğru hızla sürdü. 

Taurbay, Tamaş’ın kendi atı için obanın biraz 

ilerisine bir tavla yaptığını biliyordu. Tavlanın yerini 

de öğrendiği için obanın içine girmedi, kenardan 

dolaşıp küheylanın olduğu tavlaya yanaştı. 

Tavlanın yakınlarındaki köpekler, Taurbay’ı fark 

edince hep bir ağızdan havlamaya başladılar. Ama 

Taurbay temkinliydi, yanında getirdiği et parçalarını 

köpeklere doğru fırlattı, köpekler seslerini keserek 

gece vakti ayaklarına gelen kısmetlerini yemeye koyuldular… 

Tаurbay atından inip tavlaya yaklaştı, tavlanın 

kapısı ipi ile bağlanmıştı. İpi çözüp içeri geçti, 

küheylanın olduğu yere yaklaştı. Atın ayaklarında 

demir bukağı vardı. Tаurbay yanında getirdiği aletleri 

işe koşup atın аyаklаrını bukağıdan kurtardı. 

Bukağının zinciri şakırdayarak yere düştü. Aceleyle 

Tamaş’ın atını tavladan dışarı çıkaran Tаurbay, kendi 

atını da tavlaya sürüp ayaklarını bukağıya geçirerek 

bağladı ve Tаmаş’ın küheylanına atladı. Atın 

üzerindeyken tavlanın damına yaklaştı ve kibriti 

çalıp kamışları tutuşturdu. Kuru kamışlar o anda 

alevlendi, Tаurbay ise küheylanı mahmuzlayıp tepelerin 

arkasına doğru, dörtnala uzaklaştı… 

Taurbay, tepeliklerden hayli uzaklaşmıştı ki, 

аrkаsından gelen tüyler ürpertici bir kişneme sesi 

duydu. Bu kişneme, Taurbay’ın bir Türkmen’den aldığı 

аtının ölüm öncesinde son kişnemesi, son haykırışıydı. 

Tаurbаy ürperdi bir an, bütün bedeninden 

bir titreme geçti ama bunu pek de önemsemedi, küheylanı 

var gücüyle kırbaçlayıp kendi obasına doğru 

dörtnala sürdü. 

Tаmаş’ın küheylanının ölüm haberi dört bir 

yana yayıldı. Elbette civar obalardaki insanlar, bu 

91 


2013

yangının tesadüfen çıkmadığını biliyorlardı ama 

hiçbir delil olmadığı için düşüncelerini dile getiremiyorlardı. 

Obada hep bu hadise konuşuluyor, 

insanlar bu olayı unutamıyorlardı. Tаurbay ise hiçbir 

şey olmamış gibi küheylan ata binip sağa sola 

seğirtiyordu ama bu atı oba sakinlerinin gözünden 

uzak tutmaya gayret gösteriyordu. Fakat alev alev 

yanacak olan tavlanın içine, bukağı ile ayaklarından 

bağlanmış halde bıraktığı Türkmen аtının, ölüm 

öncesi acı acı kişnemesi, Taurbay’ın kulaklarından 

gitmiyor; onu asla rаhаt bırakmıyordu. O at sık sık 

rüyalarına giriyor ve dünyayı kaplayan bir sesle acı 

acı kişniyordu. Her gece, adeta kulağının dibinde 

kişneyen o atın sesiyle yataktan fırlayan Taurbay, 

korkuyla, bağırarak ve kan ter içinde uyanıyordu… 

Mal, mülk, şan, şöhret insana her bir şeyi 

unutturur. Tаurbаy da yаvаş yаvаş о hadiseyi 

unuttu ve hayatını kendi akışına bıraktı. 

O hadisenin üstünden bir yıl geçmişti. 

Tаurbаy’ın göçebe obası her zamanki gibi 

hayvаnlаrı önlerine katıp yaylalara çıktı. Yaylada 

cirit müsabakaları ve at yarışları düzenlenmeye 

bаşlаdı. Tаurbаy da, artık küheylanı imtihan etmenin 

zamanı geldi, diye düşünüyordu. Bir gün, 

bütün civar obaların yiğitleri toplanıp gelsinler, 

dağlardan sürülerle kurtlar inmiş, onları sürülere 

yaklaştırmamak lazım; yоksа hayvаnlаrı telef 

edecekler, diye civar obalara haber saldı. 

Civar obaların yiğitlerinin toplanması çok 

sürmedi. Onlarca atlı, bir iki saat içinde geldi. 

Tаurbаy da bu yiğitlerin önüne düştü ve dağlara 

doğru at sürdüler. 

Civar obalardan gelen yiğitler: 

-Taurbay, sen bu küheylanla, galiba ilk kez 

ava çıkıyorsun, eğer elimiz bоş dönmezsek, süründeki 

en yağlı tokluyu kurban edecek ve bize 

kavurma pişireceksin, dediler. 

Tаurbay gülümseyerek bu teklifi kabul etti… 

Onlar, birbirlerine takılarak, şakalaşarak ilerlerken, 

aniden iki tepenin аrаsındа, bir kurt göründü. 

Tаurbаy onu görür görmez yiğitlere emir verdi. 

-Çabuk olun, köpekleri bırakın, yoksa kaçıp 

gidecek! 

Köpekler ve atlılar kurdun peşine düştüler. Deminden 

beri sessizce uzanan bozkır, köpek sesleri, 

nal sesleri ve atlıların naralarıyla inlemeye başladı. 

Tаurbаy’ın atı, diğer atları geride bırakıp köpeklerin 

hemen arkasına kadar yaklaştı. Tаurbаy’ın 

da kurda yaklaşmasından cesaret alan köpekler, 

süratlerini biraz daha artırıp kurdun neredeyse ensesinde 

solumaya başladılar ancak o anda, dünya 

yıkıldı sanki… Her şey birdenbire tersine döndü, 

dört bir yan, zifiri karanlığa gömüldü. Tаurbay’ın 

аtının ön аyаkları bir kurt inine rastlamış ve ayağı 

kırılan hayvan yere yuvarlanınca, Tаurbay da tepesi 

aşağı yere çakılmıştı… 

Arkadan gelen yiğitler, çok eziyet çekmesin diye, 

önce yаrаlı atı öldürdüler sоnrа da komşu obaya bir 

аdаm yоllаdılаr. Komşu obadan bir deve getirdiler 

ve yаrаlı Tаurbay’ı deveye yükleyerek obaya getirdiler. 

Tаurbay uzun süre yatalak kaldı, ayağa kalkamadı. 

Ama asla moralini bozmuyor, halinden şikâyetçi 

olmuyordu. Yakınları onun üstüne titredikleri için, 

yavaş yavaş kendine geliyordu. Birkaç ay sonra ayağa 

kalkabildi ama bu olaydan sonra, sancı nöbetleri 

geçirmeye başladı. Birdenbire dehşet acılarla yatağa 

düşüyor; bedeni ateşler içinde kalıyor ve bilinçsizce 

sayıklamaya başlıyordu. 

Bu amansız hastalık, Tаurbаy’ın en yakın arkadaşı 

oldu. O ağrı nöbetine tutulunca, akrabaları 

onun öleceğinden endişe ediyorlardı ama birkaç 

günlük şiddetli ağrılardan sonra, Tаurbаy yeniden 

аyаğа kalkıyordu. 

Taurbay, uzun yıllar yaşadı ama gerçeği hiç 

kimseye anlatmadı. Kimse onun çektiği ıstırapların 

sebebini öğrenemedi. Öğrenmeleri de mümkün 

değildi çünkü Taurbay, işlediği cinayeti itiraf 

edecek bir adam değildi. Hem itiraf etse, ne değişecekti 

ki Geçmişi gеriye getirmek mümkün 

değildi. Bu uğursuz sır, ömrü boyunca Taurbay’ın 

vicdanında ağır bir yük gibi kaldı. 

Tаurbаy’ın yaşı yetmişi geçmişti, bir ağrı 

nöbetine daha tutuldu ve dehşetli acılarla yatağa 

düştü. Üç ay boyunca, ölümle hayat arasında 

debelendi durdu. Çocukları, hısım akrabaları, ha 

öldü, ha ölecek diye nöbet tutuyorlardı. Ölüm 

öncesinde Taurbay’ın ıstıraplarını görmek, hiç 

hoşlarına gitmese de Taurbay’ı ölüm döşeğinde 

yalnız bırakmıyorlardı. 

Taurbay’ın yakınları: 

- Allah, acaba hangi günahlarından dolayı ona 

böyle bir azap veriyor Diye birbirlerine soruyorlar, 

cevabı da kendileri veriyordu: 

-Demek ki, аlnınа böyle yazılmış! 

… 

Tаurbаy’ın silinip sönmekte оlаn şuurundа, 

hemen her saniye, Türkmen atının feci ölümü 

canlanıyordu. Dört bir yanı alevler sarıyor, Türkmen 

atının acı acı kişnemesi, Taurbay’ın kulaklarında 

çınlıyordu. Taurbay, bu ıstıraplı gecelerden 

birinde, sonsuz bir karanlığa gömüldü…■ 

92 


2013

Bu oyunda sen yoksun 

ŞEMSETTİN ÜNLÜ 

1 

Altı ay önce, karlı, fırtınalı bir gecede, cam silecekleri çalışmadığı için, ıssız bir dağ geçidinde, 

arabasının içinde, on saatten daha uzun bir süre, donmama savaşımı verdiğinin soğuk, sancılı anılarını 

yeniden yaşıyor gibiydi Cemil. 

Kar yoktu, fırtına da yoktu bu yolculukta. O yana bu yana; cam sileceklerinin açıp araladığı 

görüntüler, puslu, bulanık görüntülerdi. Cemil›in görme, gördüğünü algılama süresi; sileceklerin 

silme hızı; bir de olanca yoğunluğu ile yağan yağmur... Bu kez, donmama savaşımının sancılı 

saatlerinde değil, yol üstü, oyunculardan birinin kendisi olduğu üçlü bir oyunun içinde olduğunu 

düşünüyordu. 

Yol üstü üçlü bir oyundu bu: Görüntüyü açma, açılan görüntüyü örtme, yolu görebilme oyunu. 

Sağa, sonra sola... Silecekler sağlamdı, hızlıydı; oyunu nasıl oynayacaklarını biliyorlardı. 

Bir süre yavaşlıyor, görüntüyü açıyor; sonra birden hızını artırıyordu yağmur. Oyunun, ne 

yapacağı, nasıl oynayacağı bilinmeyen oyuncusuydu yağmur. 

Üçüncü oyuncu; yolu görecek, gördüğünü doğru algılayacak olan kişi, Cemil’in kendisiydi... 

Koltuğunda oturuyor, önü sıra, silinip kapanan yağmur yüklü görüntüye bakıyordu. İnsanın, 

arabanın, doğanın devinimlerinin uyumunu, dengesini, bütünlüğünü sağlamayı amaçlayan 

edimler, donmama savaşımını verdiği o ıssız dağ geçidinde ne denli olağansa, şimdi de o denli 

olağandı. 

Olağanı, olması gerekeni buydu: Bir yanı ile arabanın içinde, direksiyonun başında, öbür yanı 

ile alışkın, içe dönük, başkaca bir dünyada olduğunun ayrımındaydı Cemil; 

“Fırtına var / deniz var / batık gemiler, ölü denizciler var / sen yoksun bu oyunda. “ 

Gözünü yoldan, su birikintilerinden, kaçınılması gereken çukurlardan ayırmıyordu... 

“Sen yoksun bu oyunda.” 

93 


2013

Böyle diyor şiirdeki karakaşlı, iri gözlü bilici 

kadın... 

Kimdir o oyunda olmayan 

Şairin kendisi, bir başkası ya da okurlardan 

biri mi 

Fırtınanın, batık gemilerin, ölü denizcilerin 

olduğu bir oyun, nasıl bir oyundur 

Sürücü yoksa yol da, silecekler de yoktur 

oyunda. 

Ama yağmur, yağmurun yağma olasılığı, her 

yolculukta, tasarlanabilen her oyununda vardır 

yaşamın. 

Sileceklerin çalışması, her hızda, her yoğunluktaki 

yağmura karşın sürücünün önünü görmesi, 

gördüğünü algılayabilmesi, sade, sıradan 

şeylerdir. 

Ama donmak, ıssız bir dağ yolunda, arabanın 

içinde donup kalmak da öyle midir 

Sıradan mıdır Doğumla gelen ölümle gider 

mi her zaman Özünde değişen bir şey olmaz 

mı yaşamın 

Yağmur, ışık, aşk, hava, su, asal oyunculardır 

da; Cemil, Celal, Sibel, yaşamı yaşanılır kılan daha 

nice insan, kalabalıklar, sıradan oyuncular mıdır 

Hırlı hırsız... korkak, cesur... bilge, aymaz... 

çirkin, güzel... bunlar, güçlü oyuncularıdır bütün 

oyunların! 

Onlar olmadı mı, yaşam oyunu da olmaz... 

Paydos. 

Oyun biter, perde iner! 

Sibel, tiyatro oyuncusu, Celal tıp doktoruydu. 

İkisi de akrabası, yakın dostlarıydı Cemil’in. 

Dört yıl süren delidolu bir beraberlikten sonra 

evlenmişler, yılı dolmadan da, araya başka aşklar, 

tutkular girmiş, ayrılmışlardı. 

“ Olur... Yaparım.” 

Gideceği yer, doğup büyüdüğü yerdi 

Cemil›in. 

Celal›in, ayrıldığı karısı Sibel adına icraya 

yatırılacak olan para yanında, evrak çantasının 

içindeydi. 

Yetmiş iki bin lira bu Celal... Yatır bankaya, 

havale etsinler. “ diyecek olmuş; ”Ancak 

toplayabildim... Geç kalır!” yanıtını almıştı 

Celal›den. 

Araba yolda, yol yağmur altında, para çantaydı 

dört saattir... 

Aşk, aşktır; asal oyuncularından biridir de 

yaşamın... 

Ölmez mi, ölümsüz müdür aşklar 

İhanetler, kavgalar, bunalımlar gelir geçer de, 

aşklar kalır mı 

Şiirlerinden birinde; “Coşkuluydu, ışıltısı 

kendi içinde bir küçük göl / esintilerle 

dolu uzun bir bahardı...” diye tanımlamıştı aşkı 

Celal. Bu aşk, fakültedeki arkadaşlığın, nişanlılık, 

evlilik, sonra da ayrılıkların gelip çattığı yılların 

aşkı mıdır 

Yağmur hızlandı, sağanağa döndü. 

Diklendi, toparlandı Cemil. 

Kapı camları, arka cam, geri görme aynaları, 

gün ışığının uzanabildiği her yer, damla damla su 

sızıntılarıyla örtülmüştü. Sağanağın patırtısı motorun 

sesini boğuyordu. 

“Duralım mı, gidelim mi Bu oyunda var mıyım 

ben gerçekten” 

Yavaşladı; solundaki kapının camını araladı, 

dışarıya baktı Cemil. Islak, boğuntulu, ucu görünmeyen 

bir tünelin içinde gibiydi araba. 

“Dursam mı Durmasam mı “ Gülümsedi. “ 

‹Olmak ya da olmamak!” 

Hadi, durmayalım bakalım! İşin içinde 

durmak, durmamak vardır da, donmak yoktur... 

Korkulacak bir şey de yoktur! 

Yağmurun eli tutulmaz, önü kesilmez. 

Şurada bir yerlerde bir kapı vardır; oyun 

bitince o kapıdan çıkar gider yağmur... ‹Dur... 

aman... oyun bitti mi ‹ Oyundakilerden biri yağmursa, 

yelse, kimse sormaz, soramaz... 

Nasıl yaşayacağımızın yasalarını koyanlar bizler 

değiliz... Bizim kendi benzetmemizdir yaşamın 

oyuna, oyunun yaşama benzemesi. 

Yavaş ya da hızlı, sileceklerin buyruğumuza 

uyması, küçük, çok küçük bir ayrıntıdır. Oyunlardaki 

bütün aşklar, esintiler, ayrılıklar, acılar, 

alaysamalar da öyle. 

Günlerden bir gün, yıldızlara, öte dünyalara 

gidilir. 

Ne iyi, gidilsin güle güle! 

Ama bu, gücü, sağlığı yerinde birinin yaya 

yürüyüşle bir saatte tırmandığı şu bayırı, berikinin 

koşarak; daha hızlı, daha hızlı koşarak tırmanıvereceği, 

akıp giden sabah yelini arkasında 

bırakabileceği anlamına gelmez hiç. 

Gün boyu değil, yaşam boyu acıkacak, doyacak, 

soluklanacak olanlarız biz... 

94 


2013

Âşık olunur da olunmaz da. 

Arkamızda yoksa önümüzdedir ayrılıklar... 

En küçüğünde bir top ateş!... İncelikleri, derinlikleri, 

aşınmaz kuralları ile, ucu bucağı bilinmeyen 

bir evrende bir top ateş olmaktır var olmak... 

Acılı, güldürülü, ezgili oyunlar alır ateşi. “ 

2 

Kapı camını araladı, dışarıya uzandı Cemil. 

Çakıl döşeli toprak yolun sağından, ayağı fren 

pedalının üstünde, yolun iki yanını görebilecek 

gibi ağır, özenli bir ustalıkla indi yokuşu. 

Sarı, boğuntulu bir ışık... Karaltılar... Tenteli 

bir araba yolun ucunda... 

Yavaşladı Cemil; tenteli arabanın iki boy yakınına 

vardı, durdu. 

Karaltılardan biri yaklaştı, eğildi; ”Köprü 

suyun altında Bey... Biz geçemedik!...” dedi. 

İki ayrık, çipil göz, sarkık, uzunca bir burun... 

Sesi ikircikli, soluğu kesik kesikti adamın; yağmurluğunun 

içinde, kamburunu çıkarmış, öne 

eğilmişti. 

Gün ağardığında yola çıkmıştı Cemil; 

dört, dört buçuk saattir yoldaydı. 

Yağmur geciktirse de, kalan yolu bir saatte 

alabileceğini düşünüyordu. Kasaba girişine 

kadar, ağaçlı, az eğimli, düz bir yoldu 

yolun bu bölümü. Irmak yok... dere falan da 

yok... “ Adam uyduruyor... düpedüz uyduruyor!” 

diye geçirdi aklından. 

“Köprü mü.. Ne köprüsü..” 

Tabancayı ancak gördü Cemil. Patlama sesi, 

yağmurun boğuntusuna, kırılıp saçılan yan camın 

gürültüsüne karıştı... 

“Buyur, in... İn aşağı!” 

“ Olmadı...” 

“ İn... İn arabadan!” 

“ Olmadı! Olmuyor dedim...” Sesini yükseltti, 

toparlandı Cemil; “Hesapta bu yoktu... 

Bu karaltılar yoktu.” diye geçirdi içinden. Uzandı, 

yüzünü yüzüne yaklaştırdı ayrık gözlünün; 

“Oyunda bu yoktu. Sen de yoksun oyunda!... 

“ diye bağırdı var gücüyle; “ Duydun 

mu ki” Vitesi itti, gaza bastı; direksiyonu sola 

çevirdi ; “Duydun mu” diye yineledi yüksek 

sesle. 

Sıçradı, kendisini kurtarmaya çalıştı ayrık 

gözlü... yağmurluğu kaydı, dizi üstüne yere yuvarlandı. 

Arkada dikilip duran iki karaltının üstüne 

üstüne sürdü arabayı Cemil; sıyırır gibi, tenteli 

kamyoneti solladı, öne geçti; hızlandı; 

“Sen yoksun oyunda... Arkadaşların 

da yok !...” diye söylendi 

dişlerinin arasından. 

Yağmur yağıyordu... O yana bu yana, 

görüntüyü açma çabasındaydı silecekler.■ 

95 


2013

ŞEHİR 

Dişleri kenetli sarhoş geceler; 

Geceler geceler, beyni sulanmış! 

Fikirde, zehirle zifir heceler; 

Geceler zavallı, kana bulanmış! 

Gürültü gürültü, şehir bu mudur 

Biraz sis ve zillet, zan pençe pençe! 

Bir dehşetli azâb, bir korku mudur, 

İrisleri oyan zâlim şirpençe 

Şehir: Kâbus dolu, kayadan mahzen! 

Şehir: Camdan fânûs, kurak akvaryum. 

Bâzen neş›e dolu, ıztırap bâzen; 

Bu akan gürûhda bir ben mi yokum 

Afişler afişler, renk renk tezatlar… 

Adını koymalı, koymalı bunun! 

Kadın mı bu mahlûk: Haraç-mezatlar!... 

Ya sincap yâhût da kafeste maymun! 

Keneler asılı kafatasında; 

Bir mâdenî levha gönül, apacı! 

Çıngırak sesleri haz tavasında, 

Şifâ niyetine çekiyor sancı! 

Saatte zemberek altın oymalı; 

Bu sokak başında, dilenen de kim 

Sevgiler hep masal, çehre riyâlı; 

Niçin bu caddede yalnızım, tekim 

Gelip geçenlere durup soran yok; 

Nedir bu izdiham, bu telâşınız 

Asırlar karamsar, saniyeler şok; 

Niçin ağrı çeker hâlâ başınız 

Yaldızlı, kokartlı, sırmalı, simli 

Gözlükler aynalı, som çerçeveler! 

Bir hayâlet gezer moda isimli; 

Şarkılar beyinde neler geveler 

Kıvrılan caddeler, düz olun artık! 

Siz ey apartmanlar bize yaklaşın! 

Gözlerimiz mahmûr, dilimiz sarkık... 

Yeter ey ufuklar siz berraklaşın! 

M.HÂLİSTİN KUKUL 

96 


2013

Kentleşen şehrin şiiri olacak mı 

AHMET ULUDAĞ 

İnsanımız elli yıldır şehirlere akıyor, tıpkı dünyanın 

garp dışında kalan diğer milletleri gibi. Akmaya devam 

edecek de. Almanya’nın 1950’deki şehirleşme oranına biz 

ancak 2010 yılında ulaştık. Londra’nın nüfusu 130 yılda 1 

milyondan 8 milyona çıkarken, İstanbul’da bu 50 yıldan 

daha az bir sürede gerçekleşmiştir. 

Üzerine şiir yazılmamış bir şehir var 

mıdır Ben, yoktur diyorum. Bazıları 

bilinir çünkü bir bilinen şairin 

gönlüne düşmüştür, güçlü bir şairin mısralarına 

dizilmiştir, o şehir, kendisi başlı başına bir 

Leyla’dır, uğruna çöllere düşülecek… Bazılarının 

şiiri kâğıt olup harmanlanmamıştır, sözde 

kalmıştır ya da şöyle bir garip yolcunun gönlünü 

yakıp geçmiştir. Kor olup yaksa da, zehir içip 

şerbet içtik diyenler, bir ateş yalımıydı rüzgârla 

geldi, ince bir yağmurda söndü gitti demişlerdir; 

diyememişlerdir… 

Başka coğrafyaları bilmem ama benim bildiğim 

şehirler içinde üzerine en çok şiir yazılan 

şehir “bir taşına bütün Acem mülkü feda edilebilen” 

şehirdir. O şehrin şairi de Yahya Kemal… 

Bütün hayranlığıma rağmen merakımı mucip 

olan husus, şehrin gerçek hayatının dışında kalmış 

Yahya Kemal’in nasıl olup da şehrin manevi 

iklimi ile şiirlerinde böylesine hemhâl olmuş 

olmasıdır. Çocukluğunun geçtiği, maddeten ve 

manen bereketli iklimlerdeki hayatının, hislerinin 

ve acılarının İstanbul’da tezahürü müdür 

Bir meşenin kökünü söker gibi acıtarak, kanatarak, 

bir daha hayat bulmamacasına sökülüşün 

acısının, hayaller âleminde kalmış, yaşamadığı 

ama destan destan dinlediği günlerin özlemle 

birleşmesinin sonucu mudur 

Rakamlar gönül adamlarına pek bir şey 

söylemez. O hislerinin peşinden gitmeyi tercih 

eder. Kemiyet değil keyfiyet mühimdir, onun 

için. Ben de rakamlara fazla önem atfetmeden, 

kentleşen şehirlere değinmek istiyorum biraz 

da… Kentleşen şehir tabiri garip görünebilir 

ama şu anda şehirleşen her yer köyleşmektedir 

yani kentleşmektedir. Kent Türkçede esasen köy 

manasına gelen bir kelimedir. Dilimizi bozarak 

harsımızla, milletimizle, ait olduğumuz medeniyet 

dairesiyle alâkamızı kesmek isteyenler bu 

kelimeyi, başka kelimeler gibi, getirdiler ki, hem 

diğer Türk topluluklarıyla hem de Müslüman 

toplumlarla birbirimizi daha az anlayalım. So- 

97 


2013

nuçta bütün halklar birleşip bir komün olacaktık; 

demir perde çöktü, topluca global olduk. Böyle 

olunca da dünyayı hep cüzdan zaviyesinden görmeye 

başladık. Kaybolan güzelliklere, kaybolan 

değerlere ağıt yakmamızı da timsahın gözyaşları 

mesabesinde düşünmek daha doğru olacaktır. 

İnsanımız elli yıldır şehirlere akıyor, tıpkı 

dünyanın garp dışında kalan diğer milletleri 

gibi. Akmaya devam edecek de. Almanya’nın 

1950’deki şehirleşme oranına biz ancak 2010 

yılında ulaştık. Londra’nın nüfusu 130 yılda 1 

milyondan 8 milyona çıkarken, İstanbul’da bu 

50 yıldan daha az bir sürede gerçekleşmiştir. Yani 

garp sindire sindire şehirleşmiş, bizler ise hızla 

kentleşmişiz… Yollar, binalar yapacağız derken 

tarihi, sanatı, mimariyi, çevreyi hepten unutmuşuz. 

Kafesteki kuşlar ve saksıdaki çiçeklerin dışında 

tabiat bilmeyen, kapının önünde, toza toprağa 

bulanarak oyun oynamamış bir çocuk büyüyecek 

ve şehrin şiirini yazacak. Hangi şehri yazacak Ne 

yazacak 

Aslında garbın günahını hep birlikte çekiyoruz. 

Makineleşen garp, dünyayı sömürdü ve sömürmeye 

devam ediyor. Garbın dışındakiler de 

garptaki hayatın rahatlığına özendi. Rahat hayat, 

tabii ki güzel şey, eğer israf batağına batmazsanız. 

Bugün garp ve özentileri israf çukurunda debelenmektedir. 

Sadece kendi hayatlarının değil, hepimizin 

hayatını, milyon yıllara meydan okumuş 

şu ihtiyar dünyanın düzenini tehdit ediyorlar. 

Kutuplarda buzullar dünyamızın hâline gözyaşları 

döküyor. Maazallah bir gün gözyaşları kuruyacak. 

İşte o zaman, bize kim ağlayacak kim 

destanımızı yazacak 

Şiir aşktır, aşkı anlatır, aşkla anlatır… Şehir 

olmazsa şiir eksik olur. Köyde hayat tabiatı 

yaşamaya yöneliktir. O tabiatın içinde her 

gün yaşayan insan şiirini yazamaz. Şehirde 

tabiat kısmen mevcuttur. Müsaittir havası şiire, 

edebiyata… Aşk ise mebzul miktarda bulunur. 

Hatta öylesine fazladır ki, ayaklar altına düşmüştür. 

Bu da kentleşmenin ürünüdür. Televizyon 

karşısında uzanacaksın, orada gösterilen tabiata, 

aşka ve biraz da arabesk katkılı şiire bakacaksın. 

“Of be!” diyeceksin, sadece. Çünkü kelime haznen, 

hazne olmaktan çıkmış, büzüşmüş bir torbaya 

dönüşmüş. Kitaba küseceksin, şiire küseceksin, 

edepten uzaklaşacak, edebî olanı fark etmeyeceksin. 

Şiir şimdiki kadar bile para etmeyecek. 

Hangi şair şiirle yaşayıp, şiirini paylaşacak 

Geliri artan Çin ve Hindistan /ve diğerleri) 

herkesi korkutuyor. Garplı ya onlar da bizim gibi 

yaşamaya başlarsa diyor… Tam bugünkünün beş 

katı israf… Sular çoktan paralı, hava da bedava 

olmayacak belli ki… Bizler bu değişimin yaşandığı 

dönemde geçiriyoruz günlerimizi. Hâlâ kuş 

sesi, su sesi, tabiatın neşesi ile neşvünema buluyoruz. 

Şiirlerimizde tabiat da var şehrin kenarlarındaki 

insanlarda… Kentleşmenin karşısında cılız 

da olsa ses verebiliyoruz. Şehrin kayboluşunu 

gören ama kasabayı, şehri yaşamış bizlerin mısralarında 

şehir olacaktır, şehrayin olacaktır ama 

towerler, residenceler ve sitelerle çevrilmiş dünyası 

olanların şiirinde şehir nerede olacak Biz yıkımı 

yazdık, gecekonduyu yazdık, kaybolan değerleri 

yazdık, ucundan kenarından şehre bulaştık. Televizyon 

ekranından veya kulenin camından seyrettiği 

gerçek şehri nasıl şiirlerine işleyecek Bu 

noktada Yahya Kemal’i düşünüyorum, tekrar... ■ 

98 


2013

Medine'nin şairleri 

NİYAZİ KARABULUT 

Şehirler vardır, ruhumuzun o en mahfuz 

köşesinde hatırasını sakladığımız. 

Zaman zaman kıyıya vuran dalgalar 

gibi gelir vurur bilincimizin kıyılarına. Ütopyalar 

vardır, ulaşmak ümidiyle içimizde sakladığımız. 

Kavuşmak ümidini bir sevda gibi taşıdığımız. 

Kimse görmese, nerede olduğunu bilmese de, 

adları anıldığında içimizi sırf var olduklarını 

bilmekten ötürü ılık bir rüya denizine döndüren 

şehirler, coğrafyalar: Mekke, Buhara, Şam, Tebriz, 

Urfa, Hicaz… Medine, Medinetü’l-Münevvere, 

Medinetü’n-Nebi. Medeniyetin kalbi. 

Bu şehir yalnız yeryüzünün en değerli incisini 

içinde saklamıyor, o inciyi görmeye gelenleri de 

birer inci tanesine dönüştürüyor. Bu şehir hiçbir 

mensubiyetin veremeyeceği bir aidiyet duygusu 

üflüyor kalplere. Binlerce kilometre öteden gelip 

bir anda yerlisi oluyorsunuz beldenin. Bunun için 

seferi olamıyorsunuz bu şehirde. Bu şehrin misafiri 

yoktur, yerlisi vardır. 

Şehir insan ilişkisini herkes yaşar ama şairler ve 

gönül insanları bu ilişkinin bir bakıma felsefesini 

dile getirir, anlam katmanları arasında dolaşarak 

yeni sanat ürünlerinin hareket noktası yaparlar. 

Güzeller kendilerine şiirler yazdırırlar, güzel 

şehirler de öyledir. Çoğu zaman bir şehir, bir sevgili 

ile özdeşleşir. Medine şehrinin Medinetü’n-Nebi 

olması böyle bir şey. 

Şairler bir şehri seviyorlarsa, orada sevdikleri 

olduğu içindir. Medine şehrinde Habibullah varken 

hangi şair bu sevgiliye bigâne kalabilir. Allah’ın 

sevdiğini sevmeyen şair olabilir mi Onu sevmekle 

kendileri yücelmiş üç şair var. Peygamber iltifatına 

mazhar olmuş üç güzel insan. Allah’ın dinine dilleriyle, 

şiirleriyle yardım eden üç şair: 

Hassan b. Sabit 

Kâfirlere karşı İslam ve Müslümanları şiirleriyle 

destekleyen, “Resulullah’ın şairi” diye bilinen sahabe. 

Şair-i Resulullah... 

Hassan b. Sabit(r.a) Müslüman olduktan sonra 

peygamberimizin yanından ayrılmamış, ihtiyarlığına 

rağmen yazdığı ve söylediği şiirleri ile müşrikler 

üzerinde büyük tesir yaparak Müslümanları cihada 

teşvik etmiştir. Resulullah, Hassan b. Sabit’in müşriklere 

karşı söylediği şiirler hakkında “Hassan’ın 

beyitleri düşmana ok darbesinden daha etkilidir.” 

buyurmuştur [1] . 

Hassan b. Sabit(r.a) şiirleriyle; Resulullahı, 

İslamiyeti ve Müslümanları över, İslamın 

yücelmesini ve cihadı teşvik edici beyitler söylerdi. 

Ayrıca Kureyş kâfirleri ve diğer müşriklerin İslama 

saldırılarına karşı onların yüz karalarını ortaya koyucu 

şiirlerle ağızlarını sustururdu. Hassan bütün 

şairlerin en üstünlerinden biri kabul edilmiştir. [2] 

1. İbnü›l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, III, s. 26. 

2. Tehzibu’t-Teshib, II, 247, Asr-ı Saadet, III, 372. 

99 


2013

Medine’de Peygamberimiz Mecsid-i Nebevide 

Hassan b. Sabit’e ait bir minber yaptırmış, İslami 

tebliğin sadece kılıçla değil aynı derecede söz ve sanatla 

da gerçekleştirilmesinin önemine dikkat çekmiştir. 

Ona şöyle söylemiştir: “Ey Hassan, müşriklerin, 

kâfirlerin yüz karalarını ortaya koy! Cebrail 

seninledir. Ashabım silahla harp ettikleri gibi sen 

de dilinle savaş” [3] . 

Hassan b. Sabit (r.a), hayatı boyunca şiir sahasının 

önde gelen simalarından biri olmuştur. 

Bedir Savaşı’ndan sonra Yahudi şair Ka’b b. Eşref 

savaşta ölen Mekkeli müşrikler için şiirler 

söylemişti. Çevrede tesir uyandıran bu şiirlere karşı 

Peygamberimiz (sav) de Hassan b. Sabit’e şiirler 

yazmasını söylemiş Hassan b. Sabit de Yahudi şaire 

karşı şiirler yazarak onun Mekkeli müşrikler arasında 

itibarının sarsılmasına neden olmuştur. 

Hicretin dokuzuncu yılında Temimoğulları 

kabilesinden bir heyet, esirlerini almak üzere 

Medine›ye gelmişti. Yanlarında en meşhur hatiplerini 

de getirerek İslam aleyhinde propaganda 

yapmayı düşünmüşlerdi. Ancak Peygamberimiz 

Hassan b. Sabit’e, Utarid adlı şairin söylediği şiire 

karşılık «Kalk bunun konuşmasına karşılık ver.» 

emriyle, Hassan b. Sabit oradaki müşriklere etkili 

bir şiir okumuş ve onların meclisten çıkıp gitmelerini 

sağlamıştır. Daha sonra Temim heyetinden 

Akra b. Habis, kendinden geçerek «Allah›a yemin 

olsun ki bu zata (Resulullaha), bizim bilmediğimiz 

bir yardım gelmektedir. O muhakkak muvaffak 

olur, onun hatibi ve şairi bizim şairimizden üstündür.» 

diyerek hayranlık ve İslamın gücünü itiraf 

etmiştir. [4] 

Hassan b. Sabit (r.a), Peygamberimizin vefatıyla 

ruhi bir çöküntü içerisine girmiş ve üzüntüsünden 

gözleri görmez olmuştur. Uzun mersiyeler 

söyleyerek Peygamberimizin arkasından yas tutmuştur. 

Şiirlerinin birinde «Resulullah›ın pak alnı 

karanlık içinde göründüğü zaman ortalığa nur saçan, 

karanlığı aydınlatan çerağ gibi görünür.» demişti. 

Peygamberimizin «Muhakkak ki Allahu Teala, 

Resulünü övmek ve müdafaa etmek hususunda 

Hassan›ı Cebrâil (a.s)›la takviye etmektedir.» hadisi 

3. İbn Kayyim el-Cevziyye, Zâdü›l Meâd, çev. Vecdi Akyüz, 

Ali Vasfikurt, Salim Ögüt, İstanbul 1990, IV, 68-69. 

4. Buhâri, Bedu’l-Halk 6; Meğâzî, 30; Müslim, 

Fadailü’s-Sahabe,153-157. 

onun tek tesellisi olmuştur [5] . 

Kab b. Züheyr 

Züheyr, sadece şair değil, aynı zamanda bilgeydi 

de. Züheyr, Hristiyan ve Yahudi âlimlerinin 

yanlarına gider, onları dinler, onlardan ahir zamanda 

bir Peygamber gönderileceğini işitirdi. Züheyr, 

dede, baba, oğul ve torunuyla, kudretli şairler yetiştiren 

bir kabileden gelmekteydi. 

Ka’b Bin Züheyr de ölüm hükmü giyenlerdendi. 

Mekke fethedilince, Taif’e kaçmış, Taif halkı 

da Müslüman olunca, sığınacak yer bulamamıştı. 

Kâ’b bin Züheyr, kardeşi Büceyr’in Müslüman olduğunu 

öğrenince, ona çok kızmış, bunun üzerine 

bir şiir yazmıştı. Şiirinde, Peygamberimize ve İslamiyete 

karşı hoş olmayan sözler sarf etmişti. Bunun 

üzerine Peygamberimiz buyurdu ki: - Kâ’b’a 

kim rastlarsa, onu öldürsün! Kardeşi Büceyr, “Başının 

çaresine bak!” diye yazarak durumu kendisine 

bildirdi. Büceyr, kardeşi Kâ’b’a yazdığı mektubun 

bir kısmında şöyle diyordu: “Resulullahı şiir yazarak 

hicvedip üzen Mekkelilerden bazıları öldürüldü. 

Eğer sağ kalmak istiyorsan, acele Resulullahın 

yanına gel! O, yaptığına pişman olup, tövbe ederek 

yanına gelen kimseyi affeder. Bu mektubumu alır 

almaz Müslüman ol ve hemen buraya gel! Eğer bu 

dediğimi yapmayacak olursan, yeryüzünde nereye 

gideceksen git!” Kâ’b bin Züheyr, kardeşi Büceyr’in 

mektubunu alınca, sanki yeryüzü ona dar gelmişti. 

Zaten kabilesi arasında bulunan düşmanları, onun 

için, “O, artık öldürülmüş demektir!” diyerek dedikodu 

yayıyorlardı. Kâ’b bin Züheyr, bu durum 

karşısında derin derin düşünmeye başladı. Bulutsuz 

gökyüzüne, uçsuz bucaksız çöle, kum tepeciklerine, 

daha ötelere; ufuklara baktı bir süre... Gökyüzünün 

geceleri laciverdi bir atlas ve yıldızların 

birer kandil olarak çok şeyler anlattığını düşündü. 

Pişmanlıkla karışık bir hayal kırıklığı ile yazdıklarından 

çok yazamadıklarının derdine düşmüştü 

sanki koca şair. Yavaş yavaş gönlü aydınlanıyordu. 

Bir süre sonra gerçeği şair sezgisiyle yakalayan soylu 

şairler kervanına katıldı. Artık bundan sonra, 

başka bir gerçek, başka bir ışık aramayacağına dair 

içinde beliren kuvvetli inancın hayret ve dehşeti 

içindeydi. Nihayet Müslüman olmaya karar verdi. 

Peygamber efendimizi metheden ve kendisinin de 

tövbe edip Müslüman olduğunu bildiren uzun bir 

5. İbn Hişam, C.4, s.146. 

100 


2013

şiir yazdı. 

Medine yollarına düştü. Alev alev yüzüne 

vuran kum fırtınası bile engelleyemiyordu onu. 

Medine’ye varınca, gizlice Cüheyni kabilesinden 

olan bir arkadaşının evine gidip misafir oldu. Ertesi 

gün sabah, evine misafir olduğu kişi, onu, Peygamberimizin 

yanına götürdü. Kâ’b bin Züheyr, 

devesini mescidin önüne çöktürüp içeri girdi. Peygamberimizin 

yanına yaklaşıp kendini tanıtmadan 

dedi ki: Ya Resulallah! Kâ’b bin Züheyr yaptıklarına 

pişman ve Müslüman olarak aman dilemeye 

gelmiş bulunuyor. Ben onu sana getirsem, aman 

verip Müslüman olmasını kabul eder misiniz 

Gözleri önündeydi, Resulullahın duygularını okumaya 

çalışırken korkunun esintisini ve ölümün nefesini 

yüreğinde duyumsadı. Düşte bile görmemişti 

heyecanın böylesini. Göğsü üzerine düşen başını 

ağır ağır kaldırdı Kâ’b, bir kez bakabildi rahmet 

peygamberine, şimdi artık gidebilecek bir başka 

yön, bir başka yol, bir başka mekân olamayacağını 

biliyordu. Peygamberimizin cevabı “evet” oldu. Bir 

şeyler koptu sanki içinden. Utanıyordu. Ya Resulullah, 

ben şehadet ederim ki, Allahtan başka ilâh 

yoktur. Sen de Onun Resulüsün! “Sen kimsin” sorusuna, 

“Ben, Kâ’b bin Züheyr’im.” cevabını verdi. 

Ashab-ı Kiram onun Kâ’b bin Züheyr olduğunu 

anlayınca, Ensar’dan biri ayağa kalkıp: Ya Resulallah, 

müsaade et, boynunu vurayım!” dedi. Peygamber 

efendimiz buyurdu ki: “Vazgeç ondan! O, 

içinde bulunduğu hâlden pişman ve Hakka dönmüş 

olarak gelmiştir.” [6] Bu cümleler onu rahatlatmıştı. 

Sonsuza dek yitirdiğini sandığı kelimeler bir 

anda hatırına gelmeye başladı, kendini toparladı. 

Ve “Suad uzaklaştı” mısraı ile başlayan kasidesini 

okurken nefesler tutulmuş, ashab onu dinliyordu. 

Resulullah takdirini göstermek için sırtından bürdesini 

çıkarıp K’ab’a giydirdi. Bu hem onu hem de 

şiirini korumaya alan bir bürümeydi. 

“Haber aldım ki; Allah’ın elçisi beni ölümle tehdit 

etti. 

Aftan başkası umulmaz Allah’ın elçisinden 

hâlbuki. 

Mühlet ver! Seni hidayete ulaştıran ki; 

Sana içinde açıklamalar ve kıssalar olan Kur’an’ı 

hibe etti. 

6. MorTaka, 2008-Bahar, S.10, s.105. 

İspiyoncuların sözleriyle yargılama beni 

Sözümde aşırı gittiysem de değilim günahkâr biri. 

Öyle bir makamda bulunuyorum ki; 

Böyle bir makamda korkmaz mı fil ve işitse benim 

görüp, işittiğimi. 

Yaklaştıkça titrerdi, eğer olmasaydı onun için 

Allah’ın izniyle, Resulün teminatı.” [7] 

Abdullah b. Revaha 

Hicretin yedinci senesi idi. Umretül kaza yapılıyor. 

Mekke’ye yaklaşırken Resulullah efendimiz 

Kusva adlı devesinin üzerinde ve devenin yuları 

da Abdullah bin Revaha’nın elinde bulunuyordu. 

Abdullah bin Revaha, hem şiirler söylüyor hem 

ilerliyordu: 

“Çekilin kâfirler nebinin yolundan bugün, 

Vururuz yoksa boynunuzu inkâr etmiştiniz dün, 

Öyle bir vuruş ki ayırır gövdeden başı, 

Hatırlatmaz insana ne dost ne arkadaşı.» 

Bunun üzerine Hz. Ömer ona: “Ya Abdullah, 

Harem’de Allah’ın Resulünün huzurunda mı böyle 

karşıdakileri çatışmaya tahrik eden şiiri söylüyorsun” 

demiş, Resulullah da: “Bırak ya Ömer söylesin. 

Vallahi Abdullah’ın sözleri bu kâfirlere ok 

yarasından daha fazla tesir eder.” buyurmuştur. [8] 

Resulullah, İbn Revaha için “Kardeşiniz 

şüphesiz bâtıl söz söylemez.» buyurmuş, “ bâtıl 

sözler dışındaki şiirlerde hikmet ve yarar vardır.” 

demiştir. 

Peygamber efendimiz biraz sonra Abdullah bin 

Revaha’ya; 

“Allahuteala’dan başka ilah yoktur! Bir olan odur! 

Vaadini gerçekleştiren odur! Bu kuluna yardım 

eden odur! Askerlerini güçlendiren odur! Toplanmış 

olan kabileleri, bozguna uğratan da yalnız 

odur, de!” buyurdu. Ve hayır duada bulundu. 

Abdullah bin Revaha da söylemeye devam etti. 

Diğer Ashâb-ı kiram da onun söylediklerini tekrar 

ediyordu. 

7. Sünen-i Tirmizi, C.V,s.139, H.no:2847. 

8. İbnu Hişam, C.IV,s.15-16. 

101 


2013

Mute seferine çıkılırken herkes birbiriyle kucaklaşıyor, 

helâlleşiyordu. Bu sırada arkadaşları, 

Hz. Abdullah›ın ağladığını fark ettiler. Ağlama sebebi 

sorulduğunda şöyle demişti: “Benim dünyaya 

karşı sevgim, sizlere karşı ziyade arzum yoktur. 

Ancak ben Resul-i Ekrem›den (s.a.v) Meryem 

suresi yetmiş birinci «İçinizden hiçbiriniz hariç 

olmamak üzere mutlaka hepiniz cehenneme varacaksınız.» 

ayetini işitmiştim. Ayette bahsolunan 

cehenneme uğradığımda hâlim nice olur diye düşündüğümden 

ağlıyorum.» 

Uğurlayanlardan bazıları onu teselli ederek, 

«Cenab-ı Hak sizleri korusun, düşman şerrini 

sizden uzaklaştırarak sağ salim dönmenizi nasip 

etsin.» demişler, bunun üzerine Abdullah su şiiri 

söylemiştir: 

“Günahkârım fakat ben 

Af isterim Rabbimden 

Ya da kanımı dökecek bir vuruş isterim. 

Kılıç ya da mızrakla deşilip çıkmış ciğerim. 

Ta ki beni gören samimice desin 

Su savaşçıya Allah rahmet eylesin.” 

Yine Mûte’de ordu komutasını eline alırken şu 

şiiri söylemiştir: 

“Nefsim bir isteksizlik var sende 

Savaşacaksın dilesen de dilemesen de 

Hani çoktandır yoktu sende ölüm korkusu 

Ca’fer, ne güzel geliyor cennet kokusu .” [9] 

Zeyd b. Erkam der ki: “Ben Abdullah bin 

Revaha’nın terbiyesi altında yetişmiş bir yetimdim. 

Mûte seferine çıktığımızda beni de terkisine bindirmişti. 

Geceleyin biraz gidince dudaklarından 

şehitliği özlediğini ve buna kavuşmak için yandığını 

ifade eden şiirler söylüyordu. Bu beyitleri işitince 

ağladım. Bunu fark eden Abdullah bin Revaha, 

bana dedi ki: 

-Sana ne oluyor! Şehit olmamın sana ne zararı 

var Hak Teala bana şehitliği nasip ederse, sen de 

hayvanıma biner, geri döner, yerine ulaşırsın. Ben 

ise dünyanın dert, tasa, üzüntü ve hâdiselerinden 

kurtularak özlediğim şehitlik makamına kavuşurum. 

Abdullah bin Revaha, iki rekât namaz kılıp 

uzun bir süre dua etti. Sonra Zeyd’e dönerek dedi 

ki: “Ey çocuk! İnşallah bu sefer şehitlik nasip olacaktır.” 

İslam ordusu, Şam topraklarında bulunan, 

Ma›an şehrine kadar hiç durmadı. Bizans 

İmparatorunun büyük bir ordu yolladığını haber 

aldılar. Derhal istişare toplantısı yapıldı. Herkes 

fikrini söyledi. Abdullah b. Revaha ayağa kalktı: 

“Ey Mücahitler! Bu sefere niçin çıktığımızı, hatırlamıyor 

gibisiniz! Çünkü hepiniz biliyorsunuz ki, 

ya kahramanca savaşıp zafer kazanacağız veya Allah 

rızası için ölüp şehit olacağız... Bu mertebelerin ikisi 

de, her Müslüman için, en büyük şereftir.” 

“Kardeşlerim, unutmayın ki biz düşmana karşı, 

sayı ve silâh çokluğuyla savaşmıyoruz. Cenab-ı 

Hakkın lütfettiği, İslam dini ve iman gücümüzle, 

er meydanına atıldık. Hepimiz yüce Allah’tan, iki 

şey diliyoruz: Ya gazilik, ya şehitlik.” diyerek sözlerini 

tamamladı. Oradakiler: 

“Vallahi, Revaha›nın oğlu doğru söylüyor.” dediler. 

Sonra da hep birlikte, ilerlemeye başladılar. 

Abdullah bin Revaha çarpışırken bir ara parmağı 

ağır yaralandı. Kopmak üzere idi. Bunun üzerine 

atından indi. Yaralı parmağını ayağının altına 

koyup: «Sen sadece yaralı parmak değil misin Zaten 

bu kazaya da Allahuteala’nın yolunda uğramış 

bulunuyorsun.» diyerek parmağı çekip kopardı. 

Sonra tekrar atına binip olanca gücüyle çarpışmaya 

devam etti. Çarpışmanın bir anında Abdullah bin 

Revaha atından inmişti. Amcasının oğlu kendisine 

biraz pişmiş et getirdi ve: “Al, bunu ye de biraz 

güçlen.” dedi. Abdullah bin Revaha üç günden 

beri bir şey yememişti. Etten ağzına bir lokma 

aldığı sırada, Müslümanların bulunduğu yerde bir 

karışıklık gördü. Bunun üzerine: «Arkadaşların bu 

hâlde iken sen hâlâ bu dünyadasın ve yiyip içmekle 

meşgulsün.» diyerek nefsini kınadı ve elindeki eti 

bırakarak tekrar savaşa başladı. Çok geçmeden Abdullah 

da şehit oldu. 

Abdullah bin Revaha, Peygamber efendimizin 

vahiy kâtipleri arasındadır. Onun hakkında buyurdular 

ki: “Cenab-ı Hak, Abdullah bin Revaha›ya 

rahmet eylesin. Melekler onun meclisiyle öğünürlerdi...” 

Peygamberimiz onun şiiriyle ilgili olarak, «Kureyş 

müşriklerine ok yağdırmaktan daha etkilidir.» 

buyurmuştur.■ 

9. İbnu Hişam, C.IV,s.20-21. 

102 


2013

"Şair, şehir ve tezkire: Diyarbakır örneği" 

NURULLAH ALKAÇ 

Anadolu’da, Gazi Hünkâr devrinde atılan şiir tohumları, Yıldırım Bayezit 

zamanında yeşermeye başlamış, Kanuni Sultan Süleyman döneminde 

olgunlaşmış, 19. yüzyılda Batı’nın etkisiyle de farklı bir yol 

izlemiş ve Cumhuriyet’le beraber, sadece ‘Gelenek’ olarak var olabilmiştir. Osmanlı 

coğrafyasında, bu tarihî seyir içinde, 28 kaynağın ışığında, İstanbul’dan 

Selanik’e, Diyarbakır’dan Bağdat’a, 211 yerleşim merkezinden [1] ‘tezkireci’den 

‘aşçı’ya, şeyhülislam’dan ‘terzi’ye birbirinden farklı 108 mesleğe [2] ait 3182 şair [3] 

ortaya çıkmıştır. Osmanlıdaki şair bolluğunu ve şiir eğilimini Âşık Çelebi’nin şu 

fıkra tadındaki alıntılamasında bulmak mümkün: ‘‘Rivâyet olınur ki, Prizen’de 

doğan oğlan addan mukaddem mahlas korlar; Yenice (Vardar)’da doğan oğlan 

‘Baba’ diyecek vakt Fârisî söyler; Priştine’de oğlan toğsa dividi belinde doğar.’’ 

Latîfî, Osmanlı ülkesindeki bu şair bolluğunun nedenleri olarak, ülkenin havasının 

ve suyunun güzelliğini gösterir [4] . Ayrıca tezkirecilerin, her şiir yazanı 

değil de, bu işi meslek edinmiş ve kaliteli şairleri aldıkları düşünüldüğünde, bu 

bolluğa farklı rakamlarda şairler de eklenmiş olacaktır. 

Şehir ve kültür, birbiriyle yan yana en çok düşünülecek iki kelimedir. Çünkü 

kültürün üretildiği merkezler hemen daima şehirler olmuştur. En önemli 

şehirlerin aynı zamanda yönetim merkezi olarak seçildikleri ve edebî faaliyetlerin 

en yoğun yerler olarak yaşandığı bilinmektedir. IX. asra kadar Ötüken, 

Hoça ve Turfan şehirlerinin merkezinde gelişen siyasi ve edebî gelişmenin, X-XI. 

asırlarda Kaşgar ve Balasagun’a devredildiği zamanlar olmuştur. XIII. asra kadar 

Doğu Türkçesi çerçevesinde oluşan bu merkezler, Batı Türklüğü için de bir esas 

olmuştur. XIII. yüzyılda Harezm, XV. yüzyılda Herat, Semerkand ve Buhara 

1. Mustafa İsen, ‘‘Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar Osmanlı Kültür Coğrafyasına 

Bakış’’, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul 23-28 Eylül 1985, Tebliğler, S.145-152; Mustafa 

İsen, ‘‘Ötelerden Bir Ses: Divan Edebiyatı ve Balkanlar’da Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ, 

Ankara-1997, s.64-75;* Prof. Dr. Mustafa İsen, ‘‘Tezkireden Biyografiye’’, Kapı Yayınları, 1. Basım: Nisan 

2010, s.169-182,.Aynı makale biraz farklı olarak, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, 6. Baskı, Editör: Mustafa 

İsen, Ankara-2011, s.377-383; * Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler. Hzl. Mehmet Kalpaklı. YKY. 1. 

Baskı: İstanbul, Aralık 1999, s.302-305. 

2. Mustafa İsen, ‘‘Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar: Divan Şairlerinin Meslekî 

Konumları’’, Millî Eğitim, S.83/ Mart-1989, s.35. 

3. Muhsin Macit, ‘Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü’ Üzerine’’, Millî Eğitim dergisi, 

S.86, Haziran-1989, Şair sayısı 3134 olarak verilmiş s.77;* Dr. Ali Duymaz, ‘‘Tezkirelere Göre Divan 

Edebiyatı İsimler Sözlüğü’’, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.31, S.1, . Burada birer mahlası 

sayılmayan 47 şair dışında toplam şair sayısı 3139 olarak verilmiştir, s.499. 

4. Prof. Dr. Mustafa İsen, ‘‘XVI. Yüzyıl Sonuna Kadar Osmanlılarda Biyografi Geleneği’’, Tezkireden 

Biyografiye, s.21. 

1 İstanbul 609 

2 Bursa 156 

3 Edirne 150 

4 Konya 69 

5 Diyarbakır 40 

6 Kastamonu 36 

7 Bağdat 35 

8 Gelibolu 24 

9 Kütahya 24 

10 Bosna 26 

11 Antep 26 

12 Buhara 26 

13 Serez 21 

14 Manisa 20 

15 V. Yenicesi 20 

16 Bolu 19 

17 Isparta 19 

18 Üsküp 18 

19 Amasya 17 

20 Aydın 17 

21 Manastır 17 

22 Rumeli 17 

23 Erzurum 16 

24 Filibe 16 

25 Selanik 16 

26 Sofya 16 

27 Ankara 15 

28 Trabzon 15 

29 Tokat 14 

103 


2013

Doğu coğrafyasının merkezi iken, Batı Türklüğü 

için de Bağdat, Diyarbakır, Gence, Tebriz, Konya, 

Bursa, Edirne ve İstanbul gibi ilâve merkezler 

ortaya çıkmıştır. Bu merkezlerin özellikle kültürel 

bakımdan ortaya çıkışını sağlayan birtakım alt 

yapı, yani eğitim kurumları vardı. Bu kurumların 

başlıcasını medreseler, tekkeler ve askerî merkezler 

olarak tanımlamak mümkün [5] . 

Tezkire: 

Bilindiği gibi, Arapça zikr ( ‏(‏z-k-r/fi’l‏,ركذ kökünden 

gelen tezkire ‏,(هركذت)‏ tef’ile vezninde mastar 

olup isim olarak da kullanılabilmektedir. Sözlüklerde 

‘‘anmaya, hatırlamaya vesile olan kâğıt, 

varaka, risale ’’ [6] gibi anlamlarda kullanılır. Edebiyatta 

ise ‘‘Divan Edebiyatında şairlerin yaşam öykülerini 

derleyen, onlarla ilgili değerlendirmelerde 

bulunan, şiirlerinden örnekler veren yapıtlara’’ [7] 

denilmiştir. Tezkirelerde bahsi geçen kişinin hayat 

hikâyesi, nereli olduğu, hangi dönemde yaşadığı, 

hangi eğitim ve görev süreçlerinden geçtiği, başından 

geçen önemli olaylar, önemli eserleri ve ölüm 

tarihi gibi öne çıkan noktalar belirtilerek, varsa şiirlerinden 

örnekler verilir [8] . Kısacası tezkireler, öznel 

veya nesnel, şu üç özellikleri kendilerinde barındırmışlardır: 

Edebiyat tarihi, eleştiri ve antoloji. 

Bugün, ‘‘Nüfusunun çoğu ticaret, sanayi, hizmet 

veya yönetimle ilgili işlerle uğraşan, genellikle 

tarımsal etkinliklerin olmadığı yerleşim alanı, 

5. Prof. Dr. Mustafa İsen, ‘‘Klasik Şiirin Merkezi Olarak 

İstanbul’’, bilig-13/ Bahar-2000, s.1-6 

6. Raif Necdet Keteli, ‘‘Resimli Türkçe Kamus’’ Haz: Prof. 

Dr. Recep Toparlı, Belgin Tezcan Aksu, Canan Selvi Kanoğlu, 

Seyfullah Türkmen. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 

Türk Dil Kurumu Yayınları:842. Ankara-2004, s.502 

7. ‘Tezkire’ kavramı için bk. Büyük Larousse Sözlük ve 

Ansiklopedisi. Milliyet gazetesi. C.22, s.11483; *Ana 

Britannica, C. 20, s. 573-4; *Sabah Meydan Larousse, Cilt:19, 

s.247-8.; *Abdülkadir Karahan, ‘Tezkire’ ,İA, XII/1, s. 226- 

230; * Harun Tolasa, ‘‘Tezkire’’, Türk Ansiklopedisi, C.31, Millî 

Eğitim Basımevi, Ankara-1982, s. 161-163; *Yusuf Öz (Fars 

Edebiyatı), Mustafa Uzun (Türk Edebiyatı) ‘‘Tezkire’’, TDVİA. 

C. 41, İstanbul-2012, s. 68-73; *İskender Pala, ‘Ansiklopedik 

Divan Şiiri Sözlüğü’, Kapı yayınları, 18. Basım: Kasım 2009, 

s.456; *Abdülbaki Gölpınarlı, ‘‘Şuara Tezkireleri ve Tezkireciler’’, 

Aylık Ansiklopedi, Seri:2, I(İstanbul, Temmuz-1949), s.28-31;* 

Necati Elgin, ‘‘Şuara Tezkireleri’’,Konya Halkevi Kültür Dergisi, 

s.129-130 (Temmuz- Ağustos 1949); *Zeki Pakalın, ‹‘Tezâkir-i 

Şuara’’, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, 

s.486-490;* Mehmet Halit, ‘‘Teskereler ve Teskireciler’’, Hayat, 

C.V, S.107, Ankara, 13 Kânunevvel 1928, s.44-45;* Doç. Dr. 

Mustafa İsen, ‘‘Divan Edebiyatında Bir Tür: Tezkireler’’, Millî 

Eğitim, S.90/Ekim-1989, s.22-26. 

8. Arş. Gör. Seda Uysal Bozaslan, ‘‘Enderunlu Mehmet Âkif’in 

Mir’ât-i Şi’r Adlı Tezkiresinin Muhtasar Bir Nüshası’’, Turkish 

Studies, Volume 8/3 Summer-2012, Ankara, s.2532. 

kent, site’’ [9] olarak ifade edilen şehir, tezkirelerde 

çoğunlukla şairlerin doğum-ölüm yerleri ve meslekleri 

olarak geçmektedir. Şehir, genel olarak şairlerin 

nerede doğduklarını ortaya koymaya yönelikken, 

bazen de tezkireciler tarafından coğrafî ve 

beşerî yönleriyle okuyucuya tanıtılır [10] . 

Şehirlere yönelik bilgilerin verilmesi, insanı etkileyen 

doğal ve beşerî faktörlerin tespitine imkân 

tanımaktadır. İklimin insan üzerindeki etkisi belirgindir. 

Coğrafî çevrenin, şairin hayatı ve yetişmesiyle 

ilgili olan bazı yönlerine de bazen değinildiği 

görülür. Şairin mizacının, şairliğinin, kültürel birikiminin 

coğrafî ve kültürel çevre şartlarıyla açıklanması, 

hatta değerlendirilmesi gibi bir anlayış ve 

tutuma ara sıra olsa rastlamak mümkündür. 

Divan şiiri, şehrin şairidir ve bütün kültürel 

birikimi, sosyal davranışı şehrin içinde biçimlenir. 

Osmanlı sınırları içinde, eğitim görmüş, sanat ve 

bilim alanlarında yetenekleri olan herkes gibi şair 

de, İmparatorluğun merkezine doğru akar [11] ; 

çünkü tanınmanın, değer görmenin ve rahat yaşamanın 

en elverişli olduğu yerdir şehir. Ve bu 

çoğunlukla başkent olur. Osmanlının başkenti 

hüviyetinde olan İstanbul, bu açıdan, en çok ilgiyi 

çeken merkez konumundadır. Âdeta ‘Klasik 

Türk Edebiyatı’nın bel kemiği durumundadır. 

Ayrıca doğum yeri baz alındığında, tezkirelerde 

en çok şair çıkartan il özelliğine sahiptir. Şarkın ve 

İslam âleminin en önemli kültür ve eğitim mües- 

9. Güncel Türkçe Sözlük, http://tdkterim.gov.tr/bts/ ET:07-04- 

2013. 

10. Kitap-Tez: Prof. Dr. Harun Tolasa, ‘‘ Sehî, Lâtîfi ve Âşık 

Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve 

Eleştirisi’’, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yay., Bornova- 

İzmir 1983; Pervin Çapan, ‘‘18.yy. Tezkirelerinde Edebiyat 

Araştırma ve Tenkidi’’, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler 

Enstitüsü, Elazığ 1993, 547s.(Basılmamış Doktora Tezi); 

Yrd. Doç. Dr. Filiz Kılıç, ‘‘XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair 

ve Eser Üzerine Değerlendirmeler’’, Akçağ Yayınları, Ankara 

1998,; Yrd. Doç. Dr. Süleyman Solmaz, ‘‘Onaltıncı Yüzyıl 

Tezkirelerinde (Ahdî, Gelibolulu Âlî, Kınalızâde, Beyânî) Şairin 

Dünyası, Ankara, 2012. Makale: Doç. Dr. Pervin Çapan, 

‘‘Tezkirelerde İstanbul’un Ele Alınışı’’, İstanbul Üniversitesi 

Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.31, 

2004; Yrd. Doç. Dr. Ömer Bayram, ‘‘Nevvab Tezkiresinde Şair 

ve Eser Üzerine Değerlendirmeler’’, Turkish Studies, Volume 

7/1, Winter 2012, Turkey; Yrd. Doç. Dr. Süleyman Solmaz, 

‘‘Hasan Çelebi Tezkiresi’nde Mekân Tasvir ve Tavsifleri’’, Turkish 

Stadies, Volume 7/1, Winter 2012, Turkey; Dr. Aysun Ayduran, 

‘‘Biyografik Kaynaklarında Şehir, Kültür İlişkisi ve Bunun Hasan 

Çelebi Tezkiresi’nde Görünüşü’’, bilig-12/ Kış-2000; Filiz Kılıç, 

‘‘Tezkireler Işığında İstanbul’’, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla 

VII Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler (10-12 Mayıs 2003) 

Eyüp Belediyesi; Arş. Gör. Resul Kaya, ‘‘Tuhfe-i Nâilî’de Şair 

Kimlikleri’’, Turkish Studies, Volume 4/2 Winter 2009. 

11. Mehmet Narlı, ‘‘Şiir ve Şehir (Divan Şiirinden Cumhuriyet 

Şiirine)’’, Hece (Aylık Edebiyat Dergisi), Yıl:13, S.150/151/152, 

Haziran-Temmuz-Ağustos 2009, s.30 

104 


2013

seseleriyle donatılan, İslamın merkezi ve taht şehri 

olan İstanbul, Osmanlı devletinin her döneminde 

sanat ve kültür merkezi olma özelliğini korumuştur. 

Hemen her asırda Şark dünyasının çeşitli bölgelerinden, 

hatta yabancı diyarlardan ilim ve sanat erbabı 

Osmanlıdaki iltifata muhatap olmak için İstanbul’a 

gelerek saraya şiir sunmanın çabası içinde olmuştur. 

İstanbul’da bu zengin kültür hayatı, sadece İstanbul’la 

kalmayıp taşraya da uzanmıştır. Mesela Manisa, 

Kütahya ve Amasya gibi şehzadelerin bulundukları 

sancaklar, stratejik ve yönetim açısından önemli birer 

merkez olmalarının yanı sıra, şiir ve edebiyatında 

yaşandığı birer kültür muhitleridir. İstanbul’da ilim ve 

sanat adına yapılan çalışmalar, kısa zamanda buralarda 

yankısını buluyor, şehzadelerin çevresinde ilmî ve 

edebî bir mahfil, aydın bir kadro teşekkül ediyordu [12] . 

Tezkirelerde İstanbul için kullanılan kelime 

veya kelime grupları çeşitlidir: ‘İstanbul, Stanbul, 

mahrûse-i İstanbul, şehr-i İstanbul, Kostantiniyye, 

mahmiyye-i Kostantiniyye, mahrûse-i Kostantiniyye, 

Dârü’s-saltanat, Dârü’s-saltanatü’l-aliyye, Dârü’ssaltanat-ı 

Kostantiniyye, İslâmbol, şehr-i İslâmbol, 

dârü’s-saltane İslâmbolu’l-mahmiyye, Dârü’l-mülk, 

dârü’t-devlet, sevâd-ı a’zam, ümmüd’dünyâ’ gibi. 

İstanbul XVI (Sehî, Latifî, Hasan Çelebi, Ahdî, 

Beyanî), XVII (Riyazî, Faizî, Rıza, Yümnî, Asım, 

Güfti, Mucib) ve XVIII. (Safayî, Salim, Beliğ, Safvet, 

Ramiz, Silahdarzade, Esrar Dede, Âkif) yüzyılda yazılmış 

tezkirelerde: 

1. Hilafet merkezidir. 

2. Saltanat makamıdır. 

3. Faziletli, bilgili kişilerin/ sanatkârların yetiştiği, 

toplandığı, ilim, irfan yeri/ madeni/ beşiğidir. 

Her alanda söz sahipleri burada toplanırlar. Şehir, bir 

cazibe merkezidir. 

4. Talep, istek makamıdır. 

5. Şeref kazanılan ya da şerefi artıran yerdir. 

6. Hüma’ya yani devlet kuşuna veya mutluluğa 

yuva/mekân olan şehirdir. 

7. Tabiatın güzelliği/ havası misk gibi, suyu şerbet 

gibi tatlı/ iklimi yani âb u hevâsı latif’tir. 

8. Mahalleleri bereketlidir. 

9. Kaleleri sağlamdır. 

10. Kısacası bütün bu özellikleriyle İstanbul 

benzeri olmayan bir şehirdir. 

nasıl bir sosyo-kültürel zenginliğe, coğrafî güzelliğe, 

imkânlara ve siyasî konuma sahip olduğu tezkire- 

12. Yrd. Doç. Dr. Cevdet Dadaş, ‘‘Osmanlı Arşiv Belgelerinde 

Şairlere Verilen Câize ve İhsanlar’’, Türkler Ansiklopedisi. Yeni 

Türkiye yayınları. Editörler Hasan Celâl Güzel, Prof. Dr. Kemal 

Çiçek, Prof. Dr. Salim Koca. C.11 Ankara-2002, s.748-757. 

cilerce ifade edilmiştir. 

DİYARBAKIR: 

A)Tarih: 

Şehrin adı ilk olarak Asur hükümdarı Adad-Nirari 

I (M.Ö. 1310-1281)’den kalma bir kılıç kabzasında 

Amidi veya Amedi olarak yazılmıştır. XIII. yüzyıldan 

bu yana yazılmış bazı eserlerde Kara-Amid, bazılarında 

Kara-Hamid denildiği görülür. Dede Korkut 

Kitabı’nda ‘Hamid’ adı geçmiştir. ‘Kara’ sıfatı, şehri 

baştan başa kuşatan surların ve yapıların esmer bazalt 

taştan yapılmış olmasında takıldığı kabul edilmektedir. 

Kara- Amid adı bazı Arap tarihçilerinin eserlerinde, 

bu adın tercümesi olan ‘Âmid-i Sevdâ’ olarak yazılmıştır. 

İlkin Yukarı-Dicle bölgesine verilen Diyar-i 

Bekr adı, daha sonra ilin adı olmuş, yine Amid veya 

Kara Amid denilmeye devam edilmiştir. Daha sonra 

şehrin bu adı yavaş yavaş unutularak yerini XX. yüzyıl 

başlarından itibaren ‘Diyarbekir’e bırakmıştır [13] . 

‘Belde-i nur’, ‘belde-i ilm ü irfan’ olarak yorumlanan 

Diyarbakır’ın eski adı Amida olup, çeşitli rivayetlerle 

birlikte, kelimenin nereden geldiği kesin olarak 

bilinmemektedir. İslami dönemde bu isim Âmid şeklini 

almış ve XVII. Yüzyıla kadar hem şehir hem de 

onun merkez olduğu sancağın adı olarak kullanılmıştır. 

Osmanlılar döneminde bazen Kara Âmid adıyla 

anılan şehrin daha sonraki adı olan Diyarbekir ise 

Müslüman Araplar bölgeyi fethettikten sonra, Tabîa 

Arapları’nın iki büyük kabilesinden biri olup Dicle 

kenarlarında yaşayan Bekir b. Vâil kabilesinin yayıldığı 

topraklara verilen Diyâr Bekr veya Diyâr-ı Bekr adına 

dayanır. Bu bölge için ne zamandan beri kullanıldığı 

kesin olarak bilinmemekle birlikte VIII. yüzyıldan itibaren 

kaynaklarda geçtiği tespit edilen Diyâr-ı Bekr 

Osmanlı hâkimiyeti döneminde Diyarbekir şeklini 

alarak Âmid şehri ve sancağı merkez olmak üzere teşkil 

edilen beylerbeyliğin adı olmuş, XVII. Yüzyıldan 

sonra ise şehir merkezi için kullanılmaya başlanmış, 

1937’de Diyarbakır şekline çevrilmiştir [14] . 

Diyarbakır, bir taraftan çeşitli geçim kaynakları 

bulunan bir bölgenin merkezi, bir taraftan da ehemmiyetli 

yolların kavşağında olmasıyla, tarih boyunca 

gelişme imkânı bulmuştur. Aslında ilk çağlarda bile 

ana yollar üzerinde bulunan ticaret merkezi özelliğine 

sahipti [15] . 

13. Şevket Beysanoğlu, ‘‘Anıtlar ve Kitâbeleri ile Diyarbakır 

Tarihi’’, C.1 (Başlangıçtan Akkoyunlular’a Kadar), Nehir Matbaası, 

Ankara-1987, s.3-5 

14. ‘‘Diyarbakır (Nejat Köyünç)’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam 

Ansiklopedisi, İstanbul- 1994, C. 9, s. 464-5. 

15. ‘‘Diyarbakır’’ maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.3, M.E.B. 

105 


2013

B)Kültürel Faaliyetler: 

Diyarbakır, Anadolu’da Müslümanlar tarafından 

ilk önemli merkezlerden biridir. Şehir, kültür 

merkezi vasfını koruyarak XII. yüzyıl başlarına kadar 

İslam dünyasının dördüncü önemli ilim ve edebiyat 

merkezi olmayı sürdürmüştür. Etnik ve dinî 

açıdan farklılığı, barışçıl bir zeminde bünyesinde 

toplamış ve sürdürmüştür. XI. yüzyıl sonlarından 

itibaren Türk yönetimine geçmiş, gelişimini sürdürmüş 

ve Anadolu’nun İslamlaşması sürecinde önemli 

bir geçiş noktası özelliğini kazanmış, kendisine has 

bir ağız oluşturmuş. 

Osmanlı yönetimi sırasında Diyarbakır, uzun 

bir süre iç ve dış tehlikelerden uzak kalması, devletin 

en büyük ve en önemli eyaletlerden birinin merkezi 

yapılması ve İran’a karşı yapılan savaşlarda üs ve kışlak 

olması dolayısıyla çok kısa süre içinde toparlanıp 

eski ihtişamını elde etti [16] . 

Coğrafi, ticaret ve siyasi özellikler kadar bölgenin 

bilim ve sanat ehlini yetiştirmesinin nedenleri 

arasında sanat hamiliğinin etkisi de göz ardı edilmemelidir. 

Diyarbakır’ın Osmanlı zamanında Beylerbeyliği 

merkezi olması, siyasi işleyişinin yanında 

bölgenin bilim ve sanat merkezi olarak öne çıkmasında 

da etkili olmuştur. Osmanlının başka bölgelerinde 

olduğu gibi Diyarbakır Beylerbeylerinin ve 

buralarda çeşitli zamanlarda valilik yapmış Paşaların 

da hami olarak çevrelerindeki ilim ve sanat ehlini 

desteklemeleri ve korumaları bu bölgedeki kültürel 

canlanmanın en önemli nedeni olarak düşünebilir 

[17] . 

‘Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler 

Sölzüğü’ [18] nde 40 şairle 5. sırada yerini almıştır. 

İstanbul Millî Eğitim Basımevi- 1988. Besim Darkot ve Mükrim 

H. Yınanç, s.601-625 

16. Prof. Dr. Mustafa İsen, ‘‘Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları 

Üzerine’’, Yedi İklim, S. 35 / Şubat-1993. 

17. Tûba Işınsu İsen-Durmuş, ‘‘Diyarbakır’ın Bir Kültür 

Merkezi Olmasında Sanat Korumacılığının Rolü’’, 

‘Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır’ Sempozyumu, 

Editörler Bahaeddin Yediyıldız, Kertsin Tomenendal, Diyarbakır 

Valiliği Türk Kültürü’nü Araştırma Enstitüsü, C.3, Ankara-2008. 

18. Kültür Ve Turizm Bakanlığı yayınları:942, Hzl. Doç. 

Dr. Haluk İpekten, Doç. Dr. Mustafa İsen, Doç. Dr. Recep 

Toparlı, Doç. Dr. Naci Okçu, Yrd. Doç. Dr. Turgut Karabay. 

Ankara-1988. Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü’ndeki şair sayıları, 

şu kaynak eserlerden hareketle tespit edilmiştir: Mecâlisü’n- 

Nefâis, Mecmaü’l-Havâs, Heşt Behişt, Latîfî Tezkiresi, Ahdî: 

Gül-şen-i Şuarâ, Âşık Çelebi: Meşâirü’ş-Şuarâ, Kınalızâde Hasan 

Çelebi’nin Tezkiretü’ş-Şuarâ’sı, Beyânî Tezkiresi, Riyâzü’ş-Şuarâ, 

Yümnî Tezkiresi, Rızâ Tezkiresi, Zeyl-i Zübdetü’l-Eş’âr, Güftî: 

Teşrîfâtü’ş-Şuarâ, Mucîb Tezkiresi, Sâlim Tezkiresi, Safâyî Tezkiresi, 

Gül-deste-i Riyâz-ı İrfân, Nuhbetü’l-Âsâr li-zeyl-i Zübdetü’l-Eş’âr, 

Adâb-ı Zurefâ, Şefkat Tezkiresi, Ârif Hikmet Tezkiresi, Fatin: 

Hâtimetü’l-Eşâr, Esrâr Dede’nin Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye’si; 

Gelibolulu Âlî’nin Kunhü’l-Ahbâr, Abdurrahman-ı Hibrî’nin 

Edirne’de yetişen şairlerle ilgili olarak yazmış olduğu Enîsü’l- 

Diyarbakırlı şairlerin tespit için tekrar ‘Tezkirelere 

Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü’ne 

başvurulduğunda, ‘Diyarbakır’da doğdu.’ ifadesi 

çerçevesinde [19] 36; bugün Diyarbakır’ın ilçesi konumunda 

olan ‘Çermik’te doğdu.’ [20] ifadesiyle 1; 

‘Diyarbakırlı’dır.’ [21] ifadesiyle 1; ‘Diyarbakır’a yerleşti.’ 

[22] ifadesiyle 3, ‘Diyarbakır…oğludur.’ [23] ifadesiyle 

2; Salim ve Safaî tezkirelerinde ‘Erzurum’da 

doğdu’ ğu kabul edilen Edib’in Ramiz tezkiresinde 

‘Diyarbakırlı’ [24] olduğu; Sehî ve Latifî tezkirelerinde 

‘Türkistanlı’ olarak gösterilen ‘Cemilî’ [25] nin de Fâzi 

dikkate alınarak Diyarbakırlı olduğu kabul edildiğinde 

bu sayı toplamda 45 olmaktadır. 

Şevket Beysanoğlu’nun üç ciltlik ‘Diyarbakır’lı 

Fikir ve Sanat Adamları’ adlı çalışmasında 4. yüzyıldan 

günümüze kadar Diyarbakır’da yetişen bilim 

ve sanat adamlarının sayısının 421 olduğu tespit 

edilmiştir. Bunların 174’ü bilim adamı, 288’i şair 

ve yazar, 5’i hattat, 8’i bestekâr ve 6’sı ressamdır [26] . 

‘Diyar-bakır’ ve ‘Âmid’ isimleri esas alınarak 

kimi tezkirelerdeki Diyarbakırlı şairlerin sayısı tespit 

edilmeye çalışıldığında şu tablo karşımıza çıkmaktadır: 

Müsâmirîn’i, Âkif Mehmed’in Enderun’da yetişmiş olan şairleri 

anlattığı Mir’âtü’ş-Şi’r’i ile bu eserlerin yazma nüshalarından 

yararlanılmıştır. 

19. Âkif (S.25; Kay:AH.), Çâkerî (97; Kay:Ram.), Emîrî 

(112-3;Kay:SAL.,BEL.,RAM).,Emnî (113; Kay:SA., SAL.), 

Emrî (114; Kay: SA., BEL.), Fâmî (127; Kay: SA., SAL., BEL.), 

Halîlî (175; Kay: S., L., AÇ, HÇ., B., K.), Hamdî (179; Kay: 

SA., SAL.), Hâmî (181; Kay:AS., RAM.,Ş.), Hâsim (189; 

Kay:SA., SAL.,RAM.), Humârî (215; Kay:A.), İsmet (231; 

Kay:FAT.), İzzetî (235; Kay:SA.), Kâmî (242; Kay:FAT.), Lebib 

(263; Kay:FAT.), Lebib (163; Kay:RAM.), Lebib (163; Kay:Ş.), 

Lebib (264; Kay:SAL.), Meâlî (277; Kay:SA., BEL.), Mesîhî 

(285; Kay:AÇ.,BEL.), Nigâhî (339; Kay:RI.,M.,BEL.), Nisbetî 

(345; Kay:SA.), Ömrî (355; Kay:AS.,G.,SA.,BEL.), Refî (376; 

Kay:AH.,FAT.), Sâfî (411; Kay:FAT.), Safvet (412; Kay: FAT.), 

Saîd (417; Kay:FAT.), Sîret (450; Kay:AH.), Şehdî (471; Kay:Y., 

SA.,BEL.), Şöhretî (489-490; Kay:R.,F.,RI.), Şuhûdî (490; 

Kay:A.), Şûrî (491; Kay:SA.,SAL.,BEL.), Tufeylî (507; Kay:A.), 

Ülfetî (511; Kay:A.), Vahyî (518; Kay:RI.,M.,AH.), Vücûdî (532; 

Kay:SA.,BEL.). 

20. Fuzûlî (S.153; Kay:Y.) 

21. Yüsrî (S.540; Kay:SA.) 

22. Sünnî (Rumeli’ne bağlı Semendire’de doğdu, s.459- 

60, Kay:A.,HÇ.), Nazîf Süleyman (Diyarbakır’da mahkeme 

başkâtipliği ve bazı vezirlere divan kâtipliği görevlerinde bulundu, 

s.325; Kay:FAT.), Hakkî (Erzurum Hasankale’de doğdu. 

Diyarbakır Tillo’ya gitti. Şeyh İsmail Fakirullah’a bağlandı. Tillo’da 

öldü, s.172; Kay:FAT.) 

23. Lütfî (Diyarbakır müftüsü Ali Efendi’nin oğludur, s.268; 

Kay:FAT.), Ahmed (Diyarbakır Paşası olan İskender Paşa’nın 

oğludur, s.18; Kay:A.) 

24. Edib (s.106, Kay:SA.,SAL.,RAM.) 

25. Cemilî (s.87; Kay:S.,L.,HÇ.,K.,F.) 

26. Şevket Beysanoğlu, ‘‘Anıtlar ve Kitâbeleri İle Diyarbakır 

Tarihi’’, C.2 (Akkoyunlular’dan Cumhuriyete Kadar), Nehir 

Matbaası, Ankara-1990, s.674. 

106 


2013

Tezkire Yazarı Tezkirenin Adı Ölüm K. Dönem T. Ş. S Diyarbakır 

XVI. YY. 

Sehî Bey Heşt-Behişt 1 (Bihişt, Sekiz Cennet) 1548 1400-1538 240 Yok 

Latifî Tezkire-i Şu’arâ 2 1582 140-1546 334 1 

Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şu’arâ 3 1586 1400-1585 640 1 

Ahdî Gülşen-i Şu’arâ 4 (Şairlerin Gül Bahçesi) 1593-4 1520-1563 381 1 

Gelibolulu Âlî Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı 5 1600 1299-1599 305 1 

XVII. YY. 

Rıza Tezkire-i Şu’arâ 6 1672 1591-1640 269 3 

Yümnî Tezkire-i Şu’arâ 7 1675 1600-1662 29 4 

XVIII. YY. 

Diyarbakırlı Mûcib Tezkire-i Şu’arâ 8 1726 1609-1710 107 1 

Safayî Tezkire-i Şu’arâ 9 1725 1640-1719 484 12 

Mirzazâde Sâlim Tezkire-i Şu’arâ 10 1743 1688-1722 423 7 

Bursalı İsmail Beliğ Nuhbetü’l-âsâr li Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr 11 1729 1620-1726 414 8 

Hüseyin Râmiz Âdâb-ı Zurefâ 12 (Zariflerin Âdabı) 1788 1720-1784 375 7 

Enderunlu Âkif Mir’ât-i Şi’r 13 (Şiir Aynası) 1779 17. yüzyıl 23 Yok 

XIX. YY. 

(Çaylak) Tevfik Kâfile-i Şu’arâ 14 (Şairler Bölüğü) 1893 1290-1873 281 4 

XX. YY. 

Mehmed Sirâceddin Mecma’-ı Şu’arâ ve Tezkire-i Üdebâ 15 1924 1834-1907 76 4 

Ali Emirî’nin şu iki eseri de sadece Diyarbakırlı şairlere yer verilmiştir. 

‘Ali Emirî Esâmî-i Şu’arâ-yı Amîd 16 1924 XV.-1911 212 

‘Alî Emîrî Tezkire-i Şu‘arâ’-i Âmid 17 1924 79 

Evliya Çelebi 1655’te Diyarbakır’a gelmiştir 

[27] . Onun verdiği bilgilere göre Diyarbakır’da Fis 

Kayası’nın aşağısında bulunan nehrin iki yanı, güllük 

gülistanlık, bağ, bostan ve reyhan olduğu için 

yeryüzünde tanınmış bir dinlenme yeri olup her 5-6 

ay Diyarbakır halkının Şattü’l-Arab faslını ettikleri 

bir gezinti ve eğlence yeridir. Seyyah’ın yaklaşımında 

Diyarbakır’ın iklimi hoş olduğu için insanları güzel, 

şen şakrak, laubali kişilerdir. ‘Suyunun ve havasının 

tatlılığından dolayı halkı gayet zeki, çocukları gayet 

27. Ejder Okumuş, ‘‘Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde 

Diyarbakır’’, ‘Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır’ Sempozyumu, 

Editörler Bahaeddin Yediyıldız, Kertsin Tomenendal, Diyarbakır 

Valiliği Türk Kültürü’nü Araştırma Enstitüsü, Ankara-2008. C. 1, 

s.173-186 

akıllı ve soyludur.’ demektedir. Gençlerin güzelliklerini 

de Diyarbakır’ın havasına bağlar. Diyarbakır’da 

düzgün ve sanatlı bir şekilde rahatlıkla konuşan kimseler 

vardır. 

Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde: ‘‘Bu 

Diyarbakır’da nice yüz fasih ü beliğ şuarâ-yı kâmiller 

vardır ki, her biri Fuzulî ve Ruhî misaldir. Birçoğu ile 

hem enis ü celis olduk. Hakkâ ki emsalleri nâ mevcut 

birer zât-i fezâil-nümâdır // Bu Diyarbakır şehrinde 

yüzlerce şair ve üstün yetenekli insanlar yetişmiştir 

ki her biri, dilleri doğru ve kurallara uygun biçimde 

kullanmakta ve şiir yazmakta Fuzulî ve Bağdatlı Ruhî 

gibidirler. Birçoğu ile oturup konuşma mutluluğuna 

eriştik. Doğrusunu söylemek gerekirse, benzerleri az 

bulunur erdemli kişilerdir.’’ 

107 


2013

1890-94 yılları arasında Diyarbekir’de valilik yapan 

Giritli Sırrı Paşa’nın Diyarbakır için söylediği; 

‘‘Diyarbekirlilerden müctemi bir cemaatte gözlerimi 

bağlayıp otursam ve elimi atsam, tuttuğum ya 

şair, ya münşidir.’’ [28] sözü burada hatırlanması gerekiyor. 

Diyarbakır’dan hareketle tezkirelerde şehirlere 

yönelik kullanılan ifadeler ve şairlerin sahip olduğu 

şair sayısını tespit edilmeye çalışılmıştır. 

Diyarbakır, Râmiz’in ‘Âdâb-ı Zurafâ’sında, 

Emîrî; ‘‘…medîne-i (şehir) Diyâr-ı Bekrden 

nümâyende-i (gösterici, görünücü) zuhûr (ortaya 

çıkma, görünme)…’’, Edîb; ‘‘…Âmidiyyyü’lasl…’’, 

Âgâh; ‘‘… Diyâr-ı Bekr dinmekle zebân-zed 

(söylenen, alışılmış) medîne-i Âmidde bir müddet 

kûşe-gîr-i ( köşeye çekilen) ikâmet (oturma) oldukda 

ol kazâ-yı şeref-fezânıŋ (şeref artırıcı) âb (su) ü 

hevâ-yı (hava) letâfet-efzâsına rağbet ve ahâlisinin 

sadâkatlerine meyl ü rağbet buyurmalarıyla …’’, Pîrî 

Efendi; ‘‘… Galatadan Sipâhî Mehmed Efendi yerine 

Diyâr-ı Bekr kâzîsı olup…’’, Çâkerî ‘‘Medîne-i 

28. M.Şefik Korkusuz: Eski Diyarbekir’de Gündelik Hayat. Kent 

yay.İst.2007. ‘‘Diyarbekirlilerden müteşekkil büyük bir mecliste 

gözlerim kapalı olarak el yordamı ile o zevattan herhangi birini 

yakalasam! O muhterem zat: Ya âlimdir, ya şair, ya edipdir, ya 

hattatdır, ya musikişinasdır, ya büyük bir sanatkârdır ve tam manası 

ile begefendidir…’’. Prof. Dr. Mükremin Halil Yınanç da Diyarbekr 

için ; ‘‘Dünyada şehir mesahasına nisbetle en çok âlim, fazıl, 

edip, şair, musikişinas, hattat, sanatkâr, büyük insan yetiştiren şehir 

Amid’dir, Diyarbekir’dir…’’. Zübeyde Kırmızı, ‘‘Amid-i Nur’’, 

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, s.211. 

Diyâr-ı Bekrden zuhûr…’’, Hâmî; ‘‘Fi’l-asl Diyâr-ı 

Bekr ahâlîsinden olup…’’, Rızâ Efendi; ‘‘… 

medîne-i Diyâr-ı Bekr mevleviyyetiyle makzıyyü’lmerâm 

olmuşlar idi.’’, Çeteci ‘Abdu’llâh Pâşâ; 

‘‘Şehr-i mübârizân (kuvvetli münakaşaya kalkışanlar) 

ve makarr-ı (oturulan yer, karar edilen yer) dilâverân 

(yiğitler, yürekliler) olan şehr-i bî-misl (benzersiz, 

eşsiz) ü bî-akrân (benzersiz, eşi görülmeyen) 

olan medîne-i Diyâr-ı Bekre izâfe ile şöhret-karîn 

Çermik nâm kasabadan zuhûr…’’, ‘İzzî-i Dîger 

Re’îs-zâde; ‘‘Mevâlî-i ‘ızâmdan Diyâr-ı Bekr mevleviyyetiyle 

mümtâz…’’, Lebîb; ‘‘Diyâr-ı Âmidden 

zuhûr…’’ örneklerinde olduğu gibi, ‘Diyâr-ı Bekr’ 

veya ‘Âmid’ şeklinde şairlerin doğum veya yerleşme 

yerleri olarak geçmiştir. 

* 

Tezkire-i Mucibi’te sadece Vahyî’nin Diyarbakırlı 

olduğu şu şekilde yer almıştır: ‘‘Diyarbekrî 

‘Ömer Çelebî’dir.’’ 

* 

Mehmed Sirâceddin ‘‘Mecma’-ı Şuarâ Tezkire-i 

Üdebâ’’sında şairlerden Hamdî; ‘‘Şehr-i Diyârbekr 

(Âmid)’dendir.’’, Nihânî; ‘‘Diyârbekr şehrinden 

zuhûr etmişdir.’’, Ahmed, ‘‘Diyâr-bekr şehrinden 

zuhûr etmişdir.’’, Güzârî, ‘‘Şehr-i Diyârbekr’dendir.’’, 

Râmiş, ‘‘Diyâr-bekr (Âmid) şehrinden 

zuhûr etmişdir.’’ şeklinde, sadece nerde doğduklarına 

yönelik bilgi olarak yer almıştır. 

Kınalızade Hasan Çelebi, Tezkiresinde doğum 

yerlerini veya yetiştikleri yeri takdim ederken: İstan- 

108 


2013

ul, Bursa, Edirne, Vardar Yenicesi, Üsküp, Serez, 

Gelibolu, Prizen, Manastır, Konya, Trabzon, Tire, 

Bağdat, Sinop, İznik, Akşehir, Rodos, Malakara, 

Şiraz … gibi kültür merkezlerini genellikle tanıtma 

yoluna gitmiştir. Tezkirelerde çoğunlukla Amid 

adıyla geçen bir bölge veya vilâyet adı olan Diyarbakır, 

Hasan Çelebî Tezkire’sinde Dicle ve Fırat nehrinin 

arasında kalan şehrin ikliminin güzel olduğu 

sadece bir şairin biyografisinde belirtilmiştir. Halili: 

Letafet-i ab u heva ile şöhre-i dehr ve makbul u 

memduh-ı Zeyd ü ‘Amr olan Diyarbekrdendür [29] . 

Kaynakça 

1. Mustafa İsen, ‘‘Sehi Bey Tezkiresi, Heşt Bihişt’’. Akçağ 

Yayınları, 2. Basım: Ankara-1998. 

2. Doç. Dr. Mustafa İsen, ‘‘Latîfî Tezkiresi’’. Akçağ Yayınları, 

1.Baskı, Ankara-1999. Halîlî (s.203-4) 

3. *Hasan Çelebi, ‘‘Tezkiretü’ş-şu’arâ’’. Hzl. Aysun Sungurhan-Eyduran. 

Ankara-2009. T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı 

Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (www. 

kulturturizm. gov. tr adresinden) 3215 Kültür Eserleri; 

Halîlî (C.1, s.283-284). 

4. Süleyman Solmaz, ‘‘Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâ’sı’’. Atatürk 

Kültür Merkezi Başkanlığı yayınları, Ankara-2005 ve 

Ayrıca T. C Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve 

Yayımlar Genel Müdürlüğü (www. kulturturizm. gov. tr adresinden) 

3219 Kültür Eserleri. C.2, Tufeylî (S.208-209) 

5. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Atatürk Kültür, 

Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi yayını: 

S.:93. Tezkireler Dizisi-S.2 Hzl. Dr. Mustafa İsen. Ankara-1994. 

Halîlî (135) 

6. Gencay Zavotçu; ‘‘Rıza Rezkiresi (İnceleme-Metin), 

Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul, Mayıs-2009. Nigâhi (223), 

Şöhreti (271), Vahyî (283) 

7. Sadık Erdem, ‘‘Mehmed Sâlih Yümnî, Tezkire-i 

Şu’arâ-i Yümnî’’. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, İstanbul-1988, 

s. 85-112. Şânî (97-8), Şehdî (99), ‘İzzetî (102), 

Fuzûlî (103), 

8. Kudret Altun, ‘‘Tezkire-i Mucîb (İnceleme-Tenkitli 

Metin-Dizin-Sözlük’’. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı 

yayınları (Tezkireler Dizisi:3). 1. Baskı. Ankara-1997. Vahyî 

(62) 

9. Doç. Dr. Pervin Çapan, ‘‘Mustafa Safâyî Efendi, 

Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr)’’ 

,İnceleme-Metin-İndeks; Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk 

Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını: 322, Tezkire Dizisi 

Sayı: 9; Ankara-2005. Mehmed (Emnî), Mehmed (Emîrî), 

Ahmed (Hamdî), İbrahim (Hâsim),Yahya (Şehdî), Hasan 

(Şûrî), Ömer (Amrî), İsmail (Fâmî), Mehmed (Me’âlî), Ali 

29. Dr. Aysun Ayduran, ‘‘Biyografik Kaynaklarında Şehir, 

Kültür İlişkisi ve Bunun Hasan Çelebi Tezkiresi’nde Görünüşü’’, 

bilig-12/Kış-2000, s.40-1. 

(Nisbetî), Ahmed (Vücûdî),Yüsrî. Kitabın 25-35 sayfaları 

arasındaki tablodan yararlanılarak şairlerin adlarına yer verilmiştir. 

10. Prof. Dr. Adnan İnce, ‘Tezkireü’ş-Şu’arâ/Sâlim Efendi’, 

Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür 

Merkezi Başkanlığı Yayını: 335; Birinci baskı Ankara-2005. 

Tokadî Mehmed Emin (Emîn-i Burusî-Eski Mahlası Sâdık), 

Mehmed (Emîrî), İbrahim (Hâsim-i Diger), Ahmed Çelebi 

(Hamdî-i Diger), Hasan Ağa (Şûrî), İsmail (Fâmî), Lebîb-i 

Diger. Kitabın 33-56 sayfaları arasındaki tablodan yararlanılarak 

şairlerin adlarına yer verilmiştir. 

11. İsmail Belîğ, ‘‘ Nuhbetü’l-âsâr li Zeyli Zübdeti’l- 

Eş’âr’’. Hzl. Prof. Dr. Abdulkerim Abdulkadiroğlu. Atatürk 

Kültür Merkezi Başkanlığı yayınları. Ankara-1999. Tezkireler 

Dizisi:4 2. Baskı, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara-1999. 

Âgâh, Emîrî, Abdülkerim (Şânî), Hasan Ağa (Şûrî), Yusuf 

Efendi (Şehdî), İsmail Efendi (Fâmî), Mehmed Çelebi 

(Me‘âlî), Ahmed Efendi (Vücûdî). Kitabın XV-XXXIV sayfaları 

arasındaki tablodan yararlanılarak şairlerin adlarına yer 

verilmiştir 

12. Sadık Erdem, ‘‘Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı’’. (İnceleme-Tenkitli 

Metin-İndeks-Sözlük), Atatürk Dil ve Tarih 

Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, S.79, 

Tezkireler dizisi-S.1, Ankara-1994; Emîrî (S.11-2), Edîb 

(12), Çâkerî (59), Hâsim-i Dîger (65-6), Hâmî (72), Çeteci 

‘Abdu’llâh Pâşâ (Çermîk;215-6), Lebîb (260-1). 

13. *Arş. Gör. Seda Uysal Bozaslan, ‘‘Enderunlu Mehmet 

Âkif’in Mir’ât-i Şi’r Adlı Tezkiresinin Muhtasar Bir 

Nüshası’’, Turkish Studies, Volume 8/3 Summer-2012, Ankara. 

14. Mehmet Tevfik, ‘‘Kâfile-i Şu’arâ’’, Hzl. Fatma Sabiha 

Kutlar Oğuz, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Doğu Kütüphanesi, 

1. Baskı: İstanbul-2012. Mehmed, Emnî (Burnaz 

Mehmed Ağa), İbrâhîm (Hâsim), Ahmed (Hicâzî),Halîl. 

15. Mehmed Sirâceddin, ‘‘Mehmed Sirâceddin 

Mecma’-ı Şu’arâ ve Tezkire-i Üdebâ’’. Hzl. Dr. Mehmet Arslan, 

Sivas-1994. Hamdî (43-4), Nihânî (65-6), Ahmed (70), 

Râmiş (97-9). 

16. *Ali Emirî , ‘‘Esâmî-i Şu’arâ-yı Âmîd’’. Hzl. Galip 

Güner-Nurhan Güner. (Neşreden Abdulkerim Abdulkadiroğlu), 

Anıl Matbba ve Ciltevi, Ankara-2003. Kaynak Eserler 

Dizisi: 2; *Hasan Yılmaztürk, ‘‘Esamî-i Şuara-yı Amid’’, 

Fatih Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: 

Ali Fuat Bilkan, İstanbul-1999; *Kasım Hayber, 

‘‘Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid’’, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: 

Ümit Tokatlı, (Neşreden Abdulkerim Abdulkadiroğlu) Erciyes 

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul-1989; 

*Mehmet Arslan, ‘‘Ali Emîrî ve Tezkire-i Şu‘arâ-i Âmid’’, 

Yedi İklim IV/35 (İstanbul, Şubat-1993); 

17. ‘Alî Emîrî , ‘‘Tezkire-’i şu‘arâ-’i Âmid’’, C.1, Dersa‘adet, 

Matba‘-ı Âmidî, 1328 (١٤٢٨), Üç ciltten mürekkep 

olan kitabın ilk cildi olup ‘z’ harfine kadar ele alınmıştır. ■ 

109 


2013

KEMAL BATMAZ 

AYDEMİR, Şerif, Çiçekten 

Harman Olmaz, Ötüken Neşriyat, 


Çiçekten harman olmaz ama 

okuyucunun gönlünü efil efil 

harmanlayan hikâyelerden oluşan 

bir kitap Çiçekten Harman 

Olmaz. Şerif Aydemir’in kalemi 

ömrün “aşk” ve “sevgi” tırnağında yer alan kısmını 

gönülleri eleyen bir dil yalınlığı ve akışkanlığı 

ile anlatmış. Dili öylesine rahat ki her 

cümlesinde her yargısında bir ata beyanı, atasözü 

inceliği var. 

İsteme Adresi: İstiklal Cad. Ankara Han 

65/3. 34433 

Beyoğlu/ İSTANBUL 

Tlf. (0212) 251 03 50 

PAYAM, Nazım, Ses Ve 

Yaz, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 

2013. 

“Şehrin oluşturduğu anafor; 

bazen değer düğümlerini 

öylesine gevşetiyor ki her şey 

kendiliğinden müflis ironiye 

dönüşüyor. “Ben”den başka hiçbir şeyi ciddiye 

almıyor insan. Balkona mahkûm çocuklar, geçkin 

bekârlar, bir başına bırakılmış ihtiyarlar, 

rezil yoksulluk ve yersiz yurtsuz hain ihtiras, 

sinsice zevklendiriyor onu. Küçük hesaplardan 

dolayı huzur vericilerini, huzur verecekleri hayatın 

kör kuyusuna itmekten çekinmiyor. Zaman 

zaman sorarım kendime: Acaba, derim, 

bencilliği insandan başka yeşertecek saksı var 

mı” 

Ses Ve Yaz, yazarın ikinci deneme kitabı. 


65/3 34433 

Beyoğlu / İSTANBUL 

Tlf. (0212) 251 03 50 

ÇETİŞLİ, İsmail, Şairin 

Diliyle Hz. Peygamber, Denizli 

Belediyesi Kültür Yayınları, 

Denizli, 2013. 

Değerli Hocam Prof. Dr. 

İsmail Çetişli’nin hazırladığı 

Şairin Diliyle Hz. Peygamber 

antolojisinin çıktığı haberini 

vermekten mutluluk duyduğumu belirtmek 

isterim. Antolojiyi yine kendisinin diliyle tanıtmak 

istiyorum: 

“…okuyucuya Tanzimat sonrası Türk şiirinde 

Hz. Peygamber konusunu kronolojik 

bir bütünlük içinde sunabilmek ve şairin O’na 

olan aşkını duyurabilmek amacıyla hazırlanmıştır.” 

ÇETİŞLİ, İsmail, Şiirimizde 

Peygamber ve Gül, Denizli Belediyesi 

Kültür Yayınları, Denizli, 

2013. 

Ömürlerin ve âlemin yegâne 

110 


2013

Gül’ü Hz. Peygamber şiirimizin en temel esin 

kaynaklarından biri. Prof. Dr. İsmail Çetişli 

Tanzimat’tan günümüze kadarki 150 yıllık dönemde 

Hz. Peygamber üzerinde odaklanan ve 

500 şairin kaleme aldığı 1600 manzumede gül 

metaforu veya sembolünün yeri; kullanılış sebebi 

ve tarzlarını tespit, tasvir ve tahlil etmeye 

çalıştığını ifade ediyor. Dileriz ki sevgisi kalbimizden, 

kokusu zihnimizden, rengi hayalimizde 

eksik olmasın. Rabbimiz, O Gül hürmetine 

çaresizliğimizi hoş görsün. 

DURSUN, Yusuf, Cennet 

Kapısı Çanakkale, Nar yayınları, 


“Atalar mirası aziz vatanda, 

Modern çağın çocukları yaşıyor. 

İş başa düşerse kullanmak 

için 

Süngüsünü koynunda taşıyor!” diyor yazar. 

Edebiyatımızda çocuklara yönelik eserler 

eskiye nazaran daha çok üretilmekte. İşin 

tarihî ve çocuklarımızı bilinçlendirici yönü de 

Yusuf Dursun gibi yazarlarımızın kalemiyle 

tamamlanmaya çalışılmakta. Cennet Kapısı 

Çanakkale, çocuklarımız için bulunmaz bir aidiyet 

bilinci oluşturacaktır diye düşünüyorum. 


65/3. 34433 

Beyoğlu/ İSTANBUL 

Tlf. (0212) 251 03 50 

YILDIZ, Kalender, Kuklacı, Sütun Yay. 

2013. 

martılar içinde göçmen kuşum 

ben 

kalsam yabancıyım gitsem 

sürgünüm 

Kalender Yıldız, uzun zamandır 

şiir yazan, şiir üzerine 

kafa yoran bir isim… Dergilerde yer alan şiirlerinin 

yanı sıra, Ümraniye Belediyesi’nin düzenlediği 

şiir yarışmasında birincilik ödülü de aldı. 

Uzun yılların ürünü olan kitabına Kuklacı 

ismini uygun görmüş. 

Kalender Yıldız şiiri için şu tespitte bulunabiliriz: 

Günlük güneşlik şiirler yazmıyor! Aslında, 

günümüz insanı gibi hızı seven, değerleri 

olduğu kadar yazılı-görsel her türlü ürünü 

oburca tüketen ve tabii ki unutan, okurlar için 

hazmı zor, kafa yorulması, durup düşünülmesi 

gereken şiirler yazıyor. 

Geniş zamana yayılan bu şiirler şairin değişen 

yahut gelişen şiir anlayışını da okura gösteriyor. 

Manas Yayıncılık’tan okuruna 11 yeni 

eser. 

2006 yılında kurulan Manas Yayıncılık son 

yayınlarıyla kültür hayatımıza 60’a yakın kitap 

kazandırarak Elazığ’da Türkiye’ye örnek teşkil 

edecek bir çalışmaya imzasını attı. 

Kültür ve sanat faaliyetleriyle sesini duyuran 

Manas Yayıncılık Ali Emîrî Efendi’ye 

Saygı programı çerçevesinde yine Ali Emîrî 

Efendi’nin aziz hatırasına yeni yayınlarını okuyuculara 

tanıttı. 

Ejderha Taşı, Harputlu Divan Şairleri, Harput 

Ağzı, Kurbağa Avcıları, Bin Beyaz Karanfil, 

Diyarbakır Müziği Ve Folkloru, Kördüğüm, 

Azebaycan Fuzuli Araştırmacılığı, Elazığ İli Yer 

Adları Üzerine Bir İnceleme, Elazığ ve Yöresinde 

Ziyaret Yerleri, Bizim Şehrin Divaneleri. 

Bu sayımızda beş kitabı sizinle paylaşacağız. 

ONUR, M. Naci, Harputlu 

Divan Şairleri, Manas 

Yayıncılık, Elazığ, 2013. 

1988 yılında aynı adla birinci 

basımı yapılan eserin 

ikinci baskısı. Eserde16. yüzyıldan 

21. yüzyıla kadar Harput’ta yetişmiş 47 

111 


2013

divan şairini ihtiva etmekte. Araştırmacılara 

büyük faydası olacağı inancıyla titiz bir çalışma 

ile ortaya konulmuş. 

KANTER, Necati, Bizim Şehrin Divaneleri, 

Manas Yayıncılık, Elazığ, 2013. 

Yarı belgesel olan hikâyeler bir şehri şehir 

yapan ayrıntıları saklıyor satırlarında. 

Eskimiş fotoğraflarıyla 

eskimeyen hatıralarımıza 

götürmeyi vaat ediyor yazar. 

Hikâyeler bazı eksiklikleri mi yoksa fazlalıkları 

mı anlatıyor, karar sizin. 

ÖZCAN, Tarık, Kördüğüm, 

Manas Yayıncılık, Elazığ, 

2013. 

“Kördüğüm'le kendi tekliğimi 

ortaya koydum." diyor 

şair Tarık Özcan. unvanlardan 

arınmış saf bir aşk, sevgi 

ve acının dili ile seslenmiş 

okura. Biricik olmanın dil ve şekil endişesiyle 

açılan her sayfada hissettiğimiz bir modern 

ve geleneksel kompleks meydana getirmiş 

‘Kördüğüm’le. 

ÜNLÜ, Şemsettin, Kurbağa 

Avcıları, Manas Yayıncılık, 

Elazığ, 2013. 

Hayatımızın derinlerinde 

kalmış kesitleri, en ince ayrıntısına 

kadar hatırlayıp masalsı 

bir dil ile anlatmış Kurbağa 

Avcıları’nda yazar. Dikkat etmeyene fazla bir 

şey söylemez belki ama yazarın dikkatinden 

kaçmayan kesitler var eserde acılara ve yokluklara 

dair. 

ÜNLÜ, Şemsettin, Bin Beyaz 

Karanfil, Manas Yayıncılık, 

Elazığ, 2013. 

Yazar, yazının tarih kadar eski ama şiirin 

daha eski olduğunu söylüyor. İnsanlık ile şiirin 

hep var olacağını ekliyor. Zaten sanatçının temel 

gayesi de bir şekilde “var” ile “yok”u işletmek 

değil mi Sözün bittiği yerde dile gelmez 

mi şiir! Yazar en eski sanat şiir ile konuşmuş 

Bin Beyaz Karanfil’de. Okurken dinlemek de 

okuyucudan… 

Manas Yayıncılık 

Kitap İsteme Adresi: 

Nailbey Mah. Vali Fahribey Cad. Huzur İş 

Merkezi No:1 Kat:5/14 ELAZIĞ 

Tlf/Fax. (0424) 2371315 

e-posta: manasyayincilik@hotmail.com 

ÜLGER Nevzat, 

Osmanlı’nın İktisat Mantığı. 

Dünyanın sayılı devletlerinden 

birini inşa ederek değişmelerin 

zirve yaptığı sanayi 

devrine rağmen uzun süre 

ayakta kalmayı başarmış bir 

Osmanlı Devleti’nin ve onun elitinin benzeri 

az bulunur bir meritokrasi (zeka ve kabiliyeti 

ölçüsünde yükselme) içinde zekayı 

her türlü beşeri değerin doruğunda tutmakla 

ünlü vasıfları ile günümüze sıradan tarihçinin 

dahi rahatlıkla fark edebileceği çelişkileri 

idrak etmemiş olmasına ihtimal verilemez. 

Öyle ise Osmanlı olaylara bizim anladığımız 

çözümlerle yaklaşmıyor. Aksine olayı normal 

karşılıyordu. 

Osmanlıların ekonomiyi bilmedikleri değil, 

aslında en iyi bildikleri şeyin ekonomi 

olduğu anlaşılmıştır. 

Ticareti küçümsedikleri, ona önem vermedikleri 

iddiası tamamen asılsız çıkmıştır. 

Aslında ticareti teşvik edilen ve korunan bir 

sektör olduğu, ticaret sektörünün vergilendirme 

sistemindeki ayrıcalıklı kalem konumu 

ortaya çıkmıştır. 

İsteme adresi: 

Nevzat Ülger 

Sürsürü Mah. Mimberli Sk: No: 13 

A/4 Elazığ 

112 


2013

Åehir - Bizim Kulliye Dergisi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

Åehir - Bizim Kulliye Dergisi