"Dil gölgesi"nde bir şair - Elazığ İzzetpaşa Vakfı

Ağlamış gözyaşın silen olmamış
Veya aşağıdaki türküde gördüğümüz gibi yârden
ayrılmaya ölüm yeğ tutulmuştur:
Karadır kaşların benzer kömüre
Yârdan ayrılması zarar ömre
Kollarımdan bağlasalar demire
Kırarım demiri koşarım yâre
İnsanımızın gönül yarasına çok çabuk kapılmış
olmasının sebeplerini anlamak ayrı bir konudur
ama bu hususta da birkaç şey söylemekte yarar var
sanırım. Bizce sebeplerin en önemlisi türkü, hikâye
ve masallardaki bu yöndeki telkinlerdir. Yani böylesi
söz ve deyişler karasevdanın sebebini teşkil ettiği
gibi sonucunu da etkilemiştir. Bir bakıma birbirini
etkileyerek artıran karşılıklı tesirler söz konusudur.
İnsanlar bu telkinleri yapan türkü, hikâye ve
masalları dinleye dinleye hassas, nazlı ve karamsar
bir kişilik ve zihniyet yapısını bürünmüş oluyorlar.
Tersi de varittir. Yani fazla duygusal ve hassas bir
şahsiyet yapısına sahip bulunanlar bu tip söz ve deyişleri
yaratmaya daha yatkın oluyorlar.
Türkülerdeki psikolojik ve sosyal
tespitler
İnsan ne kadar iradeli ve erdemli olursa olsun
gene de nefsinin etkisi ile sonradan pişman olacağı
yanlışlıklar yapabilir. Hem toplumumuzda hem
de insanlık tarihinde bu hakikatin sayısız örnekleri
vardır. İşte bu gerçeği de türkülerimizde görmek
mümkündür. Bir türkünün şu güftesi hem bu ezeli
gerçeği ifade ediyor hem de kişinin kendini tanıması
gerektiğini hatırlatıyor:
Suda balık yan gider
Açma yaram kan gider
Açma güzel sineni
Cahilim aklım gider
Aslında insanımız bir taraftan yâri her şeyin dermanı
olarak görürken diğer taraftan onun da zalim
bir tarafının bulunduğunu söylemekte ama gene de
ondan vazgeçmemektedir:
İki dağın arası var
Bu gönlümün yarası var
Doktorlarda bulamadım
Zalim yârda çaresi var
Bazı âşıklar ise hem sevdiğini yücelterek yere
göğe sığdıramaz hem de onun da el olduğu için tam
bir bağlılık içinde bulunmadığından yakınır. İnsanın
kafasının zaman zaman karışık ve çelişkilerle
dolu olduğuna bir örnek teşkil etmesi bakımından
şu Kırıkkale türküsü çok manidardır:
Altın yüzük ulanmaz
Suya atsan bulanmaz
Elkızı değil mi ki
Kurban olsan inanmaz
Bu farklı iki türkü de gösteriyor ki âşıkların, uğruna
her şeyini feda ettikleri güzel yârin de kusurları
var. Bu kusur yalnızca ‘her beşerde kusur bulunur’
vecizesi ile açıklanacak bir durum değil, daha
karmaşık duyguların hâkim olduğu bir şaşkınlık ve
tutarsızlık hâlidir. İnsanların zaman zaman hata yapabilmesi
başka bir şey, güvenmeme ve inanmama
hissiyatı daha başka bir şeydir. Hata yapan kişi kusurunu
fark ederek düzeltir, izahını yapar, mesele
tatlıya bağlanır. Fakat inanmamak ve güvenmemek
daha yaralayıcı ve etkileyici bir olumsuzluktur. Bu
zaafın yârde bulunması az bir uyumsuzluk değil.
Buna rağmen âşıklar bunu da tam olarak değerlendiremezler.
Sanıldığının aksine halkımız çok eşliliği tasvip
etmez. Birkaç karısı olan kişilere bazı bölgelerde
ender olarak rastlansa da çoğunluk bunu doğru bulmaz
ve yadırgar. İşte bir Orta Anadolu türküsü:
Bir yiğide bir gelin yeter
İki alanın derdi artar
Hayat felsefesine ait önemli tespit ve tavsiyeler
de vardır türkülerde. Her şeyin zamanında yapılması
gerektiğini telkin eden, yaşlanma olmadan
gençliğin değerinin bilinmesini öğütleyen şu Elâzığ
türküsüne kulak verelim:
Yüce dağ başını aştıktan sonra
Olmamış yaramı deştikten sonra
İster ölüm olsun ister ayrılık
Neden bu genç ömrüm geçtikten sonra
54
eylül-ekim-kasım
2010