"Dil gölgesi"nde bir şair - Elazığ İzzetpaşa Vakfı

Valla doktor bana dedi
Dön artık çaren yoktur
(Çukurova türküsü)
Bilhassa yâre kavuşamamak yüzünden pek çok
insanın hasta olduğunu anlatan türküler çoktur.
Mesela aşağıdaki Şanlıurfa türküsünde vuslatın
gerçekleşmemesinin sebep olduğu rahatsızlık belirtiliyor
ve buna ciğer hastalığı deniliyor. Burada ve
daha pek çok başka türküde geçen ciğer tabiri bildiğimiz
karaciğer veya akciğer değil, gönül yorgunluğundan
kaynaklanan genel bir düşünlük veya çökkünlük
(depresyon) hâlidir. Türkülerde sık geçen
ve ‘gönül yarası’ olarak da ifade edilen, yâr’dan
başka dermanının bulunmadığı iddia edilen durum
da budur. (Hemen hatırlatalım ki günümüzde artık
bu tip rahatsızlıkların da çaresi vardır.)
Kara giydim yastayım ben
Yâr yüzünden hastayım ben
Derman kâr eylemez bana
Ciğerimden hastayım ben
Türkülerde hekimlerin yapması ve yapmaması
gereken davranışları veya halkın tabiplerden ne
beklediğinin ipuçlarını bulmak da mümkündür.
Mesela hastalar herkesin yanında, kalabalık bir
ortamda doktora bütün şikâyetlerini söylemezler.
Çünkü bunun bir sır olduğunu düşünüp hekimin de
bu sırra riayet etmesini ve hasta ile yalnız olarak
konuşmasını beklerler. Hastane polikliniğinde başı
çok kalabalık olan hekime şikâyetini söyleyemeyen
vatandaş yaşadığı hayal kırıklığını ve hekime
serzenişini –onu incitmeden- bakın ne de güzel dile
getiriyor:
Diyeceğim çok ama
Pek kalabalık yerdesin
(Kırşehir türküsü)
Vatandaşın hekimden bir başka beklentisi de
onun bacı kardeş gibi olmasıdır:
Üreklerin tacı olan
Bize kardaş bacı olan
Dermanları acı olan
Ağ halatlı doktorlar
Türkülerde hastayı anlayan müşfik hemşireler
de unutulmamış:
Benim güzel hemşirem
İğne düşmez elinden
Hastalarını çok sever
Bal akıyor dilinden
Bu arada hemşireye gönlünü kaptıran hastalar
da oluyor. İnsanlık var olduğundan beri hep yaşanmış
ve yaşanacak olan zaafları da türkülerinde
dillendiriyor halkımız. Bazen aşk bazen de nefis ile
karşımıza çıkan bu ezeli duygu da elbette türkülerde
yer alacaktı:
Giymiş beyaz önlüğü
Başına takmış tacı
Senin gibi güzele
Diyemiyorum bacı
Bilindiği gibi sağlık denilince akla sadece ‘beden
sağlığı’ ya da ‘ruh sağlığı’ gelmez, bunlarla
birlikte ‘fikren sağlıklı olmak’ hâli de gelir. ‘Sağlıklı
düşünebilmek’ kabiliyeti veya keyfiyeti biraz
sübjektif bir hüküm olmakla beraber farzımuhal
“Pire için yorgan yakan” veya “nefsanî arzuları
için bütün varını yoğunu tüketen” bir kişinin sağlıklı
bir düşünce yapısına sahip olduğunu söylemek
de mümkün değildir. Hakeza ertesi gün okulda
imtihanı olduğu hâlde akşama kadar sokakta oyun
oynayıp hiç ders çalışmayan bir öğrenciyi -yanaklarından
kan damlasa da- tam olarak sağlıklı kabul
etmek doğru değildir. Aynı şekilde gece gündüz
yârini düşünerek Mecnun’a dönmüş, böylece zihin
ve ruh sağlığını kaybetmiş bir kişiye de normal
denilemez. Yani vücudunda herhangi bir hastalık
belirtisi olmayan, bedenen sağlam gibi duran nice
insan vardır ki aslında ruhen ve fikren maluldür.
Türkülerimizde (ve onun gibi anonim atasözlerimizde)
bunlara ait değerlendirmeler de var.
Mesela ‘Duvarı nem, yiğidi gam bitirir’ deyişi
bunu gösteriyor. Aslında halkımız uzun süren derin
üzüntü ve düşüncenin ne kadar zararlı olduğunu bilir;
lakin gene de sosyal tarihimizde bu tip vakalar
az değildir. Üzüntü ve karasevdadan dolayı hasta
olanlar, maalesef türkülerimizin çoğunun konusunu
teşkil etmiştir:
Sevda çekenlerden gülen olmamış
53
eylül-ekim-kasım
2010