"Dil gölgesi"nde bir şair - Elazığ İzzetpaşa Vakfı

kışırsan siner. Yarışlarda kamçılarsan ya hedefi
göğüsler ya da koşarken ölür (çatlar). Bu karakterlerin
iz düşümleri insanlarla çakışmaktadır.
Baş eğmeyen, yükseklere bakan/yüksekten
bakan at, beraber olduğu insanla yan yana, omuz
omuza yürürken ortak bir benzerlik bulmuştur.
Asildir, onurludur, dik başlıdır diye birçok meziyetini
saysak da her şeye rağmen atlar yarı
yabani hayvanlardır. Göçmen toplumlarda şehirli
dışında meziyetlere sahiptir. Mesela, ikisi
de dağları, hür yaşamayı sever. Yılkı atlarında
görüldüğü gibi serbest kaldıkları an dağların en
yüksek tepelerini, yaylaları tercih ederler. Kar
düştükçe ovalara doğru inerler. Bu bir Yörük yaşantısıdır.
Bu birliktelikte elbette karşılıklı çıkar ilişkileri
olduğu gibi çok daha ayrı sebepler bulabiliriz.
Şirazlı Sadi’nin dediği gibi; “Önemli
olan olaylara kuş bakışı bakmaktır kuş gibi
değil.” Kısacası bu bir ailenin birlikte yaşaması
gibidir. Aslında bu iş; bir sevda bir aşktır. Hâlâ
Anadolu’nun köylerinde atın yeri özel yapılır
ve altı tahtayla kaplanır. Atın kaşağısı, gübresi,
toz bezi, ter bezi vardır. Atın soğuk ve yağmurlu
günler için sırtına atılacak minderi vardır. Atın
nafakası ayrı hazırlanır, yatsıdan sonra yem verilir.
Son dört bin yıllık verilere baktığımızda
şunu söyleyebiliriz: Galiba bu millet ata âşık...
Her şeye rağmen Türk edebiyatında at hak
ettiği yeri alamamıştır, yani bülbül kadar hatta
mizahlarda önemli yer tutan eşek kadar bile
boy gösterememiştir. Benim anladığım manada,
Türk edebiyatında at istendiği gibi şahlanamamıştır.
Bunun da sebepleri vardır. At kültürünün
çok eski olmasına rağmen yazılmamasında
önemli bir sebep, yazarların atın çok uzağında
olması, at terminolojisini bilmemeleri veya ata
yakın olanların yazmaya meyilli olmamasıdır.
At, Türklerde hiçbir zaman şehirli olamamıştır,
taşrada kalmıştır. Mevlana diyor ki: “Yeryüzünde
söylenmedik söz yok ancak bunu söyleme şekli
var.” Hâlbuki at konusunda daha söylenmedik
çok söz var. Eğer edebiyatta konuşulmaya/yazılmaya
başlanırsa karşımıza çok zengin bir arşiv
çıkacağından eminim.
Kaşgarlı Mahmut, “At Türk’ün kanadıdır”
sözünü, gününde düşünürsek ufuk ötesi geçişleri
görmek mümkündür. Zaman zaman kanat, en sadık
dost, iş arkadaşı, yoldaş, kara gün dostu olmuştur.
Türkler at ile o kadar içli dışlı olmuş ki
kendinden bir parça görmüş, yazmaya gerek bile
görmemiştir. Bu samimiyeti normal bir yaşantı
olarak kabul etmiştir.
Zaman içerisinde de bazı yazarlar heveslenip
bir şekilde ata yaklaşmışlar. Ama bu da tam olarak
anlaşma değil, uzak bir akrabalık gibi olmuş.
Atı tanımaya yetmemiştir. Her dönem, atın cazibesi,
albenisi insanları etkilemiştir. Bu şekilde
yazılan yazılar öze dönük değil ufki/geriden
bakış şeklinde bir çalışma olmuştur. Uzak, at
tarifinden öteye geçilemediğine rastlıyoruz. Bu
bakış açısı fotoğraf çekme/resim yapma anlayışıdır.
Atlar özenilerek yaratılmış, kibar, estetik,
sevimli, gösterişli oluşlarıyla insanların dikkatini
çeken tablo yaratıklardır. Genç ve yakışıklı
bir kız/delikanlı kadar düzgün olan vücut, onunla
uyumlu insanın aklını başından alan parlak tüyler,
dalga dalga yeleler, kâkül, uzun bir kuyruk
ve mükemmel bir duruş. Hâlbuki bunun bir de
duygu, ruh ve görülmeyen yanları vardır. Hırslı,
sevimli, sevilen/sevmeyi bilen, korkusuz, duygu
tarafı da vardır.
Türk edebiyatında öyle efsanevi atlara rastlanmaz.
Yani uçan, olağanüstü koşan, acayip
şekillere giren, boynuzlu atlar olmaz. At olduğu
gibi kabul edilmiştir. Yeterince özenerek yaratıldığı
için ona başka bir sıfat vermek yakışık
almazdı. Türkler, hayatındaki güzellikleri, zorlukları,
çileleri atıyla paylaşmış; sırrını ona anlatmıştır.
Çoğu zaman ölüme beraber gittiklerine
rastlıyoruz. Bu sebeple at bir şekil değil bir
“tür” aslında bir “boy/soy” olarak anlatılmıştır.
Türkülerde, şiirlerde, yazılarda atı kendimiz gibi
bilerek yer vermemişiz. Hâlbuki onun Türk tarihinde
çok özel bir yeri var. Fatih Sultan Mehmed
Hanın, İstanbul surlarının önünde Venedik gemilerini
durduramadığı için Çandarlı Halil Paşa’ya
kızarak denize sürdüğü kırata bakın!... Kıratın
azametini ve binicisinin zapt edilmez hâlini göreceksiniz.
Bu tablo, atla insanın en iyi birlikteliğini,
kararlılığını, uyumunu gösteren tablodur.
Denize dalan kırat ile sultanın kararlığı aynı. Bu
bir düğün değil, bayram değil, tören değil, neden
sultan kıratın üzerinde...■
48
eylül-ekim-kasım
2010