"Dil gÃ¶lgesi"nde bir Åair - ElazÄ±Ä Ä°zzetpaÅa VakfÄ±

More documents

Recommendations

Info

lı tarihçi haklı çıkarır: Kubbeler gücün ve inancın semboldür... Evet, Sinan’dan önceki Osmanlı ve İslam mimarisi, Arap ve İran mimarî eserleriyle sanki onu hazırlamaya memur edilmişlerdir. O yüzden Mimar Sinan, kendinden önceki bu İslam eserleri yanında, pek çok mimarî eserle Ayasofya gibi büyük bir Bizans eserinden de faydalanarak Osmanlı kubbelerini muhteşem bir âbide hâlinde İstanbul’un pek çok tepesiyle devletin dört bucağına dikmesini bilmiştir. Bunlar arasında dünyanın incisi bilinen İstanbul’daki Süleymaniye ile külliyesinin kubbeleri gerçekten çok önemlidir, farklı bir yeri vardır. Ayasofya’ya yaptığı desteklerle kubbesini korumuştur. Cami kubbesinin Müslümanları gök kubbeye benzer bir çatı altında topladığı ve toplanan cemaatın aynı mekânda İslamın ruhuyla bütünleştiği görülüyor. Bunlar ne kadar büyük ve çok sayıda olursa o kadar güç ve güven vereceği ortadadır. O yüzden, yüzlerce cami kubbesi yapan ve cami mimarisinde hâlâ aşılamamış bir üslup formu oluşturan Sinan’ı iyi değerlendirmek zorundayız. Batılılara göre de Sinan, hâlâ gelmiş geçmiş mimarların en büyüğüdür. Sinan'ın öteki mimarlardan farkı Bugüne kadar Sinan hakkında yazılan kitapların pek çoğu, ya ona sahip çıkma hevesine kapılanlara karşı çıkmak ya eserleri üzerinde ilmî çalışma yapmak ya da 500. ölüm yıldönümü vesilesiyle yapılan sempozyumdan sonra oluşan bilimsel kamuoyunun beklentilerine cevap vermek maksadıyla yazılmıştır. Pek çoğunun takdire değer bir çaba eseri olduğu muhakkaktır. Bu arada, iki tiyatro eserinden sonra yayınlanan edebiyat iddialı kitaplar da maalesef son derece yetersiz. O yüzden bu kitaplar itibarlı yayınevlerinde yayınlanmasına rağmen genel kabul görmemiş, tarih bilgisinden mahrum olarak yazıldıkları için de Sinan’la ilgilenenlerin dikkatini çekmemiştir. Hâlbuki bilindiği kadarıyla eski dünya mimarları arasında Sinan kadar kendini ve eserlerini anlatma, yaptıklarının listesini yazdırarak unutulmasını ve karıştırılmasını önlemek maksadıyla çaba gösteren yoktur. Çağımıza kadar pek çok mimar, ya meslek sırlarını saklama çabası yahut da eser üzerine koyduğu kitâbedeki tarihi yeterli görme kaygısı yüzünden yazılı belge bırakmamıştır. Bunun sonucu olarak da pek çok bilgi ve tecrübe yok olup gitmiştir. Mimar Sinan, kendi çağının bütün önemli sanatçılarından pek çok bakımdan farklı bir tavır sahibidir. Eserlerindeki üslup birliğinde olduğu kadar hayır dualarla anılmak isteğinde de farklıdır. Ondan sonra Osmanlı mimarisinde damgası vardır. Ölümünden bir süre önce Mimar Sinan, genç şair ve nakkaş dostu Mustafa Sâi Çelebi’ye kendini ve eserlerini tek tek ifadeye, Süleymaniye ve Büyükçekmece Köprüsü gibi önemli eserlerinin de yapılış serüvenlerini anlatıp yazdırmaya çalışmıştır. Mimar Sinan’ın eserleriyle ilgili yazmalardan, Mustafa Sâi Çelebi’nin yazdığı Tezkiretü’l Bünyan ve Tezkiretü’l Ebniye adlı risalelerden başka, onun eserlerine dair pek çok yazmanın bulunduğunu biliyoruz. Bunlardan yazarı bilinmeyen Adsız Risale’nin daha büyük bir eserin bir bölümü olduğu sanılırken, 18. yüzyılda Dayezâde Mustafa Efendi tarafından yazılan Selimiye Risalesi sadece bir eserini konu edinmektedir. Mühimme Defterleri ile Süleymaniye Vakfiyesi ve caminin yapımı sırasındaki muhasebe kayıtlarından çıkarılan bilgilerin de Sinan’ın mimarî tavrıyla ilgili farkları vurguladığı açıktır. Sonraki dönemlerde yabancı seyyahlarla Osmanlı tarihçilerinin, bu arada Evliya Çelebi’nin Sinan’ın eserleriyle ilgili verdikleri bilgilerin ne kadar önemli olduğunu belirtmeye gerek yok. Bütün bunların Ahmet Refik’in yayınladığı dokümanlarla birlikte yerli yabancı araştırmacılara cesaret verdiği söylenebilir. Bugün bu türden çalışmaların sayısının bini geçtiği görülüyor, fakat bunların çokluğu sanat ve edebiyat adamlarımızı nedense harekete geçirmekte yetersiz kalıyor. Hâlbuki eserleri arasında çok da önemli bir yeri olmayan Drina Köprüsü bile İvo Andriç gibi bir yazarın romanına konu oluyor. Ortada bulunan eserler, belki sanat tarihi ve mimarlık bakımından önemli bir birikim oluşturuyor, ama bir dünya devletinde 50 yıl Başmimarlık yapan ve üç kıtaya Osmanlı mührünü vuran Mimar Sinan’ı ve onun dünyasını anlatmaya yetmiyor. Bunun sorumluğu elbette hepimize ait... Ben bu sorumluluğu Mimar Sinan Üniversitesinde düzenlenen sempozyumda hissettim de romanını yazmaya o yıllarda karar verdim. Bu ko- 36 eylül-ekim-kasım 2010
nuda, Mimar Sinan’la ilgili çalışmalarıyla dikkati çeken araştırmacılardan başta Suphi Saatçi ile Zeki Sönmez olmak üzere, pek çok dostun teşviklerini ve yardımlarını gördüm, epeyce bir zaman okuyup hazırlandım. Eserlerini uzunca bir zaman tasarladıktan sonra ortaya koyan bir sanatçının dünyasını anlatmak da galiba onun tarzında uzun soluklu bir çalışmayı gerektiriyor. Çünkü Sinan, bir bakıma tek başına Osmanlıyı temsil eden nâdir sanatçılardan... Mimar Sinan’la ilgili yaptığım okuma çalışmalarında, onun Osmanlı mührünü 16. yüzyıl dünyasına nasıl vukuflu ve şuurlu bir tarzda vurduğunu fark ettim. Onsuz Osmanlı kimliğini anlamanın imkânı olmadığı gibi, Osmanlının ruhunu anlamadan da onu ve eserlerini tam olarak değerlendirmenin mümkün olmadığı ortada. Bu hususları sanat tarihçisi Selçuk Mülayim ile tarihçi İlber Ortaylı kadar mimarlık felsefesi geliştiren Turgut Cansever ve Suphi Saatçi de eserlerinde bütün boyutlarıyla ortaya koymuşlardır. Bunlar kadar o ruha âşina sanat ve edebiyat adamları için yeterli malzeme oluştu bence. Mimar Sinan'ın romanı Değerli sanat tarihçisi Selçuk Mülayim, Ters Lâle adlı Osmanlı Mimarisinde Sinan Çağı ve Süleymaniye’yi konu edinen eserinde, öteki sanat eserleri yanında “büyük sanatlar” grubunda mütalaa ettiği mimari eserlerini, “bir yandan teknik olarak mühendisliğin, bir başka yönden de sanatın” konusu olarak ele alır. Kazancakis için antik çağın Partenon Tapınağı şudur: “Bana aklın, rakam ve geometrinin eseriymiş gibi göründü. (...) İnsanın yüreğine dokunmuyor.” V. Loon’ göre de Mısır piramitleri “Mimarlıktan çok mühendislik işidir. Onlar güzellik tutkusundan doğmamıştır;” sadece firavunların cesetleri için “banka gibi düşünülmüştür”... Bunlar elbette Hristiyan aydınların pagan dönemi yapılarına kendi bakışlarını ortaya koyuyor. Osmanlı sanat anlayışı çevresinde konuya yaklaşan Selçuk Mülayim, Rönesans sonrası Avrupa mimari anlayışıyla bazı yönlerden paralellik gösteren ve özgün bir şehircilik anlayışı sergileyen Osmanlı mimarisinin evrensel yönleri üzerinde dururken, Sinan çağının ortak özelliklerini de vurgular. Kitabını da “Sinan’ın mimarlık tavrı etrafında dönemin toplumsal tarihini ele alan bir deneme” olarak sunar. Bu arada konusuyla ilgili olarak şöyle bir tespit yapar: “Mimari bütün yerleşik toplumlar için, kent kültüründeki standardı anlatan başlıca övünç kaynağıdır, uygarlığın göstergesidir. Paris, Atina, Persopolis’in çekiciliği buradan gelir. Edebiyat için aynı şeyleri söyleyemiyoruz.” Gerçekten edebiyattan çok mimari somut bir biçimde “uygarlığın göstergesi” sayılabilir. Çünkü gözle görülebilen eserlerle Eski Yunan ve Roma medeniyetlerini tanımak ve tanıtmak, edebî eserlerle tanıtmaktan kolaydır. Fakat onları yapanlardaki ruhu anlayabilmek o kadar kolay olmuyor. Olabilseydi, Partenon Tapınağı’nı oluşturan ruhu en kolay kavrayabilecek insan, o çevrede yaşayan Kazancakis olurdu. Demek ki taşların oluşturduğu yapıyı anlayabilmek için de ortak bir ruh gerekir. O yüzden olsa gerek, Selçuk Mülayim eserinin başında şöyle der: “Bu kitabı noktaladığım anda, Yahya Kemal Beyatlı’nın “Süleymamiye’de Bayram Sabahı” adlı şiirinin bir tek mısrasına bile ulaşamayacağımı anladım. Bir mimarlık kompozitörünü kavramak yeni bir yaratıcılık gerektiriyor.” Bunlar, haddini bilen bir bilim adamının tespitleri olarak son derece önemlidir. Gerçekten de Yahya Kemal’in mısraları bu değerli sanat tarihçisine hak verdiriyor: “En güzel mâbedi olsun diye en son dînin Budur öz şekli hayâl ettiği mîmarînin.” Görebilsin diye sonsuzluğu her yerden iyi, Seçmiş İstanbul’un ufkunda bu kudsî tepeyi; Taşımış harcını gâzîleri, serdarıyle, Taşı yenmiş nice bin işçisi, mîmarıyle.” Mimar Sinan’ın romanını, konuya ancak bu çerçevede yaklaşmakla yazabileceğimizi düşünüyorum. Çünkü Sinan 50 yıldan fazla süren Başmimarlığı ile görevde en uzun süre kalan Osmanlı sanat ve devlet adamıdır. En önemli yanı ise, her bakımdan ruhumuzu temsil eden bizden bir sanatçı oluşudur. Bizi biz yapan değerleri bütün dünyaya anlatmakta Mimar Sinan ve eserlerinin eşine ender rastlanacak nitelikte zengin bir birikim oluşturduğu hususuna sanatçılarımızın dikkatini çekmek istiyorum.■ 37 eylül-ekim-kasım 2010
Page 2 and 3: Muhterem Okurlar, Bu sayımızın b
Page 4 and 5: ederler yaza. Yaz mevsimini biraz d
Page 6 and 7: HİLMİ YAVUZ ile edebiyat üzerine
Page 8 and 9: ARMIN BURKHARDT* ile dil üzerine
Page 10 and 11: çizerek söylüyorum yabancı keli
Page 12 and 13: elbette karşıyım. Fakat burada
Page 14 and 15: şerefiyle hayatiyetini sürdürmek
Page 16 and 17: “işk yolu”, “işk makamı”
Page 18 and 19: Hz. Pîr-i Türkistan Ahmed Yesevî
Page 20 and 21: Çok ağlatıp âşıkı aşk elind
Page 22 and 23: Aşksız insan hayvan cinsi, bunu d
Page 24 and 25: Yani: Bin yıl ibadet etsen, ibadet
Page 26 and 27: 2) Hoca Ahmed Yesevî’de ve tasav
Page 28 and 29: evlidir. Tasavvuf tarihinde sufîle
Page 30 and 31: Yesevi’nin İbrahim adlı bir oğ
Page 32 and 33: yaşayan göçebe halk kitlelerine
Page 34 and 35: MUSTAFA MİYASOĞLU Büyük devlet
Page 38 and 39: BU ŞEHİR Bu şehir bir evliyalar
Page 40 and 41: kapı gıcırdayarak açıldı. Aya
Page 42 and 43: Dağlar var ara yerde ÜMİT FEHMİ
Page 44 and 45: GAZEL Budur senden niyâzım hâcet
Page 46 and 47: deniyet Taşkent, Semerkant, Buhara
Page 48 and 49: kışırsan siner. Yarışlarda kam
Page 50 and 51: min hazırlamıştır. Asya bozkır
Page 52 and 53: İHSAN YAŞA Türkülerin analizini
Page 54 and 55: Ağlamış gözyaşın silen olmam
Page 56 and 57: o yoksa her şey kötüdür. Bu tes
Page 58 and 59: Bazı sabahlar uykumuz kaçmış ve
Page 60 and 61: Leylâk kokulu bahçemiz İBRAHİM
Page 62 and 63: BÜKREŞ’TE EYLÜL Yine ünlem y
Page 64 and 65: “Sen süt iç dersen, kahve içer
Page 66 and 67: Turnadağı Savaşında mağlup ede
Page 68 and 69: Orhan Koloğlu ve "Oklu Kirpi"leri
Page 70 and 71: "Dil gölgesi"nde bir şair: Mehmet
Page 72 and 73: "Gel gitme gençliğim ömür bildi
Page 74 and 75: Kırım'ın ebedi sesi Cengiz Dağc
Page 76 and 77: kısa özgeçmişinden bahsetmek bi
Page 78 and 79: KEMAL BATMAZ Şairlerin asıl yür
Page 80 and 81: derinden etkilediğini dile getirdi
Page 82 and 83: 16.Uluslararası Bayburt Dede Korku
Page 84 and 85: dikilmiş. Vali Bey’in tutuşturd
Page 86 and 87:
Yukarıda da yazdığımız gibi Ba
Page 88 and 89:
88 eylül-ekim-kasım 2010
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96:
show all

"Dil gÃ¶lgesi"nde bir Åair - ElazÄ±Ä Ä°zzetpaÅa VakfÄ±

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

"Dil gÃ¶lgesi"nde bir Åair - ElazÄ±Ä Ä°zzetpaÅa VakfÄ±