"Dil gölgesi"nde bir şair - Elazığ İzzetpaşa Vakfı

lı tarihçi haklı çıkarır: Kubbeler gücün ve inancın
semboldür...
Evet, Sinan’dan önceki Osmanlı ve İslam mimarisi,
Arap ve İran mimarî eserleriyle sanki onu
hazırlamaya memur edilmişlerdir. O yüzden Mimar
Sinan, kendinden önceki bu İslam eserleri yanında,
pek çok mimarî eserle Ayasofya gibi büyük
bir Bizans eserinden de faydalanarak Osmanlı kubbelerini
muhteşem bir âbide hâlinde İstanbul’un
pek çok tepesiyle devletin dört bucağına dikmesini
bilmiştir. Bunlar arasında dünyanın incisi bilinen
İstanbul’daki Süleymaniye ile külliyesinin kubbeleri
gerçekten çok önemlidir, farklı bir yeri vardır.
Ayasofya’ya yaptığı desteklerle kubbesini korumuştur.
Cami kubbesinin Müslümanları gök kubbeye
benzer bir çatı altında topladığı ve toplanan cemaatın
aynı mekânda İslamın ruhuyla bütünleştiği
görülüyor. Bunlar ne kadar büyük ve çok sayıda
olursa o kadar güç ve güven vereceği ortadadır. O
yüzden, yüzlerce cami kubbesi yapan ve cami mimarisinde
hâlâ aşılamamış bir üslup formu oluşturan
Sinan’ı iyi değerlendirmek zorundayız. Batılılara
göre de Sinan, hâlâ gelmiş geçmiş mimarların
en büyüğüdür.
Sinan'ın öteki mimarlardan farkı
Bugüne kadar Sinan hakkında yazılan kitapların
pek çoğu, ya ona sahip çıkma hevesine kapılanlara
karşı çıkmak ya eserleri üzerinde ilmî çalışma yapmak
ya da 500. ölüm yıldönümü vesilesiyle yapılan
sempozyumdan sonra oluşan bilimsel kamuoyunun
beklentilerine cevap vermek maksadıyla yazılmıştır.
Pek çoğunun takdire değer bir çaba eseri olduğu
muhakkaktır. Bu arada, iki tiyatro eserinden sonra
yayınlanan edebiyat iddialı kitaplar da maalesef
son derece yetersiz. O yüzden bu kitaplar itibarlı
yayınevlerinde yayınlanmasına rağmen genel kabul
görmemiş, tarih bilgisinden mahrum olarak
yazıldıkları için de Sinan’la ilgilenenlerin dikkatini
çekmemiştir.
Hâlbuki bilindiği kadarıyla eski dünya mimarları
arasında Sinan kadar kendini ve eserlerini anlatma,
yaptıklarının listesini yazdırarak unutulmasını
ve karıştırılmasını önlemek maksadıyla çaba
gösteren yoktur. Çağımıza kadar pek çok mimar,
ya meslek sırlarını saklama çabası yahut da eser
üzerine koyduğu kitâbedeki tarihi yeterli görme
kaygısı yüzünden yazılı belge bırakmamıştır. Bunun
sonucu olarak da pek çok bilgi ve tecrübe yok
olup gitmiştir. Mimar Sinan, kendi çağının bütün
önemli sanatçılarından pek çok bakımdan farklı bir
tavır sahibidir. Eserlerindeki üslup birliğinde olduğu
kadar hayır dualarla anılmak isteğinde de farklıdır.
Ondan sonra Osmanlı mimarisinde damgası
vardır.
Ölümünden bir süre önce Mimar Sinan, genç
şair ve nakkaş dostu Mustafa Sâi Çelebi’ye kendini
ve eserlerini tek tek ifadeye, Süleymaniye ve
Büyükçekmece Köprüsü gibi önemli eserlerinin de
yapılış serüvenlerini anlatıp yazdırmaya çalışmıştır.
Mimar Sinan’ın eserleriyle ilgili yazmalardan,
Mustafa Sâi Çelebi’nin yazdığı Tezkiretü’l Bünyan
ve Tezkiretü’l Ebniye adlı risalelerden başka,
onun eserlerine dair pek çok yazmanın bulunduğunu
biliyoruz. Bunlardan yazarı bilinmeyen Adsız
Risale’nin daha büyük bir eserin bir bölümü olduğu
sanılırken, 18. yüzyılda Dayezâde Mustafa Efendi
tarafından yazılan Selimiye Risalesi sadece bir eserini
konu edinmektedir. Mühimme Defterleri ile
Süleymaniye Vakfiyesi ve caminin yapımı sırasındaki
muhasebe kayıtlarından çıkarılan bilgilerin de
Sinan’ın mimarî tavrıyla ilgili farkları vurguladığı
açıktır.
Sonraki dönemlerde yabancı seyyahlarla Osmanlı
tarihçilerinin, bu arada Evliya Çelebi’nin
Sinan’ın eserleriyle ilgili verdikleri bilgilerin ne
kadar önemli olduğunu belirtmeye gerek yok. Bütün
bunların Ahmet Refik’in yayınladığı dokümanlarla
birlikte yerli yabancı araştırmacılara cesaret
verdiği söylenebilir. Bugün bu türden çalışmaların
sayısının bini geçtiği görülüyor, fakat bunların
çokluğu sanat ve edebiyat adamlarımızı nedense
harekete geçirmekte yetersiz kalıyor. Hâlbuki eserleri
arasında çok da önemli bir yeri olmayan Drina
Köprüsü bile İvo Andriç gibi bir yazarın romanına
konu oluyor.
Ortada bulunan eserler, belki sanat tarihi ve mimarlık
bakımından önemli bir birikim oluşturuyor,
ama bir dünya devletinde 50 yıl Başmimarlık yapan
ve üç kıtaya Osmanlı mührünü vuran Mimar
Sinan’ı ve onun dünyasını anlatmaya yetmiyor. Bunun
sorumluğu elbette hepimize ait...
Ben bu sorumluluğu Mimar Sinan Üniversitesinde
düzenlenen sempozyumda hissettim de
romanını yazmaya o yıllarda karar verdim. Bu ko-
36
eylül-ekim-kasım
2010