"Dil gölgesi"nde bir şair - Elazığ İzzetpaşa Vakfı

evlidir. Tasavvuf tarihinde sufîlerin Müslüman olmayanlara
karşı hoşgörü ile muamele ettiğine dair
birçok örnek bulunmaktadır. Bunlardan bazıları
şunlardır:
Bayezid-i Bistami’nin Mecusi olan (ateşe tapan,
zerdüşt) bir komşusu ve bu komşunun süt emme çağında
bir de çocuğu vardı. Bu Mecusi bir gün yolculuğa
çıktı. Evlerini aydınlatacak bir şeyi bulunmadığı
için çocuk ağlıyordu. Bayezid-i Bistami her
gün bir çıra alıp komşusunun evine götürdü. Mecusi
yolculuktan dönünce durumu haber alıp kendisinde
değişiklikler hissetti. Bayezid’e karşı kalbinde bir
sevgi hâsıl oldu ve: “Mademki o zâtın aydınlığı geldi,
bizim kendi karanlığımızda yaşamamız uygun
değildir.” deyip Bayezid-i Bistami’nin huzuruna
gitti ve Müslüman oldu [24] .
Hz. Mevlânâ’ya da nispet edilen fakat ondan
daha önce yaşamış olan Ebu Said-i Ebu’l-Hayr’ın
şiirleri arasında yer alan şu rubai meşhurdur:
Yine gel, yine gel, ne olursan ol, yine gel,
Kâfir, mecûsî, putperest olsan da yine gel,
Bu bizim dergâhımız ümitsizlik dergâhı değildir,
Yüz kere tevbeni bozmuş olsan da yine gel. [25]
Anadolu sûfîlerinden Yunus Emre:
Yetmiş iki millete birlig ile bakmayan
Şer‘ ile evliyâsa hakîkatde ‘âsîdür.
diyerek bütün insanlara (72 millete) aynı gözle bakmak
gerektiğini ifade etmiş, böyle bakamayanların
görünüşte evliya gibi olsalar bile aslında asi ve
günahkâr olduklarını kaydetmiştir.
İlk dönem sufîlerinden Mâlik b. Dinar’ın komşusu
Yahudi idi. Bu kişi Mâlik b. Dinar’ın evinin
duvarını tuvalet olarak kullanır ve bahçesini kirletirdi.
Mâlik de her gün duvarını ve bahçesini temizlerdi.
Bir gün komşusu Mâlik’e: “Bu necasetten rahatsız
olmuyor musun” diye sordu. Mâlik: “Evet,
rahatsız oluyorum ama temizliyorum.” dedi. Komşusu:
“Bu sıkıntıyı niçin ve kim için çekiyorsun”
diye sorunca, Mâlik: “Allah rızası için, çünkü Allah
24. Ferîdeddin Attâr, age. s. 176.
25. Ebû Sa‘îd-i Ebu’l-Hayr, Sühanân-ı Manzûm-i
Ebû Sa‘îd-i Ebu’l-Hayr (nşr. Sa‘îd Nefîsî), Tahran 1334
hş./1955, s. 4 (rubâî no: 21). Rubâî’nin metni şöyledir: Bâz
â bâz â her ânçi hestî bâz â/ Ger kâfir u gebr u but-perestî
bâz â/ În dergeh-i mâ dergeh-i nevmîdî nîst/ Sad bâr eger
tevbe şikestî bâz â.
öfkesini yutup insanları affedenleri muttakilerden
saymaktadır. [26] ” diye cevap verdi. Bunun üzerine
Yahudi komşusu: “Ne güzel bir din! Allah dostu,
Allah düşmanının sıkıntısına katlanıyor ve sabır
ediyor.” dedi, Müslüman oldu [27] . Bu hikâyenin bir
benzeri de İmam-ı A‘zam Ebu Hanife için anlatılır
[28] .
Mevlânâ Celâleddin Rûmî ve dostları sema
ederlerken meclise bir sarhoş daldı ve sağa sola çarpıp
meclistekileri rahatsız etmeye başladı. Oradaki
müritler o sarhoşu azarlayınca Mevlânâ müritlerine
mâni oldu ve: “Şarabı o içmiş ama sarhoş siz olmuşsunuz.”
dedi. Müritler: “Bu adam Hristiyan’dır.”
dediler. Mevlânâ: “Siz niye Allah’tan korkmuyorsunuz.”
diye cevap verdi [29] .
Bu menkıbelerden anlaşılmaktadır ki, gayrimüslimlere
karşı hoşgörü ile yaklaşmak sufîlerin hayat
felsefesi olmuştur. Ve bu hoşgörü, birçok gayrimüslimin
İslamiyete girmesine de vesile olmuştur.
Hoşgörünün bulunduğu yerde muhabbet ve ülfet
olur. Gayrimüslimlerin İslama ısınması ve hidayete
ermesinde en önemli unsurlardan biri de hoşgörü
olmuştur. Hoşgörünün zıddı olan kabalık ve sertlik
ise insanları küstürmek ve uzaklaştırmaktan başka
işe yaramaz. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de şöyle
buyrulur: “Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç
şüphesiz etrafından dağılıp giderlerdi” (Âl-i İmrân,
3/159). Güzel söz, hoşgörü ve fedakârca davranışlar
tarihte olduğu gibi bugün de insanların İslama
yönelmesine sebep olmaktadır.
Netice olarak Hoca Ahmed Yesevî’de ve onun
bağlı bulunduğu tasavvuf kültüründe “sevgi ve
hoşgörü” en temel kavramlardır. Bu iki kavramı
yitiren toplumlar huzursuzluğa ve kargaşaya
mahkûmdurlar. Diğer taraftan toplumda sevgi ve
hoşgörüyü özümsemiş insanlar çoğaldıkça, huzur
ve asayiş de artacaktır. Bu sebeple bütün felsefelerin
eskiyip modasının geçebildiği dünyamızda, Hoca
Ahmed Yesevî ve Mevlânâ gibi büyük mütefekkir
sufîlerin hayat felsefesi ve ilkeleri eskimeden, hatta
her zamankinden daha fazla önemi anlaşılarak devam
etmekte ve insanlığa ışık tutmaktadır.■
26. Âl-i İmrân, 3/134.
27. Ferîdeddin Attâr, age. s. 52.
28. Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî, et-Tabakâtü’l-kübrâ,
Kâhire 1374/1954, I, 54.
29. Ahmed Eflâkî, Menâkıbu’l-ârifîn (Frs. nşr. Tahsin
Yazıcı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976, I,
356.
28
eylül-ekim-kasım
2010