"Dil gölgesi"nde bir şair - Elazığ İzzetpaşa Vakfı

atıl inançlara sürükleyebilir. Dolayısıyla, aşk ile aklın
arasında uyum olması gerekmektedir [10] .
Aşk insana doğru yönü gösteren, ruhunu arıtan
ve eğiten güçtür, yani insanın manevi olgunlaşması
ve toplumun gelişmesinde çok önemli bir değerdir.
Yesevî düşüncesinde, insanın insani varlığını muhafaza
eden, onu nefis ve gafletten alıkoyan da aşktır:
“İşk değse, viran eyler, ma ü meni,
İşksız insan hayvan cinsi, bunu dinleyin [11] .”
Görüldüğü gibi, insan hayatının anlamı aşktır. Bu
yüzden, Yesevî, “Aşksızların hem canı yok hem imanı
[12] ”, demektedir. Gerçekte, Yesevî’nin Allah’ın aşkını
istemesindeki amacı, toplumun huzuru ve saadeti
içindir. Yesevî düşüncesinde, Hak didarını görmek
bu dünyada, yani, toplumda gerçekleşmektedir. Dolayısıyla,
bu yolda, Yesevî toplumunun Hızırı, halkın
Hakk’a giden yolunda üzerinden geçeceği toprak ve
köprü olmak amacıyla aşka sarılmaktadır. İnsanları
aşkla birlik ve beraberliğe, toplumsal dayanışmaya davet
ederek, Allah aşkının insan ve toplumu sevmekten
geçeceğini ilk hikmetlerinden itibaren dile getirmiştir.
Bu yüzden Yesevî, ahlak, aşk ve toplum arasındaki
ilişkilerin önemini devamlı vurgulamaktadır.
Yesevî düşüncesinde, insanların, Allah’ın yarattığı
tüm varlıkların dili, dini, rengi ve ırkına bakmaksızın,
manevi kardeşliği, toplumsal dayanışma ve birliği bu
dünyada gerçekleştirmek için çabalamaları gerekmektedir.
Her bir insan, diğer insanları kendi yerine
koyarak ve Allah’ın yarattığı kulu olarak bakıp onları
“benden” diyebilmesi gerekmektedir [13] . Ruhani kardeşlik,
Allah’a ve insana olan aşkın ve saygının kaynağıdır.
Sebebi ise, Yesevî düşüncesi, öz bakımından
insanı, onun milliyeti, jeografik sınırı, inancı ve diline
bakmaksızın, tüm insanlığı, “ben” ve “bir” olarak görmektedir.
Yesevî’nin meclisinde Müslüman da puta
tapan da, ateşe tapan da kâfir de birdir. Bu yüzden, o,
10. Bayraktar M., Yunus Emre ve Aşk Felsefesi, s.67.
11. Divan-ı Hikmet, H-54, s.74.
12. Divan-ı Hikmet, H-140, s.179.
13. Bayraktar M., age., s.89.
gerçek sufi olarak, yanında oturan insanın hangi din
ve milletten olduğuna önem vermeyen insandır.
İlahî aşk ile donanmış gerçek dindarlık insanı ruhani
hoşgörüye götürecektir. Hoşgörü ise, insanları,
dinî inancına ve politik mensubiyetine göre değerlendirmemektir.
Dolayısıyla, Yesevî’nin hoşgörü anlayışı,
sadece, din içi değil, dinlerarası, hatta dinlerüstü bir
ilahî hakikati esas almaktadır. Hoşgörü olmazsa, insanlar
arasında aşk da sevgi de, eşit sohbet de barış da
olmayacaktır. İlahî yaratılışın amacına göre, insanlar,
birbirlerini tamamlayan ve birbirlerine ayna olan ilahî
hakikatin tecellisi olduklarına inanmaktadırlar.
Yesevî, aşka ulaşmanın yollarını şu aşamalarla ortaya
koymaktadır: Birinci olarak, tarikatta, ilm-i hâli
vakfetmek (İşk bahçesini dolaşmayan âşık olmaz [14] );
ikinci olarak, riyazet ile ruhu eğitmek (Cürm ve cefa
çekmeden nefsin ölmez [15] ); üçüncü olarak, Allah’a,
dünya ve ahiretteki nimetleri ve mükâfatları için değil,
onun zatı ve özüne âşık olmak (İki âlem işretlerini
Mey’e sattım, Hakk’ı sevdim [16] ); dördüncü olarak,
Hakk’a zikir, vecd, sohbet gibi yöntemlerle ulaşmaktır
(Zakir olup, şakir olup Hakk’ı buldum [17] ).
Gördüğümüz gibi, Yesevî düşüncesinin temelinde
sohbet, hoşgörü ve aşk vardır. Düşünce ve düşünce
özgürlüğü vardır. Bu ise, iş ve davranışın özgürlüğü
demektir. Zikir, sohbet, vecd gibi psikoteknik yöntemler,
hastalıklara maruz kalan kalbi tedavi ederek kalbi
Allah’ı sevebilecek duruma ve dereceye getirmeye
yarayan araçlardır. Bu araçlar ise, Yesevî için hiçbir
zaman amaç olmamıştır. Sonuç itibariyle, Yesevî düşüncesinde,
aşk, hayatın gerçek anlamı, aynı zamanda
insani varlığa ve insani zihniyete ulaşmanın temel
şartıdır.■
14. Divan-ı Hikmet, H-102.
15. Divan-ı Hikmet, H-77.
16. Divan-ı Hikmet, H-12.
17. Divan-ı Hikmet, H-13.
17
eylül-ekim-kasım
2010