"Dil gölgesi"nde bir şair - Elazığ İzzetpaşa Vakfı

“işk yolu”, “işk makamı”, “işk defteri”, “işk
derdi”, “işk bazarı”, “işk deryası”, “işk şarabı”,
“işk cevheri”, “hum-i aşk” vs. gibi,
aşkla ilgili tanım ve sembolik kategoriler
çoktur.
Tasavvuf felsefesinde Hak,
Aşk’tır. Yesevî düşüncesinde, aşk,
“mey [1] ”, “padişah [2] ”, “vahdet [3] ”,
yani, öz, cevher, ruh, birlik mertebeleri
anlamındadır. Burada Yesevî,
aşkı, “hakikat”, “Muhammet deryası”,
“didar”, “varlığın birliği”, “öz” ve “ruh”
olarak algıladığı için, “bütün işten aşkı yüce
buldum” demektedir. Böylece Yesevî, ilm-i
hâlin mânâsını, insanın aşk ile varlığa sahip
olabileceğini net bir şekilde göstermiştir.
Yesevî için aşk, marifetullaha ulaşmanın
yoludur. Tasavvufta, Allah, evrene sığmayabilir,
ama insanın kalbine pekâlâ
sığabilir. Sebebi, insan ruhu hem
Allah’tan verilmiş bir cevher hem de
onu tanımanın ana objesidir.
Yesevî için, aşk, Hak ile insanı
uzlaştırıcı güçtür: “Aşk olmadan
bulmak zordur, Mevlâm Seni [4] ”. Burada
insanın en büyük amacı Hakk’ı
bilmek için, ilk önce, Allah’a âşık olmak
ve onun emirlerine teslim olmak
gerekir. Allah’ı bilmek her zaman aşkı
doğurur. Aşk da Allah’ın tanınmasına
götürecektir. İnsan Hakk’ı arayıp, onun
didarını talep ederek, sabırla ve büyük
özlemle onu beklemektedir. Bu büyük
bir derdi doğurmaktadır. Ancak, bu
derdi insan kendi hür iradesiyle seçmektedir.
Yesevî’nin, “İşk derdini talep
ettim, dermanı yok [5] ”, dediği dert,
1. Divan-ı Hikmet, H-8.
2. Divan-ı Hikmet, H-17.
3. Divan-ı Hikmet, H-12.
4. Divan-ı Hikmet, H-33.
5. Divan-ı Hikmet, H-33.
“didar talep” derdidir. Bu dert, Dede Korkut
dünya görüşündeki dertten farklıdır. Hakk’ın
cemaline olan aşktan doğan derttir. Aşk derdi
ise, Hak cemaline olan özlemden gelmektedir.
Cemal ise, Hak sıfatlarından bir
tanesidir. Hak cemali insanı marifete
götürecektir. Burada, Hak ve cemal
eşit ölçü ve esas amaçtır [6] . Allah, hem
âşıktır hem maşuktur hem de aşktır:
“Hem âşıkım ve hem maşukum, özüm canan
[7] ”. Burada, gerçek aşkın, insanın tüm kişilik
kabiliyetlerini düzenleyip varlığın birliğine
kavuşturacağını görmek mümkündür [8] .
Yesevî, Hakikat yolunda canını satarak, Allah
aşkını satın almaya davet etmektedir. Bu kendini feda
etmek veya Allah yolunda kendisini kurban etmektir.
Fedakârlık, ahlaki değerlerin en yüksek derecesidir.
Burada, Allah’a âşık olmak, Allah yolunda diğer tüm
değerleri feda etmek demektir.
Yesevî, aşkla ilgili hikmetlerinde şöyle demektedir:
“Hak önünde, akl-i kâmil, dura almaz,
Aşk gücünden bir an (dem) bile dura almaz [9] ”.
Burada Yesevî’nin, akıl ile aşkı karşılaştırarak,
aşkı yok saymak gibi bir niyeti yoktur. Aksine,
Yesevî düşüncesinde, akıl, insanın
hür iradesiyle, kendisini aşk yoluna
adamasına sebep olan güçtür. Buradan
da, aklın aşka zıt bir şey olmadığı,
bilakis, aşkın destekleyici
olduğunu görmek mümkündür.
İnsanın davranışlarında akıl ve
aşk birbirlerini muhasebe ederler.
Aşksız akıl, insanı nefsani
işlere götürecektir. Aklı böyle
işlerden alıkoyabilecek ve kurtarabilecek
tek güç de aşktır. Bunun
gibi, akılsız aşk da insanı doğru yolundan şaşırtır ve
6. Divan-ı Hikmet, H-41.
7. Divan-ı Hikmet, H-54.
8. Burckhardt T., İslam Tasavvufı Doktrinine Giriş. s.41.
9. Divan-ı Hikmet, H-12.
16
eylül-ekim-kasım
2010