yeni tÃ¼rkÃ¼ler sÃ¶yle - Bizim Kulliye Dergisi

Muhterem Okurlar, 

Türküler, his ve fikir coğrafyamızın temsil kabiliyeti yüksek 

ezgileridir. Sözleri kimilerine göre basittir; ama samimi ama derunidir. 

Türkü, Türk’ün adım attığı her yerdedir. Çünkü ismi ile 

müsemma türkü, Türk’ü en iyi anlatan musikidir. Bir bakarsınız 

Azerbaycanlı, Kerküklüdür bir bakarsınız Rumelili, Kafkaslıdır… 

Elimizi ayağımızı yanımızda nasıl taşıyorsak ‘dilimiz’ olan 

türküleri de öyle taşırız. Ezgilerimiz işçi olup gurbete, asker olup 

cepheye, yaralanıp hastaneye, cürüm işleyip dama, sevdalanıp 

dile düşerler. Türküler damadımızın takısı, gelinimizin yüzgörümlüğüdür. 

Kısaca onlar bizim hayat ve hayal hikâyemizdirler. 

Her hâlimize denk düşen bir atasözümüz olduğu gibi 

her hâlimize denk düşen bir türkümüz de vardır. Bu anlamda 

türkülerin doğum yerleri vardır ama belli bir yurtları yoktur. “Kar 

mı yağmış şu Harput’un başına” türküsüne kulak kabartmak için 

Elazığlı, “Şen olasın Ürgüp dumanın gitmez” türküsüne eşlik etmek 

için de Nevşehirli olmak kayıt ve şartı yoktur. 

Ve duygu derinliği sağlayan şairlerimize de öyle… Şairlerimizin 

şiirlerini okurken Osmaniyeli, Kahramanmaraşlı, Yozgatlı 

olduklarını düşünmeye ne gerek, önemli olan tesirleri! 

Adnan Binyazar, Mehmet Özbek ve Fatih Kısaparmak’la yapılan 

röportajların her okurumuzun dikkatini çekeceğine ve bizleri 

türkülerimize daha bir perçinleyeceğine inanıyoruz. 

Yazarlarımızın isimleri, isimlerinin çağrışımları buraya sığmayacağından 

ilkin dergimizin “Bu sayıda” bölümüne bakmanızı 

sonra da hiçbir yazıyı atlamadan tümünü okumanızı rica 

ediyoruz. 

Her bir yazarımızın, türkülerimize bir başka pencere açarak 

bizleri bazen arındırıp ferahlandırdığını bazen hüznün kıyılarında 

bütün türkülere el uzattırdığını göreceksiniz. En evveli de bedeli 

binlerce kez ödenmiş hatırlamanın, anlamanın, inanmanın 

kolaylığını sezeceksiniz. 

43. sayımızın konusu “ev, sokak, mahalle”. 

Kendi muhitimizde buluşmak dileğiyle Allah’a emanet olunuz. 

Bizim Külliye

NAZIM PAYAM 

Türkü terbiyemiz, 

paylaşılamayanı, 

uyumsuzluğu 

meclisine kabul 

etmez, haz verdiğine, 

kendini yoklama, 

hatıraları dinleme 

fırsatı da verir. Bir 

insandan bir yörenin 

fotoğrafını çekebiliyor 

ve bunu en azından 

genelin bir kısmına 

aktarabiliyorsa türkü 

vardır. 

Suphi Saatçi ile dergimizin dosya 

konusunu konuşuyoruz; “isabetli”, 

diyor “türkü”ye ve ekliyor: 

“Ömrümü Kerkük’e adadım, fakat 

bir Kerkük türküsü kadar etkili olamadım.” 

Bu söz, bana Aytmatov’un Beyaz 

Gemi’sindeki Mümin Dede’nin 

ağzından aktarılan bir hikâyeyi hatırlattı: 

“Geçmiş zamanların birinde, bir han başka 

bir hanı tutsak almış. Bu han tutsağına: 

-Eğer istersen benim kölem olarak yanımda 

kalır, uzun zaman yaşayabilirsin. İstemezsen, en 

büyük arzunu yerine getirir, sonra da seni öldürürüm.” 

demiş. 

Tutsak Han düşünüp cevap vermiş: 

-Köle olarak yaşamak istemiyorum, beni öldür 

daha iyi. Ancak öldürmeden önce, benim vatanımdan 

herhangi bir çobanı buraya getirtmeni 

istiyorum. 

-Ne yapacaksın o çobanı 

- Ölmeden önce ondan bir türkü dinlemek 

istiyorum.” 

İlk anda serin bir esinti taşıdığı hissi ile sesi- 

3 

aralık-ocak-şubat 

2009-10

Türkünün yaşı yaşımız; yatağı, yatağımız; ağrısı, ağrımız; 

ezgisi, ezgimiz; dili, dilimiz; daha n’olsun!… 

ne kulak verdiğimiz türkü, sarıp sarmaladıkça, 

mevzusuna yüzlerce kitaptan daha tesirli muhabbet 

aşılamaz mı bize! Dağına, çeşmesine, ovasına, 

gülüne, güzeline türkü yaktığımız toprağın 

tasası almaz mı bizi! Gesi Bağları, Çanakkale 

içinde aynalı çarşı, Seferberlik ve Yemen türkülerini 

dinlediğimizde, “Akma Tuna akma ben bir 

dertliyim”i mırıldadığımızda kan akışımız değişiyorsa 

türkülerin omuzlayıp getirdiği olaylar, 

olayların ardında bıraktığı sessizlik hâlâ içimizde 

demektir. Bir toprağın türküsü varsa orası vatan 

olmuştur, dersem çok mu iri konuşmuş olurum 

Türküye meylimiz, yalnızca tarih zemininde 

kalanları ses anahtarıyla açmasından, olayların 

acısını, sancısını üstümüze sindirmesinden mi 

Hayır. Her çağı yaşama biçimimiz, dünyayı algılayışımız, 

yunmuş yıkanmış dilimiz onun sesiyle 

yankılanır. Şunca zamandır evlatlarımıza 

hayat mirasını türküyle devşirmiş, türküyle devretmişizdir. 

Babamın türküsü, anamın, dayımın, 

ağamın türküsü demekteki kastımız onların yaşama 

serüvenlerine işaretimizdir. Bizi anlamak, 

bizden bir haber almak isteyen türkümüze kulak 

versin. 

Hayatımızı oluşturan notalar türkümüzün 

icrası içindedir. Türkü terbiyemiz, paylaşılamayanı, 

uyumsuzluğu meclisine kabul etmez, haz 

verdiğine, kendini yoklama, hatıraları dinleme 

fırsatı da verir. Bir insandan bir yörenin fotoğrafını 

çekebiliyor ve bunu en azından genelin bir 

kısmına aktarabiliyorsa türkü vardır. Radyoların 

türkü saatlerinde analarımızın, ablalarımızın 

“bundan sonraki benim bahtıma” demesi, Ali 

Akbaş’ın “Kerem et Mükerrem, bir türkü söyle” 

ricası, Bayram Bilge Tokel’in Nida Tüfekçi öldüğünde 

“Türküler Nidasız Kaldı” diye hayıflanması, 

Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun türkü dinlediğinde 

şairliğinden utanması bu paylaşımdan. 

Ne yasak ne teknoloji ne de modernlik bizi 

türküden koparır. Vazgeçemeyiz türküden. Çoklarımız, 

göbek kordonuyla bağlandığı türkünün 

depreştirmesiyle sesini gürleştirir ve bir anda hareketlenir. 

Kişi sevdalıysa, sevdaya adaysa 

“Aşkın odu ciğerimi 

Yaka geldi yaka gider 

Garip başım bu sevdayı 

Çeke geldi çeke gider” 

söyleyişine nasıl duyarsız kalsın! Terennüm 

edilen ile hayat ritmini çabucak kaynaştıran 

türkü, yaşanılanın kalp pınarlarından beslenir. 

Sosyal ıstırabımızı, iç çekişlerimizi, yılgınlığımızı, 

yiğidi kuru soğana muhtaç edeni, aşımıza 

ağı katan zalim feleği, çırpınan Karadeniz’i, yâre 

dokunmanın şaşkınlığını en berrak yüzüyle ifşa 

eden türkülerdir. "Bu türkü bana söyleniyor", 

"bu türkü beni anlatıyor", sahiplenmesiyle onaylanır 

türkülerimiz. Gerçeğimize imanı onun ruh 

hâlimizi sarsmasıyla tazeleriz. 

Türkü, yalan söylemez. Türküye yalanı biz 

söyletiriz. Onun yalanı insanımızın gerçeğinden 

kopması veya gerçeğini gizlemesidir. ‘İnandığı 

gibi yaşamayanlar, yaşadığına inanır’, uyduruk 

yaşantısından saman alevi gibi uyduruk türküler 

çıkarır. Sonrası herkesi herkese unutturan, insan 

sıcaklığından yoksun, sılayı da gurbeti de boşluğa 

iten renksiz, kokusuz, dipsiz mekanik sözler… 

Boş söz ağırlığındandır ki haslarımız Karacaoğlan, 

Emrah, Eşrefoğlu, Kerem Dede, Derviş 

Himmet benzeri ustaların bestelenmiş güftelerini 

duygu sofralarında eksik etmez, kendince dokunan 

sesimize bunların ölçüsüyle ilmek atarlar. 

Tanpınar, Yunus Emre’yi anlatırken parçadan 

bütüne yolculuğumuzu şu cümlelerle açar: “Biz 

sevdiğimiz nispette yalnızızdır. Yalnızlığımız 

nispetinde kâinatla birleşir, kucaklaşırız.” 

Divan şairinin gazelini saraydan bey konağına, 

köy odasına çekip türküleştiren, nice halk 

ozanının varsağını, ilahisini, koşmasını saray 

mensubunu imrendirecek gönle sevk eden, sonra 

içine gömülen bu yalnızlığımızın sesidir. Sesimizin 

öğüttüğü türkü, sultana da çobana da aynı 

kederi, aynı sevinci yaşatır. 

Türkünün yaşı yaşımız; yatağı, yatağımız; 

ağrısı, ağrımız; ezgisi, ezgimiz; dili, dilimiz; 

daha n’olsun!… ■ 

4 


2009-10

ADNAN BİNYAZAR 

ile halk kültürü üzerine 

“aydınlanma”, toplumların, kendi kültürlerini, 

tarihlerini, dillerini ortaya koyma sürecini 

başlatmıştır. Bizim, Cumhuriyetle 

başlattığımız kültürel arayışların temelinde 

bu yatıyor. 

TANER NAMLI 

Takdim 

Adnan Binyazar, 7 Mart 1934 tarihinde Diyarbakır’da 

doğdu. Ancak 14 yaşında başlayabildiği ilköğrenimi çeşitli 

illerde sürdürdü. Dicle Köy Enstitüsüne girerek eğitimini 

Gazi Eğitim Enstitüsünde sürdürdü. Türkiye’nin çeşitli 

öğretmen okullarında, Hacettepe Üniversitesi, Gazi Eğitim 

Enstitüsü, Devlet Konservatuarı, Basın Yayın Yüksek 

Okulu gibi birçok eğitim kurumunda ve Türk Tarih Kurumunda, 

Kültür Bakanlığında, Türk Dil Kurumunda görev 

yaptı. 1978 yılında Kültür Bakanlığı Tanıtma ve Yayımlar 

Dairesi Başkanlığına getirildi. 1981 yılında Berlin Eğitim 

Senatosu'nun çağrısı üzerine Berlin'e gitti, bu dönemde 

İncila Özhan'la birlikte altı ciltlik Türkçe/Dil ve Okuma 

Kitabı'nı (1.-2.) yazdı. 

Adnan Binyazar, Masalını Yitiren Dev adlı anıromanında 

yoksulluk içinde geçen çocukluk dönemini, Orhan 

Kemal Roman Armağanı'nı kazanan Ölümün Gölgesi 

Yok adlı kitabında bir sevda öyküsü anlattı. 

Eserlerinden bazıları; Ağıt Toplumu, Ay Bazen Mavidir, 

Ayna, Dede Korkut, Duyguların Anakarası, Halk Anlatıları, 

Kan Turalı, Masalını Yitiren Dev , On Beş Türk Masalı, 

Ozanlar/Yazarlar/Kitaplar, Ölümün Gölgesi Yok, Şairin 

Kedisi, Toplum ve Edebiyat, Yazma Öğretimi Yazma Sanatı, 

Toplum ve Edebiyat, Kültür ve Eğitim Sorunları, Yazmak 

Sanatı (Emin Özdemir'le), Cumhuriyet'in 50 Yılında Atatürk 

Yolunda 40 Yıl, Âşık Veysel, Yazın ve Bilim Dilimiz, (Metin 

Öztekin'le), Yazılı Anlatım Bilgileri (Emin Özdemir'le), Türk 

Dilinde 25 Ünlü Eser, Dedem Korkut/Vier attürkische Nomadensagan 

(Türkçe-Almanca), Yaralı Mahmut’tur. 

Halk anlatılarının zenginliği hakkında düşüncelerinizi 

almak istiyorum. Halk anlatılarını 

görkemli ve etkileyici kılan nedir Bu duyarlılığı 

nereden alıyorlar Örneğin okuma yazması 

olmayan bir adam nasıl olur da bu kadar etkileyici 

şeyler anlatabiliyor diye soruyoruz bazen 

kendimize. Onları söyleten nedir 

Halklar düşünsel ve duygusal etkileşimi anlatıyla 

sürdürürler. Düşünün ki, üç evli bir köyde 

bile sevgi vardır, nefret vardır, kin vardır, düşmanlık 

vardır... Bu duygular kendiliğinden doğmaz, 

halkların yüzlerce, binlerce yıllık duygu birikimlerinin 

sonucudur. Kimi halklar üç beş yüz, 

kimileri binlerce sözcükle anlaşabilirler, ama ortada 

bir “anlaşma” vardır; anlaşmanın olduğu her 

yerde anlatımsal bir gelişme de söz konusudur. 

Clive Bell, Uygarlık adlı yapıtında, uygarlığın 

nice gelişmiş ülkede yozlaştığını, ama en ilkel 

toplumun yaşayışında izlerini sürdürebileceğini 

savunur. 

Halk anlatılarının etkileyiciliği, anlatılanın 

herkesçe kolayca anlaşılmasından doğar. Örneğin, 

bir romanı herkesin tam anlaması olanaksızdır. 

Halk öyküleri ise nerdeyse anlama çabası 

gerektirmeyecek denli yalındır. Çünkü yüzyıllarca, 

anlatıla anlatıla artık dilsel öze, yalınlığa 

5 


2009-10

Geçmişimiz, kişiliğimizin yapı taşlarıyla örülmüştür. 

Yaşamak, geçmişle yaşadığımız an arasında 

kurduğumuz duygu köprüsüyle anlam kazanıyor. Türkü 

bunu gerçekleştirir. 

ulaşmıştır. 

Kolay anlaşılırlık duyarlık etkileşimini sağlamada 

da etkindir. Okuma yazması yoktur, ama 

konuşması vardır. Halk anlatılarının çoğu da konuşma 

ürünüdür, iç sesin yazıya dönüşmemiş anlatımıdır. 

Kişinin duygu derinliğine varması ise, onun 

yaratıcı gücüyle ilgilidir. Bu güç çok kişide vardır. 

Yaratıcılığın sanatsallık kazanması, kişinin 

kendini o işe vermesiyle ilgilidir. Yaratım süreciyle 

beslenmiş halk birikimleri öylesine etkilidir ki, 

ortaokul öğrenimini bile tamamlayamamış bir Yaşar 

Kemal’den dünya çapında bir romancı çıkarır. 

Duygu gelişimi herkeste vardır. Sanatsallığa ancak 

duygunun yönlendirilmesiyle varılıyor. Böyle bir 

alan sağlanamadığı sürece, halkın birikimleri olduğu 

yerde durur. Ona evrensellik kazandırmak 

sanatçının işidir. 

Halk kültürünün sizin hayatınızdaki yerini 

nasıl yorumluyorsunuz 

Halk kültürü bende dinlemeyle başladı. Çocuktum. 

Öykü anlatanları can kulağıyla dinlerdim. 

Bizde, nerdeyse şimdi ölmekte olan bir gelenek 

vardı. Ablalar kardeşlerine, büyükler küçüklere 

masallar anlatırlardı. Erkekler, askerde ya da iş 

yaşamında edindikleri deneyimleri, ibret alınacak 

öykülerle besleyerek evde anlatırlardı. İnsanın gitgide 

birbirinden koptuğu bir dünyada, ne yazık ki 

korkunç bir kültürel ilişkisizliğe doğru sürükleniyoruz. 

Ben, halk kültürüyle beslenmemin izlerini 

yazarlığımın her aşamasında görebildiğimi sanıyorum. 

Halk, kendine ait kültür ürünleri yaratmayı 

bırakmış mıdır, yoksa bu süreklilik dipten bir 

akıntı olarak devam ediyor mu Bu soruya bağlı 

olarak halk anlatılarının modernizmle olan ilişkisini 

de değerlendirebilir misiniz 

Halklar, yaşadıkça, kültürel ürünler de var olacaktır. 

Ama üretilen, doğal olarak bin yıl öncekine 

benzemeyecektir. Hayat, yaşadığımız ortamı kendimize 

göre biçimleme sürecidir. On bin yıl sonra 

ne bu dağlar böyle kalacak ne ovalar ne sular... 

Sizin deyiminizle, “akıntı”yı durduracak bir güç 

yok. Ama akıntı, akacak yer bulabilecek mi Ben 

bir gün, insanlığın- eğer kendisi bir teknik adama 

dönüştürülmezse- içinde bunalmaya başladığı bu 

teknik dünyayı yıkmak için kendini başka güçlerle 

donatacağı kanısındayım. 

Avrupa sanatı gökten inmedi. İyi bir araştırma 

yapılırsa, en çağdaş sanatçı sayılan Picasso’nun 

bile halk birikimlerinin kaynağı olan geleneksel 

ürünlerden yararlandığı görülecektir. Bu vesileyle 

şunu da söyleyeyim, “aydınlanma”, toplumların, 

kendi kültürlerini, tarihlerini, dillerini ortaya 

koyma sürecini başlatmıştır. Bizim, Cumhuriyetle 

başlattığımız kültürel arayışların temelinde bu yatıyor. 

O günden bugüne, yazın, bilim ve çeviri dilimizdeki 

gelişmeleri göz önüne getirirsek, nereden 

nereye geldiğimiz daha iyi anlaşılacaktır. 

Sözü, halk anlatılarının belki de en etkileyici 

olanına getirmek istiyorum. Türkü deyince hangi 

çağrışımlar oluşuyor zihninizde Türküler ne 

anlatır size 

Sorunun içeriğinde de görüldüğü gibi, türkü 

çağrışımı yoğun bir sanat dalıdır; ezgiyi, iç düzeni, 

anlamı içinde barındırır. Türkü, toplumların sevincinin 

de üzüntüsünün de eleştirisinin de ürünüdür. 

Anlamsal yapının bütün özelliklerini özünde taşır. 

Türkü anlamlıdır, ama anlatmaz, duyumsatır. Ben 

kimi türküleri dinlerken bir anda bütün geçmişimin 

orta yerinde buluyorum kendimi. Geçmişimiz, 

kişiliğimizin yapı taşlarıyla örülmüştür. Yaşamak, 

geçmişle yaşadığımız an arasında kurduğumuz 

duygu köprüsüyle anlam kazanıyor. Türkü bunu 

gerçekleştirir. Biri şöyle bir bir mırıldanıversin, ya 

da TV’de, radyoda duyuverelim; “Ara ver dağlar 

dağlar ara ver, benim bu selamım götür yâra ver” 

6 


2009-10

dizesi neler duyumsatmaz bize... 

Türkülerin edebî değeri hakkında neler düşünüyorsunuz 

Halk anlatıları ya da türküler bizi sanatsallıklarıyla, 

edebiyat değeriyle etkiler. Türkü kimi zaman 

bizi edebiyatın doruklarına çıkarır. Örneğin, sıradanmış 

görünen, 

Çarşamba’yı sel aldı 

Bir yâr sevdim el aldı 

Keşke sevmez olaydım 

Elim koynumda kaldı 

dizelerindeki yalınlık, yoğun, anlam, iç düzen 

hangi şiirde vardır! Ya da, 

Yenice yolları bükülür gider 

Zülüf al gerdana dökülür gider 

Yiğidin başına bir hâl gelirse 

Ömrü arkasından sökülür gider 

dizelerinde geçen “zülfün al gerdana dökülmesi”, 

“ömrün arkasından sökülüp gitmesi” imgeleri edebiyat 

sanatının en güzel örneklerinden değil midir 

Halk kültürü araştırmalarının yeterli derecede 

ve nitelikte yapıldığını düşünüyor musunuz 

Düşünmüyorum. Halkı düşünmeyen hükümetlerin, 

halkın birikimlerine önem verip araştırma 

enstitüleri kuracağına inanmıyorum. Bu iş, devlete 

bağlı üretimsiz dairelerle ya da birtakım derneklerle 

yürütüldüğü sürece bir sonuca varılacağına 

inanmıyorum. Erzurum Üniversitesinde Halk Bilimi 

Bölümü vardı. Çok kısa sürede bu alana yönelik 

çok önemli araştırmalar yapılıp yayımlanmıştır. 

Ben, bu konuda özerk olan kurumlaşmaları savunuyorum. 

Yalnızca Türk Dil Kurumu ile Türk 

Tarih Kurumu öyle idi, onlar da Kenan Evren döneminde 

devlet dairesine dönüştürülmüştür. Bu 

yüzden, bu kurumlarda önemli araştırmalar yapılacağına, 

şimdi, kim kime yakınsa, onun uydurma 

çalışmalarını basmakla yetiniyor. 

YENİ TÜRKÜLER 

SÖYLE 

Dağlardan akıp gelen, 

Yürekten kopup gelen, 

Sevda semâlarında 

Dalga dalga yükselen 

Yeni türküler söyle. 

Vefâsız yâr üstüne, 

Nazlı nigâr üstüne, 

Başımda dönüp duran 

Efkâr efkâr üstüne 


Muhabbetle süslenen, 

Can evime seslenen, 

Her seher ter ü taze 

Ümitlerle beslenen 


Kurul gönül köşküne, 

Yârân dönsün şaşkına, 

Yanık yürekler için 

Haydi Allah aşkına 


Göz yaşından süzülen, 

Ezgilere dizilen, 

Her esrârı sazımın 

Bir telinde çözülen 


BESTAMİ YAZGAN 

Sohbetiniz için teşekkür ediyorum efendim…■ 

7 


2009-10

HÜMÂ KUŞUMUZ 

Yine duman almış Palandöken’i 

Kerem et Mükerrem bir türkü söyle 

Türküler bağrımda bir gül dikeni 


Yükseklerde öten hüma kuşumuz 

Issız gecelerde can yoldaşımız 

Sen söylerken göğe değer başımız 


İşimiz yok bizim hasetle, kinle 

Gam, kasavet dağıt gür nefesinle 

Yüce endamınla yiğit sesinle 


Dadaş göğümüze bir velvele sal 

Ruhu coştur, çürük aklı yele sal 

Birbirine girsin gerçekle masal 


Bir şehir bilirim taşı kehribar 

Erkeği Köroğlu, kızları Nigâr 

Ey şahin bakışlı, edası kibar 


Bir şehir bilirim iniş yokuştur 

Çifte minaresi nakış nakıştır 

Aşılmaz yolları borandır kıştır 


Sen susarsan göğümüzü yas alır 

Pasinler’i duman alır, pus alır 

Türkülerle uzun yollar kısalır 


Erenler yoldaşı Mehmet Çarmaşır 

Bize maveradan haberler taşır 

O söylerken bize susmak yaraşır 


Kar erisin yaylalara göçülsün 

Yamaçlarda mor menevşe açılsın 

Ricâ et Râci’ye o da koşulsun 


ALİ AKBAŞ 

8 


2009-10

TÜRKÜLER NİDA'SIZ KALDI 

Nida Tüfekçi'nin Aziz Hatırasına 

Çamlığın başına bir inece duman 

Gördükçe ağlardı gözü Nida'nın 

Ziya'nın acısı yüreğinde dağ 

Nasıl dayanırdı özü Nida'nın 

Baba oldu türkülerin merdine 

Acı çekti bir sürmeli derdine 

Şikayet gelmedi bir gün virdine 

İlkbahardı kışı, yazı Nida'nın 

Bir gün Kırşehir'de, bir gün Banaz'da 

Adım adım gezdi baharda, yazda 

Bizi üşütmedi karda, ayazda 

Yandıkça büyüdü közü Nida'nın 

Türküler Nida'sız onulmaz hasta 

Halaylar üzgündür, bozlaklar yasta 

Ankara'da, Kayseri'de, Sivas'ta 

Hürmetle edilir sözü Nida'nın 

Yeni Kalem ile yazı yazardı 

Aslı Akdağ'lıydı, gurbet gezerdi 

Türküleri duruşundan sezerdi 

Görünce ışırdı yüzü Nida'nın 

Bir ömür adadı samaha, bara 

Sadamızı yaydı dört bir diyara 

Türküler uğruna düştüğü nâra 

Çıra oldu yandı sazı Nida'nın 

Bu ses nerden gelir, kimdir, bilinmez 

Alır gider bizi gayri gelinmez 

Yüz asır geçse de yine silinmez 

Bozok Yaylasından izi Nida'nın 

BAYRAM BİLGE TOKEL 

9 


2009-10

NÂMIK AÇIKGÖZ* 

İmparatorluğun 

dört bir yanından ve 

hatta imparatorluk 

dışından gelen 

her ses, bu 

kahvehanelerde 

yankı bulmuş 

ve topluma mal 

olmuştur. Yöreden 

gelen söz ve 

ses, medeniyetin 

merkezinden 

yayılmanın getirdiği 

cazibe ile taşrada 

daha derin bir etki 

bırakarak süreklilik 

kazanmıştır. 

Türküler, tabiatları icabı yereldirler; coğrafyasıyla, 

insanıyla, ezgisiyle, ritmiyle 

yöreyi yansıtırlar fakat işledikleri konu, yakaladıkları 

tema ve yansıttıkları duygu evrenseldir. 

Onları sürekli hâle getiren de, bu büyüdür. Yani, 

yerel otantizmle evrensel duygu ve insani özellikleri 

sergilemeleri… 

Kitle iletişim araçlarının olmadığı, mesafelerin 

insafsız ve sadece kervanların vicdanına terk 

edildiği zamanlarda, türküler yörelerinin sınırlarını 

aşamamışlardır. Her türkünün çığlığı, kendi 

yöresinde yankılanmış, yüksek dağlar ve uzak 

mesafe engellerine çarpmıştır. Tekkeler, zaviyeler 

ve dergâhlarda söylenen ilahiler, ezgiler ve 

semahlar bu sınırları zorlamışlarsa fakat onlar da 

“cemaat sınırı”nı pek aşamamışlardır. 

Türkülerin mesafe sınırını zorlamaları, bugün 

beğenmediğimiz kahvehaneler vasıtasıyla 

gerçekleşmiştir. 16. yüzyılın ortasına kadar, sosyalleşme 

mekânı olarak sadece cami ve tekke ve 

dergâhların bulunduğu sosyal yapıda, ortak müzik, 

dinî ve tasavvufi merkezli gelişmiştir. Din 

dışı müzik, bireysel ve en çok da ortak sosyal 

alan olarak düğün veya benzeri törenlerde bir 

*Prof. Dr., Muğla Üniv. Fen-Edebiyat Fakültesi 

10 


2009-10

Semai kahveleri, 

sınıf, dil ve 

kültür farklarının 

yaşanmadığı bir 

merkez olma özelliği 

de taşır ve bu özelliği 

ile geniş Osmanlı 

coğrafyasının müzik 

sentezinin yapıldığı 

mekânlardır. 

“Toplumsal 

kendiliğindenlik” 

diyebileceğimiz 

bir geniş kabul 

skalasında, 

imparatorluğun 

bütün dilleri ve 

bütün müzikleri icra 

edilmiştir. 

gelişme alanı bulmuştur. Tabii, bir de 

tezkire yazarı Latifî’nin 1546 yılında 

söylediği gibi, “Karacaoğlan türküleri 

ırlayan” halk şairlerinin dillerinde ve 

sazlarında… 

1555 yılında ilk kahvehanenin 

İstanbul’da açılmasıyla, Türk toplumu, 

meyhaneye alternatif olarak yeni bir 

sosyalleşme mekânına kavuşmuştur. 

Meyhanelerin yasak olması sebebiyle, 

hızlı bir yayılma imkânı bulan kahvehaneler, 

zaman zaman siyasi otoritenin 

baskılarıyla karşılaşsalar da, maşerî 

vicdanda çok çabuk yer etmiştir. İlki 

Tahtakale’de açılan kahvehaneler, şüphesiz 

derme çatma idi fakat İstanbul’un 

diğer semtlerine yayıldıkça, konforu 

artan ve kullanım amacı genişleyen kahvehaneler, 

sadece kahve içilen yerler olmaktan çıkmış, 

bir sosyalleşme mekânı olarak günlük hayatın bir 

parçası durumuna gelmişlerdir. 

Bazen meyhanelerde bazen konaklarda ve konak 

bahçelerinde bazen de eşribe (alkolsüz içecek) 

dükkânlarında bir araya gelen okur yazarlar, 

buralarda edebî kültürün gelişmesine de katkıda 

bulunmuşlardır. Mesela, bugün Saraçhane ile Fatih 

arasında kalan bölgede, Büyükkaraman Caddesi 

varmış ve bu caddede Sübûtî mahlaslı bir 

şairin eşribe dükkânı bulunmaktaymış. Şairler, 

genellikle bu dükkânda bir araya gelir, yeni söyledikleri 

gazellerini okuyup tartışırlarmış. Bunu, 

16. yüzyıldan kalma, 

Şuarâ mecma’ı, gazel kânı 

Karaman’da Sübûtî dükkânı 

beyitinden öğreniyoruz. 

Kahvehaneler, İstanbul halkına yeni bir sosyalleşme 

imkânı sağlarken, mutlaka şairlerin 

de uğrak yerleri olmuş, meyhane ve eşribe 

dükkânlarına alternatif olarak bir fonksiyon ifa 

etmiştir ki, bugüne kadar devam edegelen bir kurum 

olmuşlardır. 

İlk zamanlar divan şairlerinin de bir araya geldiği 

anlaşılan kahvehanelere, 18. ve 19. yüzyıllarda, 

halk şairlerinin de uğramaya başladıklarını 

görüyoruz. Böylece, bu mekânlar, şiirde iki gele- 

11 


2009-10

Semai kahveleri, müziğin ve elbette ki türkülerin 

toplumsallaşmasında, en güçlü damar olarak, sosyal 

genetiğimizde çok önemli bir yer tutmuştur. 

neğin kesiştiği nokta olma özelliği taşımaya başlamışlardır. 

Birisi aydın geleneğine (kalem şairleri), 

diğeri de halk geleneği ve irfanına dayanan 

şiir (meydan şairleri) anlayışı, bu mekânlarda, 

ortak dil ve üslup geliştirmeye başlamışlardır. 

Gazellerin düz şiir olarak değil de, ezgili okunması, 

buralarda, müzik geleneğinin de yayılmasına 

vesile olduğu görülür. Öbür taraftan, halk şiiri 

geleneğinin de saz eşliğinde icra edilmesi, kahvehanelerin, 

aynı zamanda birer müzik mahfili 

olmasını doğurmuştur. 

İstanbul’un bir medeniyet merkezi ve sembolü 

olmasının yarattığı cazibe, Anadolu ve 

Balkanlar’da yaşayan halk şairlerini merkeze çekmiş 

ve geniş coğrafyanın şiir ve müzik kültürü, 

kahvehanelerde harmanlanmıştır. “Semai kahveleri” 

adıyla anılacak olan bu kahvehaneler, sözün 

ve sesin biriktiği, yeniden işlendiği ve tekrar topluma 

yayıldığı merkez olma özelliği kazanmışlardır. 

İmparatorluğun dört bir yanından ve hatta 

imparatorluk dışından gelen her ses, bu kahvehanelerde 

yankı bulmuş ve topluma mal olmuştur. 

Yöreden gelen söz ve ses, medeniyetin merkezinden 

yayılmanın getirdiği cazibe ile taşrada daha 

derin bir etki bırakarak süreklilik kazanmıştır. 

Bununla, “Her türkü İstanbul’a uğramıştır.” demiyoruz; 

İstanbul’a uğrayan ve yeniden şekillenerek 

taşraya yayılan şey, müzik kültürüdür. Bundan da 

en çok nasibini alan gelenek türkü geleneğidir. Bu 

gelenek ve bu zihniyet hâlâ devam etmekte, radyonun 

devreye girmesiyle İstanbul ile ortak merkez 

olma özelliği kazanan Ankara, resmî tavrıyla 

müzik yaratıcılığında, hiçbir zaman İstanbul’a alternatif 

olamamıştır. Arabeskten pop müziğe kadar 

yeni tür müziğin merkezi, hâlâ İstanbul’dur. 

Bunda, semai kahvelerinin büyük bir rolü vardır. 

Çünkü semai kahveleri, müziğin ve elbette ki 

türkülerin toplumsallaşmasında, en güçlü damar 

olarak, sosyal genetiğimizde çok önemli bir yer 

tutmuştur. Osman Cemal Kaygılı, “İstanbul’da 

Semai Kahveleri ve Meydan Şâirleri” adlı küçük 

çalışmasını, daha da geniş bir şekilde yazabilmiş 

ve buralarda yaşanan tartışmaları, yeniden şekillenmeleri 

yazarak bugüne daha da çok bilgi aktarabilmiş 

olsaydı, belki gelenek yeniden inşa edilirken 

çok daha sağlam temellere dayanabilecek, 

belki de ticari amaçlı gazinoların müziği yozlaşma 

gibi bir olumsuz devreyi hiç yaşamayacaktık. 

Semai kahveleri, sınıf, dil ve kültür farklarının 

yaşanmadığı bir merkez olma özelliği de 

taşır ve bu özelliği ile geniş Osmanlı coğrafyasının 

müzik sentezinin yapıldığı mekânlardır. 

“Toplumsal kendiliğindenlik” diyebileceğimiz 

bir geniş kabul skalasında, imparatorluğun bütün 

dilleri ve bütün müzikleri icra edilmiştir. Balkanlardan 

İran’a, Kırım’dan Kuzey Afrika’ya kadar 

tüm coğrafyanın müzik sesi, semai kahvelerinde 

yer bulabilmiştir. Başka kültürlerle etkileşime girerek 

daha da zenginleşen ve doğurganlık özelliği 

daha da artan müzik geleneği, ritm ve ahenk 

olarak da zenginleşmiştir. Rumca bir ezginini 

yanı sıra bir levendin getirdiği Cezayir türküsü; 

bir Azeri “mugam”ıyla bir zeybek havası, semai 

kahvelerinde beraberce icra edilerek birbirlerini 

etkilemişlerdir. Böylece, buralarda, imparatorluğun 

ses sınırları belirlenmiştir. 

Bütün bu tespitlerden sonra şunu söyleyebiliriz: 

Devletin “buyurma” yerine “imkân sağlama” 

ilkesiyle oluşan semai kahveleri, sivil bir oluşum 

olma özelliği ile toplumsal bir rahatlama alanı 

hâline gelmiştir. Müzikoloji açısından ise semai 

kahveleri, yöresel müzik kültürünün yeniden işlenip 

zenginleştirildiği mekânlar olmuşlardır. Bu 

işleme ve zenginleşmeden sonra, medeniyet merkezinin 

yüklediği cazibe ile başta türküler olmak 

üzere, popüler müzik, taşraya daha etkili bir şekilde 

yayılarak ses ve duygu ortaklığı oluşmasına 

katkıda bulunmuştur. Bu yüzden semai kahvelerine 

“türkülerin merkez üssü” demek mümkündür.■ 

12 


2009-10

FIRAT KIZILTUĞ 

Kısaca “Halk Türküleri” başlığı altında toplanan, 

Halk musikisi numuneleri, uzmanlar 

tarafından sınıflandırılırken şu başlıklar altında toplanır: 

türkü (Türkî-Türk tarzında), varsağı, semai, 

koşma, nutuk, ilahî, semah, taşlama, kırık hava, ( 

Azerbaycan’da şikeste), zeybek, bayatı, mani, hoyrat, 

geraylı, maya, karşılama, divan ( özellikle Urfa 

divanı ve Kerkük divanı) ve ilh. 

Halk sazları eşliğinde çalınıp okunan, hatta oynanan 

halk türküleri, millî makamlarımız ve usullerimizle 

ölçülerek bestelenmiş, hece vezniyle söylenmiş, 

besteleri anonim, güftelerinin pek azı bilinen 

şairlerin şiirlerinden meydana gelmiştir. Bu ürünlerin 

hemen tamamı, yoğunlaştırılıp özetlenmiş hikâye ve 

romandır. Bu, araştırılmamış ve üstünde durulmamış 

bir konudur. “Bizde roman yok” diye geçiştirilen ve 

edebî yoksunluk gibi görülen ve gösterilen düşünce 

tamamen yanlıştır. Halk türkülerimizi yaratanlar, efsanelerimizden 

başlayarak, destanlarımızı, tarihimizi, 

sosyal hayatımızı, hem de zamanın çok ilerisinde 

bir tutumla, saz eşliğinde, (kopuz, çeng, çöğür, ıklığ, 

yatugan, nefesli çalgılar… ) dile getirmişlerdir. Halk 

şiirinin yedili, sekizli, on birli, on dörtlü hece ölçüleriyle 

okunan bu türkülerin güfteleri, edebiyat tarihimizin 

en seçkin örnekleridir. 

Divanü Lügâti’t-Türk’te, Kaşgarlı Mahmud’un 

parçalar hâlinde kaydettiği Alper Tunga Sagusu’nun 

(ağıt) kopuz eşliğinde, bestesiyle okunduğundan 

eminim. Zamanımızın deyişiyle bu sagu, destani bir 

türküdür. 

Rumeli türküleri, halk musikimizin, dolayısıyla 

halk şiirimizin, kesinlikle yüksek tabaka tarafından 

söylenmiş ürünleridir. Köçekçelerimiz ve tavşancalarımız 

da bu gruba girer ki, bunları batının oratoryo ve 

kantatları ile mukayese etmek hiç de yanlış olmaz. 

“Yine de kaynadı coştu dağların taşı 

Akıttım gözümden kan ile yaşı 

Alınca şişhaneyi seğmenler başı 

Arpalıktı bize Urumelleri 

Şimdi mesken oldu servi köyleri” 

Garp Ocakları Şairleri veya Çöğür Şairleri olarak 

da nitelendirilen, Osmanlı donanmasındaki leventlerin 

çöğür eşliğinde söyledikleri türküler/şiirler 

bilhassa 16 ve 17. yüzyılların en güzel edebî örnekleridir 

aslında. Bunların ne yazık ki, nağmeleri kaybolmuştur. 

Armutlu ve Kul Mehmed en tanınmış denizci 

şairlerimizdir. Fuat Köprülü, Kul Mehmed’i “Saz 

Şâiri” olarak işlemiştir. 

“Siyah ebrûleri duruben çatma 

Gamzen oklarını âşıka atma 

Sana gönül verdim beni ağlatma 

Benim gözüm nûru gönlüm sürûru. 

Öğüttür verdiğim tut benim sözüm 

Severim demeğe tutmadı yüzüm 

Ah efendim benim a iki gözüm 

Benim gözüm nûru gönlüm sürûru” 

13 


2009-10

Bu şiir, eski nağmesi bilinmediğinden, Lem’i Atlı 

tarafından nefis bir uşşak şarkı olarak bestelenmiştir. 

Kayıkçı Kul Mustafa’nın ‘Genç Osman’ şiiri, türkü 

olarak yediden yetmişe her Türkün bildiği, sevdiği, 

dinlediği bir türküdür. Makam bakımından da çok 

orijinaldir. Şiirin tamamı edebiyat antolojilerinde yer 

alır. IV. Sultan Murad’ın Bağdat seferinin -hadi batı 

tabiriyle söyleyelim- epopesidir. Edebiyatımızı etkilemesi 

açısından en güzel örneklerden biridir. 

“Sultan Murad eydür ben de göreyim 

Nasıl bir yiğitmiş ben de bileyim 

Vezirlik isterse üç tuğ vereyim 

Şehitlere serdâr oldu Genç Osman” 

Halk türküleri, Türkçeyi, en az iki bin yıldır günümüze 

taşıyan en önemli kaynaktır. Hatta günümüzde 

az kullanılan Türkçe kelimeler bile türkülerimizde 

hayatiyetlerini sürdürmektedir. 

Mehmet Özbek dostumuzun, henüz göremediğim 

“Halk Türküleri” ile ilgili sözlüğü, bu konuda ihmal 

edilmiş büyük bir boşluğu dolduracaktır. Kendisini 

yürekten kutlarım. 

Türkülerimizin güftelerinin türleri, aynı zamanda 

halk edebiyatı edebî türleri olarak değerlendirilmektedir. 

Hatta klasik şiirimize ve Türk musikisine bile 

bazı terimler isim olmuştur. Meselâ, semaî, divan, 

kalenderî, müstezat. 

Yeni Türk edebiyatı akımı döneminde, Ziya Gökalp, 

“Türkçülüğün Destanını” halk şiiri tarzında 

yazmıştır. Dolayısıyla halk Türkülerinin söz varlığını 

örnek almıştır. 

“Çocuktum ufacıktım 

Top oynadım acıktım 

Yerde buldum bir erik 

Kaptı bir alageyik 

Geyik kaçtı ormana 

Bindim bir akdoğana 

Doğan yolu şaşırdı 

Kafdağı’ndan aşırdı…” 

Bu dönemin en güçlü şairlerinden Rıza Tevfik, 

klasik edebiyatı ve Fransız edebiyatını çok iyi bilmesine 

rağmen, şiirlerini halk edebiyatı neşesiyle söylemiştir. 

Belki de halk türkülerinin edebiyatımızdaki 

tesiri konusunun en güzel numunelerini Rıza Tevfik 

vermiştir. 

Hastayım yalnızım seni yanımda 

Sanıp da bahtiyar ölmek isterim. 

Mahmûr u hülyâyım câm-ı lebinden 

Kanıp da bahtiyar ölmek isterim. 

Bir olmaz emelin düştüm peşine 

Vuruldum hüsnünün şen güneşine 

Güzel gözlerinin aşk ateşine 

Yanıp da bahtiyar ölmek isterim. 

Talihin kahrı var her hevesimde 

Boğulmuş figanlar titrer sesimde 

O güzel ismini son nefesimde 

Anıp da bahtiyar ölmek isterim. 

Necip Fazıl Kısakürek de halk edebiyatı ve halk 

türkülerinin et tırnak misali ayrı düşünülmesi mümkün 

olmayan tarzını benimsemiş, bir başka manasıyla 

hece vezninin ölçüleriyle ihtişamını dile getirmiştir. 

“Uyan yârim uyan söndü yıldızlar 

Gün karşı tepeden doğmak üzeredir. 

Her sabah güneşi seyreden kızlar 

Mahmur gözlerini oğmak üzeredir” 

Âşık Veysel bizim de zamanına yetiştiğimiz ve 

radyo veya plaklarıyla iç içe olduğumuz şahane bir 

örnektir. Cennetmekân şiirlerini sazı eşliğinde söylüyordu. 

Sazıyla okuduğu zaman, türkü, antolojilere 

veya kitaplara yazıldığı zaman halk şiiri olarak vasıflandırılan 

bu parçalar Türk edebiyatının pırlantalarıdır. 

Yine o dönemin lirik ve çok yazan şairi Orhan 

Seyfi Orhon, türkü / halk şiiri tarzının çok güzel örneklerini 

vermiştir. Şiirlerinin çoğu bestelenmiştir. 

Bu besteler, formatlarından dolayı şarkıdır. Ama güfte 

bakımından halk şiiridir. Dolayısı ile de türküdür. 

Pekâlâ, güçlü bir bağlama sanatkârı istese türkü şeklinde 

çalıp söyleyebilir. 

Halk hikâyelerimizde bir Kervankıran hikâyesi 

vardır. Anadolu’muzda sekiz tane Yıldız türküsü 

vardır. Erzurum, Sivas, Akdağmadeni, Tokat yöresindekiler 

en güzelleridir. Dildeste kitabımızda bu 

Yıldız türkülerinden birini işlemiştim. Eflatun Cem 

Güney’in de bu konuda çok güzel çalışmaları vardır. 

Türkülerimiz aynı zamanda birer senaryodur. 

Eğer açıklanırsa, eskilerin deyimiyle şerh edilirse, 

ciltler dolusu mevzu çıkar karşımıza. Halk türkülerinin 

her biri bir tez konusudur. Bu açıdan da değerlendirileceğinden 

eminim.■ 

14 


2009-10

A. VAHAP AKBAŞ 

Bu tercih türkülerle, 

daha doğrusu 

türkülerdeki ruhla 

entelektüeller arasına 

mesafe koyarken bazı 

yeni nesil okumuşların 

da türkülere 

yabancılaşmasına 

sebep oldu. Solcu 

edebiyatçıların türkü 

sevdası, denebilir 

ki yalnızca türkünün 

kökünün halk 

içinde olmasından 

kaynaklandı. Onlar 

türküyü yalnızca bir 

propaganda aracı 

olarak gördüler. 

Pertev Naili Boratav, 1930’lu yılların sonlarında 

yayımladığı “Eğin Türkülerinin 

Başlıca Temleri” başlıklı incelemesinde, halk 

türküleri etrafında gerek halk edebiyatı gerek 

halk musikisi bakımından araştırmaların epey 

bir yekûn tuttuğunu ifade ettikten sonra bu 

anonim ürünlere ait bol malzeme yayımına ve 

teknik incelemelere mukabil, onların mevzuları, 

toplumla ilişkileri, sanat ve estetik bakımından 

kıymetleri, sosyal fonksiyonları üzerine yapılmış 

araştırma ve incelemelerin hiç mesabesinde 

kalmasından yakınır. 

Türküler, yalnızca ilmî araştırma yapanların 

değil, sanatkâr ve sosyologların da dikkatini 

çeksin istiyor Boratav. Çünkü ona göre “orijinal 

edebiyatını, şiirini, müziğini ve genel olarak sanatını 

arayan bir milletin sanatkârlarının halk 

edebiyatından alacakları birçok dersler vardır.” 

(Folklor ve Edebiyat I, İstanbul 1939). 

Sanatkârın halk edebiyatından, özellikle türkülerden 

ders alması kayda değer bir tespittir. 

Peki, geçen bunca zaman içinde gerekli dersler 

alınmış mıdır Alındığını, en azından yeterince 

alındığını söylemenin pek mümkün olmadığını 

düşünüyorum. Boratav’ın bahsettiği dersleri, 

15 


2009-10

“memleketçilik” rüzgârıyla 

kaleme alınmış az sayıdaki 

eserle ve şiirdeki bazı şeklî 

çabalarla sınırlı tutmamak 

kaydıyla tabii. Birer istisna 

olarak daha sonra destan 

ve türkülerden beslenerek 

anlatım sınırlarını belirginleştiren 

Yaşar Kemal ve bir 

bakıma türkülerin dillendirdiğini 

“yeni görüş, söyleyiş 

ve şekillerle işleyen” 

Cahit Külebi gibi yazarları, 

şairleri bir kenara bırakalım. 

Öyle anlaşılıyor ki 

Cumhuriyetin birinci, ikinci 

kuşak edebiyatçıları, bir 

folklor araştırmacısı olan 

Boratav’ın beklentilerinden 

çok halk şiirini horlayan, 

yeni edebiyatta halkla sanatçı 

arasında bir mesafe 

gözeten Nurullah Ataç’ın seçkinci görüşlerine kulak 

verdiler. 

Bu tercih türkülerle, daha doğrusu türkülerdeki 

ruhla entelektüeller arasına mesafe koyarken 

bazı yeni nesil okumuşların da türkülere yabancılaşmasına 

sebep oldu. Solcu edebiyatçıların türkü 

sevdası, denebilir ki yalnızca türkünün kökünün 

halk içinde olmasından kaynaklandı. Onlar türküyü 

yalnızca bir propaganda aracı olarak gördüler. 

Asla içindeki ruhu görmeye yanaşmadılar. Yanaşsalar 

türküdeki tohumun onların düşündüklerinden 

farklı köklü bir toplumu, bu toplumun duygu 

ve düşüncelerini, ifade özelliklerini taşıdığını göreceklerdi. 

Onun için onca “köy romanı”nı yazanlar, 

köyün ve köylünün derin ve gerçek sesi olan 

türkülerden mevzu, dil, anlatım ve benzeri bakımlardan 

yararlanarak çağdaş eserler çıkaramadılar. 

Türküdeki ruhu eserlerine taşıyamadılar. 

Daha çok klâsik musikiye tutkun olan, medeniyetimizin 

ifadesini en iyi şekilde burada bulduğuna 

inanan Yahya Kemal bile, türkülerin bizde 

roman işlevi gördüğünü 

ifade etmişti. Bu özdeşleştirme, 

türkü-insan ilişkisinin 

diriliğiyle, sıcaklığıyla 

açıklanabilir ancak. 

Muhtevalarındaki yoğunluktan 

ve insan üzerindeki 

tesirinden yola çıkarak, 

Tanpınar da romanımıza 

türkülerimizden hareket 

edilerek varılabileceğini düşünür. 

Beş Şehir’in Konya’yı 

anlatan sayfalarında türkülerimizden 

bahseden güzel 

bir bölüm var. Konya 

Lisesi’nde çalışırken, duyduğu 

İç Anadolu türkülerini 

anlatır. Dinlediği türkülerin 

kendisinde uyandırdığı 

çağrışımlardan, üzerinde 

bıraktığı tesirden bahseder 

ve “Anadolu’nun romanını 

yazmak isteyenler ona mutlaka bu türkülerden 

gitmelidirler.” der (Beş Şehir, İstanbul,1972). 

Yahya Kemal de Tanpınar da temleriyle evrensel, 

dil ve söyleyişleriyle ve taşıdıkları kültürel 

unsurlarla mahallî, millî olan türkülerin nasıl değerli 

bir hazine olduğunun bilincindedirler. 

Türkü-insan ilişkisinin diriliğinden, sıcaklığından 

söz ettik. Belki edebiyatçının türküden 

alacağı en büyük ders bu sıcaklığı, diriliği özümseyerek 

eserine içirmek olacak. Bu ilişkiyi ne güzel 

açıklıyor Fethi Gemuhluoğlu. Başka vesilelerle 

aktarmıştım. Buraya da alıyorum: “(Türkülerimizde) 

İnce, yüce, ulvi, afif taraflarıyla insan var. 

Hafif, çılgın, şehvetli ve avâre taraflarıyla insan 

var. Kırılan, küsen, kaçan, dışına kaçmak istedikçe 

kendi içine büzülen, küçük ilgiler bekleyen 

yönleriyle insan var.” ( …) Sonra kıskançlıklar 

var, takipler var, tecessüsler var. Sonra kan gelir. 

Kan gelir ama türkülerde kanı kanla yunmazlar 

da onun peşi sıra hemen dostluklar, nefsini feda 

etmeler, vefalar adak olmalar, cismini nezretmeler 

16 


2009-10

Türkü, bir toplumu bütün unsurlarıyla kabuğunun içine 

alan bir nar gibidir. Kabuğu kırıldığında içinden kanlı 

canlı, muhteşem bir dünya çıkar. Edebiyatçı için bu 

dünya, bu dünyanın ruhu tükenmez kaynaklardan biridir. 

akın eder. Türkülerde aşklar var. Suretlerde aşk 

var. Siyretlerde aşk var. Tabiat ana var. Dört unsur 

var. Toprak, su, ateş ve havaya çıkmış namları. 

Sonra ilahi nizam var.” Dostluk Üzerine, İstanbul, 

1978). 

Türkülerdeki bunca zenginliği görebilmek ve 

gösterebilmek gerekir öncelikle… Bu da, edebiyat 

bağlamında, bilinçli, birikimli, gayretli araştırmacı 

ve denemecilerin üstlenmesi gereken bir görevdir. 

Ne yazık ki bu konuda da durum iç açıcı değil. 

“Şiir, hikâye ve romanlar yetkin kişilerce tahlil 

ediliyor da türküler neden edilmiyor” diye 

sormuşumdur hep kendime. Türküleri yalnızca 

hikâyeleriyle değil; dil ve anlatım özellikleriyle, 

estetik değeriyle, içerdiği motiflerle, uyandırdığı 

çağrışımlarla açıklayan yazılar okumayı ne kadar 

istiyorum. Mehmet Kaplan’ın, Yunus Emre’nin 

meşhur şathiyesindeki “Bir sinek bir kartalı 

kaldırdı vurdu yere / Yalan değil gerçektir bende 

gördüm tozunu” mısralarından hareketle yazdığı 

yazıyı hatırlıyorum. Öğrencileri tebessüm ettiren 

bu mısraların onların gündelik yaşantısından 

örneklerle yorumlanmasının nasıl ufuk açıcı bir 

rol oynadığını gördükten sonra benzer yazıların 

türkülerin ruhuna erişmemizde ne kadar etkili 

olabileciğini düşünmeye başladım. 

Yunus’un mısralarını andıran “Manda yuva 

yapmış söğüt dalına” türküsünün “yöresel kültür, 

dil, türkünün yapılış amacı” gibi kriterler gözetilerek 

açıklandığı bir tebliğ metni okumuştum. 

Açıklamayla başlangıçta absürd görünen olaylar 

ince bir hicve ve mecaza ağır basan gerçeğe 

dönüşüveriyor. 

Öğrencilik yıllarımda, Hüma Kuşu 

türküsündeki “Sen ağlama kirpiklerin ıslanır” 

mısraındaki anlam inceliğini, söyleyiş güzelliğini 

Fethi gemuhluoğlu sayesinde görmüştüm. “Ölüm 

Allah’ın emri, ayrılık olmasaydı” ya da “Yüzünde 

göz izi var, sana kim baktı yârim” mısralarındaki 

sadelikle, sanki sıradanlıkla örtülmüş muhteşem 

inceliği farkedebilecek bilince erişebilmem için 

de kılavuzlara ihtiyacım olmuştu. 

Bir internet sitesinde “Minareden at beni, in 

aşağı tut beni” türküsüyle ilgili yorumlar içimi 

acıttı. Muhtemelen çoğu genç olan yorumcular 

türküyü tiye almış, abuk sabuk şeyler söylemişti. 

Oysa “minareden at”manın, “aşağı inip tut”manın 

birer mecaz olduğundan yola çıkılsa belki bugün 

de sıkça karşılaştığımız insanî bir tablo çıkacak 

ortaya. Gemuhluoğlu “Türkülerde kıskançlıklar 

var, takipler var, tecessüsler var” demiyor muydu 

Kıskanan, öfkelenen, sevgisi öfkesine baskın 

çıktığı için hemen barışveren sevgilileri anlattığını 

düşünemez miyiz bu türkünün Böyle anlayabilseler, 

belki kendilerinin anlatıldığını düşünecek 

o gençler. Ayrıca aynı türküdeki “Esvap serdim 

sicime” sözlerinde ne güzel bir söyleyiş güzelliği 

var. Ve nasıl capcanlı bir resim canlandırabiliyor 

gözlerimizin önünde. Yine “Yâr üstüme yâr sevdi 

/ O gidiyor gücüme” mısraları ne kadar arı duru, 

ne kadar tabiî bir bir dille söylenmiş. 

Şüphesiz bu örnekler artırılabilir. Uzatmadan 

şöyle bağlayalım: Türkü, bir toplumu 

bütün unsurlarıyla kabuğunun içine alan bir nar 

gibidir. Kabuğu kırıldığında içinden kanlı canlı, 

muhteşem bir dünya çıkar. Edebiyatçı için bu 

dünya, bu dünyanın ruhu tükenmez kaynaklardan 

biridir. Onu keşfetmek ve doğru tanınmasına, 

anlaşılmasına yardımcı olmak da edebiyatçı için 

bir sorumluluktur.■ 

17 


2009-10

Milli kültürümüzün 

en vazgeçilmez unsurlarından 

biri, türkülere 

ve şarkılara dönüşen şiirlerimizdir. 

Bunu halk ve divan 

edebiyatı ustalarının dilinden alıp 

halkın diline ve gönlüne düşüren, onların 

hayatlarını ve hasretlerini bir roman derinliğine kavuşturan 

insanlara hayranlığımızla birlikte minnetlerimizi 

de ifade edelim. Çünkü dilimizin Adriyatik’ten 

Çin Seddi’ne kadar yayılışında bu seslerin ve sözlerin 

çok büyük etkisi olmuştur. 

Türküleri ve şarkılarıyla musikimiz hiçbir sınır 

tanımıyor. Bu bakımdan en önemli kültür taşıyıcılarımız 

durumundadır. Buna rağmen uzunca bir zaman, 

Osmanlı’nın son dönemlerinden beri yöneticilerimiz 

kendi öz musikimizin seslerine ve sözlerine bu milletin 

yeni nesillerini hasret bırakmışlardır. İlk ve orta 

öğretim derslerinde nasılsa hep Batı müziğini öğretirler; 

Türk musikisini gençlerimizin derneklerde ve liseden 

sonra gidilebilecek konservatuarlarda öğrenebilirler. 

Bunun ne kadar hazin bir şey olduğunu bilenler 

bile bir şey yapamaz. 

Tarih boyunca sevinçlerimizde, acılarımızda, fetihlerimizde, 

şölenlerimizde ve felâketlerimizde hep 

onlarla kendimizi ifade etmişizdir. Hem büyük şehirlerimizde, 

hem de Anadolu ve Rumeli’nin kasabalarında 

bu türküler söylenir şarkılar meşk edilirdi. O 

18 


2009-10

İspanya’dan 500 yıl önce Osmanlı topraklarına göç 

eden Safarat Yahudilerinin müziği gibi Ermeni ve Rum 

müzisyenleriyle bestecilerinin de Türk musikisi ile ilgileri 

akıl almaz boyutlardadır. 

yüzden Yahya Kemal “Şarkılarımız romanlarımızdı” 

derken, onun bakış açısıyla Anadolu 

şehirlerini ve kültürlerini değerlendiren A. H. 

Tanpınar “Anadolu’nun romanları türküleridir” 

demiştir. 

Bütün bunlara rağmen, türkülerimizle şarkılarımız 

üzerine çok az kitap yazılıp yayınlanır 

maalesef. Şifâhi kültürümüzün en köklü ve en 

yaygın ürünleri olan folklor ve halk edebiyatı 

verimleri yalnız Türkler arasında değil, birlikte 

yaşadığımız Hıristiyan ve Yahudiler de bu 

nağmelerden etkilenmişlerdir. İspanya’dan 500 

yıl önce Osmanlı topraklarına göç eden Safarat 

Yahudilerinin müziği gibi Ermeni ve Rum müzisyenleriyle 

bestecilerinin de Türk musikisi ile 

ilgileri akıl almaz boyutlardadır. Bunların gelişmesine 

ve icrasına yardımcı olduğu türkülerle 

şarkılarımız, onların çocuklarında da yaşıyor. 

Komşularımızla uluslar arası sınırları kaldıracak 

kadar güçlü bir iletişim aracına sahibiz; 

bugün Osmanlı tebaası olarak bir geçmişe sahip 

olan komşularımız bu musikiyi dinliyor. Üstelik 

bunun hiçbir desteğe de ihtiyacı yoktur. 

Mehmet Özbek’le Fırat Kızıltuğ gibi icracı 

olduğu kadar müziğimizle ilgili yazı ve kitaplarıyla 

da bir müzikolog olduğunu ortaya 

koyan Bayram Bilge Tokel’in rivayetine göre, 

Shakespeare’in sanırım musikimizin gücünü 

çok güzel anlatan şöyle bir sözü var: “Bir milletin 

türkülerini yapanlar, kanunların yapanlardan 

daha güçlüdürler.” 

Bayram Bilge dostumuz, Bağımıza Gazel 

Düştü (2002) adlı kitabında topladığı müzikle 

ilgili yazılarında, konulara tarihi ve kültürel 

bir perspektiften yaklaşır. Klasik Batı Müziği 

yanında Klasik Türk Müziği ile Türk Halk 

Müziği’ni de fevkalâde icra edebilen besteci Fırat 

Kızıltuğ’u da anmalıyız. Dildeste (2002) adlı 

kitabında meşhur şarkıların hikâyesini anlattığı 

musikimize nasıl yöneldiğini Bandodan Klasik 

Müziğe (2002) adlı kitabında hatıralarıyla ortaya 

koyar. Böyle şahsiyetleri yetiştiren kültür birikiminin 

büyük kütüphaneleri var. 

Türkülerimiz folklorun bir bölümü sayılmasından 

ötürü, müzikologların eserlerinden oluşan 

çok zengin bir kütüphaneye sahip değildir, o 

bakımdan önemli. Halkın kültürel zenginliğini 

yansıtan türkülerimizi halk edebiyatından ayrı 

inceleyen veya araştırma konusu yapan çok sayıda 

yazarımız yok maalesef. Mehmet Özbek 

bunların istisnası bir şahsiyettir. 

İcracı olduğu kadar müzikolog kimliğiyle de 

tanınan Mehmet Özbek’in Folklor ve Türkülerimiz 

(1975) adlı defalarca basılan ve kaynak kitap 

niteliği taşıyan eserinin ardından, Türkülerin 

Dili (2009) adlı çok kapsamlı kitabını yayınlaması 

çok önemli bir hizmet oldu. Has bir sanatçı 

olduğu kadar titiz bir araştırmacı ve derlemeci 

olan Mehmet Özbek’in bu ansiklopedik sözlüğü 

gerçekten çok büyük bir emek mahsulüdür. 

Kapaktaki şu cümle önemli: “Türkülerimizdeki 

sırları çözebilmek, o sıcak anlatımların tadına 

varabilmek, Türk dilinin anlatım gücündeki 

kudret ve zenginlikle ezginin oluşturduğu âhengi 

birlikte hissetmek, türkülerimizi derinlemesine 

anlamak ve kavramak için şarttır.” 

Bu sırrı anlayan şairimiz, ne zaman bir türkü 

duysam şairliğimden utanırım diyor. Bunu anlamayan 

aydınlarımız kadar politikacılarımızla 

yöneticilerimiz de var. Onların varlığı aslında 

klasiklerinden habersiz aydınların yabancılığını 

da ifade eder. Türkülerimizle şarkılarımızın bizi 

söylediğini yeterince anlayıp ona kulak verebilirsek, 

gerçekten tarih şuurunu da idrak etmiş 

oluruz. Bizi biz yapan kültürel değerlerin başında 

bu güzel sesler geliyor. 

Evet, büyük şair çok haklı: “Bâki kalan bu 

kubbede bir hoş seda imiş”…■ 

19 


2009-10

SUAT BULUT 

Müziğinizi değiştirirseniz sitenin duvarları yıkılır. 

Eflatun 

Yazılı olarak kayda 

geçirilemeyen, 

olay, olgu ve 

problemlerin, 

Türkü formunda 

ve müzik 

eşliğinde, 

hafızada çok kolay 

ve en az kayıpla 

tutulabilmesi, 

Türkülerin bir 

müzik olgusu 

olmasının 

yanında, kolektif 

hafıza olmasını da 

sağlamaktadır. 

Giriş 

Müziğin, toplumlar için önemine açık ve net bir 

vurgu yaptığı açıkça görülen Eflatun’a ait yukarıdaki 

bu tespitin yerindeliği tartışma götürmez gerçektir. 

Müziğin elbette ki insan ruhu bakımından ifade ettiği 

değer hakkında oldukça fazla çalışma ve araştırma 

yapılmıştır. Müzik bireysel/ psikolojik olarak insanı 

etkileyen bir olgudur. Ancak sadece bu yönüyle müziği 

değerlendirmek konuya eksik bir yaklaşım olacaktır. 

Bu sebeple oldukça önemli bir sosyolojik olgu 

sayılması gereken müziğin iki yönü ile değerlendirilmesi 

mecburiyeti söz konusudur. 

Müziğin, insan ruhu ve iç dünyasında meydan 

getirmiş olduğu etkiler müspet niteliktedir. Müziğin 

bireysel etkisinin yanı sıra fiziki yapımız üzerinde de 

etkili olduğu hususu artık tartışma konusu bile değildir. 

Müziğin hormonların, DNA yapısının ve özellikle 

hücre protoplazmasının etkilediği son yapılan 

bilimsel çalışmalarla tespit edilmiştir. 

Bu tespitin bizi götürdüğü önemli sonuçlardan 

birisi ise hiçbir şekilde değişmez denilen DNA’nın 

müziğin niteliği ve çeşidine göre değişebilmesidir. 

(Bu değişim bir de bilgi sağlamaktadır.) İnsan ruhu 

ile fiziksel bedeni arasındaki bağlantı ya da etkileşimi 

hormonlar sağlamaktadır. İnsan vücudunun hormon 

20 


2009-10

sağlama mekanizması dikkate alındığında, müziğin 

insanın iç dünyasındaki etkilerinin hormonsal 

salgıları harekete geçirdiği ve söz konusu bağlantı 

sebebiyle insan fiziğinin de bu yönde etkileşime 

açık olduğu bilinmektedir. Dinlenilen veya icra 

edilen müziğin etkisi ve önemi kendiliğinden ortaya 

çıkmaktadır. 

Müziğin fert üzerinde meydana getirdiği bu 

ruhsal / fiziksel etkinin önemi daha geniş bir çalışmayı 

gerekli kılmaktadır. Ancak şurası bir gerçektir 

ki; günlük ve sıradan bir meşgale olarak değerlendirdiğimiz 

ve çoğu zaman “ eğlence “ amacıyla 

dinlediğimiz müziğin oldukça ciddiye alınması 

gerekmektedir. 

Ülkemiz özelinde, müziğin durumuna baktığımızda 

ise, tıpkı eğitim, ekonomi, siyaset ve benzeri 

pek çok alanda olduğu gibi bu konuda da olumlu 

ve ciddi şeyler söyleminin zorluğu ortadadır. Müziğin 

kitleleri nasıl etkilediğini gerek dünyada ve 

gerekse ülkemizde görmek mümkündür. Bugün 

dünya genelinde eğlence sektörünün en fazla istismar 

ettiği olgu müziktir. 

Oysa Doğu’da bundan yüzyıllar önce, bir başka 

ifadeyle Batının “Orta Çağ”ında Müslümanların 

kurmuş oldukları üniversitelerde (medreseler) müzik, 

matematik, optik ve geometri ile aynı kategoride 

kabul edilerek (Quadrivium=Dörtlü) bir bilim 

dalı olarak okutulmuştur. Nitekim bu çalışmaların 

sonuçlarından bir musiki aleti olan “kanun” Farabi 

tarafından icat edilmiştir. 

Doğru olan da zaten müziğin bir bilim olduğudur. 

Müziğin bir eğlence aracı olarak algılanması 

ve kullanılması, amacı dışında kullanılan her 

şey gibi, müziği de gerçek niteliği ve amacından 

saptırmış ve müzik bu hâliyle insana ve insanlığa 

vermesi mümkün olan katkı bir yana, tahrip edici 

bir boyuta taşınmıştır. İşte bu sebepten olsa gerek; 

“Musiki âlimin ilmini, cahilin cehlini arttırır.” denilmiştir. 

Müziğin Toplumsal Boyutu 

Müziğin ortak paydayı kavraması, “duygudaşlık” 

kavramında kendisini bulur. Bireysel niteliği 

ağır basan müzik “duygudaşlık” sürecinde kitleler 

arasında önemli bir asgari müşterek olarak karşımıza 

çıkar. Müşterek algının bir adım ilerisini 

teşkil eden duygudaşlık, insanların bir araya gelmesinde 

ve bu birlikteliğin devam ettirilmesinde 

önemli bir etken olduğu inkâr edilemez. Aynı müziği 

dinleyen insanların, aralarında bir yakınlık 

hissettiği, harcı âlem bir bilgi olmakla beraber, 

dinlenen müziğin insanın kişiliği, dünyaya bakışı 

ve algılayışı, ruh dünyası hakkında ciddi bir ölçü 

ya da veri olduğu unutulmamalıdır. 

Bu sebeple, müziğin, eğitimde ciddi bir mevki 

tuttuğu “zevklerin ve renklerin tartışılamayacağı” 

tezinin tutarlı bir yanının bulunmadığı gözden 

uzak tutulmamalı. Her türlü seviyesizliğin referansı 

ve meşrulaştırma gerekçesi olan bu söz popülist 

amaçlarla kullanılan ve “kitle kültürünü “ zımnen 

onaylayan bir içeriğe sahiptir. 

Müzik gündeminin en önemli konularında birisi 

de “tek sesli” ve “çok sesli” müzik tartışmasıdır. 

Bu çerçevede “ çok sesli “ müzik lehine bir ağılık 

taşıyan bu tartışma konusunun en önemli argümanlarında 

birisi ise, “ çok sesli” müziğin daha çağdaş 

olduğu yönündeki tutarsız değerlendirmedir. Oysa 

burada her iki yapıdaki müziğin kendi içinde değerli 

olduğu ve bu noktada yapılacak bir tercihin, 

tercih edilemeyen diğer tarzı dışlamamasıdır. 

Müziğin tek ya da çok sesliliği elbette ki bir 

algı, anlayış ve kültür meselesidir. Doğulu toplumlarda 

müziğin, eğitim ve terbiye süreci içinde yer 

alarak bilim olarak kabulünün, ortak bilinçaltında 

yer alması ve tek sesli müziğin “telkin” etkisinin 

çok sesliye göre baskın oluşu bu tarzın tercih edilmesini 

sağlamıştır. 

Doğu müziklerinde ve özellikle Türkülerde, 

söz ile müzik bir aradadır. Tabiatla iç içe olmanın 

ve kâinatın armonisi ile ahenk sağlamanın amaçlandığı 

Türkülerde, müzikal açıdan tabii seslerin 

arandığı çok açık görülmektedir. Türk çalgılarının 

hemen tamamında (bağlama, kaval, davul, tar 

gibi) seslerin tabiliği ve mekanik olmayışı dikkat 

çeker, mesela, Âşık Veysel’in çaldığı bağlama ile 

Mozart’ın eserlerindeki melodik paralelliği görmemek 

imkânsızdır. 

Konumuz, Eflatun’un sözü ile birlikte değerlendirildiğinde, 

toplumların dinlemiş oldukları 

müziğin niteliği ile toplumların niteliği hakkında 

ciddi ipuçları vardır. O h’alde toplumsal bir yapının 

analizinde, müziğin de, incelenmesi gereken 

bir araştırma sahası olacağından hareketle, Türk 

toplumu hakkında, “ Türkülerimizin “ değerlendirilmesi 

suretiyle önemli sonuçlara ulaşmamız 

mümkün görünmektedir. 

21 


2009-10

Türk’ü Söyler Türküler 

Dünyada hiçbir milletinin, kendi adıyla andığı, 

bir müzik kategorisi bulunmamaktadır. Bir başka 

ifadeyle, pek çok milletin “halk şarkıları” olsa da 

bir millet adı olarak Türkü’de olduğu gibi bir adlandırma 

yoktur. “Türkü”, Türk isminden türetilmiş 

bir başka isimdir. Yani isimden (Türk), isim 

(Türkü) türetilmiştir. Bunun anlamı ise, Türklerin, 

Türkülerini müstakil bir varlık olarak kabul edip 

isimlendirmişlerdir. Oysa “ halk şarkısı “ tabiri 

genel ve anonim bir anlamı ifade etmektedir. Bu 

etimolojik ve filolojik tespit bile, Türk milletinin 

“Türküsüne” verdiği değeri ve ona yüklediği anlamı 

ifade ettiği gibi, Türkünün sadece, Türklere 

has ve ona ait olduğunun da bir göstergesidir. 

Bir müzik formu olarak Türküler pek çok çalışmaya 

konu edilmiş, ağız, yöre, tavır, makam gibi 

teknik boyutuyla incelenmiştir. Bu gerekli çalışmaların 

yanında yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, 

Türkülerin sosyolojik yönünün ihmal edildiği bir 

gerçek ve önemli bir eksikliktir. 

Tarihî süreç içinde Türk tahayyül ve tasavvurunun 

somutlaşmış biçimleri olan Türküler, 

Türklerin kadim zamanlardan bu yana taşımakta 

oldukları dünya görüşü ve algısının günümüze taşımasında 

önemli bir fonksiyon icra etmişlerdir. 

Türklerin gerek İslamiyet öncesindeki Şamanist 

/ animistik inançları ve gerekse İslamiyet sonrasında 

da bu anlayışları devam ederek, eşyalara 

ve cansız varlıklara ruh izafe etmeleri, hayatı ve 

evreni algılamalarına da yansımış ve bu yansıma 

haliyle Türkülerde de kendini bulmuştur. Kâinatın 

devamlı hareket halinde olduğu, varlıkların karşılıklı 

etkileşimi Türklerin en önemli kozmolojik 

inançlarından birisidir. 

Algı paradigması içinde, kâinatın hiçbir yönü 

cansız ve statik değil hep dinamik bir etkileşim 

içindedir. Bu yaklaşımın Türkülerde oldukça fazla 

örneğine rastlamak mümkündür. 

Öyle ki, Türkler, türküler vasıtasıyla bazen bir 

dağla dertleşmiş, bazen engel gördüğü bir akarsuya 

beddua etmiş, bazen de taşlarla konuşulmuştur. 

Cansız varlıklara “ruh izafe etme” inancı Şamanist 

bir gelenek olmakla beraber, İslamiyete de 

uzak olmayan bir yaklaşımdır ve bu yaklaşım çok 

önemlidir. 

Bunun yanı sıra yapılan son bilimsel araştırmalar, 

-Kuantum Fiziği bağlamında- cansız varlıkların 

(ruhları olmasa bile) dinamik olduklarını, 

etkilenme ve etkileme niteliklerinin bulunduğunu 

göstermektedir. Türkülerin, Türklerin hayatında 

bu derece önemli yer tutmasının en önemli sebeplerinden 

birisi belki de tarihî süreç içinde, sözlü 

kültür geleneğinin baskın oluşudur. 

Yazılı olarak kayda geçirilemeyen, olay, olgu ve 

problemlerin, Türkü formunda ve müzik eşliğinde, 

hafızada çok kolay ve en az kayıpla tutulabilmesi, 

Türkülerin bir müzik olgusu olmasının yanında, 

kolektif hafıza olmasını da sağlamaktadır. Gerçekten 

de müzikle beraber belirli bir düzen de (şiir 

formunda ) anlatılan olguların, akılda kalıcılığı 

daha kolay olmaktadır. Sadece şiir formatında bir 

eseri aklıda tutmak ile müzik eşliğinde akılda tutmak 

arasında oldukça fark olduğu bireyse tecrübe 

ile anlaşılabilecek bir tespittir. Bu perspektif ile 

Türkülerin sosyolojik olarak incelenmesinin yeterli 

olarak yapılmadığı yukarıda ifade edilmişti. 

Türkülere, antik eserler gibi bakmanın ve incelemenin 

doğru bir tavır olmadığını, Türkiye’de 

türküler ve daha pek çok şey hakkında yapılan 

çalışmaların bu nitelikte olduğu ifade edilebilir. 

Çünkü türküler, güncel ve hayatın içindedirler ve 

tahminlerin çok ötesinde zengin, tarihî, sosyolojik, 

psikolojik, kozmolojik, politik, dinî vs. veriler 

taşımaktadırlar. Modernleşmeyle gelen toplumsal 

değişimler, türkü üretimini büyük oranda ortadan 

kaldırmaktadır. Bu tespit her ne kadar anonim 

türküler için daha fazla gerçeklik payı taşısa da, 

bestelenmiş olanlar, âşıklık geleneği kapsamındaki 

türkülerimiz için de bu zorluğu kabul etmek gerekir. 

Ancak bu “üretim krizinin” kısmen aşılmaya 

başlanmış olması sevindirici gelişmelerdendir. 

Türk toplumundaki hızlı şehirleşme elbette ki değişik 

algı biçimleri oluşturmakta ve bu algı kapsamında 

yeni ve bireysel çabalarla, türkü formunda 

değişik nitelikli çalışmalara rastlanmaktadır. 

Konu bakımından incelendiğinde türkülerin, 

hayatın her alanına dair yakıldığı, görülür. Aşk, ayrılık, 

ölüm, hasret gibi konuları içermekle beraber, 

ekonomik faaliyetler, mizahi ve toplumsal konular 

gibi hayatın tamamını kuşatan bir muhtevaya da 

sahiptirler. Bu yönüyle Türkler için “hayatı türküleştirmiş 

millet” denilebilir. Dolayısıyla, türkülerin 

sadece duygusal bir temele dayanmayıp, realist 

bir anlayışla “kendini ifade etme” formu olarak da 

kullanıldığı görülmektir. ■ 

22 


2009-10

NECATİ KANTER 

Bize uymazdı, ne münkir, ne de nankördü Dono 

Çuval omzunda gezer, alnı açık hürdü Dono 

H. D. 

dono 

O bir divanedir. Divanelerin 

bir başka yönü de ibnü’l-vakt 

oluşlarıdır. Onlar için gelecek 

ve geçmiş yoktur. Anı yaşarlar. 

Yaratıcı ile bir ve beraberdirler. 

Aralarında rint olanları da vardır. 

Şehrimizin en renkli en temiz delisiydi Donobet. 

Temizliği kendi üstüne başına değildi 

elbet. Bedenine cismine hiç değildi. Sanki 

aylarca su değmemişti eline yüzüne. Etrafınaydı, 

şehrine ve şehrinin cadde ve sokaklarınaydı 

onun temizliği. Çevre dostuydu. Görevini hiç 

aksatmayan iyi bir temizlik işçisi gibi cadde ve 

sokaklarda çöp toplar, “akşama pişmiş fasulya… 

ye ha, ye ha, ye!...” der, bir yandan da küfürler 

savurur gezerdi. 

Müslüman kimdir, Hristiyan kimdir, Türk, 

Ermeni, Süryani nedir bilmez, bilse de ayırım 

yapmazdı. Ne kilise ne havra ne de cami ilgilendirirdi 

onu. Ellinde uzun saplı bir süpürge, sırtında 

çuval, kendi işine bakardı Dono. 

Kâh odun parçası toplar, kâh arar çuval, çivi, 

çöp 

Fahri bir çöpçü olup şehre çok iş gördü 

Dono 

23 


2009-10

Sıska ve uzun boyluydu. Bakışları sabit, gözleri 

donuk yeşil… Eğlencelere katılır, düğünleri 

kaçırmazdı. Çiftetelli oynarken halk bir yandan 

kahkahalar atar bir yandan da tempo tutardı. Düğünlerin 

olmazsa olmazı idi. Olur da o gün düğünde 

bulunmazsa mutlaka birileri gider, bulup 

getirirdi. 

Müslümanlara yakınlığı nedeni ile kendisini 

cuma namazına davet eden birine: 

“Efendi, efendi!... Senin gibi sakallı, keşiş bir 

dedem vardı; o da kiliseye davet ederdi beni!... 

Benim Allah’ım ne kilisede ne de camide… Hadi 

oğlum, hadi herkes işine yallaa!...” 

Attı hep minneti omzundaki çuvala 

Para indinde pul etmez, o ne bonkördü Dono 

Ağalığın beyliğin ardınca o hiç gam yemezdi 

Gezdi keyfince, sokaklarda ömür sürdü Dono 

“Akşama pişti fasulya, ye ha, ye ha” diyerek 

Bize iç derdimizin zehrini öksürdü Dono 

Akrabalarının çoğu, İstanbul, Paris, Fransa ve 

Amerika’da yaşardı. Tehcir Kanunu ile iyice azalan 

gayrimüslimlerin sayısı kala kala ancak beş 

altı hane Ermeni, bir o kadar da Süryani... En tanınanı 

ve en sevileni de Dono ve ailesiydi. 

O yıl “kara kış”ın dondurucu soğuklarında 

şehrin cadde ve sokaklarında görünmeyince halk 

onu özlüyor, “Yahu bu aralar Dono görünmüyor. 

Öldü möldü mü” deyip sorup soruşturuyorlardı. 

Sokaklarda o olmasa da veletler Dono’nun meşhur 

türküsünü koro hâlinde söylüyorlar, taklidini 

yapıp kendi aralarında şakalaşıyorlardı. 

“Akşama pişmiş fasulyaa… ye ha, ye ha 

yee!...” 

Kış boyunca çıkmadı Dono. 

Tek katlı evinin sokağa bakan penceresinin 

önünde oturur, güzeller güzeli Hayganuş’un saksılara 

diktiği çiçekleri sular, onlarla sohbet eder, 

gideni geleni gözler, bazen de odasının camını 

açar, o meşhur türküsünü mahallenin çocukları 

ile söylemekle yetinirdi. 

Böyle geçti bir kış. 

Mart ayının ortalarıydı. 14 Mart Paskalya 

Bayramı. Hz. İsa’nın dirilişini dile getiren bir 

bayram. Günlerden pazardı. Dono’nun ailesi papazın 

yönetimi altında dinî törenlerini ifa etmeye 

gittiler. Tabi, Dono evdedir, hastadır ve bir başınadır. 

Umurunda bile değildir bayram. Her gün 

bayramdır onun için. Ama ihtiyarlık bükmüştür 

belini. 

Pırıl pırıldı hane halkının elbiseleri. 

Ermeni komşularımız tabi ki o gün neşeliydi. 

Allah’tan tek dilekleri yağmurun yağması idi. 

Onun için istavroz çıkarıp dua ediyorlardı. Mahallenin 

bitirimleri bayramlık elbiseler içinde 

Hayganuş’u görebilmenin heyecanını yaşamak 

için pusudalar. 

Donobet’in yakın akrabası olan Kirkon usta 

iyi bir duvar ustası. Bizim evin yapımında çalışırken 

ara sıra sohbet ederdik onunla. O söylemişti: 

“Paskalya Bayramlarında haşladığımız kızıl yumurtaların 

kabuklarını kapımızın önüne bırakırız, 

Yağmur yağar da bu kabukları yağmur suları 

alır götürürse günahlarımızı da götürmüş olur. 

Böylece ettiğimiz dualarımız da Mesih Babamız 

tarafından kabul olur.” 

Hava bulutluydu ama o gün yağmur yağmadı. 

Dono’nun küçük oğlu Haygas, elindeki küçük 

bakır bir tepsi içine itina ile yerleştirilen paskalya 

çöreklerini ve kızıl yumurtaları Müslüman komşularına 

kapı kapı dağıtırken çocuğun yürüyüşü 

bile değişirdi. Havalı mı havalı… Biz Müslümanların 

Şeker ve Kurban Bayramlarında ikram ettiğimiz 

tatlıların, şekerlerin ve kurban etlerinin 

karşılığını ödüyormuş gibi bir rahatlık içinde ve 

gururlu. 

Bir torunu vardı Dono’nun. Mahallenin güzeli. 

Hayganuş’tu adı. On yedisindeydi… Kız Meslek 

Lisesinde okuyordu. Gözleri mavi, saçları sarı… 

Fettan… Biraz da fingirdek… 

O günlerde çok sevilerek söylenen, romanlara, 

öykülere konu olan bir Harput türküsü gençlerimizin 

dilinden düşmezdi. Hayganuş eşikten daha 

adımını atar atmaz gençlerden biri ya da bir çocuk 

korosu başlardı. 

Ahçiği yolladım Urum iline 

Eser bad-ı saba zülfün teline 

Gel seni götürem İslam iline 

24 


2009-10

Bu bir aşk öyküsü… Sevda ve ayrılık türküsü... 

Harput’un Ebu Tahir Mahallesi’nde 

Dabaklar’ın Mustafa ile Şehroz Mahallesi’nden 

Ermeni Nişan’ın kızı Ahçik’’in sevdalarını anlatan 

hazin bir türkü. 

Harput’un “Şüşnaz” köyünde bir düğünde 

görmüştü onu Mustafa… 

Ortalığın bozuk olduğu yıllar... 

Osmanlı savaşta... 

Karşısında yedi düvel!... 

Ülke üzerine kara bulutların çöktüğü, zor zamanların 

yaşandığı günler… 

Savaşla birlikte etnik sancılar da başlamıştır. 

Ermeniler ayakta... 

Arada din farkı... 

Üstüne üstlük bir de Ermeni işbirlikçilerin çıkardığı 

“Yeprad” adlı gazetenin tahrik edici yayın 

ve baskısı… 

Ve umudun umutsuzluğa dönüştüğü bir aşk… 

Mustafa ile güzeller güzeli Ahçik, Harput ulemasının 

ve Ermeni tebaasının katı tutumu nedeniyle 

bir türlü kavuşamazlar. Tehcir Kanunu ile 

yöreyi terk ederken akıtamadığı gözyaşlarının 

alev damlaları Ahçik’in içini yakar… Çökmüş 

omuzları ve melül bakışlarıyla kaybetmişliğin 

yoğun hüznünü, aşkını, sevdiklerini, en kötüsü 

de daha seveceklerini bırakmış olmanın acısını 

yaşar. 

Omzunun üzerinden bakıp sımsıkı kapattığı 

dudakları arasından kendi kendine konuşur Ahçik: 

-Neden 

Mustafa’nın akıtamadığı gözyaşları bu soruya 

yine aynı soru ile karşılık verir: 

-Neden 

Bu hazin aşk öyküsü türkü olur, dillerde dolaşır, 

gönüllere yerleşir. 

Vardım kiliseye baktım haçına 

Gönlümü bağladım sırma saçına 

Gel seni götürem İslam içine 

Hayganuş cilvelenirdi bu türküyü duyunca. 

Gözlerini süzer, sarı saçlarını bir kısrak gibi arkaya 

doğru savurur, ama kimseye de pas vermezdi. 

Dono’nun uzaktan akrabası olduğu söylenirdi 

‘Ahçik’. Ondan mıdır bilinmez, Hayganuş’un 

yengesi Maran’ın bu türküyü Ermeni ağzı ile söylediği 

o güzel sesini duyardık bazı geceler. Hâlâ 

kulağımda onun sesinin yumuşaklığı, sıcaklığı 

ve yüreğime ılık bir su gibi akışı… Bugün bile 

ürperiyorum, hüzünlenip anılarda geziniyorum o 

sesi anımsadıkça. Dinlediğim her müzikte, duyduğum 

her seste yeniden yaşıyorum o anı... 

Vardım kiliseye haç suda döner 

Dinimden dönersem el beni kınar 

Mustafa bu aşka nice bir yanar 

Öyle yanık söylerdi ki güzel gelin Maran, 

kim bilir o da bir zamanlar belki Harputlu bir 

Gakkoş’u sevmişti. Kürsübaşı gecelerinde, düğünlerde, 

özel eğlence günlerinde hep bu sevda 

anlatılır, bu türkü okunurdu. 

Ahçik’i yolladım Urum eline 

Eser bad-ı saba zülfün teline 

Gel seni götürem İslam iline 

Yine o dumanlı günlerde Tıpkı Erzurum’da 

yaşanan ve dilden dile dolaşan Erzurum delikanlısı 

bir Dadaşla sarışın bir Ermeni kızının ferman 

dinlemeyen, gönüllerde şahlanan sevdalarını anlatan; 

Türkiye’de, Ermenistan’da ve Türkî Cumhuriyetlerde 

söylenen, hüzünlü, acıklı, “Erzurum 

çarşı pazar” dizeleri ile başlayan “Sarı Gelin” 

türküsü gibi. 

Ahçik !... 

Başımı sevdaya salan o Ahçik 

Aman o Ahçik civan o Ahçik 

Dono o gün keyifsizdi. “Mart kapıdan baktırır 

kazma kürek yaktırır.” diye geçirdi içinden. Takır 

takır vuruyordu dişleri. Büyük gelini Pulo’nun 

dediğine göre üç ayı geçkin bir süredir konuşmuyormuş… 

“Oğullarıma haber salın görmek istiyorum.” 

Günlerce dilinden düşürmemiş oğullarının 

adlarını. Amerika nereee... Türkiye nere!... 

Bu isteği yerine getirilmeyince ağzı kilitlenmiş. 

Dono, dut yemiş bülbül!... 

Kapının ardındaki uzun saplı süpürgesine 

baktı, sokakların çerçöpünü düşündü. Acı bir tebessümle 

gölgelendi ihtiyar yüzü. Boynunu bü- 

25 


2009-10

küp saatlerce kımıltısız oturdu çıtır çıtır yanıp 

nar gibi kızaran saç sobanın yanındaki çiçekli 

minderin üzerinde. Ne dağlardan şehre kadar 

inen nevruz kokusunu ne de bahçelerde açan badem 

çiçeklerinin güzelliğini görebilmişti bu yıl. 

İstemeyerek kafese girmiş kolu kanadı kırık garip 

bir kuşa benzetti kendini. “Kör olası bu romatizma 

illeti yok mu... “Ah çekti Dono, vah 

çekti, sonra gençlik hayalleri ile baş başa kaldı... 

Ne yapsındı Artık yaş da kemale ermiş, iyice takatten 

düşmüştü. Ama bu bayram gibi günde hiç 

olmazsa mahallenin sokaklarını, hele hele kapılarının 

önünü süpürememek onu daha da üzüyor, 

kahrediyordu. Ayağa kalkacak hâlde değildi ki... 

Kalkmak için yekindi, olmadı… Ellerini açıp çaresizliğini 

savarcasına boşlukta salladı. “Gözü 

çıksın şu ihtiyarlığın da; özlemin de hastalığın 

da!” diye mırıldandı. Ayağındaki terliği çıkarıp 

yanı başında mırıl mırıl uyuyan zavallı kediciğin 

sırtına indirdi. 

Bayram ayin’inden erken dönmüştü güzel torun 

Hayganuş. 

Mahallenin yeniyetmeleri Ahçik türküsünün 

nakaratı ile karşıladı onu. 

Başımı sevdaya salan o Ahçik 

Aman o Ahçik civan o Ahçik 

Kaçamak bir bakışın ardından tek katlı kerpiç 

evlerinin demir kapısına vurdu anahtarı, daha 

içeri girer girmez sokağa fırladı Hayganuş. Ellerini 

dizlerine vurdu, saçını başını yoldu, bir yandan 

da avaz avaz bağırdı. 

“Ölüooor!... dedem, dedem ölüor!... yetişin!... 

akrep soktu, akrep soktuuu!... can çekişior!... Ölüoor! 

Gittiii… Donobet dedem gitti!...” 

Aradan çok bir zaman geçmemişti ki, sökün 

etti akrabaları. Bir kızıl kıyamettir, bir velveledir 

koptu mahallede. Ermenice Türkçe ağıtlar, ağlamalar 

sızlanmalar!... 

Pek karanlıkta kalıp, bağrı yanık öldü yazık 

Ne akarsu ne de bolca bir ışık gördü Dono 

O gün akşama doğru kilisede bir cenaze töreni 

yapıp alelacele eve getirdiler Dono’yu. Bir 

gün sonra da sabahın erken saatlerinde “Şahinkaya” 

köyündeki aile mezarlıklarına götürülürken 

kızları ve yakınları arkasından ağlayıp 

gözyaşları döktüler. Acı ağıtları, feryatları, iniltileri, 

ahları vahları, taaa Gazi Caddesi’nde, hatta 

“Beşkardeşler”de duyuldu. 

Ben de gittim Dono’nun cenazesine. Bu gidişim 

biraz komşuluk hakkı biraz da meraktandı. 

Uzaktan da olsa papazın duasını, istavroz çıkarışını 

ve Donobet’in nasıl gömüldüğünü ilgi ile 

izlerken buruk bir tebessümün ardından nedense 

onun o meşhur tekerlemesi döküldü dudaklarımın 

arasından: 

Akşama pişmiş fasulya, ye ha ye ha ye! 

Papazın elinde “Kitabı Mukaddes” benim damarlarımda 

gezinen kâfir şeytan!... 

Hayganuş geldi aklıma… Hayganuş’un dudaklarındaki 

gülümseme, hafiften kaşlarını çatarak 

süzgün tavrıyla nazlanarak fettan bakışları ve iri 

yeşil gözlerinin önüne dökülen lepiska saçları… 

Gecenin bir vaktinde evimizin eyvanına çıkıp ay 

ışığında başımı avuçlarımın arasına alıp Maran 

Gelin’in o kadife gibi yumuşak sesinden Ahçik 

türküsünün öyküsüne dalışım, hayaller ülkesinde 

gezişim… 

Toprağın bol olsun Dono!... 

Dışı gayetle pisti amma, içi ak pakdı onun 

Şorşor’un çağlayanında temiz gürdü Dono 

Sebeb-i mevtin acep, yoksa odun kıtlığı mı 

Seni işletmelerin kahrı mı öldürdü Dono 

Caddeler sokaklar çöpten, pislikten geçilmez 

oldu. Günlerce Dono’yu aradı gözler. 

Sordular: 

Hasta mıydı 

Dediler öldü, yazık, ah dedik vah dedik 

Bizi bu kez bırakıp gitti o beybah dedik. 

Kahbe dünyada o bir mert idi mürd oldu 

İnan et, bizlere birdenbire dert oldu Dono* ■ 

__________ 

* Şiir, Haydar Duman 

26 


2009-10

MEHMET NURİ YARDIM 

Her şeyi bir tarafa bırakıp çocuklarımıza, eskimeyen 

güzelliklerimizin barınağı halk türkülerimizi 

işaret etmeli, onları okutmalıyız. Erdemli 

olmayı, karşı fikre tahammülü, sevgiyi, hürmeti, vefayı 

öğretmeliyiz. Güzel ülkemizin, Türkiye’mizin 

muhtelif bölgelerine ait birbirinden nefis türküleri 

vardır. Büyük milletimin yüksek medeniyetinden 

damıtılan hikmetli mısralar, yüreklere çöreklenen 

kasaveti darmadağın eder. Sevgiyi kaybedenlere 

inat sevdanın evrenine girmek gerek. “Gel ha gönül 

havalanma / Engin ol gönül engin ol.” Bu iki mısra 

dahi bütün bir hayat anlayışımızı, felsefemizi, dünya 

görüşümüzü özetlemeye yeter. ‘Havalanmak’tan 

niçin geri durmalı, niçin ‘engin ol’malı, neden mütevazı 

durmalıyız Muhabbet sahibi olmanın hikmeti 

nedir 

Türküler bilgi dağarcığımızı zenginleştirir, duygularımızı 

zarifleştirir, âsâbımızı düzeltir, bizi geniş 

ufuklara doğru çağırır. Masmavi bir gökyüzünde 

kanatlanırız. Sonra Tatyan havalarını duyarız. Güldesteler 

gelir: “Yiğit olur doğru söyler hile kalmaz 

sözüne / Yetmiş iki nur yağıyor sevdiğimiz yüzüne / 

Der Ömer müptelayım hem gaşınan gözüne / Hazreti 

Yakub’un oğlu Yusuf-u Kenan gelir.” 

Anadolu bir türkü tarlasıdır. Uzun havalar da 

bizimdir, bozlaklar da. Uçsuz bucaksız türküler derlenir 

memleketimden. Açın bakın kitapları ki yüreğimizdeki 

yangınları görün: “Uzun olur gemilerin 

direği / Yanık olur âşıkların yüreği / Ne sen gelin 

oldun ne ben güveyi” Yüreği yanık olanların gözlerinden 

sevgi ışır her yana. Onlar yaratılışın manasını 

kavrayanlardır. Muhabbetin, insanın özü olduğunu 

bilenlerdir. 

Halk şairlerini okuyun. Kul Himmet’ten çıkın 

Emrah’la Erciş’e varın, Köroğlu’ndan başlayın 

Seyrani’ye gelin, Dadaloğlu’ndan yürüyüp Âşık 

Veysel’e ulaşın. Karacaoğlan, sevgisini yitirenlere 

asırlar ötesinden bakın nasıl sesleniyor: “Dinle sana 

bir nasihat edeyim / Hatırdan gönülden geçici olma 

/ Yiğidin başına bir iş gelirse / Onu yâd ellere açıcı 

olma / Mecliste ârif ol kelâmı dinle / El iki söylerse 

sen birin söyle / Elinden geldikçe sen eylik eyle / Hatıra 

dokunup yıkıcı olma” 

Türküler, kültürümüzün en canlı, kimliğimizin 

en belirgin parçalarıdır. Geçmişin yaşanmışlıklarını 

türkülerde görür, kendimizi âdeta bir aynada seyrederiz. 

Çünkü neşemizi, hüznümüzü, kederimizi, 

sevincimizi, acımızı, mutluluğumuzu kısacası bütün 

duygularımızı bu metinlerde buluruz. Bazen bir 

aşkı anlatır bazen bir savaşı. Kimi zaman bir ailenin 

dramını dile getirmişlerdir ya da bir sosyal yarayı... 

Ama sevdalar, sevgiler ağırlıktadır türkülerde. Temaları 

ne olursa olsun mutlaka bizim maceramızı 

dillendirmiştir bu ezgili şiirler. Yüzyıllardan süzülüp 

günümüze ulaşan bu güzel eserleri dinleyip de 

coşkuya kapılmayan veya hüzünlenmeyen bir Türk 

27 


2009-10

düşünebilir misiniz Türküler genellikle herkesin 

rahatlıkla anlayabileceği ortak, sade ve doğal dille, 

hece vezni ile söylenmiş, yazılmıştır. 

Birçok bölgemizin, pek çok şehrimizin veya beldemizin 

birbirinden anlamlı ve güzel türküsü vardır. 

Her geçen gün yeni türküler derlenmekte ve geçmişten 

günümüze sağlam bir kültür ve folklor köprüsü 

kurulmaya çalışılmaktadır. Türküler geçmişin izlerini 

bugüne taşıyan birer hâtıra defteri gibidir. Veya 

zaman tünelinden günümüze aktarılan birer günlük… 

Bir milletin seyir defteri de diyebiliriz bu acı 

tatlı türkülere. 

Türkülerde sadece aşk-sevda duygularını mı dillendirilir 

Ne münasebet! Onlar bizim inancımızın, 

dünya görüşümüzün, ahlâk anlayışımızın, gelenek 

göreneklerimizin, kısacası kültür ve medeniyetimizin 

de birer canlı vesikasıdır. Atalarımızın neye 

ağlayıp neye güldüğünü anlatırlar bize. Ne zaman 

hüzünlere kapıldıklarını anlarız yanık bir türküye 

kulak verince. 

Türküler isimsiz kahramanların eserleridir genelde. 

İlk söyleyeni bilinmez çoğu zaman. Bir yöreden, 

bir bölgeden çıkar ve yayılır. Belki de başka bir yerden 

akıp gelmiştir kulaktan kulağa. Zaten türküyü 

kimin ortaya çıkardığına değil, nasıl söylendiğine 

dikkat edilir önce. Kolay gibi görünür türküler. Sanki 

herkesin hemen uydurabileceği şiirler sanılır. Biraz 

dikkatlice bakılırsa bu metinlerdeki incelikler, özellikler, 

geniş ufuk ve derinlik hemen fark edilebilir. 

Türküleri anlayabilmek, sevebilmek için çok fazla 

çaba harcamaya gerek yok aslında. Sadece onları biraz 

yürek sesimizle dinleyebilirsek daha çok sevecek 

ve çevremize de sevdirebileceğiz. Aslolan iç dünyamızı, 

gönül kapımızı türkülere tamamen açabilmek. 

Türküler bir olay, bir istek ve arzu ile veya bir 

heyecan üzerine doğarlar. Bu ürünlerin başlangıçta 

sahipleri bellidir. Ancak zamanla, insanların dilinde 

dolaşa dolaşa türkünün asıl sahipleri unutulur. Daha 

sonraki nesiller, türkünün sahibini bilemezler. Türküler 

artık halkın ortak malı olmuş, anonimleşmiştir. 

Önceleri mahallî iken zamanla millî bir kimlik sergilemeye 

başlarlar. Anonimleşmelerinde ve yaygınlaşmalarında 

göçlerin, savaşların, gurbete çıkanların 

ve gezgin halk şairlerinin büyük etkisi olduğu inkâr 

edilemez. 

Edebiyat araştırmacıları, türkülerin, Türk halk 

şiirinde kullanılmış en eski türlerden oldukları konusunda 

ortak bir görüş belirtmektedirler. Kaşgarlı 

Mahmut’un Divanü Lugati’t-Türk’ünde geçen türkü 

tarzındaki dörtlükler bu görüşü destekler mahiyettedir. 

Halk edebiyatımızın en çok sevilen ve yaygınlık 

kazanan ürünleri olan türkülerin bu kadar benimsenmesinde 

aşk hikâyelerini özlü biçimde anlatıyor olmaları 

da önemli bir rol oynar. Köroğlu, Âşık Garip, 

Kerem, Gevherî, Karacaoğlan, Dertli, Dadaloğlu, 

Ruhsatî ve Emrah’a ait pek çok şiir zamanla türküleştirilmiş 

ve unutulmaz müzik parçaları olarak Türk 

milletinin hafızasında yer etmiştir. 

Türküler, genelde yedi, sekiz ve on bir hece ile 

söylenmişler, ancak çok az sayıda da olsa beş ve on 

beş heceli şiirlere de rastlanır. Şiirdeki kıtalar arasındaki 

bağlantılar da türküleşen eserlere büyük bir 

ahenk katmıştır. Öte yandan vezin ve kafiye açısından 

serbest tarzda söylenmiş türküler de vardır. 

Türküleri yapılarına, kullanıldıkları yere ve yörelerine 

göre veya daha farklı şekilde ayıran folklor uzmanları 

ve edebiyat tarihçileri vardır. Yapılarına göre 

türküleri sınıflandıran araştırıcılar bent kavuştuklarını 

göz önünde bulundururlar. Bu tür sınıflama şöyle: 

Bentleri mani dörtlükleriyle kurulan türküler, bentleri 

dörtlüklerle kurulan türküler, bentleri üçlüklerle 

kurulan türküler ve bentleri beyitlerle (ikili) kurulan 

türküler. Ancak genelde türküler işledikleri konulara 

göre şöyle sınıflandırılır: Aşk türküleri, çocuk türküleri, 

derebeyi, eşkıya türküleri, iş türküleri, diyaloga 

dayananlar, kahramanlık türküleri, merasim (tören) 

türküleri, mizahî türküler, Oyun türküleri ve Tabiat 

türküleridir. Türküleri ninniler, aşk türküleri, nişan 

düğün, gelin ve güvey türküleri, gurbet türküleri, askerlik 

türküleri, hapishane türküleri, ölüm türküleri 

(ağıtlar) şeklinde tasnif edenler de bulunuyor. 

Türküler dar bir alanda değil toplumun değişik 

kesimlerinde yaygınlık kazanmış ve benimsenmiştir. 

Askerler, esnaf ve ilim çevreleri arasında olduğu 

kadar, tekkelere devam eden tasavvuf ehli tarafından 

da sevilerek söylenmişlerdir. Bu yönleriyle saf 

ve millî edebiyat ürünleridirler. 

Bazı türkü sözlerinde ufak tefek farklılıklar olabilir. 

Bu tabiidir ve şundan kaynaklanmaktadır: 

Türkler, yüzyıllardan beri seslendirdikleri türküleri, 

kendi bölgelerine, kendi şivelerine, hatta kültür, 

mizah vs. anlayışlarına uygun biçime dönüştürmüş 

ve bu şekilde yaygınlaştırmış, yazıp söylemişlerdir. 

Dolayısıyla Anadolu’nun bir yöresinde söylenen bir 

türkünün bazı söz ve nakaratları diğer bölgelerde değişik 

olarak seslendirilebilir. 

Onları seviyoruz.■ 

28 


2009-10

KOÇAKLAMA 

Hey Köroğlu’m 

Hey Ayvaz’ım 

Kanımda kanın dalımda sazın 

Koynumda muskan alnımda yazın 

Er meydanında Asyalı reddiyem 

Bayrak avazlım 

Hey doratım 

Doratım hey 

Suya düşsün aksin 

Buluta değsin kanadın 

İz sür iz bırak 

Asırlar var ki toynağında beratım 

Hey Köroğlu’m 

Hey Ayvaz’ım 

İşmar edin hele bir yol ben de geleyim 

Nicedir bir öfke kızartır gölgemi 

Kında koç kılıç 

Bolu Dağları’nda bileğim 

Hey kıratım 

Kıratım hey 

Kışımda bahar baharda yazım 

Vursun göğsüme yelin ayazın 

Uç bir uçtan bir uca 

Hülyalarıma kon şahbazım 

Hey yağızım 

Yağızım hey 

Solmasın diye bu yerlerin yedi rengi 

Susmasın diye sözün yiğidi 

Kuşan gel asrı at bineyim 

El kim bey kim 

Ben de bileyim 

MAHMUT BAHAR 

29 


2009-10

NAİL TAN 

Âşık sanatının Cumhuriyet dönemindeki 

genel görünümüne geçmeden önce kısaca 

kam, baksı, ozan, cırav, akın, çöğür şairi, saz şairi, 

âşık, halk ozanı, adına ne derseniz deyiniz, pirleri 

her gün saz çalan Hz. Davud, ataları ilk saz şairi 

Hun Çuçu ve Oğuzların Bayat Boyu şairi Dede 

Korkut kabul edilen âşıkların / ozanlarının temel 

özellikleriyle sanat dünyamızdaki işlevleri / rolleri 

üzerinde kısaca durmak istiyorum. 

Milletinin dertlerini, sıkıntılarını; 

derneklerin, siyasi partilerin, 

sendikaların emriyle ve onların 

görüşleri doğrultusunda yaymaya 

çalışan kişi de gerçek âşık 

değildir. Âşık, şahsiyetini bulmuş, 

hürriyetine düşkün insandır. 

Âşık ve Âşıklık 

Âşıklık, halk şairliği Tanrı vergisidir. Yüce Tanrı 

her kula bu lütfü bahşetmez. Âşık yapacağı kişiye 

“pir” veya “pirler” elinden “bade (dolu)” içirir. Bade 

içen âşığın dili ve parmakları çözülür; gürül gürül 

şiir söylemeye, saz çalmaya başlar. Bu sebeple, badeli 

âşıklara halkımız “Hakk Âşığı” adını takmıştır. 

Hakk âşıkları genellikle dinî konularda, yiğitlik, 

kahramanlık konularında ve bade içerken âşık olacağı 

güzel gösterilmişse, aşkla ilgili konularda şiir 

söylerler. Bazı halk şairleri de bade içmemiştir. Bunlar 

usta halk şairlerine çıraklık yaparak yetişmişlerdir. 

Milletimiz âşığa / halk ozanına bu özellikleri 

dolayısıyla kutsallık vermiş; onları emre, abdal, kul, 

dede, ana, baba gibi unvanlara layık görmüştür. Bir 

Karacaoğlan söylencesine göre; kuraklıktan yakınan 

Çukurova köylülerinin ricası üzerine, Karacaoğlan 

sazıyla sözüyle Allah’a seslenmiş ve yağmur 

yağmıştır. Günümüzde lisede, üniversitede okuyup 

da âşık olduklarını ileri sürenlere rastlamaktayız. 

Gördükleri öğrenim sırasında okudukları halk şairlerinin 

şiirlerine bakarak onlar gibi şiir yazmaya çalışan, 

nota bilgileri dolayısıyla da kolaylıkla saz çalıp 

beste yapabilen bu kişiler, gerçek birer halk şairi 

olmayıp “âşık tarzında şiir yazan aydın şairler”dir. 

Başka bir deyişle çağdaş edebiyatın şairleridir. 

“Halktan biriyim, iyi de saz çalıyorum, o hâlde halk 

şairiyim.” demekle halk şairi / âşık olunmaz. Şunu 

çok iyi biliniz ki âşıklık çok güç bir sanattır. “Ger- 

30 


2009-10

çek halk şairinin / âşığının özellikleri nelerdir” 

diye sorarsanız şu cevabı veririm: 

Âşık / halk ozanı, milletinin duygu ve düşüncelerini 

anında şiirleştiren ve şiirlerini anında 

ezgiye dökebilen kişidir. Yani doğaçlaması kuvvetli, 

beste kabiliyeti yüksek bir sanatçıdır. 

Âşık / halk ozanı, milletinin “gören gözü, 

düşünen kafası, duyan yüreği, dinleyen kulağı, 

söyleyen dili”dir. Yani, milletinin sağduyusudur; 

ortak duygu ve düşüncelerinin derleyici ve yayıcısıdır. 

Âşık; ailesine, vatanına, milletine candan 

bağlıdır. Başka milletlerin çıkarları ve ideolojileri 

doğrultusunda çalıp söyleyenler, gerçek âşık 

değildir. 

Âşık / halk ozanı, Cumhuriyet idaresine, Atatürk 

ilkelerine ve inkılâplarına yürekten bağlı 

kişidir. Ancak, Cumhuriyet idaresinin getirdiği 

hürriyet ve huzurun, âşıklık geleneğini sürdürmesine 

izin verdiğini çok iyi bilir. Diğer rejimlerde 

âşık da yoktur, âşık sanatı da... Sadece kendilerine 

halk şairi süsü veren slogan / rejim şairleri 

vardır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde halk 

şairleri yetişmesinin sebebi ise halkın nispeten 

hür bir hava içinde bulunması, orduda halk şairlerine 

önem verilmesidir. 

Âşık / halk ozanı için, daima sanatı ön planda 

gelir. Büyük paraların, apartmanların, otomobillerin 

onun dünyasında yeri yoktur. 

Âşık / halk ozanı; iyiliği, sevgiyi, kardeşliği, 

millî birliği şiirleştiren kişidir. Kötülüğü, nefreti, 

düşmanlığı, bölücülüğü şiirleştiren kişi, âşık / 

halk ozanı olamaz. 

Âşık / halk ozanı, milletinin hem dertlerini 

hem de sevinçlerini dile getiren kişidir. Milletinin 

dertlerini sömürerek her şeyi kötü göstermek 

de her şeyi iyi gösterip hayal dünyasında yaşatmak 

da âşığın şahsiyetine, sanatına ters düşer. 

Milletinin dertlerini, sıkıntılarını; derneklerin, 

siyasi partilerin, sendikaların emriyle ve onların 

görüşleri doğrultusunda yaymaya çalışan kişi de 

gerçek âşık değildir. Âşık, şahsiyetini bulmuş, 

hürriyetine düşkün insandır. 

Görülüyor ki âşıklık, halk şairliği öyle her 

kula nasip olmayacak özellikleri gerekli kılmaktadır. 

Türk milleti, yediden yetmişe şair bir 

millettir. Beşikte ninniyle başlayan şiire düşkünlüğümüz, 

ölüm olayından sonra şiirli bir mezar 

taşıyla noktalanmaktadır. Milletimiz, bugüne 

kadar yukarıda saydığım özellikleri taşıyan pek 

çok âşık / halk şairi / ozanı yetiştirmiştir. Bundan 

sonra da yetiştirecektir. 

Âşıkların, halk ozanlarının toplumdaki eğitim 

ve sanat görevleri, işlevleri, Orta Asya’da olduğu 

gibi Selçuklu ve Osmanlı topraklarında da 

devam etti. Sadece dinî şiirler söyleyenleri, Türk 

tekke edebiyatını yarattılar. Ayetlerin, hadislerin 

anlamlarını şiirle halka anlattılar. Nasihat destanlarıyla 

güzel ahlakı yaymaya çalıştılar. Ahmet 

Yesevî’nin hikmetleri; Yunus Emre, Hacı Bektaş 

Velî, Kaygusuz Abdal, Hatayî, Pîr Sultan Abdal, 

Kul Nesimî ve Hacı Bayram Velî’yle Anadolu’ya, 

Balkanlara yayıldı. Çok sayıda Sünnî, Alevî, 

Bektaşî halk şairi yetişti. 

Aynı dönemlerde hem dinî hem de din dışı şiirler 

söyleyen âşıklar / halk ozanları da görüldü. 

Savaşlarda, ordunun moralini diri tutmak için 

halk şairlerinden yararlanıldı. Köroğlu, Dadaloğlu, 

Kuloğlu, Âşık Hasan ve Âşık Şenlik gibi kahraman 

âşıklar yetişti. Rus işgali altındaki Kars’ta 

Ermeni asıllı Rus Generali, Âşık Şenlik’i bir 

ordu kadar güçlü ve etkili görmüştü. Âşıkların 

/ halk ozanlarının 16. yüzyıldan itibaren ortaya 

koydukları çoğu din dışı şiirlerden oluşan bir âşık 

edebiyatı kolu ortaya çıktı. 

Âşıklar / halk ozanları, divan edebiyatının 

karşısında bu iki edebiyat dalında sade Türkçeyle 

şiirler söylediler. Anonim edebiyat dalında destanlar, 

halk hikâyeleri anlattılar. Şiirlerini daha 

etkili, hatırda kalıcı duruma getirmek için kopuz, 

çöğür, ıklığ, bağlama eşliğinde halka ulaştırdılar. 

Türküler yaktılar. Böylece; Arapça ve Farsçaya 

karşı Türkçeyi, divan müziğine karşı halk müziğini, 

mesnevilere karşı halk hikâyelerini yaratıp 

yaşattılar. Kahramanlık destanlarımız, onlar sayesinde 

günümüze ulaştı. Aynı dönemde, âşıklar 

/ halk ozanları sürekli seyahat ettikleri için halkın 

gazetesi, radyosu, televizyonu da oldular. 

Cumhuriyet Dönemi Âşık Sanatımız 

1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda 

Millî Edebiyat dönemine girilmişti. Genç 

Kalemler’le dilde sadeleşme hareketi hızlanmış, 

halk şairleri gibi hece vezniyle şiirler yazan şairler 

(Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul gibi) 

31 


2009-10

12 Eylül 1980 Harekâtı’na kadar, âşıkların bir bölümü 

ekmek parası için ideolojik derneklerin ve aşırı uçlardaki 

partilerin güdümünde hareket ediyorlardı. Âşıklar da diğer 

sanatçılar, öğrenciler, memurlar gibi sağcı ve solcu diye 

ikiye bölünmüşlerdi. 

yetişmişti. Osmanlı döneminde doğmuş, ünlenmiş 

veya ünlenme yolunda yürüyen âşıklar / halk 

ozanları vardı. Yusufelili Huzurî (1886-1951), 

Posoflu Zülalî (1873-1959), Noksanî (1899-1972), 

Karamanlı Gufrânî (1864-1926), Konyalı Âşık 

Mehmet (1879-1950), Derdiçok (1871-1936), 

Cemal Hoca (1884-1957), Yusufelili Zuhurî 

(1887-1949), Baba Salim (1887-1956), Yorgansız 

Hakkı (1898-1964), Sıtkı Pervâne (1863-1928), 

Altunhisarlı Kemalî Baba (1859-1926), Şemsî 

(1872-1968), Bardızlı Nihanî (1885-1967), Derdimend 

(1894-1980), Meslekî (1858-1930), Âşık 

Hüseyin (1884-1950), Zefil Necmi (1870-1933), 

Hüznî (1879-1936), Kul Sabri (1851-1931), Zaralı 

Halil (1906-1964), Emsalî (1900-1978), Posoflu 

Müdamî (1915-1968), Dursun Cevlanî (1900- 

1975), Talibî Coşkun (1898-1976), Âşık Veysel 

(1894-1973), Ali İzzet Özkan (1902-1981), İhsan 

Ozanoğlu (1907-1981) ve Bayburtlu Hicranî 

(1906-1970) gibi. 

Onları, Cumhuriyet döneminde doğmuş, çırakları 

izledi. Çoğu rahmetli olmuş, sayıları yüzü 

bulan bu güçlü âşıklardan bir bölümünün adlarını 

saymakla yetineceğim: Davut Sularî (1925- 

1985), Şavşatlı Deryamî (1926-1987), Hasretî 

(1929-2000), Mihnetî (1929-), Kul Semaî (1931-), 

Mevlüt İhsanî (1928-), Daimî (1932-1983), Kul 

Ahmet (1932-1997), Sefil Selimî (1933-2003), 

İbretî (1920-1976), Müslüm Sümbül (1940-), Hasan 

Devranî (1928-1993), İlhami Demir (1932- 

1987), Ferrahî (1934-1969), Metinî (1930-1996), 

Hüdaî (1940-2001), Rahmanî (1942-1993), Ruhanî 

(1931-), Mahzunî Şerif (1943-2002), Nesimî Çimen 

(1931-1993), Hüseyin Çırakman (1930-), 

Yaşar Reyhanî (1932-2006), Murat Çobanoğlu 

(1940-2005), Abdulvahap Kocaman (1934-2005), 

Şeref Taşlıova (1938-), Halil Karabulut (1926-), 

Kemalî Bülbül (1928-), Eminî Düştü (1943-), 

Feymanî (1942-). Bu güçlü âşıkların çırakları, 

günümüzde ustalarının izinde yürüyorlar. 

Cumhuriyet’in ilk yıllarında, sade dil, hece 

vezni ile vatan-millet-bayrak sevgisi şiirimize 

hâkim oldu. Türk yenilik şiiri şairleri de (M. 

Emin Yurdakul gibi) halk şairlerine özendiler. 

Memleketçi, halkçı şiir anlayışını başlattılar. 

Hecenin Beş Şairi (Faruk Nafiz Çamlıbel, Yusuf 

Ziya Ortaç, Halit Fahri Ozansoy, Enis Behiç 

Koryürek, Orhan Seyfi Orhon) hatta Yedi Meşaleciler 

halk şairlerini örnek aldılar. Behçet Kemal 

Çağlar, Ankaralı Âşık Ömer mahlasıyla şiirler 

yazdı. Orhan Şaik Gökyay, Ahmet Kutsi Tecer ve 

Rıza Tevfik Bölükbaşı gibi bazı şairler de koşmalar 

yazıp son dörtlükte soyadlarını, adlarını 

tapşırdılar. 

Âşıklar / saz şairleri 1931 yılına kadar Türk 

Ocakları, 1932 yılından sonra da Halkevlerinin 

itibar ettiği sanatçılar oldular. Halka, şiirleriyle 

Cumhuriyet’in erdemlerini, Atatürk İnkılâplarını 

anlattılar. Sivas’ta Ahmet Kutsi Tecer ve Muzaffer 

Sarısözen’in öncülüğünde 1931 yılı yazında 

kurulan Halk Şairlerini Koruma Derneği, 5 Kasım 

1931 tarihinde başlamak üzere üç gün süren 

bir Halk Şairleri Bayramı düzenledi. Bu bayram, 

âşık edebiyatımızda bir dönüm noktası oldu. 

Âşık Veysel, Talibî Coşkun, Âşık Süleyman bu 

bayram sayesinde adlarını duyurup üne kavuştular. 

Bayramın başarısı, sonraki yıllarda birçok 

ilde bu adla halk şairleri / halk ozanları / âşıklar 

bayramlarının / şenliklerinin düzenlenmesine yol 

açtı. Bu bayramlar içinde, 1966 yılından itibaren 

düzenlenmeye başlayan Konya Âşıklar Bayramı 

birçok âşığın ünlenmesine yardımcı oldu. 

Alevî-Bektaşî ozanlar ise Hacı Bektaş’ı anma 

törenleriyle Alevî-Bektaşî ulularını, erenlerini 

anma toplantılarında, cemlerde sanatlarını icra 

fırsatı buldular. Ne yazık ki, âşıklar bayramları 

32 


2009-10

1970’li yıllar sonrası başlayan sağ-sol bölünmesini, 

bütünleştiremedi. 1938 Bayburt Halk Şairleri 

Bayramı, 1964 II. Sivas Halk Şairleri Bayramı, 

1979’dan beri aralıklarla düzenlenen Erzurum 

Âşıklar Şenliği, 1983, 1984 ve 1986 Kayseri 

Âşıklar Şöleni, 2007 III. Sivas Halk Şairleri Bayramı 

ile yine 2007 Bursa Türkiye Âşıklar Bayramı 

bu konudaki en önemli düzenlemelerdir. 

Katılım rekoru geçen yıl Kars’ta Âşık Çobanoğlu 

Âşıklar Şöleni’nde 218 âşıkla kırılmıştır. 

Millî Folklor Enstitüsü / Millî Folklor Araştırma 

Dairesinde göreve başladığım 1970 ve sonraki 

yıllarda, 12 Eylül 1980 Harekâtı’na kadar, 

âşıkların bir bölümü ekmek parası için ideolojik 

derneklerin ve aşırı uçlardaki partilerin güdümünde 

hareket ediyorlardı. Âşıklar da diğer sanatçılar, 

öğrenciler, memurlar gibi sağcı ve solcu 

diye ikiye bölünmüşlerdi. Bir araya getirme çabalarım 

hep sonuçsuz kalıyordu. Çünkü bakanlar 

ve üst düzey yöneticiler de bir görüşü benimseyip 

bize baskı yapıyorlardı. ‘70’li yıllarda sol görüşlü 

âşıklarla görüşmemiz âdeta yasaklanmıştı. 1978- 

1979 Ecevit Hükümeti döneminde ise tersi oldu. 

5-7 Kasım 1979 tarihinde Ankara’da düzenlenen 

“Türkiye Halk Ozanları Semineri’nde iki grup 

âşık arasında kavga çıktı. Sorunlarını birlikte 

görüşüp çözüm bulamadılar. 

12 Eylül 1980 Harekâtı’ndan sonra âşıklar ve 

diğer sanatçılar arasındaki ideolojik kutuplaşma 

zayıfladı. Millî Güvenlik Konseyi ve bakanlar, 

genellikle ayrım yapmadan bütün sanatçıları 

desteklemek istediler. Özel Tiyatrolara Yardım 

Yönetmeliği çıktı. Sinema ve Müzik Eserleri Kanunu 

kabul edildi. Telif hakları birlikleri kuruldu. 

Festivallere maddi destek yönetmeliği yürürlüğe 

konuldu. SSK Kanununda iki defa değişiklik yapılarak 

binlerce sanatçının emekli edilmesi sağlandı. 

Her sanat dalına devlet desteği geldi. Ancak, 

âşıkların bir federasyon, vakıf veya dernek 

çatısı altında toplanamamaları, devletten isteklerini 

küçük, cılız örgütler vasıtasıyla ifade etmeleri, 

daima sorun yarattı. Hâlâ, eski kırgınlıklar 

devam etmekteydi. Eminî Düştü, Murtaza Yalçın, 

Çoban Hüseyin ve Tahir Kutsi Makal’ın âşıkları 

birleştirme çabaları, aradaki buzları biraz erittiyse 

de tam başarıya ulaşamadı. Mesut Yılmaz’ın 

Kültür Bakanlığı döneminde (1986-1987) Konya 

Âşıklar Bayramı ve Mevlânâ’yı Anma Törenleri 

Konya Kültür ve Turizm Derneğinden alındı. 

Yine de âşıklar arasındaki gruplaşma aşılamadı. 

Aradaki duvar alçaldı, o kadar. 

1990 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 

âşıklar ve diğer sanatçılar üzerindeki ideolojik 

baskı zayıfladı. Âşıklar / halk ozanları arasındaki 

uygarca ilişkiler başladı derken bu kez de âşıklar 

/ halk ozanları ve diğer sanatçılar etnik milliyetçilik 

ve mezhep-tarikat baskısıyla karşılaştılar. 

Âşık / halk ozanı yine düşünce silahı olarak kullanılmak 

istendi. Elbette, her sanatçı gibi âşığın 

/ halk ozanının da bir siyasi görüşü, ideolojik 

düşüncesi olacaktır. Ancak, bu durumda âşık / 

halk ozanı sanatını sloganlaştırma, estetik değerlerden, 

dil zenginliğinden uzaklaşma tehlikesiyle 

daima karşı karşıya kalacaktır. Sanatını ideolojiye, 

siyasete kurban eden âşıkların / halk ozanlarının 

soluğu uzun olmayacak, edebiyat tarihinde 

ya yerleri bulunmayacak ya da birkaç satırla geçiştirileceklerdir. 

Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğünde Genel 

Müdür Yardımcılığı yaptığım 1984-1988 yılları 

ile daha sonraki yıllarda Bakanlıkta Klasik Türk 

Müziği, Türk Halk Müziği, Tasavvuf Müziği 

Koro ve Toplulukları kuruldu. İstanbul’da 1975 

yılında kurulan İstanbul Devlet Klasik Türk Müziği 

Korosu ile Devlet Halk Dansları Topluluğu 

sanatçılarını geçici işçi kadrosundan kurtarıp 

sanatçı kadrolarına kavuşturduk. Böylece Türk 

Müziği ve Halk Oyunları Sanatçıları senfoni orkestrası, 

devlet tiyatroları, devlet opera ve balesi 

sanatçıları gibi yüksek maaşa kavuştular. Devlet 

desteği, koruması dışında sadece âşıklarla 

Karagöz-kukla sanatçıları kalmıştı. Güzel Sanatlar 

Genel Müdürlüğünün bu atılımından cesaret 

alarak önce Halk Kültürünü Araştırma Dairesi 

1990 yılında Devlet Geleneksel Türk Tiyatrosu 

Topluluğunun kurulması, 1993 yılında da Halk 

Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü 

Devlet Halk Ozanları Topluluğunun 

kurulması için gerekli Bakanlar Kurulu kararlarının 

alınmasını sağladı. Ancak, iki müdür kadrosu 

dışında sanatçı kadrolarının Maliye Bakanlığından 

alınması konusunda ciddi bir girişimde 

bulunulmadı. Maliye Bakanlığına yazı göndermekle 

yetinildi. Çünkü HAGEM’in başına halk 

33 


2009-10

ilimi dışından yöneticiler getirilmişti. Bakanla 

birlikte görevden ayrılacaklarını biliyorlardı. Bu 

iki topluluk, aynı yıllarda Güzel Sanatlar Genel 

Müdürlüğüne bağlı olarak kurulsaydı, çoktan 

faaliyete geçmiş olacaktı. Nitekim 1990 yılında 

Bakan Namık Kemal Zeybek’in isabetli bir kararı 

üzerine, Âşık Şeref Taşlıova ile Murat Çobanoğlu 

Sivas Devlet Türk Halk Müziği Korosuna 

sanatçı olarak atandılar. Günümüzde TRT’nin 

425 sanatçısının Kültür ve Turizm Bakanlığına 

devri için hazırlık yapılmakta. Kültür ve Turizm 

Bakanlığının 3000 civarında sanatçısı olacak 

ama 30 âşığa / halk ozanına, 10 geleneksel tiyatro 

sanatçısına hiçbir zaman kadro verilmeyecek. 

Çünkü bu iki gruptaki sanatçılar, sanat güçleri 

oranında örgütlenemiyorlar. Alevî-Sünnî, sağ-sol 

ayrımı yapmadan Başbakanın, Bakanın karşısına 

çıkamıyorlar. Bu açıdan, Kurultay’ın ortak sorunları 

dile getirici bir sonuca ulaşmasını yürekten 

temenni ediyorum. 

Günümüzde Türkiye, AB’ye üye olma konumunda 

bir ülkedir. Kültür mevzuatının taraması 

2006 yılında yapılmış, devlete bağlı bu çok sayıdaki 

sanat topluluğu, sanat ordusu hemen dikkati 

çekmiştir. Böyle bir durum, ancak sosyalist ülkelerde 

vardır. Sanatın, ancak özgür ortamlarda 

gelişeceği, rekabet ortamının sanatçıların çabalarını 

artıracağı, çok iyi bilinen sanat ilkeleridir. 

AB ülkelerinde sanat toplulukları bağımsız hareket 

ederler. Devlet, vergi indirimi, kültür merkezi 

yapımı ve pahalı orkestra bale, opera, tiyatro 

faaliyetleri ve filmler için proje desteği yaparak 

sanat çalışmalarından ulusun her bireyinin yararlanmasını 

sağlar. Belediyeler, özel idareler, sivil 

toplum kuruluşları sanat etkinliklerini düzenlerler. 

Türkiye’de siyasi kuruluşlar (bakanlık, belediye, 

parti) bir sanat etkinliği düzenlediklerinde, 

“parayı veren son sözü söyler”, ilkesi gereği 

sanatçıları yönlendirmeye çalışırlar. Her siyasal 

görüşün şarkıcısı, türkücüsü, âşığı ayrılmıştır. 

Yakın dönemde âşıklarımız, kendilerine para 

ödeyen bakan, vali, belediye başkanı ve diğer 

siyasileri övmek için saz ve sözlerini kullanma 

mecburiyetinde kalmışlar, böylece de âşık sanatı 

ciddi bir darbe yemiştir. Bugün, bir âşık sahneye 

çıktığında, halk onun neler söyleyeceğini çok iyi 

bilmektedir. Oysa âşık, halkın dertlerini, acılarını, 

sevinçlerini dile getirmelidir. Bu işlev kaybolunca, 

âşık sanatı da ortadan kalkar. Kısacası, 

artık devlete bağlı bir Halk Ozanları Topluluğu 

kurulması gereksizdir. AB’ye girmek istiyorsak 

böyle. 

Âşık, saz şairi, ozan ne derseniz deyiniz, ancak 

halkın beyni, yüreği, gözü kulağı, ağzı dili 

olursa bu sanat yaşar. Türkiye’de âşıklar; halkın 

dertlerini, duygu ve düşüncelerini ifadeden gittikçe 

uzaklaşmaktadırlar. Sadece, övgü ve güzelleme 

veya kaba atışmayla âşık sanatı yaşatılamaz. 

Beste olmadıkça, söze iyi ezgi döşenmedikçe âşık 

sanatı ayakta kalamaz. Sazı sözü kuvvetli, halkın 

dili olmuş âşıklar / halk ozanları (Âşık Veysel, 

Davut Sularî, Âşık Daimî, Mahzunî Şerif gibi) 

hiçbir zaman aç kalmaz. Daima biletli müşteri 

bulur. Günümüzde en çok âşıklar şöleni düzenleyen 

kuruluşlar, siyasetin kuşattığı belediyelerdir. 

Âşık, ailesini geçindirmek için mecburen belediye 

başkanlarının huyuna suyuna göre, sazını 

sözünü kullanmaktadır. Bu da sanatı zayıflatmaktadır. 

Bugünkü âşıkların en önemli eksikliği, 

güzel saz çalmalarına rağmen türkü yakma 

yeteneklerinin zayıflığıdır. Âşıklar, bu konuya 

önem vermeli, gerekirse ders almalıdır. Halkın 

diline düşmüş bir beste, âşığın bir yıllık giderlerini 

rahatlıkla karşılayacaktır. Âşık Veysel, Âşık 

Daimî, Davut Sularî ve Mahzunî Şerif’in mirasçıları 

bile, bugün telif gelirinden pay alıp darlık 

çekmeden yaşayabilmektedirler. 

Günümüzde, sanatın en büyük destekçisi âşık 

kahveleri ancak Kars, Erzurum ve Kayseri’de 

kaldı. Düğünlerde halk hikâyesi anlatma geleneği 

bitti. Âşıklar / halk ozanları festival, anma töreni 

sanatçısı oldular. Özellikle Erzurumlu, Karslı, 

Çorumlu, Sivaslı âşıklar kolay ulaşım ve ekmek 

parası dolayısıyla İstanbul, Ankara, İzmir, İzmit, 

Bursa ve Antalya’ya yerleştiler. 

Türk milleti, halkı var oldukça âşık sanatı 

yaşayacaktır. Geçmişte bu sanatın Türk dilini, 

destanlarını, halk müziğini yaşatma işlevi vardı. 

Günümüzde de bu sanatın hâlâ bir işlevi vardır. 

O da halkın, acılarını, sevinçlerini dile getirme 

işlevidir. Âşık, bu görevini, âşık sanatı bu işlevini 

yerine getirmezse biliniz ki “âşık sanatı” ölecektir. 

Çünkü çağdaş şairler ve âşık deyişlerini 

söyleyen halk müziği icracıları onların yerlerini 

34 


2009-10

alacaklardır. Musa Eroğlu, Arif Sağ, Zülfü Livaneli 

gibi… 

Âşıklara Hitabımdır 

Sen ki; Selçuklu-Osmanlı yöneticileri, bilginleri, 

aydınları, memurları, sanatseverleri Arap 

ve Acemlerin peşine düşüp onların dillerinde 

şiir yazmaya çalışırken, Arap ve Acem’in edebî 

türlerini alırken; Türkçe konuştun, Türkçe şiirler 

söyledin. Atan Dede Korkut’un, Hoca Ahmet 

Yesevî’nin şiir geleneğini sürdürdün. Türk milletine 

dilini armağan ettin; 21. yüzyıla girerken 

bizi anadilimizden yoksun bırakmadın. 

Sen ki; Selçuklu-Osmanlı yöneticileri, bilginleri, 

aydınları, memurları, sanatseverleri Arap, 

Acem müziğinin peşine düşüp şarkı, gazel, kaside 

söylemeye, kanun, santur, ud, lavta, ney, kudüm 

çalmaya çalışırken; türküler yaktın, çöğür, 

bağlama, kaval, ıklığ çaldın. Davul zurnayla neşelendin. 

20. yüzyılda, en kalitesiz, en değersiz 

müzik olan “arabesk”in de tuzağına düşmedin. 

Konservatuvarların, TRT’nin, Kültür ve Turizm 

Bakanlığının halk müziği derlemelerinde ilk başvurulan 

kaynak oldun. Türk milletine öz müziğini 

de armağan ettin. 21. yüzyıla girerken bizi 

türkülerimizden yoksun bırakmadın. 

Sen ki, divan edebiyatı şairleri, İran mesnevilerini 

tekrarlarken, Türk milletine destanlarını, 

halk hikâyelerin anlattın. Edebiyatımızın temellerini 

attın. 

Sen ki; şiirlerinle, türkülerinle milletimize daima 

hoşgörüyü, insan ve tabiat sevgisini, vatana, 

millete, bayrağa bağlılığı, doğruluğu dürüstlüğü, 

haksızlığa karşı çıkmayı ve hak aramayı öğrettin. 

Türk milletine atalarından gelen insani değerleri 

ve güzel ahlakı da armağan ettin. 

Sen ki; Selçuklu-Osmanlı devlet katında (Sultan 

Abdülaziz dışında) ve divan şairleri nezdinde 

daima horlandın. Söylediklerine burun kıvrıldı. 

Kaba saba köylü, sazı sözü çekilmez insanlar olarak 

görüldün. Sadece ordu sefere çıktığı zaman, 

askeri yüreklendirmek amacıyla hatırlandın. Yeniçeri 

saz şairleri bu sayede biraz itibar gördüler. 

21. yüzyıla girerken bu durum ne kadar değişti 

dersin Gene sanatçı sıralamasında en sondasın. 

Yılbaşı, Cumhuriyet davetlerine çağrılmazsın. 

Ülkemizdeki en kötü müziğin temsillerine, yani 

arabeskçilere “Devlet Sanatçılığı” unvanı verilir. 

Sana verilmez. Bütün sanat kuruluşlarına kadro 

dağıtılır; 1993 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla 

kurulması öngörülen “Devlet Halk Ozanları 

Topluluğu”nun kadroları bir türlü çıkmaz. Teselli 

için söylüyorum. 1990 yılından beri 10 Karagöz 

ve kukla sanatçı kadrosu da tahsis edilmedi. Onlar 

da sizin gibi öksüz/yetim sanatçılar... 

Sizin işiniz kesat dostlar! Çünkü papyon kravatınız 

yok, smokininiz yok. Viski içmeyi, sol 

elle yemek yemeyi bilmezsiniz. İngilizce, Fransızca 

kelimeler kullanıp entel görünemezsiniz. 

Altınızda cipiniz, markalı otomobiliniz olmadığından 

gittiğiniz yerde çamurlu ayakkabılarınızla 

mermerleri, halıları kirletirsiniz. 1998 yılında 

Veysel’in hatırına Köşk’e çıktınız ama yanınızda 

diğer sanatçı grupları yoktu. Oysa Veysel, Türk 

milletinin sanatçısıydı. 

Sen ki; Türk milletine anadilini, öz müziğini, 

halk edebiyatını, destanlarını, güzel ahlakını; kısacası, 

kültürel kimliğinin önemli bir bölümünü 

armağan ettin, ama sana diğer sanatçılara verilen 

hakları vermezler. Onların saygınlığına ortak 

olamazsın. Sen halktan gördüğün sevgi ve saygıyla 

yetineceksin. Halkın uzattığı kuru ekmeği, 

pasta niyetine yiyeceksin. Onların değerlerini, 

acılarını, sevinçlerini söylemeye devam edeceksin. 

İçinizden bazıları diyecekler ki; âşık / halk 

ozanı, halkın dertlerini, sıkıntılarını söylediği, 

devleti tenkit ettiği için sevilmiyor, diğer sanatçılara 

tanınan haklardan bunun için yararlanamıyor. 

Yanılıyorsun dostum! Türkiye’de devleti değil 

tenkit, hakaret eden, bu yüzden hapishanelere 

düşen sanatçılara, yazarlara bir göz at! Onların 

gördüğü itibarı, elde ettiği imkânları bir düşün! 

Bana hak vereceksin! 

Sen ki; yüzyıllar boyunca sana hor bakanlara, 

ilgisiz kalanlara aldırmayıp sanatını sürdürdün. 

Binlerce ciltlik eser ortaya koydun. Gene aynı 

şeyi yapacaksın! Âşık / halk şairi / ozanı çile adamıdır. 

Çileni çekeceksin! İçinizden biri; bakan, 

başbakan olup kaderinizi değiştirecek değil ya 

Âşıklar, ozanlar, lütfen sorunlarınızı, hiç 

kimseden çekinmeden dile getiriniz. Aranızdaki 

görüş farkını, sorunlarınızı dile getirirken lütfen 

bir yana bırakınız. Hacı Bektaş Velî’nin dediği 

gibi; daima bir olun, iri olun, diri olun!■ 

35 


2009-10

SUPHİ SAATÇİ 

Türküleri bu denli 

özel kılan ve bütün 

bir toplumu sımsıcak 

duygularla saran 

gücünün başında, 

hiç kuşkusuz 

ezgilere döşenmiş 

olan sözleridir. 

Türkülerin bir 

toplumu sarmaktaki 

gücü ve becerisi, 

içindeki sözlerin 

toplumun ortak duygu 

ve düşünceleri ile 

dünya görüşünü 

yansıtmasından 

kaynaklanıyor 

olmasında 

aranmalıdır. 

Halk edebiyatımızın beslediği türkülerin, 

folklorumuzun en zengin kurumlarından 

birini oluşturduğu bir gerçektir. Medeniyetimizin 

üstün yanını sergileyen türküler, sadece özlü söz 

hazineleri olmakla kalmayıp, musiki sanatının da 

ulaşılması zor olan bir zirveyi simgeler. 

Türkülerde dile gelen hikmet ve atasözleri kıvamındaki 

sözleri ezgi eşliğinde dinlerken, kendimi 

her zaman bir bilge kişinin karşısında gibi hissederim. 

Sanki deneyimli birinin öğütlerini dinliyormuşum 

gibi gelir bana. Uzun zaman bunun sebeplerini 

araştırdım. Bu türkülerde ne gibi bir sihir veya cazibe 

var diye, kendi kendime sordum Yıllar sonra 

türkülerdeki cazibenin veya sihrin ne olduğunu 

kavramaya başladım. 

Türkülerin, aynı kaderi paylaşmış insanların 

geçmişten gelip geleceğe yönelen akışının terennümü 

olduğunu anladım. Toplumun yaşadığı maceranın 

destanı olduğunu hissettim. Türkülerde, doğanın 

getirdiği karşı konulmaz felaketlerde yaşanan 

faciaların dile gelişine tanık oldum. Hatta bireysel 

bir aşk yüzünden kanayan bir kalbin acısını paylaşan 

toplumun iniltisini duyabildim. Kısacası beşerî 

duygulara, yaşanan ıstıraplara sahip çıkan toplumun 

dili olmuş türküler. İçtenliği halktan yana olduğu 

için de haktan yana olmuştur. 

Yalınlığı, arılığı, duruluğu, doğallığı ondandır 

türkülerin. Dili saf ve yapmacıksızdır. Çünkü 

halk saf ve yapmacıksızdır. Dolambaçlı ve kaypak 

değildir. Doğrudur, içtendir ve berraktır. Damıtı- 

36 


2009-10

la damıtıla, süzüle süzüle ve durula durula kristal 

saflığında ve şairlere meydan okurcasına sözün özü 

hâline gelmiştir. Onun için ne zaman türkülerden 

söz açılsa, Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun şu mısraları 

gelir aklıma: 

Şairim 

Zifir ikaranlıkta gelse şiirin hası 

Ayak seslerinden tanırım 

Ne zaman bir köy türküsü duysam 

Şairliğimden utanırım. 

Türkülerin gücünü, asaletini ve has şiirlerden 

bile üstün olan yanını ne kadar güzel anlatmış 

Eyüboğlu… Türküleri bu denli özel kılan ve bütün 

bir toplumu sımsıcak duygularla saran gücünün 

başında, hiç kuşkusuz ezgilere döşenmiş olan sözleridir. 

Türkülerin bir toplumu sarmaktaki gücü ve 

becerisi, içindeki sözlerin toplumun ortak duygu 

ve düşünceleri ile dünya görüşünü yansıtmasından 

kaynaklanıyor olmasında aranmalıdır. Daha sonra 

bu sözlerin, aynı toplumun musiki görgüsünü ve 

anlayışını belirli bir ezgi kalıbı içinde kazandığı kıvamı 

bulması ile türküler, o toplumunun ortak malı 

ve millî mirası hâline gelmiştir. Böylece toplumun 

kimliği ve aynası olmuştur. 

Coğrafyayı vatana dönüştüren türküler, maddî 

nitelikteki toprağa anlam, ruh, duygu, inanç, sıcaklık, 

yaşama sevinci katmıştır. Aynı coğrafya parçası 

üzerinde yaşayan insanların ortak duyuş, bakış ve 

inanışlarını perçinleştirmiştir. Coğrafyayla bütünleşen 

türküler, aynı topluluğu birbirine bir harç gibi 

tutturmuştur. Ortak hayatın, ortak maceranın ve ortak 

kaderin ürünü olmuştur türkü. Yaşanan macera, 

yaşanan tarihin ajandası türkülerdedir daim. Simgeleşen 

türküler, vatanın nüfus cüzdanı ve kimlik 

kart gibidir. Vatan onda dillenmiştir gayrı. 

Bu sebepledir ki türküler, kendi toplumunun 

kimliğini ifade eder. Coğrafyasının aynası ve zaman 

zaman haritasıdır türküler. Bu yüzden kimi 

türküler, her okunuşta belli bir bölgeyi, topluluğu 

ve halkı çağrıştırır. 

Ben de kimliğimi türkülerde buldum doğrusu. 

Söylenen bir türkü beni en kısa, en kestirme yoldan 

tanıtmıştır Türkiye’ye: 

Altun hızmav mülayim 

Seni haktan dileyim 

Yaz günü Temmuz tabax 

Sen terle men sileyim 

Gün gördüm günler gördüm 

Seni gördüm şad oldum 

Bu türkü duyulduğu zaman, herkes Kerkük’ü, 

Türkmeneli’ni ve Irak Türkmenlerini hatırlar; onların 

yaşadıkları dramları düşünür, çektikleri acıları 

ve iniltileri duyar. Birkaç kez söyledim ve anlattım. 

Her zaman yine ifade etmek isterim: Bunca yıl 

Kerkük’ü, Irak Türkmenlerini anlatmaya ve tanıtmaya 

çalıştım, ancak itiraf etmeliyim ki bir türkü 

kadar başarılı olamadım. 

Bir türkünün verdiği mesaj, uzandığı menzil, sınırların 

ötesine geçen gücü ile bir anda milyonların 

kalbine doğru yöneliyor ve yüreklere oturabiliyor. 

Türkü artık salt duygu ve mesaj olmuştur adeta. 

Yalan dolan bilmeyen türküler, bazen bir ananın 

sıcaklığı gibi sarar içimizi. Hüzünle tatlandırır 

sevincimizi. Bazen bir kor gibi ortaya çıkarır 

küllenen aşkımızı, yârimizi. Sonra usulce dağıtır 

efkârımızı… 

Kısacası; 

Oğlunun yolunu gözleyen anaya tesellidir türküler… 

Özlenen sevgili, onun gül yüzü ve sıcak elidir 

türküler… 

Uzun yolda arkadaş, gurbette yoldaş, bitmeyen 

gecelerde sırdaştır türküler… 

Baharda bülbül, lale ile sümbül yahut güldür 

türküler… 

Tarlada başak, bellerde gümüş kemer, ipek kuşaktır 

türküler… 

Sevdanın dili, özlenen sevgilidir türküler… 

Sözleri irfan, gezdiği vatan, yol gösteren insandır 

türküler… 

Bebenin beşiği, ananın aşı, dedenin musalla taşıdır 

türküler… 

Aşığın avazı, güzelin nazı, aşkın çıkmazı, ananın 

niyazıdır türküler… 

Dağların maralı, kalbi yaralı, yerli buralıdır türküler… 

Göklerde bayrak, ana gibi sımsıcak yüreği 

apaktır türküler… 

Astığım bayrak, bastığım toprak, yattığım yataktır 

türküler… 

Mehmetçiğin savaşı, yurdumun barışı, toprağımın 

her bir karışıdır türküler…■ 

37 


2009-10

MUSTAFA ÖZÇELİK 

"...insanı müspet 

ve menfi tüm 

özellikleriyle 

tanımanın 

neredeyse 

tek imkânıdır 

türküler. Bu 

durum, başka 

hiçbir edebî 

türde böylesine 

gerçekçi 

değildir. 

Mesela şiir, 

ele aldığı 

insanı idealize 

ederek, tiyatro 

dramatize 

ederek, 

gerçeğin 

sınırları dışına 

çıkarabilir." 

Ne zaman bir türkü dinlesem doğal olarak aklıma bende türkü 

sevgisi uyandıran şu iki yazı ve üç şiir gelir: Zira bunlar, benim 

türkülerin gizli dünyasına girebilmemde bana imkân sağlayan, 

yol gösteren, onları sevmemde olumlu etki yapan metinler oldu. Bu 

yüzden onları da türküler kadar sever ve önemli bulurum. 

Bu yazılardan ilki, Tanpınar’a ait bir metin. Ama bu, türkülerden 

bahseden müstakil bir yazı değil. “Beş Şehir” 1 de Konya ile 

ilgili bölümde yer alan birkaç paragraflık kısım… Bilindiği gibi 

Tanpınar,”hayatımın tesadüfleri” dediği beş şehri (Bursa, Erzurum, 

Ankara, İstanbul ve Konya) anlatır bu kitabında… Yazılış gerekçesini 

de “onların arkasında kendi insanımızı ve hayatımızı, vatanın manevi 

çehresi olan kültürümüzü görmek” şeklinde açıklar. 

Tanpınar, bu şehirleri anlatırken onların mimari yapılarından, çeşitli 

insan ve tabiat manzaralarından ve musikiden hareket eder. Zira 

bütün bunlar, Anadolu topraklarında kurduğumuz kültür ve medeniyet 

yapımızın şifrelerini barındıran eserlerdir. Her biri kendi dilince 

bir toplumun dünya görüşünü, hayat tarzını, insan ve toplum yapısını 

anlatmaktadır. Sonuçta, Tanpınar bir Anadolu fotoğrafı çizer bize ve 

biz o fotoğrafa bakarak Anadolu’yu daha iyi anlama imkânı buluruz. 

Tanpınar, Konya’yı anlatırken Anadolu’yu tanıma ve anlama 

imkânlarına bir unsur daha ilave eder. Bu unsur, türkülerimizdir. 

Konya’da bulunduğu günlerde Konya Hapishanesinin kadınlar koğuşundan 

yükselen türkü sesleri, onu Anadolu’nun ve Anadolu insanının 

gerçekleriyle yüz yüze getirir. Şehir, taş toprak gerçekliğinin 

ötesine geçer. Der ki: “Bu türküleri dinlerken içimde Konya birdenbire 

canlanır.” Bu canlanmayla Konya’yı hem tarihî geçmişiyle hem de 

bugünkü hayatıyla kavrama imkânı bulur. Konya, onun için bu manada 

büyük bir zenginliktir. “Ben Orta Anadolu türkülerini o gurbet, 

keder, türlü ten yorgunluğu ve iç darlığı dolu acı dert kervanlarını bu 

şehirde tanıdım.” demekten kendini alamaz. Tanpınar, bütün bunlardan 

sonra şöyle demekten kendini alamaz: “Anadolu’nun romanını 

yazmak isteyenler ona mutlaka bu türkülerden gitmelidirler.” 

Tanpınar’ın bu yorumlarını okuduktan sonra, türküler, bizim için 

büyük bir daha geniş bir anlam coğrafyasının öznesi, Anadolu’yu tanımanın 

önemli bir malzemesi hâline gelmektedir. Şüphesiz, türkülerin 

bize böylesi zengin bir imkânı sunması, onların öncelikle; doğallığıyla, 

içtenliğiyle ilgilidir. Çünkü türküler hayatın içinden doğarlar. 

Olayların söze, musikiye dönüşmüş şekilleridir. Başlangıçta onları 

belki bir kişi söylemiştir ama zamanla anonimleşmişler ve böylece 

halkın ortak diline, ortak hikâyesine dönüşmüşlerdir. Dahası, hiçbir 

zaman eskimezler. Zaman içinde yeni söz ve beste imkânlarıyla 

yaşamaya devam ederler. Onlarda ne söyleyenin sanat endişesi ne 

dinleyenin estetik haz duyma arzusu vardır. Olanı, olduğu gibi yansıtırlar. 

Ama yürek diliyle yapılır bu anlatım. Bu yüzden öylesine yalın 

ve içtendirler. Bu bakımdan duygusallığının yanında aynı zamanda 

son derece gerçekçi metinler olarak karşımıza çıkarlar. Böyle olduk- 

38 


2009-10

ları için de hangi toprakta, bölgede, coğrafyada doğmuşlarsa 

oranın tabiatına, hayat tarzına, yaşanan olaylarına 

ve olayların kahramanlarına ayna tutarlar. Bu yüzden 

Tanpınar’a katılmamak mümkün değil. Anadolu’yu ve 

Anadolu insanını tanımak istiyorsak, onun romanını, 

şiirini, tiyatrosunu yazacaksak türküler elimizin altında 

duran en önemli kaynaklardır. 

2. 

Bende türkü sevgisini onulmaz bir sevdaya dönüştüren 

ikinci yazı ise Fethi Gemuhluoğlu’na aittir. Önce, 

Türk Yurdu dergisinin Nisan 1959 tarihli 2. sayısında yayımlanan 

ve daha sonra yazarın “Dostluk Üzerine ”2 kitabına 

da alınan “Türkülere merhaba” başlıklı yazı da türkü 

güzelliğinde ve içtenliğinde bir metindir. Yazının daha 

ilk cümleleri, türkülerin bizim için ne anlam ifade etmesi 

gerektiğini belirten ifadelerdir. “ Türküler bitip tükenirse 

hatırasız, sevdasız ve yalnız kalırız” diyen yazar, bunun 

gerekçesini de şöyle açıklar. “Türküler ve şarkılarda halk 

var. Millet var. İnsan var.” 

Sözün burasında Tanpınar’ın cümlesini bir daha 

hatırlamak gerekir. Madem romanın-biz buna şiiri ve 

tiyatroyu da eklemiştik-konusu insandır öyleyse bu tür 

eserleri yazabilmek için insanın olduğu bu metinlere ilgi 

duymamız gerekir. Dahası, bu alıntının başında söylenen 

ve türküsüz kalmanın “hatırasız, sevdasız ve yalnız kalmak” 

olduğunu belirten ifade türkülere neden ve nasıl 

önem vermemiz gerektiğini açıklayan çok vurucu bir tespittir. 

Zira hatırasız, sevdasız ve yalnız kalmak meselesi 

insan olma meselemizle doğrudan ilgili konulardır. Bu 

demektir ki, türküler biz olduğumuz için vardırlar. Başka 

bir deyişle onlar varsa biz de varız. İnsanla türkü birbirinden 

ayrılamaz iki kavramdır. 

Burada “nasıl” meselesini daha iyi anlayabilmek için 

yazının devamına da bakmalıyız. Yazar, metnin ikinci paragrafında 

türkülerin çok önemli bir özelliğine daha dikkat 

çeker. Buna göre türkülerde anlatılan insan, gerçekçi 

bir portreyle sunulur. Yazar bunu “İnce, yüce, ulvi, afif taraflarıyla 

insan var. Hafif, çılgın, şefkatli ve avare taraflarıyla 

insan var.“sözleriyle belirtir. Ama türkülerde sadece 

bunlar yoktur. Bunu da şöyle açıklar yazar: “Türkülerde 

ve şarkılarda şiir var, hikmet var, yaşama kuralları var, 

töreler var, gelenekler var. Ve asıl mühimi yüreğimiz ve 

gönlümüz var.” Dolayısıyla insanı müspet ve menfi tüm 

özellikleriyle tanımanın neredeyse tek imkânıdır türküler. 

Bu durum, başka hiçbir edebî türde böylesine gerçekçi 

değildir. Mesela şiir, ele aldığı insanı idealize ederek, tiyatro 

dramatize ederek, gerçeğin sınırları dışına çıkarabilir. 

Ama türkülerde durum böyle değildir. Biz, nasılsak 

öyledir türküler... Yalansız, sansürsüz, riyasız… 

3. 

Türküler konusunda beni etkileyen şiirlere gelince… 

Bunlardan ilki -eminim bu, pek çok kişi için de öyledir- 

Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun “Türküler Dolusu” 3 başlıklı 

şiiridir. 

“Kirazın derisinin altında kiraz 

Narin içinde nar 

Benim yüreğimde boylu boyunca 

Memleketim var” 

mısralarıyla başlayan bu şiirin de daha başında aynı 

gerçeğe vurgu yapılır. Türkülerde memleketimiz vardır. 

Milletimiz vardır. Onlar canımıza, ciğerimize kadar işler. 

Onların içine insan kokusu sinmiştir. Onlar, şiirin hasıdır. 

Bu yüzden şöyle der şair: 

“Ne zaman bir köy türküsü duysam 

Şairliğimden utanırım 

Şairim 

Şiirin gerçeğini köy türkülerimizde bulmuşum 

Türkülerle yunmuş yıkanmış dilim 

Onlarla ağlamış, onlarla gülmüşüm” 

Peki, nedir, türkülerde şairi, şairliğinden utandıran 

özellik… Sahiciliği, gerçekçiliği, “memleket ahvalini” 

olduğu gibi yansıtmalarıdır elbette…”Ana sütü gibi 

temiz, ana sütü gibi candan” olmaları… Bu yüzden 

Eyüboğlu’na göre de tarihimizi, hayatımızı, insanımızı 

tanımak için kitaplardan öte birer imkândır türkülerimiz.. 

Yine bu yüzden “memleket ahvalini”, onlardan sormak, 

öğrenmek gerekir. Mesela konu Yemen mi Şair doğal 

olarak şöyle diyecektir. 

“Kitaplarda değil, türkülerde ara Yemen’i 

Öleni, kalanı, gidip gelmeyeni 

Ben türkülerden aldım haberi.” 

Eyüboğlu da türkülerin anonimliğini onların bir özelliği, 

güzelliği ve zenginliği olarak görür: 

“Ah bu türküler, köy türküleri 

Ne düzeni belli, ne yazanı 

Altlarında imza yok ama…” 

İşte bu “ama”dan sonrasında söylediği şu mısra türkülerin 

asıl gizemini fısıldamaktadır bize! 

“İçlerinde yürek var.” 

4. 

39 


2009-10

Benim içimi bir türkü gibi titreten diğer bir şiir ise 

Âşık Veysel’in “Türk’üz Türkü Çağırırız” şiiridir. Şair, 

daha şiirinin başında “Türk” ile “türkü” arasındaki münasebete 

dikkat çeker. Zira kimi yorumlara göre “Türkü” 

kelimesi, “Türk” adının sonuna, Arapça ilgi eki olan “i” 

ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla “Türki 

(Türkü): Türk’le ilgili, Türk’e özgü” anlamına gelmektedir. 

Elbette başka milletlerin de bizim türkü olarak isimlendirdiğimiz 

tarza da ürünleri vardır. Ama türkünün 

Türk’le münasebetinin olduğunu söyleyenler bize meselenin 

başka bir yönünü de gösteriyorlar. O da şudur: 

Asırlar boyunca şifahi kültürle beslenmiş bir kavim olan 

Türkler kendilerini ifade vasıtası olarak türküyü seçmişlerdir. 

Nitekim Âşık Veysel de bu durumu: 

Bayramlarda düğünlerde 

Toplantıda yığınlarda 

Sıkılınca dar günlerde 

Türk’üz tünkü çağırırız 

Yaylalarda yataklarda 

Odalarda otaklarda 

Koyun gibi koytaklarda 

Türk’üz türkü çağırırız, 

mısralarıyla belirtir. Bu yüzden millet olarak tarih boyunca 

kendimizi ifade için en elverişli tür olarak seçtiğimiz 

türkülerimiz acımıza, sevincimize, yaşadıklarımıza ayna 

tuttukları gibi aynı zamanda bizi millet yapan değerlerin 

de taşıyıcısı ve ifadesi olan metinlerdir. Türküler, bu yüzden 

bu yönleriyle de incelenmesi gereken metinlerdir. 

5. 

Okuduğumda bana türküleri hatırlatan bir başka şiir 

ise Erdem Bayazıt’ın “ Sana, bana, vatanıma, memleketimin 

insanlarına dair” 4 başlıklı şiiridir. Bu şiir Âşık 

Veysel’inki gibi türkü kavramını doğrudan ele almaz. 

Fakat metin tamamen türkü duyarlığına yaslanan bir metindir. 

Bu şiirin türküye yaptığı vurgu daha adından başlar. 

Ben, sen yani biz, millet olarak hepimiz, vatanımız, 

memleketimiz, insanlarımız….İşte bütün bunlar bir şiirin 

de konusudur.. Ama şair, bizi bu manada anlatacak şiirine 

bir türkü mısraını “Telgrafın tellerini arşınlamalı” mısraını 

küçük bir değişiklikle girizgâh mısra olarak seçer. 

“Telgrafın tellerini kurşunlamalı…” 

Bu bilinçli bir tutumdur. Zira şiir baştan sona bir Anadolu 

hikâyesidir. Kare kare, sahne sahne bir film gerçekliğinde 

bütün bir Anadolu anlatılır. Aşk, hasret, gurbet, 

ölüm… Tarlada çapa yapan kadınlar, dağlara çıkıp nara 

atan yiğitler, oğullarını yitirmiş analar, gencecik âşıklar, 

çıplak ayaklı ırgat çocukları, mahpushanedeki mahkumlar… 

kısacası bütün bir hayatımız ve insanımız… Şiir, 

tümüyle onların türkü duyarlığıyla ve diliyle hikâyesidir. 

“Yazlar bilirim, memleketime özgü 

Yiğit köy delikanlılarının 

İncir çekirdeği meselelerle birbirlerini kurşunladıkları 

Birinin ölü dudaklarından sızan kan daha kurumadan 

Üstüne cehennem güneşlerde mor sinekler konup 

kalkan 

Diğeri kan-ter içinde yayla yollarında 

Mavzerinin demirini alnına dayamış 

Yüreği susuzluktan bunalan 

İçinden mapushane çeşmeleri akan 

Ansızın parlayan keklikleri jandarma baskını sanıp 

Apansız silahına davranan 

Nice delikanlıların figüranlık yaptığı 

Yazlar bilirim memleketime özgü” 

Bu bakımdan bu şiir, sadece bir şiir olarak değil çağdaş 

formda söylenmiş bir türkü gibi de okunmalıdır. Ve 

öyle okunursa hem bu şiiri anlamanın hem de bu şiirden 

hareketle türkülerimize uzanmanın imkânlarını buluruz. 

Bu imkâna kavuşmak son derece önemli… Zira türküsüz 

kaldık. Onlar hep vardı ama biz onlardan uzaklaştık. 

Kimi zaman küçümsediğimiz bile oldu. Oysa onlar, 

bizim aynı zamanda mazinin konuşan diliyydi. Zira 

Tanpınar’ın dediği gibi “Mazi daima konuşur ve hem 

cemiyetlerin hem de şahsiyetlerin mana ve hüviyetini, 

çekirdekliğini tarihilik denilen şey yapar.” Gemuhluoğlu 

da bu durumu, hatırasız sevdasız yalnız kalmak şeklinde 

ifade etmekteydi. Öyleyse hatırasız, sevdasız ve yalnız 

kalmak istemiyorsak “türkülere merhaba!” demenin ve 

tarihî şahsiyetimizin mana ve hüviyetine yeniden dönmek 

istiyorsak insanımızın hayatına bakarken “türkülerle 

merhaba!” demenin vakti gelmiş demektir.■ 

______________ 

1. A. Hamdi Tanpınar, Beş Şehir, Dergâh yayınları, İstanbul, 

2001. 

2. Fethi Gemuhluoğlu, Dostluk Üzerine, Boğaziçi yayınları, 

İstanbul, 1978. 

3. Bedri Rahmi Eyüboğlu, Dördü Birden, Varlık yayınları, 


4. Erdem Bayazıt, Sebeb Ey, Edebiyat dergisi yayınları, 

Ankara, 1973. 

40 


2009-10

Harput musikisi korosu 

Mektebin bacaları 

NURETTİN DURMAN 

Üç arkadaştık. Çocukluktan yeni çıkmış delikanlılığa 

adım atmıştık. Her birimiz bir 

yerde çalışıyorduk. Cıvıl cıvıl çocuklardık. İkimizin 

annesi ölmüştü. Diğer arkadaşımızın ise babası yoktu. 

Buna rağmen rahat, kendine güveni olan, bir o kadar 

da meraklı idik. Akşam karanlığı basınca çarşıda 

buluşuyor, geziyor, türkü söylüyorduk. Havalar bir 

hayli güzel gidiyordu. Mevsim yazdı. Gökyüzünde 

yıldızlar o biçimdi. Bir müddettir biz, askeri zevatın 

oturduğu lojmanların önünden başlayarak, Cumhuriyet 

Caddesi’nden, oturduğumuz Bahçelievler mahallesine 

doğru giderken türkü çağırmak merakına 

tutulmuştuk. Tek katlı bahçeli evlerdi. En çok da, 

“Mektebin bacaları – Ders verir hocaları” türküsünü 

söyler olmuştuk. 

Mektebin bacaları (vay lele lele lele) 

Ders verir hocaları (uy amman can kurban) 

Kim yârimi sorarsa (vay lele lele lele) 

Odur birincileri (uy amman can kurban) 

Niye söylüyorduk bu türküyü, niye hep bu türkü 

vardı dilimizde Üçümüz de okuldan kopmuştuk 

onun için miydi Peşinden, “Gamzedeler, gamzedeler” 

mi diyordu Halit arkadaşımız 

Gamzedeler gamzedeler 

Oğul bu gün gam vurur 

Kibarım gam zedeler 

Amman aman aman ah 

Hele zalım sinemi hekkak delmez 

Hele kurban delerse gamze deler 

Di gel kara gözleren kurban ben olam 

Onun sesi daha mı yanıktı Gökyüzünde yıldızlar, 

dilimizde türküler. Yürüyüp gidiyorduk. 

Bir gece, gene böyle, “mektebin bacaları” derken, 

birkaç polis memuru önümüzü kesip, “durun bakalım” 

demesinler mi o korkunç sesleriyle. İki arkadaş 

anında derdest olmuştu. Ben bir koşu sıyrılmaktayım 

badireden. Arkadaşlar karakola, ben sokak aralarına. 

Bir iki voltadan sonra yapamıyorum. Olmuyor... 

Var mı delikanlılığın raconunda arkadaşını yarı 

yolda bırakmak Doğru karakola. Kapıdan giriyorum. 

“Gel bakalım” diyor öfkeli bir şekilde polis 

amca.”Sen de bunlarla idin ha Haaa Seni gidi 

seni” 

Arkadaşlarımın suratları kızarmış vaziyette, kötü 

birer yağlı boya resim gibi durmakta. Bana da bir hoş 

geldin yapıyorlar tabi. Bu da yetmiyormuş gibi enselerimizden 

kıl çekmeye başlıyorlar. Bir acıyor ense 

kökümüz bir acıyor ki... Neden oluyordu bunlar hiç 

anlamıyorduk! Sesimiz çirkin miydi Yoksa güzel 

türküler mi yoktu repertuarımızda Neden di bilmiyorduk! 

İki de bir; “Siz halkı rahatsız edersiniz ha” 

deyip, suratımızı, ense kökümüzü kızartıyorlardı. 

Bingöl’de, ilk sebze halinin oradan Bahçelievler 

Mahallesi’ne doğru giderken Cumhuriyet 

Caddesi’nde oluyordu bunlar. Biz mektebi, öksüz ve 

yetim bir biçimde terk etmiş üç arkadaştık. Suçumuz 

geceye girerken türkü söylemekti... ■ 

41 


2009-10

MEHMET ÖZBEK 

ile türküler üzerine 

Yenilik daha güzeli yaratmak için tutulan zorluklarla 

dolu bir yoldur. Yeninin eskiden daha iyi olması 

gerekir. Zaman zaman her türlü çarpıtmaya 

yenilik adı verilegelmiştir. O güzelim 'Evlerinin 

önü boyalı direk' türküsünü birileri çarpıtarak 

gitarla söylediler. Hani ne kaldı onlardan 

geriye, işledikleri günahtan başka. 

TANER NAMLI 

İstanbul’da okunan 

gazellerle biçim ve 

tavır bakımından 

hiçbir ilgisi olmayan, 

taa Artukoğulları 

ve Uzun Hasan’ın 

Harput’taki 

saraylarında 

çalındığı ve Horasan 

erlerinden miras 

kaldığı söylenen; 

ağırhava adı verilen 

gazeller Harput 

musikisinin şeref 

belgeleridir. 

Türküleri, sadece söylemiş olmak onları yaşatmak 

anlamına gelmiyor. Siz de bu anlamda, 

türküleri söylemeden ziyade anlayabilmenin 

önemli olduğunu söylüyorsunuz. Türküleri nasıl 

anlamamız gerekiyor ya da yıllar önce hazırladığınız 

bir halk müziği programınızın adıyla 

size sormak istiyorum: “Türküler ne der” bizlere. 

Öncelikle Türkçenin en güzel en sıcak söylenişiyle, 

Türk toplumuna mahsus, duyguların 

erişilmez ölçüde derinleştiği, aşk ve ızdırabın 

yüksek bir hayal gücüyle sergilendiği şairane 

bir anlatımla karşılaşırız türkülerimizde. Tabii ki 

seçmesini bilmiş isek. 

Türküler bir yönüyle eğlendirici bir özellik 

taşısa da diğer yönden düşünce, his ve heyecan 

yüklü şiirlerdir. Bazı şairler (!) bunlara manzume, 

yani ölçülü biçili sıradan sözler demişlerse 

de rahmetli Bedri Rahmi Eyüboğlu “Türküler 

Dolusu” şiirinde: 

Şairim 

Zifiri karanlıkta gelse şiirin hası 

Ayak seslerinden tanırım 

Ne zaman bir köy türküsü duysam 

42 


2009-10

Şairliğimden utanırım 

Şairim 

Şiirin gerçeğini köy türkülerimizde bulmuşum 

Türkülerle yunmuş yıkanmış dilim 

Onlarla ağlamış, onlarla gülmüşüm… 

diyerek gereken cevabı vermişti. 

Türküleri içinde gizli olan yerel, sosyal, psikolojik 

ve tarihsel sırlarıyla değerlendirerek dinlemek 

gerekir. 

Örnek olarak: 

Çanakkale içinde aynalı çarşı 

Ana ben gidiyom düşmana karşı… 

diye başlayan türküde eğer biz düşmanı, sıradan 

bir savaştaki rakip olarak görürsek türküyü 

dinlemiş oluruz. Ama oradaki düşmanı, Anadolu 

üzerinde emperyalist emelleri olan, o zamana kadar 

eşi görülmemiş ölüm araçlarıyla hiç durmaksızın 

saldırarak yeri göğü, havayı suyu cehenneme 

çeviren Batılı güçler olarak algıladığımızda, 

türküyü anlamış oluruz. 

Çanakkale Türküsü, düşmanın Türklerle girdiği 

imtihan meydanından insani dersler alarak 

mahcup ayrılmasının hikâyesidir. Bu türküyü, 

olaya ait anekdotlarla değerlendirdiğimizde ortaya 

koca bir roman çıkar. Şöyle ki, tahta bacağıyla 

yaralı İngiliz askerini hastaneye taşıma 

gayreti ile gösterdiği insan sevgisinin, ancak 

“Mehmetçik”e ait bir erdem olduğunu; okumasız 

yazmasız köylü delikanlıların zor durumlarda 

kıvrak zekâlarıyla ne harikalar yaratabildiğini 

görürüz bu türküde. 

Adları bilinmeyen binlerce şehidin yasını 

tutan bu ağıt, bir türkü değil, meçhul askerlere 

adanan bir anıttır. Yaratıcısı gibi dizelerde konuşanların 

da adları bilinmiyor. Belli ki uzaklarda 

can vermiş bir kahramanın şehadetine yanan bir 

ananın, bir bacının ya da bir eşin duygularıydı bu 

sözler; belki de geleceği gören bir ermişin “Ooof 

gençliğim, eyvah!” diye yakınışı idi. 

Çanakkale Türküsünün dinleyiciye ulaşmamış 

dizelerinde, içli duyguların, kahreden ıstırabın 

yalın bir dille anlatıldığını görürüz. Türkünün 

kahramanı olan, daha bıyıkları terlememiş, 

ama göğüslerinde dev bir yürek taşıyan gençlerin 

birer keramet ehli olduklarına inanmamak 

imkânsızdır. Daha bir saat önce cephe gerisinde 

tüfek kullanmayı öğrenen, bir saat sonra belki de 

şehadet şerbetini içecek olan bu gençler, dumanla 

kaplı Çanakkale tablosuna hüzünle yerleştirilmiş 

birer melektirler bu türküde. 

Bir de deyişlerimizde Arapça, Farsça kelime 

ve tamlamalar vardır ki bunların hem manasını 

hem de terim olarak arka planlarını bilmeden bu 

deyişlerin de demek istediğini pek anlayamayız; 

“Filan ne güzel okudu, ne güzel sesi var.” ya da 

tersini söyler geçeriz. Mesela Sıtkı Baba’nın şu 

deyişine bakalım: 

Nağme nazlı yârin hâk-i payına 

Benim için yüzün sür kerem eyle 

Secde kılan kaşlarının yayına 

Bir dem divanına dur kerem eyle 

Burada nağme, mektup; nazlı yâr, Hacı Bektaşi 

Veli; hâk-i pay, ayak tozu toprağı; kerem eylemek, 

büyüklük göstermek, iyilik etmek; secde 

kılmak, namazda olduğu gibi yere kapanmak, niyazda 

bulunmak; kaşlarının yayı, mihrap, pirin 

bulunduğu yer. Kaş, şekli bakımından tasavvufi 

şiirde hem cami, mescit vb. yerlerde kıble yönündeki 

duvarda bulunan ve imamın durduğu girintili 

yer olan mihrap anlamında kullanılır hem de 

Arap harfleriyle yazılmış “bismillahirrahmanirrahim” 

ibaresine benzetilir. Dolayısıyla bunları 

bilmeden, Sıtkı Baba’nın: “Mektup, benim için 

bir iyilik yap da Hacı Bektaşi Veli hazretlerinin 

kapısına git, ayaklarına kapan, yüzünü ayağının 

tozuna sür, duada bulun ve emirlerini bekle.” demek 

istediğini anlayamayız. 

Veya: 

Kuyudan su çekerler tulumınan 

Kızı gelin ederler zulumınan... 

Sevmediği birine gelin giden bir kızın durumu 

özlü bir şekilde bundan daha güzel nasıl ifade 

edilebilir! 

Türkülerimizin ve hatta halk oyunlarımızın 

modern yorumlamaları, gösterimleri yapılıyor. 

Bu modern sunumları nasıl değerlendiriyorsunuz 

Modernden kastınız “moda olan” ise bunları 

pek ciddiye almıyorum. Gelip geçici bir heves, 

43 


2009-10

üzgâra yazılmış bir hikâye olarak kabul ediyorum. 

Yok, eğer “yenilik” ise, bence yenilik zaten 

başlı başına bir amaç değildir. Yenilik daha 

güzeli yaratmak için tutulan zorluklarla dolu bir 

yoldur. Yeninin eskiden daha iyi olması gerekir. 

Zaman zaman her türlü çarpıtmaya yenilik adı 

verilegelmiştir. O güzelim Evlerinin önü boyalı 

direk türküsünü birileri çarpıtarak gitarla söylediler. 

Hani ne kaldı onlardan geriye, işledikleri 

günahtan başka. Burada esas olan eski olanın 

nesinden kopmak istediğimizi ve yeni olanın da 

neyini kabul etmemiz gerektiğini çok iyi bilmemizdir. 

Müzik sanatında evrenselleşmek istiyorsak, 

yabancı biçimlerin körü körüne taklit edilmesi 

ve müzikteki bütün ulusal ögelerin yok edilmesi 

yolunda değil, müzik sanatının temel unsurları 

üzerine oturtulmuş ulusal müzik kültürümüzün 

diğer uluslarla paylaşacağımız derecede geliştirilmesi 

ve zenginleştirilmesi yolunda çalışmamız 

gerekir. Bunu bazı sanatçılarımız, öz çalgılarımız 

üzerinde takdir edilecek derecede yapmaktadırlar 

ki bunlar da eskinin geliştirilmiş yeni 

boyutlar kazandırılmış biçimleridir. Örnek olarak, 

Erdal Erzincan, Erol Parlak gibi sanatçıların 

curada yeniden gündeme getirerek geliştirdikleri 

parmak ve şelpe teknikleri, bunların kullanıldığı 

müzikler gibi. 

Halk oyunu olarak değil, ondan mülhem dans 

sunumu, sahne sanatı olarak “Anadolu Ateşi” 

topluluğunu beğeniyor ve takdir ediyorum. Bilgi, 

estetik çaba, ciddiyet ve emek var. Boş bir 

heves değil. 

Her yörenin kendine ait türküleri var. Ama 

bazı türküler bütün Türkiye’ye veya bütün 

Türklere hitap gücünü kendinde buluyor. Bunu 

neye bağlıyorsunuz 

Anadolu insanının ortak duygu ve düşüncelerini 

yansıtan türküler yerellikten çıkarak bölgesel 

hatta ulusal olurlar. Toplumun tümünü derinden 

ilgilendiren olaylar üzerine yakılmış türküler… 

Örnek olarak, Havada bulut yok bu ne dumandır 

türküsü, toplumumuzun bütünü tarafından 

benimsenmiştir. Bir milleti toptan ilgilendiren 

bir olay üzerine yakılmış olan bu türkü, Yemen 

Harbi üzerine ve bu harbe gidenlerin arkasından 

yakılmış ümitsizliğin çığlığıdır. 

Sadece Anadolu müziklerini değil Müslüman 

Türk coğrafyasının türkülerini de derlediniz, 

incelediniz. Türkülerin Türk dünyasını 

birbirine bağlamadaki rolü hakkında ne düşünüyorsunuz 

Türküler, dil ve anlatım bakımından en yalın 

ve en sıcak müzik eserleridir. Millî geleneklerimizden 

edindiğimiz derin bilgi ve birikimi 

özümseyerek yaratmış olduğumuz türküler, insan 

varlığının bir ihtiyacı olan sanatın en kolay 

en yaygın; dolayısıyla en etkili dallarından olan 

müzik ve edebiyatın ortak ürünüdür. Bu bakımdan 

Türk dünyasında iletişim ve etkileşimi sağlamada 

başvurulması gereken en önemli araçtır. 

Aydın dili zamanla değişime uğrasa bile geniş 

topluluklara seslenen türkülerdeki halk dili değişime 

uğramaz. 

Özellikle Kerkük türkülerine olan alâkanız 

çok fazla. Bu ilginiz nereden geliyor 

Ben Urfalıyım. Araştırmış olanlar bilirler 

ki Urfa halkı ile Kerkük, Musul halkı arasında 

hem tarihî hem de sosyal bir bağ vardır. Bu, halk 

arasında bir efsaneye de bağlanır. Bu efsaneye 

göre Urfalılar Kerküklülerin dayısıdır. Kerkük’ü 

görmek isteyenlere eğer oraya gidemiyorlarsa 

Urfa’yı görmelerini öneririm. Konuşma dilinden 

halk kültürüne kadar her şeyin bu kadar ortak 

olduğu bir ilimiz yoktur. Urfa’da Bedesten’e 

girdiğinizde kendinizi Kerkük’teki Kayser’de 

(kapalı çarşı) zannedersiniz. Bu ortak kültürle 

birlikte 1959 yılında Kerkük’te Türkmenlere 

karşı girişilen hayâsız katliam ve aynı yıllar Bağdat 

Radyosu’ndan dinlediğim, ezilen bir milletin 

feryadı olan hoyratlar beni çok etkilemişti. Sanat 

hayatına başladığımda bu feryatları Türkiye’ye 

taşıma gayreti içine girdim. Bunu kendime görev 

edindim. Çok da etkili oldu. 60’lı yılların 

sonunda ülkemizde Kerkük’ün neresi olduğunu 

bilmeyenler çoktu. Unutturmuştuk, uyutmuştuk. 

Onları uyandırdık ne yazık ki şu hoyratı söylemek 

mecburiyetinde kaldım: 

O yanmadı 

Ben yandım o yanmadı 

Kırk yıl hoyrat çağırdım 

Ankara oyanmadı (Mehmet Özbek) 

44 


2009-10

İstanbul’da okunan gazellerle biçim ve tavır bakımından 

hiçbir ilgisi olmayan, taa Artukoğulları ve Uzun Hasan’ın 

Harput’taki saraylarında çalındığı ve Horasan erlerinden 

miras kaldığı söylenen; ağırhava adı verilen gazeller Harput 

musikisinin şeref belgeleridir. 

oyanmadı, anlaşılacağı üzere halk ağzında uyanmadı 

demektir. Sanatçının görevi toplumu uyarmak, 

onun duygu ve düşünce dünyasına seslenerek 

onda güzel hayallerin uyanmasını sağlamak, 

onu uyarmak, yüreklendirmek, harekete geçirmek 

değil midir 

Harput musikisi, Türk halk müziği içerisinde 

çok ayrı bir yerde duruyor. Harput musikisi 

üzerine düşüncelerinizi alabilir miyiz 

Mahallî kültürün, millî kültürün bir alt basamağı 

olduğunu latif ezgileriyle yüzlerce yıldır 

vurgulayan Harput musikisi, makam fikrine ve 

fasıl tertibine dayalı bir musikidir. Türk müziğinin 

kuramını, estetiğini, anonim halk şiirinin 

mahiyetini ve sırlarını öğrenmek isteyenlere bir 

lütuftur Harput türküleri. 

Harput musikisi bir ibadet musikisidir. Harputlu, 

musikisini icra derken Tanrı huzurundadır 

sanki vecd hâlindedir sanki. Harput ağzını kusursuz 

bir şekilde kullanan tam bir Harput beyefendisi 

olan rahmetli Hafız Osman Öge bu söylediklerimizin 

simgesidir. Elazığ’ın şu dörtlüğü bende 

derin hayaller uyandırır: 

Gülde seni 

Kokladım gülde seni 

Gözlerin menevşedir 

Yanağın gül deseni 

Sevginin bu kadar zarifi, tasvirin bu kadar 

güzeli çok etkilemiştir beni. Hele Fransızca olan 

desen sözcüğü ile yapılan cinas, meçhul sanatçının 

ustalığını ortaya koyan bir buluştur. 

Büyük aşkların yaşandığı, bazen hüzünle son 

bulan sevdaların yarattığı ıstırap, Harput türkülerinde 

bolca dile getirilmiştir. 

İstanbul’da okunan gazellerle biçim ve tavır 

bakımından hiçbir ilgisi olmayan, taa Artukoğulları 

ve Uzun Hasan’ın Harput’taki saraylarında 

çalındığı ve Horasan erlerinden miras kaldığı 

söylenen; ağırhava adı verilen gazeller Harput 

musikisinin şeref belgeleridir. Kayabaşı ya da 

hoyrat denilen yüksekhavalar ise aşk dolu çılgın 

gönüllerin içli haykırışlarıdır. Burada kaynayıp 

coşan müzik kültürünün Azerbaycan, Harput, 

Urfa ve Kerkük yörelerinde ufak farklarla aynı 

olduğunu da belirtmeliyim… 

Her türkünün bir hikâyesi var mıdır 

Ne kadar yaygın bir yanlışlıktır bu. Bir de bilgiç 

bilgiç söylerler: “Her türkünün bir hikâyesi 

vardır” diye. Eskiler buna galat-ı meşhur derlerdi. 

Olur mu öyle şey! Bunu, folkloru bilmeyen 

ve halk müziğini tanımayan insanlar söylerler 

ancak. 

Kaşların bismillah veçhin Beytullah 

Seni öz nurundan yaratmış Allah 

Sevmişem ben seni terk etmem billâh 

Aşkın hançeriyle vursalar beni (Sıtkı Baba) 

Bunun hikâyesi olur mu! Bunlar düşünce ve 

sezgi mahsulü deyişlerdir. Yalnızca olay türkülerinin 

hikâyeleri olur. Türkülerin nasıl yakıldığını, 

nasıl değiştiğini bilmeyenlerin sarf edeceği 

bir sözlerdir bunlar. 

Hangi türküler sizi daha çok etkiliyor 

Türküleri pek ayırt etmem. Her birini başka 

açılardan değerlendiririm. Mahallî ve usta ağızla 

söylenmiş türküler başka, şiiriyeti olan türküler 

başka, bir olaya dayalı türküler başka yönlerden 

etkiler beni. 

Osman’ımın mendili saman sarısı 

Osman’ımı vurdular gece yarısı 

Osman’ıma gıyanlar gahpe idi hepisi… 

Şiiriyet yok, ama tutku ve öfke halk diliyle 

45 


2009-10

ancak bu kadar güzel vurgulanabilir. Çok sevdiğim 

bir zeybek havasıdır… 

Bir Harput türküsünden iki dize: 

Lütfü geçsin telgırafın başına 

Bir tel çeksin Yemen’de gardaşıma… 

Bu iki dize beni alır götürür ta ki gözlerim 

doluncaya kadar. 

Hele usta bir ağızdan dinleyeceğim Rasih’in 

şu gazeli: 

Süzme çeşmin gelmesin müjgân müjgân üstüne 

Vurma zahm-ı sineme peykân peykân üstüne… 

tadına varılmaz bir müzik ziyafetidir. 

Türkü yorumlamalarını beğendiğiniz birkaç 

isim arz etseniz… 

İsim vermemin doğru olmayacağını düşünüyorum. 

Ayrıca sayarsam derginizin sayfaları yetmez. 

Bir de duyanlar: “Bunlar da kim” derler. 

Ancak mahallî havaları orijinal ağızla söyleyen 

sanatçıları ve bir de mahallî ağızla değil de eğitilmiş 

bir üslupla türküyü eğmeden bükmeden 

adam gibi okuyan sanatçıları çok beğenirim. 

Devlet Türk Halk Müziği Korosu ve TRT radyoları 

sanatçıları en çok beğendiğim sanatçılardır. 

Popüler sanatçılar içinde ise İbrahim 

Tatlıses. Yeter ki okumak istesin. 

Türküler üzerine yapılan akademik araştırmaların 

nitelik ve niceliği hakkında neler 

düşünüyorsunuz Yeterli mi sizce 

Ne yazık ki yeterli bulamıyorum. Bilineni, 

üstelik yanlış bilineni tekrardan başka bir 

şey yapıldığı yok. O kadar çok problem var 

ki. Daha ciddi bir terminoloji birliğimiz yok. 

Çalgılarımız evrensel anlamda etüt edilmemiş, 

çalma tekniklerimizin zenginliği ortaya 

konulmamış. Türkülerimizin ezgi ve ritm yönünden 

analizi yapılmamış, yöresel karakteristikler 

tespit edilmemiş. Türkülerimizin büyük 

bir bölümünde söz yanlışlıkları var, sanatçılar 

bunun farkına varmadan okuyorlar. Daha neler 

neler… 

TRT’nin, üniversitelerin ve araştırmacıların 

katkılarını değerlendirebilir misiniz bu anlamda 

Güzel sesleriyle ezgilerimizi icra eden birkaç 

solist dışında TRT’nin türküler üzerinde olumsuz 

yönde katkılarından söz edebiliriz ancak. Türkü 

denemeyecek saçma sapan şeyleri repertuvarlarına 

‘halk müziği’ diye almışlar. Bir defa bu, 

halka hakaret; kültürümüze ihanettir. Ben Müzik 

Dairesi Halk Müziği Müdürlüğünden ayrıldığımda 

(Haziran 1986) TRT repertuvarında 1750 

civarında ezgi vardı. Bugün 6000’e ulaşmış durumda. 

Bizden sonra Anadolu insanına aniden ilham 

geldi galiba. Bundan nemalananlar var tabii. 

Konservatuarların hâli ise yürekler acısı. 

Türküler üzerine nasıl çalışmalar yapılabilir 

Türkülerin sözleri üzerinde dil ve anlatım 

çalışmaları yapılmalıdır. Belli bir eser alınır, 

edisyon kritiği yapılır, yanlışlıklar düzeltilir, 

eksikler tamir edilir ve sonra dil ve anlatım 

özelliklerini ortaya koyan bir sözlük meydana 

getirilir. Örnek Olarak Âşık Veyse’lin deyişleri: 

Veysel’de geçen kelimeler, mecazlar, rumuzlar, 

motifler ve arka planları… Bunun gibi 

Elazığ türküleri ele alınabilir: Doğru ve geniş 

metinler, kelime hazinesi (unutulmuş veya 

unutulmaya yüz tutmuş yabancı ve yerel sözcükler), 

kişiler vb… 

Müzik açısından ise yöre yöre türkülerin dizileri, 

çatıları, kalıpları, yörenin karakteristik 

motifleri, ezgilerin metrik yapısı incelenebilir. 

Bunların bir kısmı makamla ifade edilemese 

bile çeşnilerle izah edilmelidir. Halk ezgileri 

özgün oldukları kadar özgürdürler de. Üç 

dört ses içinde dolaşan, karar sesinde değil de 

özelliğini taşıdığı bir makamın ya da çeşninin 

üç, dört veya beşinci derecesinde karar kılan 

türkülerimiz vardır. Bunlar bir makam özelliği 

taşımazlarsa da kulakta bir çeşni (basit dörtlü 

beşliler) etkisi bırakırlar; bunları tasnif etmek 

gerekir. Hâsılı daha çok işimiz var. 

Sayın Hocam, hem bizi hem de türkü sevdalılarını 

bilgilendirdiniz, aydınlattınız. Dergimiz 

adına çok çok teşekkür ediyoruz. 

Bunları bir kez daha dile getirme fırsatı verdiğiniz 

için ben teşekkür ederim.■ 

46 


2009-10

FATİH KISAPARMAK 

ile türkü üzerine 

Sanatçının bilincindeki tasarım, yani alt ve 

üst bilincindeki taslak, yaşadığı toplumsal 

çevreden aldığı tesirler ve onun yaratıcılık 

düzeyi ile doğru orantılı biçimde hayata 

geçer. 

KEMAL BATMAZ 

Zirveyi hak edenler, 

hayallerini esere 

dönüştürebilmiş 

ve üretebilmiş 

olan insanlardır. 

Başkalarının ne 

düşüneceğini çok 

fazla umursamayan; 

yani yeteneklerini 

ve üretkenliklerini, 

birtakım endişelere 

boğdurmayan 

kişilerdir zirveyi hak 

edenler. 

Türküler nedir ve duyarlıkları nerden kaynaklanmaktadır 

Türküler, manevi coğrafyamızın sınır taşlarıdır. 

Halkımızın parmak izi ve ortak kimlik belgemizdir. 

Her biri, sosyal romanıdır insanımızın. Kültürel 

genetiğimizin şifresidir türküler. Ulusal yaşanmışlığımızın 

alüvyonlarını taşıdıklarından, fevkalade 

zengindirler. Duyarlıklarını, işte bu tarihsel ve kültürel 

serüvenin sahibi duygusal bir halktan almaktadırlar. 

“Türkü Baba” olarak ünlendiniz. Türkü denince 

hangi çağrışımlar canlanıyor zihninizde 

“Türkî” sözünden gelen ve Türkçe söylenen şiir 

anlamı taşıyan “türkü” terimi, “Türk” sözcüğüne 

Arapça “î” ilgi ekinin eklenmesiyle oluşmuştur. 

“Türk’e özgü” demektir ve halk ağzında -zamanla- 

“türkü”ye dönüşmüştür. Türkü terimi, ilk kez 

15. yüzyılda ve Doğu Türkistan’da kullanılmıştır. 

Hece vezni ile söylenmiş türkülerin Anadolu’daki 

ilk örneğine ise, 16. yüzyılda ve “Öksüz Dede” imzasıyla 

rastlamaktayız. Türküler genellikle toplumu 

sarsan önemli bir olay ve büyük bir heyecan dalgası 

sonunda doğarlar. Bu nedenle de, toplumsal 

romanıdır halkımızın ve parmak izidir. Türkülerin, 

başlangıçta sahibi bellidir. Ancak zamanla, türkü- 

47 


2009-10

nün asıl sahibi unutulur ve eser kuşaktan kuşağa 

aktarılırken anonimleşir. Böylece, farklı coğrafyalara 

yayılır ve çeşitlemeleri ortaya çıkar. Toraygırov 

da diyor ki, “Halk türküsüz kalırsa, edebiyatı yetim 

kalır; güzelliği kaybolur. Güzelliği kaybolursa da, 

cansız kalır.” 

Türkülerin çağdaş yorumlarını nasıl değerlendiriyorsunuz 

Bu alanda, yozlaştırmayan her yeniliği desteklerim. 

Bir zamanlar, “gençlik türkü söylemiyor” diye 

yakınmıyor muyduk Şimdi gençler, tekrar söyleyeyim 

yozlaştırmıyorlarsa, dilediklerince türkü söyleyebilmelidir. 

Halk müziğimizde bir yozlaşma var mı 

Denizler dalgalanmadan durulmazmış. Sosyal 

olaylarda telaşa ve paranoyalara yer yoktur. Varsa 

yozlaşma, halkın büyük eleğinden ve süzgecinden 

zaten geçemez. Merak etmeyin. 

Sizce türkü dinleyicisi kimdir 

Türkü dinleyicisi, bu ülkenin sigortası ve omurgasıdır. 

İstikrarın ve dengenin sahibi, sağduyulu geniş 

halk kitleleridir. 

Türkçe olimpiyatları’ndaki türküler hakkında 

görüşleriniz 

Tarihsel önem taşıyan müthiş bir olay ve gerçekten 

bir büyük organizasyondan söz açıyorsunuz. 

Halkımıza ve topraklarımıza ait “şey”lerin, adını 

bile telaffuzda zorlandığımız genç insanlarca bize 

sunuluyor olması, hem ulusal ve hem de insan kardeşliği 

ideali nedeniyle evrensel bir değere sahip. 

Aynı çağda yaşamaktan mutluluk duyduğunuz 

müzik sanatçıları var mı 

Aynı çağda yaşamaktan veya tanışmaktan öte 

dostum olmalarıyla büyük onur ve kıvanç duyduğum 

birçok müzik sanatçımız var. Örneğin Barış 

Manço, Erkan Oğur ve Tuluyhan Uğurlu aklıma ilk 

gelenler. Çünkü bu kişiler, büyüleyici düzeyde orijinal 

eserler üretmiştir. Nitekim kopyalar gelip geçmiş, 

bu çok önemli müzisyenlerin -felsefe terimiyle 

konuşursak- “idea”ların bizzat kendisini yansıtabilen 

eserleri şimdiden klasikleşmiştir. Çünkü gerçek 

sanat, ideaların tasviridir. Bu ise, sanatla felsefenin 

temel kesişim noktasıdır. Hayatı, insanı, toplumu ve 

doğayı, kâh sürrealist kâh metafizik ölçülerde anlatır 

gerçek sanat. Yaşamı sorgular, tahlil eder ve yansıtır. 

Kalabalık yığınların, yaşam hayhuyu içinde pek 

de farkına varamadığı, farkına varsa bile etkili bir 

şekilde ifade edemediği şeyleri aksettirir. Sanatçının 

bilincindeki tasarım, yani alt ve üst bilincindeki 

taslak, yaşadığı toplumsal çevreden aldığı tesirler 

ve onun yaratıcılık düzeyi ile doğru orantılı biçimde 

hayata geçer. İsimlerini andığım üç değerli müzik 

sanatçımız, işte bunu başarabildikleri; reyting ya da 

tiraj kaygısıyla popüler kültürün gereklerine ve beklentilerine 

uygun olan işler yapmadıkları için önemlidir. 

Televizyonların dijital afyona, gazetelerin ise 

büyük boy tabloide dönüştürülmeye çalışıldığı bir 

süreçte, onurlu ve saygın duruşlarıyla örnek olabilmişlerdir. 

Kendinizi sorgular, hatta yargılar mısınız 

Elbette. Şaşmayan tek terazi vicdandır. İnsanı 

gerçekten yargılayabilen yargıç da odur. Vicdanını 

mutlu eden, mutlu olur. Tersinden bakarsak, vicdanını 

mutsuz eden, mutsuz olur. Hepimiz hata yapabiliriz. 

Hatanın cezası, onu telafi ettirmektir. Hatanın 

getirdiği pişmanlık tövbeyi, tövbe ise öğrenmeyi 

öğretir. Eğitim, öğrenim ve evrim, birbirlerinden 

ayrılmaz ve kaçınılmaz yükümlülüklerdir. Bilgi, 

görgü ve deneyimi çok olanın, hata yapma olasılığı 

azalır. Bilelim ki hayat, önüne koyduklarımızı yansıtan 

bir aynadır. Korku, endişe, gerginlik ve nefret 

ise, o aynayı karartan etkenlerin başında yer alır. 

Hayallerimiz nedir sizce 

Hayallerimiz, özgürlüğümüz ve benliğimizdir. 

Hayal ettiğimiz ve onlara inandığımız kadarını gerçekleştirebiliriz. 

Gerçekleştirdiklerimiz, inançla ve 

çabayla düşlediklerimizdir. Beyin ve gönül özgürlüğümüz, 

kişiliğimizin sınırlarını da çizer aslında. 

Elbette bu, sınırsızlık olarak anlaşılmamalıdır. Her 

türlü aşırılıktan, bir başka deyişle anarşizmden 

arınmış ve hayatın dengelerini keşfetmiş insanların 

harcı vardır uygarlık anıtında. İnsanlığın meşalesi 

sayılan kişilere, en azından hayalperest ve ütopyacı 

gözüyle bakılmıştır tarihte. Oysaki hayallerimizi 

fısıldayan ses, içimizdeki histir. Zirveyi hak edenler, 

hayallerini esere dönüştürebilmiş ve üretebilmiş 

olan insanlardır. Başkalarının ne düşüneceğini çok 

fazla umursamayan; yani yeteneklerini ve üretkenliklerini, 

birtakım endişelere boğdurmayan kişilerdir 

zirveyi hak edenler. Verimli olmakla evrimli olmak 

el ele büyür, yan yana yürür o kişilerin yaşam 

serüvenlerinde. 

Halkla ilişkilerinizi nasıl programlıyorsunuz 

Özel bir çaba harcamadım. Olduğum gibi gö- 

48 


2009-10

ündüm. Samimi ve doğal davrandım. Tasarlanmış 

imajların, aslında dışı yaldızlı birer balon olduğuna 

inandım. Kanaat gibi zenginlik olmadığını savunageldim. 

Her türlü yozluk ve seviyesizlikten uzak 

tutmaya çalıştım kendimi. Özel hayat işportacılığı 

yapan malum medyadan uzak durdum. Saygılı ve 

ölçülü davranmama rağmen, halk dalkavukluğu da 

yapmadım. Ucuz popülizmden uzak durdum. Fakat 

ülkemiz insanlarını gerçekten çok sevdim. Onlara 

sevgimi gösterirken de dürüsttüm. Bizim halkımız, 

siz hangi işi yaparsanız yapın, önce sizi sevecek ve 

benimseyecek, önce sizi... Sanırım Türkiye, sesinden 

ve bestelerinden önce, Fatih Kısaparmak’ı sevdi 

ve kabul etti; Onu mazbut aile yaşamıyla kalbine 

koydu. Çünkü onu kendinden bildi. Gerçekten de 

öyleydi. Eğer öyle olmasaydı, halk bunu çok geçmeden 

fark ederdi. 

Şöhret ve ego arasındaki ilişkiyi nasıl yorumlarsınız 

Bu konuya bakarken, benim her fırsatta vurguladığım, 

gücünü bilmekten öte haddini bilmek 

formülünü göz ardı etmemeli. Çünkü şöhret, servet 

ve kudret, ayrıcalık olduğu kadar birer illüzyondur 

aslında... Oysa insan, kalıcı ve üst değerler uğruna 

çaba harcamalı. Şöhret yönetimi, risk yönetimi kavramıyla 

çok yakından bağlantılı. Ben, ne olacağım 

diye hayaller kurmadan önce, ne olmayacağım diye 

uzun uzun düşünüp, evvela olmamam gerekenleri 

belirlemeyi daha doğru bulurum. Elbette, büyük hayaller 

üretmekten ve onları gerçekleştirecek girişim 

ve faaliyetlerden de asla uzak durmam. Sürekli bir 

metafizik gerilim içinde bulunarak, üretkenliğimi 

ve yürek doğurganlığımı bileğlerim. Paylaşımı son 

derecede önemserim. Kişisel ve bireysel anlamda 

beklentisiz çalışırım. Egomu alabildiğince dizginlemeye 

çalışır ve takım kurabilmenin, ekip olabilmenin 

vazgeçilmezliğine inanırım. 

Yaşadığımız sosyal çalkantı, ne zaman durulur 

sizce 

İnsanlar arasındaki sevgi, hoşgörü ve anlayış 

köprüleri yıkılınca, o hiç istemediğimiz kutuplaşmalar 

meydana geliyor. Bu anlamda ciddi endişelerim 

var. Fakat en az o kadar da güçlü ümitler 

besliyorum. Tekâmül denilen şey, ağır ağır, yavaş 

yavaş gerçekleşen bir süreç. Sabırlı ve gayretli olmaktan 

başka çare yok. Oysa el ele ve emel emele 

olmalarında sayısız yarar bulunan insanlar, yepyeni 

Rönesansları mayalayacak güce sahiptir. Yeter ki, 

en geniş ortak paydayı ve en düşük seviyeyi esas 

alan birtakım medya gölge etmesin. 

Bir sanatçı olarak “derd”iniz var mı 

Olmaz mı Benim derdim, ülkemizin değerler 

sistemine bir artı değer daha katabilmek ve halkımızın 

mayasına karışabilmek. Benim işim destelerle 

değil, bestelerle. Kültürümüzün kök hücresi 

saydığım değerlerle yeni bir uygarlık projesi üretilebileceğine 

inanıyorum. Sanat, hayatla mutlaka 

kesişmeli. Çünkü insanlar hayatı tercih eder. Mükemmelliği, 

sadelik ve samimiyette bulmalıyız. Doğallık, 

sahicilik, dürüstlük ve alçakgönüllülük, vazgeçilmez 

yol işaretlerimiz olmalı. Hele biz, çatışma 

ve kriz kültürüyle yetişmiş sancılı bir kuşaktanız. 

Barışın, hoşgörünün ve uzlaşının değerini iyi biliriz. 

Bize göre en büyük intikam affetmektir ve iyilik kaçınılmazdır. 

Bunları gerçekleştirirken de, gökkuşağı 

misali tüm renkleri kimliğimizde kaynaştırmayı 

bilmeliyiz. Ortak paydalarımızın ortak faydalarımız 

olduğunu haykırmalıyız. Sürekli olarak büyük pencereden 

bakmalı, büyük fotoğrafı ıskalamamalıyız. 

Söylenmemeli, söylemeliyiz. 

Yıllardan beri nasıl başarılı kalabildiğinizi anlatır 

mısınız 

Beni halkımın sevgisine layık gören Allah’a, 

her nefeste şükrediyorum. ‘Tamamen ben yaptım’ 

diyebileceğim hiçbir şey yok. Yapıtlarımda neyi beğeniyorsanız, 

onun lütfüyledir ve Anadolu’ma aittir. 

Beğenmediğiniz ne varsa, benimdir. Siz beni tanımadan 

önce de ben sizi tanıyor ve çok seviyordum. 

Anadolu, kilim olmamı istemişti; ben de gidip gönlümü 

sermiştim. Dünya adlı bu gemide tesadüfen 

bulunmuyorduk. İster çarkçılık ister kamarotluk, ne 

yaparsak yapalım, mutlaka bir görevi yerine getirmiş 

oluyorduk. Size, her şeyin en iyisini verememiş 

olabilirim. Ama benim verebileceklerimin en iyisini 

sundum. İnsanlarımızın bize gösterdiği sevgi ve ilgiyi 

hak etmeliyiz. Şöhret zehirli baldır. Haddimizi 

bilmek ve tertemiz kalabilmek hem sorumluluğumuz, 

hem de görevimizdir. Reklam edilmek değil, 

fark edilmek önemlidir. Biz tereyağı gibiyiz. Başka 

yağların reklamı yapılsa da, tereyağının reklama ihtiyacı 

yoktur. Önemli olan, gündemi korumak değil, 

yeni bir gündem oluşturmaktır. 

Gerçek sanat eseri nedir sizce 

Gerçek sanat eseri ne eskidir ne de yeni. Hem 

eskidir hem de yeni. O, her mevsimin çiçeği ve zamanüstü 

olabilendir. Eski olsaydı ölmeye, yeni olsaydı 

eskimeye mahkûm olurdu.■ 

49 


2009-10

BAYRAM BİLGE TOKEL* 

Elazığ meşk gecelerinden 

bir görünüm 

Bazı şehirlerimizin, tarihin derinliklerinden 

tevarüs ettikleri ortak kültürel değerleri 

Anadolu’ya yerleştikten sonraki süreçte işleyip 

geliştirerek kendilerine has bir kimlik oluşturmak 

konusunda, diğer şehirlerimize göre daha şanslı 

olduklarını düşünüyorum. 

Elazığ bu şehirlerimizden biridir ve onun Harput, 

Mamurat-ül Aziz, Elaziz, Elazık ve sonunda 

Elazığ’da karar kılan macerası, bugünkü şehir 

kimliğini oluşturan nice zenginliklerle doludur. Bu 

kimliği görünür kılan değerlerin başında şüphesiz 

Harput’un kadim sakinleri ile onların ruh ve hançeresinde 

yoğrulup soylu bir vakar içinde söylenerek 

bugünlere taşınan türküler gelir. Bir şehre asıl 

kimlik ve kişilik kazandıran bu türküler, bir taraftan 

şehri kendi özgün renkleriyle boyarken, 

diğer taraftan da farkında olmadan şehrin anonim 

rengi ile boyanırlar. Böylece, türkü ortak 

paydası üzerinden, ancak dışarıdan dikkatlice 

bakanların görebilecekleri tarzda şehrine benzeyen 

insanlarla, insanlarına benzeyen şehirler 

ortaya çıkar. 

Bana öyle geliyor ki, her Elazığlıda şehrine 

benzeyen bir şeyler olduğu kadar, şehirde de Elazığlıya 

benzeyen bir hâl vardır sanki. Bu durum, 

aynı zamanda Elazığlıları da garip bir biçimde 

kendiliğinden birbirlerine benzetir. İşte bundan 

dolayıdır ki, sadece konuşmaları değil, jest ve mi- 

* bayrambilgetokel@gmail.com 

50 


2009-10

mikleri, oturup kalkışları, hatta yürüyüş tarzları 

bile “Elazizce” olan insanların şehridir Elazığ. 

Şehir ve insan arasındaki bu hem gizli hem açık 

ilişkinin farklı bir yönünü, Cahit Külebi şu dizelerle 

anlatır: 

Savaştepe köprüsünden geçen trenler 

Sel olur İzmir’e akar 

İzmir’in denizi kız, kızı deniz 

Sokakları hem kız, hem deniz kokar 

İnsan Türküsüne Böyle mi Benzer... 

Bütün bunların farkına varmam için, Elazığ’ın 

hemen her biri bir türkü klasiği olan yöresel ezgilerini, 

mahallî havalarını, lirik, duygulu türkü 

ve hoyratlarını; kısacası ‘Harput Musikisi’ni ve bu 

musiki ile yoğrulmuş has bir Elazizliyi yakından 

tanımam gerekirmiş. O zaman anladım ki, aslında 

büyük sır, genel anlamda türkü dediğimiz halk 

şarkılarında gizli; çünkü Elazığ da, diğer bazı şehirlerimiz 

gibi, türküleri kendilerine, kendileri türkülerine 

benzeyen insanların şehri. Bir şehrin ve 

‘hemşehirli’lerin kendilerine özgü kimlik ve kişilikleri 

konusunda sağlam ve tutarlı bir fikir edinmek 

için, o şehrin “köhne” mahallelerinden yükselen 

kadim türkülerine bakmak gerek: 

Mezire’den çıkarak ince bir baş ağrısı ile yürüyen 

genellikle uzun yüzlü, biraz iri burunlu ve hafif 

kambur bu insanlar, hep “bir şûh-i sitemkâr”ın 

derdiyle yaşarlar sanki öyle mahzun ve masumdurlar... 

Çayda çıraların, yüksek minarelerde kandillerin 

yandığı Elaziz; divane bülbüle niçin feryat 

ettiğini sormadan edemeyen âşık insanlar diyarıdır 

hep muhayyilemde. Harput’un başına her kar 

yağanda ince yüzlü bir Harputlu, Kayabaşı’ndaki 

Hafo’nun evinde sanki durmadan Necibe’nin güzelliğine 

tarih düşer gibi gelir nedense… Bâd-ı 

sabânın güzellerin zülfünü dağıttığı her Harput 

seherinde, hâlâ, bir Ermeni kızına söylenen o en 

güzel sevda türküsü “Ahçik” yankılanır Harput’un 

yüksek konaklarındaki kürsübaşı meclislerinde... 

“Yozgat Nire, Elazığ Nire…” 

Ben Elazığ’ı bundan yıllarca önce, daha sonra 

Diyarbakır yöresine ait olduğunu öğrendiğim bir 

türkünün aydınlık penceresinden girerek tanıdım. 

Çocuktum, bir kuşluk vaktiydi ve rahmetli ebem 

Yozgat’ın bir dağ köyündeki evimizin avlusunda 

yayık yayarken, kadife gibi yumuşak, içli ve hafif 

titrek sesiyle, benim kendisini dinlediğimden habersiz, 

kendi kendine o türküyü söylüyordu: 

Odasına vardım kahve pişirir 

Kınalı parmaklar fincan devşirir 

O yâri görenler aklın şaşırır 

Ya bir mektup yolla ya bir bergüzar 

Gözlerim üstünde vermem intizar. 

Tesadüf bu ya, avludaki taşın üzerinde her sabahki 

tahtına kurulmuş “Günaydın” programına 

gelen istek türküleri yayınlayan ‘pilipis’ marka 

radyo, biraz sonra, sanki ebemden duymuşçasına 

aynı türküyü çalmasın mı… Türkünün sözleri hemen 

hemen aynıydı fakat radyodaki ses ebemden 

oldukça farklı okuyordu. İlk defa ebemin o ihtiyar 

sesinden duyduğum için olsa gerek çok etkisinde 

kaldığım ve unutamadığım bu güzel türküyü günün 

birinde, fakat bu sefer ebemin söylediğine 

daha çok benzeyen bir başka varyantını radyodan 

“Elazığ türküsü” anonsuyla duyduğum gün artık 

“Elazığ”, bir daha silinmemek üzere zihnime kazınmıştı. 

Kendi tabiriyle “dünya kurulalı beri” ataları 

gibi Bozoklu bir Türkmen olarak Yozgat’ın bu 

dağ köyünde yaşayan ebemin bu türküsü Elazığ’da 

da söyleniyordu ve demek ki yalnızca Diyarbakır 

ile Elazığ arasında değil, bu iki şehrimizle Yozgat 

arasında da bir yakınlık bir akrabalık vardı, 

olmalıydı. Ama bu Artukoğulları’ndan veya daha 

öncesinden mi; İlhanlılar, Selçuklular, Osmanlılar 

ya da daha büyük bir ihtimalle Dulkadirliler döneminden 

kalma bir akrabalık mı idi, bilmiyorum. 

Tabii, bütün bunları o gün için anlamam ve 

yorumlamam elbette mümkün değildi; ta lise yıllarına 

gelinceye, kadim dostum, kardeşim Palulu 

Zekeriya Karadayı’yı tanıyıncaya kadar... 

Elazığ’ın, açılır açılmaz yüzünüze divanların, 

hoyratların, mayaların, elezberlerin ve koşmaların 

ılık rüzgârları esen ışıklarla dolu kapısından içeriye 

bu dostun kılavuzluğunda girdim. İlk defa lise 

edebiyat kitaplarında karşılaştığımız ve manalarını 

hiç bir zaman tam olarak anlayamadığımız aruzla 

yazılmış şiirlere çok benzeyen güfteleri terennüm 

eden Elazığ havalarını da ilk olarak yine bu dostun, 

pek de güzel olmayan ama bütün sihrini Ela- 

51 


2009-10

Bir şehre asıl kimlik ve kişilik kazandıran bu türküler, bir 

taraftan şehri kendi özgün renkleriyle boyarken, diğer 

taraftan da farkında olmadan şehrin anonim rengi ile 

boyanırlar. Böylece, türkü ortak paydası üzerinden, ancak 

dışarıdan dikkatlice bakanların görebilecekleri tarzda 

şehrine benzeyen insanlarla, insanlarına benzeyen şehirler 

ortaya çıkar. 

zığlılık ruhundan ve heyecanından alan sesinden 

dinlediğimi itiraf etmeliyim. Bırakın Hafız Osman 

Öge, Sıtkı Demirci gibi eski ustaları, dönemin en 

popüler mahallî sanatçısı Enver ağabeyin (Demirbağ) 

bile yorumundan habersiz o türküleri sevmek, 

herhâlde Harput havalarının sahip olduğu yüksek 

sanat değerinin gücüyle izah edilebilir. 

Harputsuz ‘Beş Şehir’ 

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir’ini ilk 

okuduğumda, bir Yozgatlı olarak, masum bir 

mensubiyet duygusu ile, “Bu beş şehirden biri 

keşke Yozgat olsaydı” dediğimi iyi hatırlıyorum. 

Fakat doğrusunu söylemek gerekirse Elazığ’ı tanıdıkça, 

bunu Elazığ’ın sanki daha çok hak ettiğini 

düşünmeye başladım. Sonraki yıllarda İshak 

Sunguroğlu’nun “Harput Yollarında” ve Fikret 

Memişoğlu’nun Harput Âhengi adlı eserleri geçti 

elime. Bunları zevkle ve istifade ederek okudum 

fakat Tanpınar’ın Beş Şehir’inden aldığım tadı, 

hazzı aldığımı söyleyemem. Derken daha sonra 

Şemsettin Ünlü’nün Yukarışehir ve M.Önal 

Mengüşoğlu’nun Yerler Mühürlendi adlı romanları 

ile yine Mengüşoğlu’nun Harput Şehrengizi’ni 

okuyunca, has bir Yozgatlı olarak Elazığlılar adına 

demeye çekiniyorum ama Harput adına çok sevindim. 

Bunlara ilave olarak daha sonra merhum Niyazi 

Yıldırım Gençosmanoğlu ve Ahmet Kabaklı 

Hoca’nın şiir ve yazıları, Ali Akbaş’ın Harput Güzellemesi, 

Tahir Abacı’nın Harput/Elazığ Türküleri 

adlı denemesi, Salih Turhan’ın yöre türkülerinin 

notalarını bir araya topladığı derlemesi ve nihayet 

Savaş Ekici’nin Harput-Elazığ müzik repertuvarını 

kültürel, sanatsal, teknik ve estetik yönleriyle 

tahlil ve analiz ettiği Elazığ-Harput Müziği adlı 

kapsamlı çalışması; kültürü, müziği ve insanıyla 

bu şehrimizi daha yakından tanımama büyük katkı 

sağlayan eserler oldu. 

Fakat bütün bunlara rağmen, doğusunu söylemek 

gerekirse yine de Beş Şehir yazarının Elazığ’ı 

yazmamış olmasına hayıflanmaktan kendimi alamadım. 

Çünkü Tanpınar’ın “mahallî klasik” dediği, 

Türk halk ve klasik müzik geleneğimizin üst 

seviyede sentezi olan eserlerin en çarpıcı örneklerini 

Harput musiki geleneğinde görüyoruz. Sağlam 

bir Türk ve Müslüman mayası ile yoğrulmuş; 

Urfa, Diyarbakır, Kerkük musikileriyle de anlamlı 

ve derin akrabalık ihtiva eden bu yüksek musiki 

geleneğini eğer Tanpınar yakından tanımış olsaydı, 

bu birikime kim bilir ne büyük vuzuh, zenginlik 

ve derinlik kazandırırdı. Fuzuli’nin “Âh 

eylediğim servi hırâmının içündür/ Kan ağladığım 

gonca-i handânın içündür” beytiyle başlayan gazeline 

benzer daha pek çok gazelin Harput musiki 

fasıllarının ve geleneksel kürsübaşı meclislerinin 

vazgeçilmez repertuvarı arasında yer aldığından 

haberdar mıydı, bilmiyorum. 

Sabah Ezanında Elezber Okunur 

mu 

Ayrıca Elazığ o yıllarda, Diyarbakır’da askerliğini 

yapan Sadettin Kaynak’ın uzaktan da olsa 

az çok tanıma imkânı bulduğu ve bir daha da tesirinden 

kurtulamadığı “Harput Âhengi”nin tüm güzelliği, 

inceliği ve zenginliği ile yaşandığı yıllardı. 

Kim bilir belki de Hâfız Osman Öge’nin Bülbülüm 

Bağ Gezerim, Bu Dere Baştan Başa, Değirmen 

52 


2009-10

Sala Benzer, Kim Büyüttü Böyle Bîperva Seni, Kar 

mı Yağmış Şu Harput’un Başına, Sinemde Bir Tutuşmuş, 

Yel Eser Kum Savrulur gibi her biri gerçekten 

birer türkü klasiği olan eserleri taş plaklara 

yeni okumaya başladığı yıllardı... Ve merhum 

Memişoğlu’nun naklettiği şu ilginç anekdot da 

belki tam o günlerde yaşanmıştı: 

“...Saray Hatun Camii müezzini Perili Hafız 

diye maruf Hacı Süleyman, sabah ezanından evvel 

Naat okurken, cemaatin sağdan soldan camiye geldiği 

sularda birdenbire Elezber’e geçmiş ve halk 

manilerinden birini söyleyerek hoyrat okumaya 

başlamış. Namaza gelmekte olan Büyük Beyzâde 

Hacı Ali Efendi’ye yaklaşanlar, ‘Perili Hafız’ın 

bu yaptığı küfürdür’ diye şekvacı olmuşlar. Fakat 

Beyzâde Hoca, ‘Acele etmeyin, sonunu bekleyelim’ 

diyerek durup dinlemiş. Müezzinin Elezber 

denilen yüksek havayı bitirdikten sonra tekrar 

Naat’a devam ettiğini görünce yanındakilere dönerek, 

‘Bu vecd hâlidir, hoş görmek gerekir, vebal 

değil belki de sevap işlemiş oldu’ diyerek şikâyete 

hak vermemiş”. 

Harputlu Hacı Hayri’den Saadettin 

Kaynak’a 

O günleri hayal ettikçe, edebî şöhretinin 

Harput’la sınırlı kalmasına hep hayıflandığım 

merhum Harputlu Hacı Hayri’nin şiir ve musikideki 

ustalığını en iyi bilen insanlardan birinin de 

Sadettin Kaynak olduğu fikri takılır kafama kendiliğinden. 

Böyle düşünmemi gerektirecek hiçbir 

müşahhas bilgi ve belgeye sahip olmamakla beraber, 

Sadettin Kaynak’ın bestelerindeki o bariz ve 

karakteristik Harput Âhengi’ni, Elazığ hoyratlarının 

ve Diyarbakır mayalarının yanık nağmelerini 

hissettikçe istesem de başka türlü düşünemem zaten. 

Çünkü Klasik Türk Musikisi geleneğine 

mensup yirminci asırda yetişmiş en büyük 

bestekârlarımızdan olan Saadettin Kaynak’ın bestelerinde 

Harput Musikisinin tesiri çok açık hissedilir. 

Nerdeyse herkesin fark edebileceği kadar bariz 

olan bu etkinin -bırakın varlıkları tartışılır musiki 

eleştirmenlerimizi- bugüne kadar ciddi müzik 

ve sanat çevrelerince dahi fark edilmemiş olmasını 

nasıl izah etmeli, bilmiyorum. Mukayeseli olanından 

vazgeçtik, henüz doğrudan bir “musiki edebiyatı” 

geleneğimiz dahi olmadığı için bugüne kadar 

her bestekâr gibi, Kaynak’ın eserlerinin de edebî 

ve estetik bir tahlilinin yapılmadığını, etkilendiği 

ve etkilediği kaynakların irdelenmediğini biliyoruz. 

Gerçi “folklor musıkisi”nden istifade eden bir 

bestekâr olduğuna işaret edenler olmakla beraber, 

bugüne kadar Kaynak bestelerinin türkülerimizle 

ve türkü formuyla olan akrabalığına dair ciddi bir 

tahlile ben rastlamadım. Oysa Saadettin Kaynak’ın 

bestelerindeki türkü etkisi, özellikle de Elazığ türkü 

ve havalarının tesiri öylesine güçlüdür ki, bir 

kısım bestelerine sanki bazı Elazığ türkülerinin 

üsluba çekilmiş hâli ya da bir tür varyantı diyebilirsiniz. 

Mesela radyolarımızda bazen Kaynak’ın 

bir şarkısı olarak söylenen Bülbülüm Bağ Gezerim 

adlı eserin anonim bir Elazığ türküsü olduğunu 

ehli elbet bilir. Elazığ musiki meşklerinde sık sık 

Kaynak’ın bestelerinin yer almasının sebebi de bu 

akrabalıktan kaynaklanır elbet. 

Herkes Kendi Türküsünü Söylesin 

Zengin tarihi ve kültürel birikimden beslenen 

köklü musiki geleneğine sahip diğer bazı şehirlerimizde 

karşılaştığımız bir durum, Elazığ’da en 

karakteristik şekliyle çıkar karşımıza; o da şudur: 

Elazığlılar kendi türkülerini söyleyen yadırgı’ları 

kolay kolay beğenmezler ve onlarda mutlaka bir 

eksiklik veya yanlışlık bulmak eğilimindedirler 

genellikle. İlk bakışta kendini beğenmişlik gibi 

görünen bu yaklaşımı; zengin müzik geleneği 

olan, belli bir üslup ve tavrın hâkim olduğu güçlü 

mahallî müziğe sahip hemen her yerde görmek 

mümkün. Çünkü zaman içinde o yörede, artık 

oturmuş ve belli standartlara kavuşmuş bir üslup 

oluştuğu için, taklidî olanı ya da kendilerine, yani 

otantiğine benzemeyen icrayı hemen dışlarlar. Bunun 

anlamı, “Benim türküm en çok benim ağzıma 

yakışır” demektir ki, saygıyla karşılanmalıdır. 

Bu kısa yazı çerçevesinde belki daha çok işaret 

etmekle yetindiğimiz o zengin Harput-Elazığ musiki 

geleneğini günümüze taşıyan geçmiş ses ve 

saz ustalarını rahmetle anıyor; bu eşsiz güzellikleri 

bugün hâlâ bizlere yaşatarak bu tür yazıların 

yazılmasına vesile olan Enver Demirbağ’dan Erkan 

Oğur’a, Lokman Tasalı’dan Adnan Çilesiz’e, 

Zülfü Demirtaş’tan Hasan Öztürk’e tüm sanatçı 

dostları muhabbetle selamlıyorum.■ 

53 


2009-10

TÜRKÜ BAYRAĞI 

Bir âşık sazını çalmayagörsün, 

Hüzünlerin doruğuna çıkarım. 

Gözlerim hicranla dolmayagörsün, 

Gözyaşı yerine türkü dökerim. 

Buram buram türkü kokar nefesim, 

Allı turnalara yön verir sesim. 

Türküler nakışım, türküler süsüm; 

Beşikten mezara türkü yakarım. 

Türkü bir ummandır, görünmez dibi; 

Türküdür yurdumun asıl sahibi. 

Tarihe anamın ak sütü gibi, 

Türkülerle Türk mührünü çakarım. 

Bin yıldır çığrılan hoyratlar benim, 

Maya yârim olur, bozlak yârenim. 

Elezberde benliğimi görenim, 

Türküyle çağlardan öte bakarım. 

Fırat kenarında yüzer bir kayık, 

Dalgalar oynaşır sineme layık. 

Değmeyin a dostlar değilim ayık, 

Bir nağmeden bir nağmeye akarım. 

Yüreğim türküyle çevrilmiş ada, 

Aşkın çağrısıyım Çayda Çıra’da. 

Mumların şavkıyla erip murada, 

Nazlı yâr bağına türkü ekerim. 

Türküler mayamdır, türküler özüm; 

Türküyle parıldar cihanda gözüm. 

Türküler, sazıma verdiğim sözüm: 

“Türkü bayrağını arşa dikerim.” 

YUSUF DURSUN 

54 


2009-10

ÜMRAL DEVECİ* 

Bir insanın 

beklentileri, 

düşlemeleri ve 

kurgulamaları ile 

çelişen gerçeklik, 

“hüzün”e yol açar. 

Yani, “hüzün”, 

birey ile reel 

olgu arasındaki 

ilişkiyi sağlayan 

güçlü bir duygu 

köprüsü olarak, 

mutlak bir “insan 

gerçekliği”dir. 

İnsanlar, yaşadıkları duyguları değişik yollarla 

dışa vururlar. Edebiyat, resim, heykel, 

mimari ve müzik gibi güzel sanatlar, dışa vurumun, 

faydacı bir anlayışla en çok sergilendikleri 

alanlardır. Bunlardan ikisinin, söz ve müziğin 

birleştiği alan olan türküler, hem kelime olarak 

hem de ezgi olarak, duyguları daha da zengin 

ifade etme alanıdır. Ayrıca, türkülerin yüzlerce 

yıllık geleneksel birikimi ve sosyal psikolojiyi 

yansıtma özellikleri vardır. Bu yüzden, türkülerdeki 

ortak zihinsel üretimlerin sırrı çözüldüğünde, 

toplumsal şifreler de çözülmüş olur 

Türkülerde, pek çok bireysel ve toplumsal 

duygu ile beraber “hüzün” de işlenir. İşlenen 

hüzünlerin bir kısmı ayrılık bir kısmı da 

ölüm merkezlidir. İster ayrılık ister ölüm merkezli 

olsun, her hüzün, bireysel ve toplumsal 

ölçekte bir “arınma” (katharsis/ katarsis)dır. 

* Yard. Doç. Dr., Muğla Üniv. Fen-Ed. Fak. 

55 


2009-10

Aristoteles, trajediyi işlerken, katarsis’e 

büyük bir yer verir. Ona göre trajedinin ödevi, 

“acıma ve korku duygularını uyandırıp 

ruhu tutkulardan temizlemek”tir. Yani, 

katarsis’in temelinde “acıma” ve “korku” 

vardır. Her korku ve her acıma, insanı kendisiyle 

yüzleştirir ve gerçek anlamda kendisiyle 

yüzleşebilenleri de olumsuzluktan arındırır. 

Hüzün, “sevinç ve mutluluk” gibi en güçlü 

insanî duygulardan biridir ve insan diyalektiğinin 

ayrılmaz bir parçasıdır. Bir insanın 

beklentileri, düşlemeleri ve kurgulamaları ile 

çelişen gerçeklik, “hüzün”e yol açar. Yani, 

“hüzün”, birey ile reel olgu arasındaki ilişkiyi 

sağlayan güçlü bir duygu köprüsü olarak, mutlak 

bir “insan gerçekliği”dir. Her hüzün, suje 

gerçekliği ile reel gerçeklik arasındaki ilişkinin 

sorgulanmasına yol açar ve bu sorgulama 

insan ile “dış olgu”lar arasındaki ilişkiyi yeniden 

belirlemek üzere “ruhsal arınma”yı sağlar. 

İnsanlığın karşı karşıya kaldığı ve “hüzün”e 

yol açan iki “dış olgu” vardır. Birisi ayrılık, diğeri 

ise ölüm’dür. Ayrılık, geçici bir olgu gibi 

görünse de, “kapının ardı gurbet” diyen bir 

kültür için, derin izler bırakabilen bir olgudur 

ve her ayrılık, yanında hasret/özlem duygusunu 

da taşır. Ayrılık türkülerinin tamamında, 

hüznün sevince dönüşme olasılığı da olduğundan, 

bir iyimserliğin olması da duygu dengesini 

sağlayıcı bir unsur olarak göze çarpar. 

Türkülerde, çoğunlukla ana baba ve sevgiliden 

ayrılık konusu işlenir ve türkü metinleri, içerik 

olarak, ayrı düşülen kişilerin belirgin insani 

özelliklerinin yer aldığı metinlerdir. Bunlarda, 

o kişilerin iyilikleri ve erdemleri dile getirilerek 

onlarla sözsel ve ezgisel bir özdeşleşme (identification) 

sağlanır. Sözlerin ve ezginin sağladığı 

biyo-ritm ve fiziksel etki, türküyü söyleyende bir 

“arınma” yaratarak “hafifleme” sağlar. Bunun sonucu 

olarak da ruh sükûnete ererek dinginleşir. 

Örneğin bir Eğin (Kemaliye) türküsünde, 

denilerek gurbet-sıla arasındaki duygu ilişkisi, 

ana baba etrafında gelişir ve gerek sözler gerekse 

ezgi, hüzün duygusunu yansıtır. Metindeki, “kanadın 

kırılması, çöl, gurbet eller, ağlamak, mahzun 

gönül” sözcükleri, bir yandan, kişinin içsel 

yansımasının göstergeleri olurken öbür yandan da 

ana babaya ezgisel bir göndermedir. Bu türküyü 

söyleyen kişi, bu sözcüklerin gerek anlam alanları 

ve gerekse işlevsel boyutu aracılığıyla hüznünü 

dile getirmekte ve ruhsal bir arınma yaşamaktadır. 

“Yârim İstanbul’u mesken mi tuttun” dizesiyle 

başlayan Kayseri türküsü, kıskançlık 

ve kahır ağırlıklı olmakla beraber, temelinde 

özlem olması dolayısıyla, özleyen ve özlenen 

arasındaki duygusal bağın dile getirildiği 

ve böylece arınma’nın yaşandığı bir türküdür. 

Hüzün yoğunluklu türkü metin ve ezgilerinin 

ortaya çıkmasına neden olan bir diğer 

olgu ise ölüm’dür. Ölüm, geçici bir ayrılık olmayıp 

mutlak bir ayrılık olduğundan; ayrıca 

tüm insanların karşılaşacakları kaçınılmaz bir 

gerçek olduğundan, ölümün yol açtığı hüzün 

daha derin, daha etkileyici ve daha kalıcıdır. 

Ölen kişinin ardından söylenen ve genel adı 

“ağıt” olan türkülerde, onun olumlu ve erdemli 

yanlarının dile getirilmesi, bir rastlantı değil, bir 

kurgulamanın sonucudur. Türküyü söyleyen kişi 

(bilindiği gibi, bunun halk arasındaki terimi “türkü 

yakmak”tır.), ölenin özelliklerini merkeze alırken 

iki şeyi göz önünde bulundurur: Birisi ölen kişi, 

diğeri de dinleyen kişilerdir. Ağıt metinlerinde, 

ölenin hayattayken yaşadıklarının hatırlatılması, 

ölen ile sağ kalanlar arasındaki ortaklıklardan 

hareketle gerçekleştirilen bir özdeşleştirmedir. 

Bu özdeşleştirme, sağ kalanın da bir gün, mut- 

56 


2009-10

Ağıtlarda egemen olan beşerî özellik merhamet’tir. Doğu 

uygarlıkları, merhamet uygarlıklarıdırlar. En olumsuz 

koşullarda bile toplumsal vicdanı rahatlatan bir haslet 

olan merhamet, temelde bir arınma’dır. 

lak akıbet olan ölümle karşılaşacağı düşüncesini 

empoze etmekle beraber, ortak yaşanmışlıkların 

bir daha yaşanamayacağını duyumsatmasıyla da, 

insanın kendisini sorgulaması ve olumsuzluklardan 

arınması düşüncesini doğurur. Ayrıca ağıt 

metinleri, zaman zaman çaresizliğin, kimi zaman 

da pişmanlığın ifadesi olarak, insanın kendisiyle 

yüzleşmesini sağlayarak bir ruh arınma’sına yol 

açar. Beklenmeyen bir ölüm, örneğin genç ölümleri, 

beklenti ile gerçek arasında daha yoğunluklu 

bir gerilime yol açtığı için etkisi daha derin ve 

kalıcıdır. Bu da daha derin bir arınmaya yol açacak 

söylemin oluşmasına sebep olur. Hunharca 

işlenen bir cinayet, toplumsal ahlâka aykırı da 

olsa aşk yüzünden gerçekleşen bir öldürme, toplumsal 

vicdanda, derin izler bırakır ve bunlarla 

ilgili söylenen ağıtlar da, âdeta bir “toplumsal 

özür dileme” ile toplumsal arınma’yı sağlar. 

Bazı ağıtlarda, ölümün gerçekleşme şekline 

dair ifadelere yer verilerek, sanki olay 

yeniden yaşanır ve yaşatılır. Bununla da, 

ölenle sağ kalanlar arasında, duygudaşlık 

sağlanarak “ortak kaderi yaşama” paylaşımı 

sağlanır ve böylece acıya ortak olunarak 

bir hafifleme ve arınma sağlanmış olur. 

Akdağmadeni’nden derlenen “Hastane önünde 

incir ağacı” türküsünde veya Keskin’den 

derlenen “Ham meyveyi kopardılar dalından” 

türküsünde, çaresizliğin verdiği bir söylem 

egemendir ve bu türküleri yakanlar, çaresizliklerini 

itiraf ederek bir arınma yaşarlar. 

Anne beni Kırkpınar’da kestiler 

Cepkenimi saz dalına astılar 

Anam babam benden umut kestiler 

Dalgın uykulardan uyan Ahmedim 

Yağlı kamalara dayan Ahmedim 

bendiyle başlayan Afyonkarahisar türküsünde, 

türküyü yakan kişi, ölüm olayının gerçekleşme 

sahnesini tasvir ederek, geride kalanlara 

olayı yeniden yaşatır ve böylece ölümün 

acı gerçeği ile duyguları yeniden harekete geçirir. 

Bundaki amaç, tekrar yaşanan ölüm anının 

ruhlardaki yarattığı arınma’yı sağlamaktır. 

Pencereden daş geldi 

Ben sandım Mamoş geldi 

Uyan Mamoş Mamoş uyan 

Başımıza ne iş geldi 

dörtlüğüyle başlayan Elazığ türküsünde, toplumsal 

ahlaka aykırı da olsa, duygu yoğunluğu 

aşk olduğu için, yaralanmış bir toplumsal vicdanın 

acısı dile getirilerek bir arınma sağlanır. 

Ağıtlarda egemen olan beşerî özellik 

merhamet’tir. Doğu uygarlıkları, merhamet 

uygarlıklarıdırlar. En olumsuz koşullarda 

bile toplumsal vicdanı rahatlatan bir haslet 

olan merhamet, temelde bir arınma’dır. 

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: Ayrılık 

ve ölüm, insanda hüzünlenmeye yol açan iki 

olgudur. İkisi de, metne dönüşürken beraberlerinde 

hüznü ve merhameti getirirler. Ezginin de 

katkısıyla, bu tür türküler, söylendiğinde gerek 

okuyanda ve gerekse dinleyende, kendisiyle, 

toplumla yüzleşmeye yol açarak olumsuzluklardan 

arınmayı ve ruhun dinginleşmesini sağlar.■ 

57 


2009-10

İskân türküleri 

VE SÖZLÜ TARİH İLİŞKİSİ 

ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER 

RUHİ ERSOY* 

Barak Türkmenleri, 

göçleri, iskânları, 

çatışmaları ve 

bu yaşananların 

toplumsal 

yaşamlarında 

bıraktığı izleri 

anlatan hikâye 

ve türküleri ile 

coğrafyadan 

vatana geçişin 

ve yurt ile göç 

edişin Türk kültür 

tarihi içerisindeki 

en güzel 

örneklerinden birini 

oluşturmuşlardır. 

Büyük usta Mehmet Özbek, ‘ustalık’ namını, sadece 

türkü icrasıyla değil; kişiliği, tavrı ve aynı 

zamanda türküler üzerinde yapmış olduğu ilmî çalışmalarıyla 

da hak etmiştir. Onun “Türkülerin Dili” adlı büyük 

çalışmasının arka kapak sayfasında şu ifadeler yer alır: 

“Türkülerimiz, hakikati olduğu gibi görüp söylemekten 

çekinmeyen ermişlerin ve cesur kimselerin söylemleridir. 

Türk insanının düşünen, soran, seven, küsen, gülen, ağlayan 

kalbinin içi görülür türkülerde. Onlar bizim hayat 

hikâyelerimizdir. Bizi anlatır asırlardır.”(Özbek 2009) 

Bu sözler aslında en yalın hâliyle türkünün, Türk’ün her 

şeyini anlattığını anlamak için yeterlidir belki ama biz bu 

ifadeleri biraz daha dillendirip ayrıntıları ile izaha çalışacağız. 

Tıpkı türküler gibi halkın dimağında yer bulmuş, 

orada tekrar tekrar üretilerek nesillere mal olmuş pek 

çok halk kültürü malzemesinde Türk toplumunun tarihsel 

hikâyesini; savaşlarını, coğrafyasını, ekonomisini, 

acılarını, aşklarını vs. görmek mümkündür. Çünkü söz 

konusu ürünler “sözlü kültür ortamının” ürünleri olup 

kültürün doğal akışı içerisinde, üretildikleri-yaratıldıkları 

toplumla birlikte yaşamış; her hâlleriyle toplumlarına 

benzemişler ve toplumlarını yansıtmışlardır. Toplumun 

tarihsel-kültürel yaşanmışlığının ispatı olan bu malzeme, 

asırların süzgecinden geçmiş bir türkü, bir halk hikâyesi, 

* Yard. Doç. Dr., Gaziantep Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi 

Öğretim Üyesi, Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı Müdürü. 

58 


2009-10

ir efsane, masal, destan veya destan parçası ya da 

başka bir sözlü anlatı olabilir. 

Bir toplumun tarihsel ve kültürel gerçekliğini 

saptamak, onu anlamak isteyen bir kimse, yalnızca 

tarihî vesikalardan yola çıkarak amacına ulaşamaz. 

Tarihî vesikalar uzun yüzyılların üst üste sıkıştırılmış 

kroki görüntüleri gibidirler; ayrıca bu noktada, yazılı 

kaynakların arşivlenmediği dönemlerin tarihi ne olacak 

sorusu da karşımıza çıkmaktadır. Kaldı ki Türk 

kültürünün-tarihinin yazılı kaynaklarla tanışması, arşivlenmesi 

geç döneme denk gelmektedir. 

Kişilerin, resmî, siyasi yapıların ya da büyük savaşların 

kronolojik sıralanmasının tarihini yazmak, 

genel anlamda tarih yazıcılığının yalnızca küçük bir 

parçasıdır. Tarihi zaman akışı içerisinde insanın ve 

onun ürettiklerinin-tükettiklerinin, yaşam biçiminin, 

ilişkilerinin, sanatının, estetiğinin varlığı yalnızca 

resmî arşivlere yansımamıştır. Bütün bunları biz, 

ancak o toplumun her türlü kültür malzemesini okuyarak 

kavrayabiliriz. Bu noktada karşımıza “sözlü 

tarih” kavramı çıkmaktadır ki bu kavram tarihin krokisini 

çizmektense onun içerisindeki insanın her türlü 

hikâyesini yakalama iddiasında olan genel yaklaşımın 

adıdır. “Sözlü tarih insanlar tarafından kurulmuş bir 

tarih türüdür. Hayatı tarihin içine sokar. Kahramanlarını 

yalnız liderler arasından değil, çoğunluğu oluşturan 

ve o ana kadar bilinmeyen insanlar arasından 

seçer. Toplumsal sınıflar ve nesiller arasındaki bağlantıyı 

dolayısıyla anlayışı sağlar. Ortak anlamları 

ortaya çıkararak tarihçiye ve sıradan insanlara bir 

zamana ve mekâna aidiyet duygusu kazandırabilir. 

Sözlü tarih, tarihin kabul edilmiş mitlerini ve baskın 

yargılarını yeniden değerlendirme, tarihin toplumsal 

anlamını kökten dönüştürme aracıdır. İnsanlara 

tarihlerini kendi sözleriyle geri verir. Onlara geçmişi 

verirken geleceği kurmak için de yol gösterir.” 

(Thompson 1999:18) 

Tarih ilmi uzun yüzyıllar ağırlıklı olarak egemenin 

meşrulaştırılması zemininde, merkezî figürlerin 

etrafında kurgulanıp sunulmuştur. Oysaki bir tarihsel 

olayı gerçekleştiren aktörlerin sayısı birden fazladır. 

Ayrıca olaylar farklı toplumsal kesimler tarafından 

farklı şekillerde algılanır. Sosyal yapı içerisindeki her 

grup, olaylara kendi penceresinden bakar ve kendi 

gerçeğini ve haklılığını vurgular. Bizim bu günden 

bakarak bu algılayış biçimlerinden herhangi birisini 

önceleyip diğerlerini yok sayma durumumuz olamaz; 

çünkü tarihsel gerçekliği, olayları bütün yönleriyle 

öğrenmeden kavramayız. 

Tarihsel dönemler içerisinde iktidarlar, geçmişi 

kendi algılayışı ve siyasal hedefleri doğrultusunda 

takdim edebilirler. Bilgi ve belgeleri, iktidarı merkeze 

alan bir nevi egemenin tarihini anlatacak biçimde düzenleyebilirler. 

Siyasal iktidarlar bununla da kalmayıp 

asayiş kaygısıyla tarihsel olayları ve buna ilişkin belge 

düzenini kendi yargılarını destekler mahiyette düzenleyebilirler. 

Tarihin bu tarz kayda geçirildiği ortamlarda 

söz konusu olayların birinci derecedeki kahramanlarının 

hâdiselerdeki konumu kayıt altına alınmayabilir. 

Bu gibi durumlarda farklı toplumsal katmanların 

ve tarafların edebî eserlerinde ve sözlü kültürlerinde 

tarihî olayların sağlıklı bir şekilde değerlendirilmesi 

olaylarla ilgili alternatif bilgi ve belgelerin bulunması 

mümkündür. Böylece bu üretimlerden tarihî bir kaynak 

olarak faydalanmak mümkün hâle gelir. 

Türk tarihinde söz konusu bu duruma örnek olarak 

bir kısım Türk boylarının Osmanlı Devleti döneminde 

Anadolu’da iskân edilişleri verilebilir. Türklerin 

Türkistan’dan Anadolu’ya göçleri ve Anadolu’da 

uygulanan iskân politikaları neticesinde muhtelif yer 

değiştirmeleri söz konusu olmuştur. Bu hâdiseler 

resmî kayıtlara yönetenin bakış açısıyla geçmiş ve yöneten 

açısından haklı sebeplerle iskân edilişler çeşitli 

belgelere kaydedilmiştir. Yönetilen yani halk- reaya 

bu konuda ne düşünmüş, ne hissetmiş o da sözel bellekler 

vasıtasıyla sazı ve sözüyle harmanlayıp türkü 

yakmıştır. İşte bu türkülerin dili iskân politikalarının 

yönetilen tarafından bakış açısını oluşturmuştur. 

Söz konusu bu iskân hâdiselerinden kaynaklı icra 

edilen türler Barak ve Bozlak olarak bilinen türlerin 

içinde saklı hâdiselerle kendisini göstermektedir. 

(Mirzaoğlu, 2003) Bunlardan Avşar Bozlağı olarak 

bilinen Dadaloğlu’nun (Görkem 2005), “Kalktı Göç 

Eyledi”si en meşhur olanıdır ve “ferman padişahın 

dağlar bizimdir” diyerek iskânı isyana dönüştüren en 

büyük nida olmuştur: 

Kalktı göç eyledi Avşar elleri 

Ağır ağır giden eller bizimdir 

Arap atlar yakın eder ırağı 

Yüce dağdan aşan yollar bizimdir 

Belimizde kılıcımız kirmani 

Taşı deler mızrağımın temreni 

Hakkımızda devlet etmiş fermanı 

Ferman padişahın dağlar bizimdir 

59 


2009-10

Dadaloğlu’m bir gün kavga kurulur 

Öter tüfek davlumbazlar vurulur 

Nice koç yiğitler yere serilir 

Ölen ölür kalan sağlar bizimdir 

Bu türküde, yöneten-yönetilen ilişkisini, yönetilenin 

resmî uygulamaları algılayış biçimini, tarihsel bir 

olayın (iskân olayı) akışını, söz konusu coğrafyayı, 

iskân edilen Türk boyunun adını ve yaşam biçimini 

bulmamız mümkündür. Toplumun millî şairi, yani 

toplumun hayat algılayışını, estetik değerlerini temsil 

eden kişi tarafından dillendirilen bir türkü, aynı 

zamanda yaşanan olayların ve şartların resmini çekmiştir. 

Öte yandan bizim de üzerine akademik çalışmalarımızla 

eğildiğimiz Baraklar örneği dikkat çekicidir. 

Çeşitli sosyal hâdiseler ve aşklar etrafındaki 

kısa hikâyeleri, türkülerin haricinde sistematik olarak 

bir göç’ün, daha sonra iskânın türkülerle anlatılma 

hâdisesini rahatlıkla vesikalarla mukayese edip 

yöneten-yönetilen bakış açısını ortaya koyabileceğimiz 

zincir halkası gibi türkülerin mevcut olduğu bir 

alandır Barak Türkmen vadisi… 

Bir Türkmen boyu olarak Türk tarihine ışık tutan 

pek çok tarihî ve edebî kaynakta karşımıza çıkan 

Barakların, hem Orta Asya’dan Anadolu’ya göç 

hikâyelerini hem de kültürel hayatlarını söz konusu 

kaynaklardan ve yaşayan Barak kültüründen tespit 

etmek mümkündür. Barak Türkmenleri 15. yüzyılda 

Orta Asya’dan Horasan’a gelerek burada yaşamaya 

başlamışlardır. Ancak 16. yüzyıl sonlarında gerek 

kuraklık gerekse siyasi karışıklıklar nedeniyle Barak 

Türkmenlerinin huzuru bozulur. Bunun üzerine oymak 

beyleri toplanır ve Anadolu’ya göç kararı alırlar. 

Horasan’dan Orta Anadolu’ya uzun ve bir o kadar da 

yorucu bir göç başlar. Hem göç sırasında karşılaşılan 

zorluklar hem de daha sonra uygulanan iskân politikaları 

Barak Türkmenlerinin büyük acılar yaşamalarına 

sebep olmuş; Baraklar göç süresince kendi aralarında, 

iskâna tabi tutuldukları bölgelerde de komşu 

aşiretlerle uzun çatışmalara girişmişlerdir. Baraklar, 

Oğuz boylarından Bayat boyunun Dulkadirli koluna 

mensup bir Cerid obasıdır ve 17. yüzyılın sonlarında 

Horasan’dan başlayan uzun bir göçün ardından 

Rakka’ya iskâna zorlanmışlardır. Bu dönemden itibaren 

Barak kelimesi bir Türkmen boyunun ismi ve bu 

boyla beraber Beydili, Elbeyli Türkmenlerinin yaşadığı 

bölgenin adı olarak kullanılmıştır. (Ersoy 2003) 

Daha sonraki dönem içerisinde özellikle 

Gaziantep’in Nizip ilçesi ile Suriye bölgesindeki oymakların 

tamamı Barak adını almışlardır. Günümüzde 

bu adlandırma yöredeki tüm aşiretleri kapsayan 

bir isme dönüşmüştür ve Gaziantep’in bu bölgesinde 

yaşayan Oğuz-Türkmen aşiretleri bu genel ad altında 

anılmaktadır. Gaziantep’in hemen doğusunda 

Nizip’ten aşağıya Suriye bölgesine kadar uzanan bölgeye 

de Barak Ovası denilmektedir. Bununla birlikte 

Barak kelimesi Anadolu’nun pek çok yerinde köy, 

bucak, ova, dağ ve mahalle adı olarak da kullanılmaktadır. 

Tarih boyunca yaşadıkları acıları ve sevinçleri kilimlerine, 

türkülerine, halk hikâyelerine işleyen Türk 

boyları, Baraklar örmeğinde de aynı refleksi göstermiş 

ve Baraklar tarihî yolculukları boyunca yaşadıklarını, 

geride bıraktıkları hatıralarını hâlâ yaşamakta 

olan zengin bir sözlü anlatı geleneği içinde biriktirmişlerdir. 

Barakların sözlü geleneğinde yaşayan iskân türküleri 

ve diğer anlatılarından, Barakların Horasan’dan 

seksen dört bin çadırla göçe başladıklarını öğreniyoruz. 

Bu zorlu yolculuğun ve göç boyunca yaşanan acı 

olayların hatırası Türkmenlerin ozanları tarafından 

nakış nakış işlenmiş ve Barakların yıllar süren göçleri, 

bu göç sonrasında zorlandıkları iskân ve iskânlar 

süresince devam eden aşiret çatışmaları büyük bir 

canlılıkla günümüze kadar ulaşmıştır. Türk’ün binlerce 

yıllık göç hikâyesinden kendi payına düşeni Barak 

Türkmenlerinin millî şairi Dedemoğlu aşağıdaki dizelerle 

dile getirmiştir: 

Kalktık Horasan’dan eyledik sökün 

Düşürdüler bizi tozlu yollara 

Omuzda parlar uzun şifleler 

Aşırdılar bizi karlı dağlara 

Bölük bölük oldu yüklendi göçler 

Atlandı ihtiyar, yayandı gençler 

Başımıza geldi gördüğüm düşler 

Düşürdüler bizi gurbet ellere 

Gehi konduk gehi göçtük yollarda 

Bilip bilmediğim gurbet ellerde 

Âlem dağlarında şu daz çöllerde 

Bizden sonra bir nam kalsın illere 

Toplandık aşiret geldik Culab’a 

60 


2009-10

Seksendörtbin hane gelmez hesaba 

Deve koyun çoktur insan kalaba 

Susuz hayvan inileşir göllere 

Dedemoğlu der ki aşkın bağından 

Aşırdılar bizi Yozgat dağından 

Anadolu Sivas şehri sağından 

Bu hâlimiz destan olsun dillere 

Burada Türk halk şiirinin estetik yapısını, sembol 

ve imaj dünyasını görmemizin yanı sıra; Barak Türkmenlerinin 

tarihsel serüvenlerini de takip edebilmekteyiz. 

Horasan’dan başlayan göçün Anadolu’da iskâna 

dönüşmesi ve bunun Barak Türkmen toplumundaki 

yansımaları, takip edilen coğrafya, kalabalık nüfus ve 

yaşanan acı olaylar şair Dedemoğlu’nun dilinden bize 

aktarılmıştır. Görüldüğü üzere bir edebiyat metni, 

bize ait olduğu toplumun sanat zevkini, estetik algılayışını 

vermenin ötesinde; o toplumun her anlamdaki 

yaşanmışlığının da resmini çekmektedir. Tarihi ve 

tarihî süreç içerisinde insanı anlama kaygısında olan 

bir araştırmacının bütün kültür unsurlarına birer tarih 

vesikası gözüyle bakması gerekmektedir. 

Barak Türkmenleri, göçleri, iskânları, çatışmaları 

ve bu yaşananların toplumsal yaşamlarında bıraktığı 

izleri anlatan hikâye ve türküleri ile coğrafyadan vatana 

geçişin ve yurt ile göç edişin Türk kültür tarihi 

içerisindeki en güzel örneklerinden birini oluşturmuşlardır. 

Bu büyük kültür birikimi daha kapsamlı araştırmalarla 

Türk kültür tarihine ışık tutmaya devam 

edecektir. Barakların iskân Türkülerinden ve sözlü 

geleneğinde hareketle yaptığımız geniş anlamda ve 

kapsayıcı sözlü tarih çalışması kitaplaşma aşamasında 

olup konuyu her yanıyla izah etme amacı taşımaktadır.■ 

Kaynakça 

Görkem, İsmail; Yenibilgiler Işığında Dadaloğlu, 

E Yayınları, İstanbul 2005. 

Mirzaoğlu, Gülay; Çukurova Bozlağı, Binboğa 

Yayınları, Ankara 2003. 

Thompson, Paul; Geçmişin Sesi (çev. Şehnaz Layıkel), 

İstanbul.1999. 

Özbek, Mehmet; Türkülerin Dili, Ötüken Yayınları, 


Ersoy, Ruhi; Baraklı Âşık Mahgül ve Repertuvarı, 

Hacettepe Ü. Sos.l Bil. Enst. basılmamış doktora tezi, 

Ank. 2003. 

HAVADİS 

postallı bir dağ içinde 

göç göç olmuş köy 

garibin gözü yolda 

ne gelen var, çok giden 

dere boyu bağ bahçe 

ayrık otu çoğalır 

oğullar gurbet elde 


kederli türküler evi 

yıkılmış duvar, kırık kapı 

almış yürümüş yalnızlık 


KÖR KUYU 

uzak ağaç, uzak kuş 

karanlık içre susuz 

korkulu düş senelerce 

yaşanan derin acı 

kimse geçmez ki buradan 

çıkrık sesi solgun anı 

göçüyor eski toprak ile 

göçüyor bir bir 

MURAT SOYAK 

61 


2009-10

AHMET ULUDAĞ 

Iğdır Üniversitesine öğretim üyesi olarak 

geçme işlemlerim düşüncenin ötesine geçip 

fiiliyata dökülmeye başladığında, bazı dostlar hemen 

“Iğdır’ın al alması” türküsünün adını andılar. 

Müzikle amatör olarak ilgilenmeme rağmen 

bu meşhur türküyü bilmiyordum. Her ne kadar 

sanat müziği olarak adlandırdığımız geçmişin 

şehirli müziğiyle ilgilensem de, türküler konusunda 

da epeyce bilgi sahibiydim ama herkesin 

hemen telâffuz ediverdiği “Iğdır’ın al alması” 

ben de bir türlü sese dönüşemiyordu. Türküyü 

öğrenmeye, hançeremde nağmelerini eylemeye, 

al almayı bulmaya karar verdim... Öyle ya, 

türküye, hem de çokça bilinen bir türküye nağme 

olmuş al elma merak edilmez miydi İsmail 

Gaspıralı’nın roman kahramanının Gül Baba’yı 

araması gibi ben de “al alma”nın peşine düştüm. 

Iğdır’a daha ulaşmadan başladım “al alma”yı aramaya, 

allı rüyalar gördüm... Alma mıydı Iğdır’ın 

dağını taşını kaplamış “al topuklu beyaz kızlar 

mıydı” fatihlerin torunlarının şimdilerde bölük 

bölük bölünmüş diyarından gülümseyen, yoksa 

kınalı parmaklı, al duvaklı bir gelin miydi Rüyalarımı 

pek hatırlamam. İzmir-Kars arasındaki 

derin uykuyla geçen yolculuğumda al almayı 

mı gördüm, Ağrı Dağı’nı mı gördüm, Arazı mı 

(Aras Nehri) gördüm, Nahçıvan’dan Laçin üzeri 

Bakü’ye oradan da Karabağ’a mı gittim, bilmiyorum. 

Uçak inince artık tamamen uyanmıştım, 

şimdi yine yolu düşünme zamanıydı, al almayı 

görme zamanı… 

Kars Havaalanı’nda, önceden söylendiği gibi, 

bizi Iğdır’a götürmek için bekleyen yarım otobüsü 

görünce sevindim. Parasıyla da olsa, ülkemizde 

de müşteri memnuniyeti adına küçük şeylerin 

yapılıyor olması kıvandırdı beni. En azından 

‘Avrupa’da şöyle’, ‘Amerika’da böyle olurdu’ 

geçmedi aklımdan. Gece geç yatıp sabah erken 

kalkmanın tesiri hâlâ devam ediyordu. Bütün 

uyanık kalma çabama rağmen arada bir gözlerimin 

kapanmasına engel olamadım. Kars ile Iğdır 

arasında elma ağacı gördüğümü hatırlamıyorum. 

Acaba benim dalgınlığımdan istifade edip geçivermişler 

miydi Aracımız yolda mola verdi, galiba 

kırk beş dakikadır yoldaydık. Çadırımsı bir 

yer içinde masalar var. Yan tarafta da kışlık ve 

belki de, ayazlı geceler de kullanılan bir bina… 

Elmalar duruyor kasada… Sarımsı, yeşilimsi, 

62 


2009-10

eyazımsı renkleriyle golden çeşidi elmalar… 

Aaaahh, hayallerim… Dağ taş elma ağacı, yer 

gök al alma değil miydi yoksa... Yine de Iğdır’a 

epeyi uzaktayız. Buralar daha Kars sayılır. 

Nihayetinde yol dediğin nedir ki, ölçülü mesafeler… 

Iğdır’a ulaştık. İki saat olmuş ya da 

olmamıştı, yolculuğumuz başlayalı. Eski Devlet 

Hastanesi’nde indim; burası bazı fakülte ve 

yüksek okullara tahsis edilmişti. Yeni bir kurum 

olmanın bütün sıkıntısı hissedilebiliyordu. Öğleden 

sonra Kültür Merkezi’nde üniversitenin 

açılış törenine katıldım ayağımın tozuyla. Açılış 

dersini emekli bir Öğretim Üyesi Prof. Dr. 

Seyit Mehmet Şen Hoca verdi, cevizi anlattı. O 

anlattı ama benim kafamda yine türküler vardı: 

“Cevizin yaprağı dal arasında”. Melodisini 

hatırlayamadığım ‘Al alma türküsü’ sanki beni 

esir almıştı. Acaba “elmanın yaprağı dal arasında” 

desek olur muydu Hem bu Kayseri türküsünü 

çığırmayı da biliyordum. Hoca elmayı mı 

anlatmalıydı diye düşündüm bir an… Cevizin 

uzmanına elma anlattırmak doğru olmazdı. Ama 

olsun, burası Iğdır, al elması var, al almalı türküsü 

var. Törende Nahçıvan Üniversitesi Müzik 

Topluluğu güzel bir konser verdi. Araznameli, 

Karabağnameli, bayatili , Türkiyeli, Azerbaycanlı 

bir konser… Buralara has tınıları duymak, 

yorgunluğumu almıştı. Lakin al alma türküsüne 

bir türlü sıra gelmemişti. İstek mi yapsaydım ne: 

Iğdır’ın al alması… 

Iğdır, Divanü Lügat-it-Türk’te Oğuz boylarından 

birinin adı olarak belirtilmektedir. Eseri 

yayına hazırlayan Besim Atalay, Iğdır’ın isminin 

doğrusunun ‘İgdir’ olduğunu ve ‘iğdir’ şeklinde 

yazılması gerektiğini belirtmektedir. Iğdır’a 

gelinceye kadar merak etmediğim şeylerden biriydi 

adı. Iğdır’la ilgili bir serhat şehri olduğu 

ve Doğu’nun Çukurova’sı olarak adlandırıldığı 

dışında bir şey bilmiyordum. Ağrı Dağı’nı bütün 

heybetiyle göğe değmeye ramak kalmış ak pak 

zirvesiyle görünce büyülendim. Belki Bahaeddin 

Karakoç’un aksine ilk onu görmedim (Iğdır’a 

inince ilk onu gördüm; / Yerle gök arasında bir 

tek düğüm. / Çevresi masmavi, başı bembeyaz, 

/ Mevsimin perçemi takvimde son yaz.) ama 

gördüğüm anda da büyülendim. Aslında benim 

gördüğüm Büyük Ağrı Dağı’nın üç zirvesinden 

en yükseği, Iğdır’a en yakın olanıydı. Küçük 

Ağrı’yı da görmek için şehrin dışına doğru gitmem 

gerekti. Serdarbulak Geçidi’yle birbirinden 

ayrılan iki dağın zirvesinin birlikte görüldüğü ilk 

anda Büyük Ağrı daha bir ihtişamlı duruyor. Her 

ikisi de tamamen görünür hâle gelince daha başına 

ak düşmemiş olan Küçük Ağrı büyüğünün 

ihtişamını biraz gölgeliyor. Belki de bu bana has 

bir algı, bilemiyorum… 

Birden günlerim mutat bir hâl aldı: Okul, 

misafirhane… Arada ufak tefek şeyler de yok 

değil, farklılık sayılabilecek. Al almayı aramak 

da mutatlaştı. Türkünün aslının “Quba’nın al 

alması” olduğunu söylediler. Genelağa baktım, 

hakikaten türkü bu şekilde de söyleniyor. Dinlediğimde 

önceden dinlemiş olduğumu fark ettim, 

yani bildik bir türküydü. Quba, Azerbaycan’ın 

bir şehri. Oraya da gitseydim arar gezer miydim 

al elmaları Gördüğüm starking benzeri elmalar 

mı acaba diye düşünüyorum, satıcılarda golden 

tipi çoğunlukta. Bir arkadaştan rica ettim, bahçelerinden 

getirdi, starking gibi bir şey. Sıkı sıkı 

sordum: ‘Bu mu, yerli mi’ Cevap, her seferinde, 

‘fidanı da buralardan’ oldu. Bir de her gün geçtiğim 

yolumun üzerindeki bir kavşağın orta yerindeki 

elma heykelciğini inceleyim, dedim. Onda 

da starking gibi altta dişler var. Kültür Müdürlüğünün 

broşüründeki elmanın altında dişler yok 

gibi belli belirsiz. Söylenen o ki, budur Iğdır’ın 

al elması. Üzerine türkü yakılan al almayı bir gün 

gelir bulurum, tabii elmalıklar kalırsa geriye… 

Mutlaka Iğdır’a has bir elma çeşidi vardır, 

ben bulamasam da; çünkü hemen her ilimizin, 

ilçemizin mahallî çeşitleri vardır. Kağızman’ın 

kırmızı beyaz uzun elması gibi… Uzun elmanın 

da bir türküsü var mı ki Bütün elmaların türküsü 

olmasa da türküsü olan yaşayacak, elma ağaçlarının 

yerine her gün yeni binalar yükselse de: 

Iğdır’ın al alması 

Yemeye bal alması 

Yar gelene galdı balam 

Yaramın sağalması 

Iğdır’dan alma aldım 

Yarımı yola saldım 

Yarim buradan gideli aybalam 

Ayva kimi sarardım■ 

63 


2009-10

MEHMET YARDIMCI* 

Yazının bulunmasından önce her ulusta olduğu 

gibi Türk ulusunda da oldukça güçlü 

sözlü edebiyat geleneği vardır. Bu edebiyat geleneğinin 

ürünleri şölen, yuğ, sığır vb. adlarla anılan 

törenlerle yaygınlaşmış ve topluma mal olmuştur. 

Şaman, kam, oyun, baksı, ozan gibi adlarla anılan 

kişiler ilk edebî türlerin üretici ve uygulayıcılarıdır. 

İlk şiirleri oluşturup kopuz adı verilen sazı devreye 

sokarak yarattıkları müzikli söyleyişler türkülerimizin 

ilk biçimlerini oluşturmuştur. Bu nedenle 

türküler edebiyatımızın ilk ürünleri sayılmalıdır. 

Kam, baksı, ozan gibi sanatçılar müzik eşliğinde 

oyun türküleri ve şiirler okurken konu olarak 

kimi zaman efsanevi olayları kimi zaman da dinî 

ve toplumsal konuları dile getirerek ta başında türküleri 

şekillendirmişlerdir. 

Şekillenen bu türküler, değişik Türk kavimlerinde 

aynı şeyi ifade etmek üzere farklı adlarla 

anılmıştır. Türkü için Azerbaycan’da mahnı, Başkurtlarda 

halk cırı, Türkmenlerde halk aydımı, Kırgızlarda 

eldik, Özbeklerde halk koşigi, Uygurlarda 

nahşa gibi sözcükler kullanılmıştır. Değişik Türk 

*Yard. Doç. Dr.,Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim 

Fak. Türkçe Eğitimi Bölüm Bşk. 

boylarında farklı sözcüklerle ifade edilen türkü 

kavramının Türk’e özgü anlamına gelen Türkî sözcüğünden 

türediği görüşü yaygındır. Türkü için 

yapılan bütün tanımlar da bu ortak noktada birleşmektedir. 

Türk halkı Orta Asya’daki sosyal yaşamından 

kaynaklanan müzikten hiç kopmamış, halka halka 

genişleyip çeşitlenen ve yeni biçimlere bürünen 

müzik zevki hep varlığını korumuştur. Oyunlarda, 

düğünlerde, şölenlerde, savaşlarda hep müzik yerini 

almış, duygu ve düşünceleri kamçılayıcı görev 

üstlenmiştir. Türk halkının her gittiği yere bu geleneği 

taşıdığı gerçeği, Anadolu’nun yanı sıra Balkan 

türkülerinin canlılığında sergilenmektedir. 

Türkler, İslamiyeti kabulle, sazın ana yapısını 

bozmadan tür ve sistemlerini geliştirerek sesi, 

sazı ve ezgisiyle İslamiyete dayalı Türk müziğini 

oluşturmuşlardır. İslamiyete dayalı Türk müziğinin 

bünyesinde şiirimiz yeni bir şekle girmiş, ilâhi, 

ayin, tapuğ, hikmet, münacat, devriye vb. dinî, tasavvufi 

türler ortaya çıkmıştır. Mevleviler, tasavvuf 

müziğini kuralcı topluluk müziğinin bir kolu 

olarak almışlar, Türkçe sözlü âşık müziğine ayinlerde 

yer vermeyip âşığı tekkelerin dışına itmiş- 

64 


2009-10

lerdir. Âşıklara Alevi ve Bektaşi tarikatları sahip 

çıkarak edebiyatımızda deme, nefes, şathiye, duvaz 

gibi yeni türlerin oluşmasına neden olmuşlardır. 

Bunların yanı sıra din dışı konulardaki âşık şiiri de 

güzelleme, taşlama, ağıt koçaklama adları altında 

şekillenmiştir. Türkü ise topluluk içindeki acıları, 

sevinçleri, aşkları konu alan ve her çeşit şiir biçimiyle, 

uzun ya da kırık hava şeklinde söylenen en 

yaygın halk müziği türü olarak gelişimini sürdürmüştür. 

Dertlerimize yoldaş, gizli sevdalarımıza sırdaş 

olan türkülere ilgimiz gençlik hatta çocukluk yıllarımızda 

başlar. Ne zaman bir köy türküsü duysak 

içimiz burkulur, nice anılar depreşir yüreğimizde. 

Anadolu halkı türkülerle yatmış, türkülerle kalkmış, 

acısı sevdası dillere destan olup dört bir yana 

yayılmıştır. Anadolu insanı çocuğunu türkülerle 

büyütür. Anaların beşik ardında ünlediği ninniler, 

nice özlemleri, nice dilekleri dile getiren nağmesi 

kendine özgü sazsız türkülerdir. 

Anadolu’da genç, bağlamasıyla yoldaş olup 

sevdalarını, gizli sırlarını telin ucundan seslendirir. 

Yaşamın her aşaması türkülerde en çarpıcı ifadelerle 

yansır. 

Acı günlerde ağıt, evlenmelerde kına türküsü, 

kahramanlık günlerinde koçaklama, yaşamın çeşitli 

durumlarında gurbet türküsü, iş türküsü, hapishane 

türküsü olup oyar yürekleri. Kimi zaman esen 

yelden kimi zaman turnalardan yararlanır sesinin 

ulaşması için dilediğine. Türküler, halkın yaşam 

savaşının dile ve tele dökülen yansımasıdır. Halkımız 

türkülerle ağlamış, türkülerle gülmüş, yüreğini 

türkülerle dışa vurmuştur. 

Türküler genellikle bir olay sonucu doğar. 

Önemli bir olay sonucu duygulanma türküyü yaratır. 

Cahit Öztelli’nin dediği gibi “Beşikten mezara 

kadar her türlü günlük yaşantı olayları türkü 

yakılmasına neden olabilir.” [1] Hızır Paşa’nın Pir 

Sultan’ı zindana attırması olayı; 

“Yürü bre Hızır Paşa 

Senin de çarkın kırılır” 

türküsünü, 1315 doğumluların Kurtuluş Savaşı’na 

gidişleri; 

1. Cahit Öztelli, Halk Türküleri Evlerinin Önü, 2. bas. 

İst. 1983, s.13. 

“Hey onbeşli onbeşli 

Tokat yolları taşlı” 

türküsünü, bir ananın bebeğinin çamdan yapılmış 

bir beşikte yitirmesi olayı; 

“Bebeğin beşiği çamdan 

Yuvarlandı düştü damdan” 

türküsünü, küçük bir çocukla evlendirilen genç kızın 

olayı; 

“Sabah olur çocuk gider oyuna 

Oynar oynar taş doldurur koynuna” 

türküsünü, Kızılırmak’ta bir gelinin boğulması olayı; 

“Kızılırmak nettin allı gelini” 

türküsünü yaratan olaylardandır. 

Türkünün doğuşuna neden olan olay kimi zaman 

gerçek ve yaşanan bir olay olduğu gibi kimi 

zaman da özlem, yurt sevgisi, doğa sevgisi, dinî 

duygular ve kahramanlık duygularının ön plana 

çıkması sonucu da olmaktadır. Kimi türküler de 

halk hikâyelerinden ve âşıklardan halka geçmekte, 

bir süre sonra türküdeki kişisel izler silinip halkın 

ortak malı olmaktadır. Âşık Garip, Kerem ile Aslı, 

İlbeylioğlu gibi halk hikâyelerindeki bazı türküler 

bunlardandır. 

Hikâyeleri bilinen pek çok olaylı türkü vardır. 

Bunlardan; Elazığ türkülerinden Çayda Çıra Yanıyor, 

Boş beşik, Muğla türkülerinden Ormancı (Çıktım 

Belen Kahvesine) ve Bodrum Hâkimi, Bitlis 

türkülerinden Bitlis’te beş minare, Bolu türkülerinden 

Halimem, Fatsa türkülerinden Hekimoğlu, 

Ankara türkülerinden Misket, Nazilli türkülerinden 

Yörük Ali, Malatya türkülerinden Fırat kenarı, Sarı 

kurdelem, Kastamonu türkülerinden Sepetçioğlu, 

Sivas türkülerinden Kızılırmak, Silifke türkülerinden 

Ham çökelek, Muş türkülerinden Havada bulut 

yok, Tokat türkülerinden Bağa gel bostana gel ve 

Minarede taş mı olur, Almus türkülerinden Burçak 

tarlası, İzmir türkülerinden İzmir’in kavakları sadece 

birkaçıdır. 

Kimi türküler de başka yörelerde yakıldığı hâlde 

65 


2009-10

olayla ilgili bir yer adı geçmesi nedeniyle o yöreye 

bağlanmaktadır. Örneğin, Bursa’nın ufak tefek taşları 

türküsü Bursa türküsü değildir. Yine Bursa’da 

yakılan Cezayir türküsü Cezayir’e bağlanmamalıdır. 

Kastamonu’da yakılan Çanakkale içinde vurdular 

beni türküsü Çanakkale türküsü olmadığı gibi 

Zile’de yakılan Hey on beşli on beşli türküsü de 

Tokat türküsü değildir. Türkünün yakıldığı yer ve o 

yerdeki olay, olayın hikâyesi önemlidir. 

Türküyü il bazına bağlamak doğru değildir. Bu 

günün ilçesi yarının ili olmaktadır. 

Âşığı bilinen kimi türküler de mahlası okunmayınca 

anonimleşmektedir. 

“Fırgatlı fırgatlı ne inilersin 

Allı turnam sinen parelendi mi” 

biçiminde başlayan Esirî’ye ait bir deyiş son dörtlük 

söylenmediği için zamanla âşığın adı unutulmuş 

ve semah havasında okunan anonim bir türkü 

olarak halka mal olmuştur. 

Kimi türküler de okuyucuların bazı sözcüklerin 

anlamını bilmeyişi nedeniyle değiştirerek okumaları 

sonucu gerçek anlamını yitirmektedir: 

Dert ehli olanlar dergâha gelir 

Elbette arayan dermanın bulur 

Sadık der ki kimde ne var kim bilir 

Geşt ü güzâr ettim elde neler var 

dörtlüğündeki gezme-tozma anlamındaki geşt ü 

güzar ettim sözü kimilerince çekti gülizar etti biçiminde 

okunup anlam yitirilmektedir. 

Kimi türküler de farklı kaynaklarda değişik kişilere 

mal edilerek okunmaktadır. Bu konuda Halil 

Atılgan çok önemli saptamalar yapmıştır. [2] Örneğin: 

El çek tabip el çek yaram üstünden 

dizesiyle başlayan Tokat türküsü kimi kaynaklarda 

Emrah kimilerinde de Veli adına kayıtlıdır. 

Gönül gurbet ele varma 

dizesiyle başlayan Gaziantep türküsü kimi kaynak- 

2. Halil Atılgan, Türkülerin İsyanı, 

larda Sefil Ali kimilerinde Emrah kimilerinde de 

Karacaoğlan adına kayıtlıdır. 

Gafil gezme şaşkın bir gün ölürsün dizesiyle 

başlayan türkü de Kul Himmet Üstadım, Pir Sultan 

Abdal ve Teslim Abdal adına üç değişik kaynakta 

görülen türkülerdendir. 

Kimi türküler de cönklerde Türkü adıyla kayıtlı 

olup uzun süre söylenmediği için nağmesi unutulduğundan 

düz bir şiir gibi durmaktadır. Oysa bu 

türküler kim bilir âşığının ne derdinin ne çilesinin 

ne sevdasının tercümanı olmuş ne yürekten söylenmiş 

türkülerdir. 

Cönklerin tozlu sayfalarında unutulan ve söz 

yerinde ise nağmelerini arayan türkü sayısı oldukça 

kabarıktır. Özel arşivimde bulunan Zile kaynaklı 

Kirampalı Davulcuoğlu Bin Memet tarafından 19. 

yüzyıl başlarında tutulan bir cönkte 32 adet Zile 

türküsü bulunmaktadır. Kaynaklarda yer almayan 

bu türkülerden yer darlığı nedeniyle sadece bazılarının 

ilk dörtlüklerini kaydediyorum. Türkülerin 

tümünün orijinal kayıtları arşivimizdedir. 

1. Türkü 

Ben de şu dünyaya geldim geleli 

Ağır çiftim döner harmanım mı var 

Azrail de gelmiş can talep eyler 

Benim vermemeye fermanım mı var 

………… 

2. Türkü 

Ben giderim emanetin eyvallah 

Selvi boylum sen bu elde gal gayrı 

Terk eyleyip ben bu eli giderim 

Kara gözlüm kadirimi bil gayrı 

………… 

3. Türkü 

Dostum beni niçin zarıncıdırsın 

Verdiğim ikrardan dönen değilim 

Senden başkasına meyil vermedim 

Uçup daldan dala konan değilim 

………… 

4. Türkü 

Kalktı göç eyledi gönül kervanı 

Göçtün gönül var inile bir zaman 

Ayrılıkla geçti ömrüm devrânı 

Düştün gönül var inile bir zaman ■ 

66 


2009-10

LÜTFİ PARLAK 

Anadolu’nun kaç defa mamur, kaç defa viran 

olduğu bilinmez ama ölüp de burada 

yatan, ismi ve mazisi unutulan; komutanların, askerlerin 

ve milletlerin hadsiz hesapsız olduğu bilinir. 

Dolayısıyla Türklerin bu toprakları korumak 

için çektiği bin senelik çileli hayatın da destanlardan 

taşıp efsanelerle birleştiği kayıtlardan anlaşılır. 

Yaşanan acıların birinci kütüğünün tarih, ikinci kütüğünün 

türküler olmasına karşılık eğlenme maksadıyla 

okunsalar bile insanı derinden etkileyen o 

besteli nağmelerin, bizim ruh haritamız veya üzerinde 

hayallerimizin can bulduğu duygusal coğrafyamız 

olduğu gün gibi aşikârdır. 

Unutmamak gerekir ki bilincin muhtevasını 

oluşturan soyutlama kabiliyeti, acılarla somutlaşırken 

ortaya çıkanların başında ağıtlar gelir. 

Huzursuz ruh halini anlatan manzum eserlerdeki 

şikâyetler, insanı hayaller ötesine taşırken duyulan 

samimi iniltiler de bizim için; Türk’ü söyleyen türkülerin 

ana maddesini oluşturur. Dolayısıyla karışık 

bir bölgenin ortasında yer alan ve her zaman 

emniyetsiz olan Anadolu’nun ufukları karardıkça 

bir yandan fırtına beklerken diğer yandan yoğunlaşan 

hislere kulak asmak gerekir. Çünkü duygular, 

zekâ için kazanılmış bir kabiliyet, alışkanlıklar için 

başvurulan önemli bir kaynaktır. Bu sebeple zekâ 

denen o yüksek idrak gücüyle hisleri idare ederken 

yanık türkülerin ve acıklı manilerin yolu da açılmış 

olur. 

Tarih, başımızdan geçenleri yeterince tespit 

edemediği andan itibaren kalan boşlukları doldurma 

görevini sanatkârlara bilhassa şairlere bırakır. 

Dolayısıyla âşıklar ve yosmalar farkından olmasalar 

da söyledikleri türkülerle bir yandan geçmişte 

yaşanmış olayların sadık şahitliğini yapmış olurlar, 

diğer yandan mazideki acıları veya güzellikleri gizli 

bir lisanla dinleyenlerine hatırlamış olurlar. 

Her canlının ölümü tadacağı gibi şan ve şöhreti 

dillere destan olan ülkelerin, beldelerin ve şehirlerin 

de viran olup el değiştireceği açıktır. Bu gün 

güçlü olanların yarın kötü duruma düşeceklerini 

söylemek, elbette kâhinlik değildir. Çünkü büyük 

milletlerin büyük derdi olur ve onların ekserisi de 

türkülerde saklanır. Sadece milletlerin mi Aşk, 

sevda, gençlik, umut… kısaca beşerî olan her şey 

mısraların içindeki yerini alır. İşte onlardan biri: 

“Şebabet gitti elden başımdan gitmiyor sevda 

Tükendi takat ü tabım, muhabbet bitmiyor 

hâlâ” 

Öyle ya! Gençliğin gitmesine karşılık baştaki 

sevdanın, takatin bitmesine karşılık içteki muhabbetin 

bitmemesi insanı, şikâyeti ve hasreti bol olan 

bir yola iter ve dolayısıyla müziğe yönlendirir. Ayrıca 

müzik; gurbetin, aşkın, sevdanın, özlemin ve 

nihayet hayatımızın bir parçası olan üzerinde yaşadığımız 

coğrafyanın oluşturduğu önemli bir neticedir. 

Harputlu bir şairin yazıp yüksek sesle okuduğu 

şu dörtlük, söylediklerimizin kısa özeti gibidir: 

67 


2009-10

Yara benden yara benden 

Yalvarın yara benden 

Sinemde dağ-ı hicran 

Sağalmaz yara benden 

Büyük olmanın bedelinin de büyük olacağı noktasından 

hareketle imparatorluklar kurmuş bir milletin 

tarihî maceralarının sonu olmayacaktır elbet. 

İşte bu efsanevî hayatı türkülerden öğrenen yeni 

nesil; başından geçenlerle geçmişte yaşananları kıyaslamaktan 

geri durmayacaktır. Çünkü bir ayağı 

Kafkaslarda, bir ayağı Yemen’de, bir eli Cezayir’de 

bir eli Hindistan’da olan bir milletin düşmanları, 

türküleri kadar çok olacaktır. Bu sebeple geçmişte 

bir vilayetimiz olan Yemen’le ruhî bağımızı kuran 

mısralar üzerinde durmak, yaşananları ve çekilen 

sıkıntıları o acıklı türkülerden çıkarıp okuyucularla 

paylaşmak istiyorum. Çünkü o günkü hudutlarımızı 

koca kavuklu hakanlar çizip, çelik bilekli serdarlar 

korumuş olsalar da zaman içinde ne kadar değişikliklere 

uğradığını çok iyi biliyoruz. Ancak bu beğenilmeyen 

sonuca karşılık eski sınırları ilelebet muhafaza 

eden türkülerimiz yaşadıkça Ortadoğu’nun, 

Balkanların, Kafkasların… manevî tapusunun bize 

ait olacağını da unutmak gerekir. 

Şuna inanmak lazım ki her nimetin, aynı nispette 

bir külfeti olacaktır. Dolayısıyla büyük bir tarih 

oluşturan atalarımızın bu uğurda duygusal yönden 

neler çektiğini türkülerden öğrenmemiz gerekir. 

Çünkü o korkunç harp yıllarında Yemen’e gidenlerin 

ve onları uğurlayanların ruhunu kemiren en büyük 

derdin açlık ve ölüm olduğu açıktır. Bu sıkıntılı 

günlerde oğlunu, ağabeyini, yavuklusunu… bilinmeyen 

bir cepheye gönderen insanların moral bulması 

için türkülere sığınması belki normaldi. Ama 

okunanların, moral yerine ayrılığın ateşiyle herkesi 

dağlayıp perişan ettiği de bilinen bir gerçekti. Sesi 

güzel olanlarla müzik aleti çalabilenlerin bir araya 

gelmesiyle koparılan fırtına, açlıktan karnı sırtına 

yapışmış ve maneviyatı altüst olmuş dinleyicilere 

nasıl keyif verebilirdi ki Bilinmez ama kimsenin 

keyif çatmaya ihtiyacı da yoktu galiba. Çocuğunu 

ölüme gönderenlerin sevinmesi nasıl düşünülebilirdi 

Aslında talihinden ve tarihinden şikâyetçi olan 

askerlerin hiçbir şey dikkatini çekmiyor ve onları 

daha ziyade savaş ve ölüm ilgilendiriyordu. Onsuz 

konuşamıyor, onsuz olamıyorlardı. Ama her şeye 

rağmen hayat devam ediyor ve boynu bükük yetimler 

gibi oturdukları yerde ağlarken duygularını 

yanık seslerle anlatmaya çalışıyorlardı. Çünkü 

böylesi bir ortamda insanı diğer canlılardan ayıran 

soyutlama gücü, aklın ötesine geçiyor ve her kim 

olursa; hislerdeki yoğunluk nedeniyle acıklı türkülerin 

içinde buluyordu kendini. Haliyle mısralar, 

çok daha iyi anlatıyordu garipliklerini, fakirliklerini 

ve şikâyetlerini. Yanlış karar vermelerden dolayı 

talihe ve tarihe duyulan isyanlarını… 

“Yemen yolu çukurdandır 

Karavanam bakırdandır 

Zenginimiz bedel verir 

Askerimiz fakirdendir” 

Tarih asla kurumayan bir kaynak olduğu için 

şartlara göre o, her zaman alçak bir sesle gelecekten 

söz eder. Ancak söylenenleri duymak, sanıldığı 

kadar kolay değildir. Çünkü görmek veya duymak, 

manalandırmak denektir. İnsanın galipken gaddar, 

mağlupken mazlum olması ve hakkı tanımak yerine 

tayin etmesi, tecrübelere kulak asmamasındandır. 

Durum böyle olunca ihtilafın sebebi de sonucu 

da git gide artacak ve ucu, korkunç savaşlara uzanacaktır. 

İşte o eksiği ve ardındaki acizliği hatırlatan 

şair: 

“Gitme Yemen’e Yemen’e 

Yemen sıcak dayanaman 

Kalk borusu çalınca 

Sen küçüksün uyanaman” diyerek çocuk yaştaki 

askerlerin şansını yeriyordu. Çünkü insan kaynaklarının 

azlığı nedeniyle on beş yaşını dolduranlar, 

silâhaltına alınıp Yemen’e gönderilmişti. Bu 

sebeple 1915’te Elazığ Sultanîsi tamamen askerî 

ihtiyaçlara ayrıldığından uzun süre mezun verememiş 

ve son sınıfa geçenlere rütbe takılıp cephelere 

sevk edilmişti. İşte zehir gibi insanın içine yayılan; 

“Hey on beşli on beşli/Tokat yolları taşlı…” türküsüyle 

ortaya konan hazin tablo buydu. Bu tablonun 

ağudan tek farkı, ruhları kasıp kavurmasına 

rağmen bedenlere dokunmamasıydı. Peki, türküleri 

dolduran kavgalara ve savaşlara sebep olan hatalar 

nerelerden ve kimlerden kaynaklanıyordu Puşkin, 

bu soruyu; “Bütün büyük yanlışların altında gurur 

68 


2009-10

vardır” diyerek cevaplıyordu. 

Unutmamak gerekir ki gurur ve cehalet, aynı 

ağacın meyveleridir. Bu iki özelliğe sahip olan 

insanlar, maalesef cansız nesnelerden farksızdır. 

Nasıl ki eşya, kendinde var olan özelliklerden habersizse 

onlar da kendi duygularından habersizdir. 

Dolayısıyla düşünmeyi sevmeyen insanlar, olup 

biteni anlayamıyor ve hata üstüne hata yapıyordu. 

Haliyle ya savaşı başlatıyorlardı ya da başlayan 

savaşı kör inada dönüştürüyorlardı. İşte aşağıdaki 

dörtlük; 1905-1918 arasında yaşanan Yemen Savaşının 

elem verici şikâyetlerini işaret ediyordu. 

“Bir gemiye doldurdular 

İstanbul’a bildirdiler 

Sallar gemi döver dalga 

Gül benzimizi soldurdular” 

Değerler değişip hak kuvvetin ardından gitme 

mecburiyetinde kaldığı bir dünyada tesadüfler, 

insanı saadet arabasına bindirebilir. Ancak şansın 

liyakatten yana olduğu düşünülürse bu arabanın 

devrilmesi ve büyük acıların yaşaması kuvvetle 

muhtemeldir. Yemen, bizim için işte öylesine bir 

sonuçtur. Çünkü herkesi ferah ferah besleyebilecek 

durumda olan Allah’ın dünyası; bir hükümdara 

çok, iki hükümdara az bulununca kavgaların ve savaşların 

önü alınamamıştır. Haliyle aklın sustuğu 

noktada karar yetkisi duygulara kaldığı için destanlar, 

ağıtlar türküler… birbirini kovalamıştır. İşte 

imparatorluk hayaliyle gittiğimiz Yemen’de dört 

yüz senede verdiğimiz beş yüz bin şehidin acıklı 

hikâyesini, Memet’in veya Memiş’in üzerinde öldüğü 

o koca coğrafyanın haritasını eldeki türkülerden 

çıkarıyoruz. 

“Tarlada biter kamış 

Uzar gider, vermez yemiş 

Şol Yemen’de can verenler 

Biri Memet, biri Memiş” 

Tarih hiç bir milletin hakkını inkâr etmese de 

hükümlerin değişmesine sebep olduğu için bir ülkenin 

saadet telakki ettiği olayı, diğeri için felakete 

dönüştürmüştür. İşte İngilizlerin yardımıyla Zeydî 

İmamların kazandığı Yemen Savaşı, kendilerine zafer 

getirse de bize acıların en büyüğünü yaşatmıştır. 

Böylece eli kınalı taze gelinlerin uçsuz bucaksız 

çöllere uğurladığı eşler için söylediği içli ağıtlar da 

ateş olup canımıza yapışmıştır. 

“Mızıka çalındı düğün mü sandın 

Al yeşil bayrağı gelin mi sandın 

Yemen’e gideni gelir mi sandın 

Tez gel ağam tez gel dayanmiram 

Uyku gaflet basmış uyanamiram 

Ağam öldüğüne inanamiram” 

Şunu ilave etmeliyim ki çekilen acıların hatırlatılması, 

millet olma şuurumuzu bilediği için 

böylesine türkülerin yaşamasında ve diri tutulmasında 

yarar vardır. Çünkü bir toplumun ruhu zabt 

olunmadıkça, maneviyatı kırılmadıkça o milleti 

elde tutmanın imkânı yoktur. Bu sebeple türküleri 

sadece sanat ve maharet oyunu, sadece zekâ ve akıl 

nişanesi olarak görmek yerine toplumsal bilincin 

uyanışı olarak değerlendirmek gerekir. 

“Havada bulut yok bu ne dumandır 

Mehlede ölüm yok bu ne figandır 

Ah o Yemen’dir, gülü çimendir 

Giden gelmiyor acep nedendir” 

Bu demektir ki Ziya Gökalp’in altun dediği umuda 

kavuşmak için dünyanın öteki ucuna gitmek ve 

bu uğurda kahır çekmek gerekir. Aksi halde rica ve 

merhamet dilenmekle ne bir insanın istikbalinin, ne 

de bir milletin istiklalinin kurtulduğu görülmüştür. 

Dolayısıyla Yemen’de bir kabile şeyhi olan İmam 

Yahya’ya yenildik ama Çanakkale’de Kocatepe’de, 

Sakarya’da… devleri yenme bahtiyarlığına erişip 

milli mücadeleyi kazandık. Bu uğurda ödediğimiz 

ağır faturayı da yeni nesil öğrensin diye mısralara 

emanet ettik. 

“Kışlanın ardında bir kırık testi 

Askerin üstüne sam yeli esti 

Gelinlik tazeler ümidi kesti.” 

Dikkat edilirse yukarıdaki dörtlük; Yemen Çöllerini 

kat eden askerlerimizi ve arkalarındaki Anadolu 

insanını tarif ediyor. Taze güveyilerin bıraktığı 

taze gelinlerle başı dik erlerin ciğerine saplanan 

kara hasreti işliyor. Anadolu’nun dışarıdaki Anadolu 

coğrafyasının muhayyel haritasını çizip Türkü 

söyleyen türküleri gözler önüne seriyor…■ 

69 


2009-10

MAHİR ADIBEŞ 

Biz hayatı türkülerden 

öğrendik, konuşmayı, 

dili, şiir yazmayı, sohbet 

etmeyi, yarenliği, 

şakalaşmayı, eğlenmeyi, 

hürriyeti öğrendik. Biz 

türkülerle millet olmayı, 

bir arada yaşamayı 

öğrendik. Kol kola girip 

halay çekerek, tek 

sesten türkü söyleyerek 

barışı, kardeşliği, 

birliği, bir olmayı, 

sevmeyi, güvenmeyi, 

vatan kurmayı, vatanı 

savunmayı öğrendik… 

Annemin karnındayken dinlemeye başlamışım 

türküleri. Göğsüne sarılmış 

meme emerken, üfleyerek saçlarımı düzeltir, 

inceden kulağıma fısıldarmış ninnileri. “Eledim 

eledim höllük eledim / Aynalı beşikte bebek 

beledim…” ya da “Bebek beni del’eyledi / Yaktı 

yaktı kül eyledi…” Kaç defa ninnileri dinleyerek 

uyumuşum, kaç defa ağlarken susmuşum, gülmüşüm, 

kaç defa... 

Ağaçtan yapılmış beşiğim, sallanırken tıkır 

tıkır sesler çıkarırdı. Çoğu zaman ninnilere 

eşlik ederdi. Ben beşiğin tıkırtılarını bile ninni 

sanırdım. “Elma attım yuvarlandı / Gitti beşiğe 

dayandı…” dedikleri işte benim küçük tahtımdı. 

Üç yaşına geldiğimde boyum zor sığıyordu ama 

ben hâlâ onun içinde yatmak istiyordum. Beşiğin 

başlığına takılı muskanın altında tahtadan şıkırdakları 

vardı, sallanırken ahenkli ağaç sesleri 

şıkır şıkır duyulurdu. Üstündeki uzantısından, 

iplerden yapılmış renk renk püsküller asılıydı. 

Dikmeleri, çaprazları, bağlantıları rengârenk 

boyalı, işlemeli ağaçlardandı. Ömrübillâh, benim 

diyebildiğim tek şeydi, o güne kadar içinde 

benden başkası yatmadı! Bir gün, “Sen büyüdün 

70 


2009-10

aslanım!” deyip başkasına verdiler. Kaç gün yer 

yatağımda uyuyamadım, hırçınlaşıp ağladım. 

Onsuz ninnilerin de tadı tuzu yoktu. Ninnilerim 

ağaç beşiğimin gitmesiyle bitti ama hâlâ yalnız 

kaldığımda mırıldanırım. “Bebeğin beşiği çamdan 

/ Yuvarlandı düştü damdan / Beybabası gelir 

Şam’dan…” sözlerinde ilk defa “Şam” ismini 

duydum. Şam, çok uzaklarda ve çok güzel bir şehir, 

dediler. O gün bu gün Şam aklımdan çıkmadı; 

acaba babamın orada ne işi vardı... 

Çocukluk yıllarım köyde geçti; geceleri tandır 

başlarında, oturma odalarında sohbet ederken... 

Düğünlerde oyunlar oynanırdı, türküler söylenirdi, 

o güzel türkülerimiz... Bazen saz çalan âşıklar 

uğrardı köyümüze, büyük bir hevesle onları dinlerdik. 

Soğuk kış gecelerinde samanlıklarda kızlı 

erkekli gruplar türkülerle halaylar çekerdik, “Kar 

yağar bardan bardan…” ya da “Yılan inceden 

öter…” diye karşılıklı atışırken bar oynardık. 

Derken askerlik çağı geldi. Neriman Altındağ 

Tüfekçi’nin, “Kışlalar doldu bugün / Doldu boşaldı 

bugün…” sesi hiç kulaklarımdan gitmiyor. 

O türküyü ilk defa o gün dinlememiştim elbet 

ama o gün farkına vardım. Sanki ilk defa dinliyordum!... 

İçime öylece oturmuştu. Askerlik bitene 

kadar bu türküyü mırıldandım. Ya sonrası 

Orası bir başka! “Yârim gurbet ele gitme / Ya dönülür 

ya dönülmez…” diye seslendi gözümden 

sakındığım yeşil gözlüm, adını bile başkalarına 

söylemeye kıyamadığım. Köyden gelen arkadaşlar 

haber getirdi: “Sarardım ben sarardım / Senin 

için sarardım…” sözlerini, kenarlarını işleyip, 

ismimi iğnesiyle oyaladığı mendile sarıp bana 

göndermiş. İçim sızlamıştı. Bir ay sonra, kime 

yazdırdıysa, kimle postaya attırdıysa bilmiyorum 

ki -bizim orada bunlar gizli yapılır- mektup geldi 

“Ben ağayım ben paşayım diyenler / Kapıları 

kitlemişler gel hele…” Beni çağırıyordu, artık dayanamadığını 

söylüyordu. Ya benim çektiklerim, 

işte o an gönlüme şöyle düştü: “Ölmeden o yârı 

görürse gözüm / Koyun kuzu kurban olur o zaman…” 

Koyun, kuzu gözümde değil, bütün aklım 

onda kalmıştı, onun bir teli dünyalara değerdi. 

Ben bu türküleri neden sevdim... 

Çayırlarda güreşirken, cirit oynarken, türküler 

söylenirdi. Kızlar gelin olurken türkülerle evden 

çıkarılırdı. Hangi millet askere davul zurna ile giderdi 

ki... Var mı savaşta bizden başka türkülerle 

eğlenen... Gördünüz mü oğlunun başında ağlarken 

bizden başka ağıt yakan Bizim gibi sevenini 

gördünüz mü, sevip de derdini türkülerle anlatanını... 

Sevdasından dertlenip ölenini duydunuz 

mu... Selamını turnalar ya da rüzgârla gönderen; 

arzuhâlini çiçeklere, kuşlara anlatanını… 

“Nazlı yârdan bana bir haber geldi 

Eğer doğru ise büktü belimi 

Dediler nazlı yari yad eller aldı 

Kadir mevlam nasip eyle ölümü…” 

Türkü, Türk’ü anlatır. Her türkünün söylenecek 

bir sözü, anlatacak bir hikâyesi vardır. Türk’ü 

tanımak isteyen türküleri araştırsın. Onlar bu 

milletin tarihini, sosyal yapısını, ekonomisini, 

sevdasını, edebiyatını anlatır. Türküler yalnız 

Türk’ündür. Bizleri en iyi onlar anlatır. 

Ne zaman bir türkü dinlesem, göllere dalan 

yeşil ördek gibi dalıp giderim. Ne zaman turnaları 

yükseklerden uçarken görsem türküler gelir 

aklıma, bir türkü mırıldanırım… Türkü dinlerken 

dikkatimi dağıtan bir şey olsa hırçınlaşırım, 

dağılırım. Bu hep böyle olur sebebini düşünmem. 

Ne yaşadığımı bilmem ama o hayatı yeni baştan 

yaşadığımı bilirim. O türkünün yazıldığı zaman 

canlanır, gözümün önünde. O hikâyeleri ben yaşamış 

gibi olurum. O zaman benim gönlüm güllerin 

açtığı, bülbüllerin öttüğü bir bahar bahçesine 

dönüşür. O zaman benim gönlüm sevgililerin 

dolaştığı bir sabah vakti olur. “Kar mı yağmış şu 

Harput’un başına / Kurban olam toprağına taşına…” 

Türkülerin çoğunun ne sebeple, nerede yazıldığı 

bilinmez. İnsanlarımız onu zamanla dilinde 

yoğurarak şekillendir. Aynı türküyü oyun oynarken 

farklı, ağıt yakarken farklı, hasretlik çekerken 

farklı yorumlar. Türküler ne için yakıldığı 

sesinden anlaşılır. Türküler bazen uzak diyarlara 

götürür, bazen toprakla yoğrulur ve bazen de bir 

çiçeği anlatır. Köy türküleri dağları, yaylaları, 

geceyi, ayı, yıldızları “Ay akşamdan ışıktır, yaylalar 

yaylalar…” diye başlar; tabiatla haşir neşir 

olur. Aşk türküleri, acı, dertli, firaklı, içten, “Ey 

gül dalı gül dalı / oldum sana sevdalı…” diye 

71 


2009-10

Türküleri şehirliler, burjuvalar, ağalar, zenginler, 

devletliler yazmadı, zevkle sefayla türküler yazılmadı. 

Türküleri yüreği yananlar, yürekten sevenler, yürekten 

sevilenler yazdı. 

başlar, “Sevdiğime Pişman Ettin…” diye biterler. 

Bazısı yamaçlardan akan su sesi bazısı kuş ötüşü 

gibi gelir kulağımıza. Bazısında meşe dallarını 

okşayarak fısıldayan rüzgârın sesini duyarsınız, 

bazısında koyun kuzu melemesini, “Bad-ı saba 

selam söyle o yâre…” Türkülerimizde çoğu zaman 

yakarış, şikâyet, hâl anlatmak, çaresizlik 

vardır, “Yaradan var, yaradan var, yeri göğü yardan 

var…” bazısında ise dua, ya da ağıt… 

Askerdeki sevgiliye yazılan mektuplara baktınız 

mı, türküyle başlayıp türküyle biterler. Kimseye 

açamaz derdini, özlemiştir uzak kalan sevgilisini, 

“Allı turnam bizim ele varırsan / Şeker 

söyle kaymak söyle bal söyle…” diyerek göç eden 

turnalara emanet eder aşk mektubunu. Acı söylemeye, 

şikâyete sevgili üzülmesin diye yer vermez 

sözlerinde. Yerine varır mı varmaz mı bilmem 

ama bu türküler yüz yılların ötesinden bize çıka 

gelmişse demek ki yerine ulaşmış mektuplar. 

Gelin edip gönderince kızı kuş konmaz kervan 

geçmez yerlere, özler geride kalanları, “Yüksek 

yüksek tepelere ev kurmasınlar…” diye başlar 

sözlerine. Özler kızımız anasını, babasını, kardeşini… 

İşte türküler tarihi böyle yazar. Türkülerde 

tarih, kopuzun, sazın, bağlamanın tellerinde yazılır. 

Hafızamıza türkü olarak böyle işlenir. 

Türkülerimiz; asker türkülerimiz, gurbet türkülerimiz, 

hele o tadına doyum olmayan sevda 

türkülerimiz… Hepsi hakkında söylenecek o kadar 

çok söz ve anlatılacak hikâye var ki… Sevda 

türküleri, aşk türküleri var bizde. “Gönül ah 

o gönül…” “sebep vay sebep…” “felek sen felek…” 

hepsinin ucu Yaradan’a uzanır. İşte suçlu 

“kader!...” Nazını, serzenişini, aczini Mevla’ya 

nasıl ulaştırsın Nasıl şikâyet etsin, nasıl desin ki 

“ben sana küstüm” İşte bu kelimelerle şikâyetini 

dile getirir, “kader” seni kime şikâyet ede’m... 

Sonunda çaresizce oturup kaderine razı olur, 

“Akşam oldu yakamadım gazımı / Kadir Mevlâ’m 

böyle yazmış yazımı…” 

Türküler, Türk’ün tarihi kadar eski, Türk’ün 

varlığı kadar gerçek. Bizimle ötelerden bu yana 

gelen, kamusumuz, kılavuzumuz, kültürümüz, 

şiirimiz, edebiyatımız türkülerimiz. Türkülerimiz 

Yunus dilinden, Yunus’ça söylenen, Yunus 

gönüllü türkülerimiz. Dupduru bir Türkçeyle, 

tertemiz, edeple söylenen dilimiz. “Karlı dağlar 

karanlığın bastı mı / Kahpe felek ayrılığın vakti 

mi...” ve “Gitti yârim gurbet elden gelmedi…” 

derken insanı alıp götürür düşünce dünyasına. 

Koca dünyada bir varmış bir yokmuş, kime ne. 

Rüzgâr durur, ekinler boynunu eğer türküleri 

duyunca denizler bir milim kıpırdamadan dinler 

sonuna kadar. 

“Ah bu türküler 

Türkülerimiz 

Ana sütü gibi candan 

Ana sütü gibi temiz…”(Bedri Rahmi Eyüboğlu) 

Türkülerimizde aşk, sevda, özlem, hasretlik, 

kırılma, gücenme var. Toplum geleneği olarak 

bunlar bizim rahatça dillendiremediğimiz hâller. 

Kolay kolay sevdiğimizi söyleyemeyiz, çocuğumuzu 

büyüklerin yanında kucağımıza alamayız, 

eşimizin elinden su içemeyiz… Bunları başkasıyla 

paylaşamayız. Bütün bunları yüreğimizde 

saklarız. Sonunda da gönül tellerimizin sesi türkü 

olarak çıkar ortaya, “Bülbül figan eder güllere 

karşı / O yâr Benim gülüm değil mi…” derken 

olaya ne kadar da akıllı yaklaşıyor aşk sarhoşu 

insanımız. 

Bizim türkülerimiz yaşantımızın bir parçası. 

72 


2009-10

Çoğu zaman öğüt verirken bile kırmamak için 

yüzüne söylenemez. Bunun için yakınlarına sıkı 

sıkı tembihler. Hele yeni gelinse bunlar bizim için 

çok önemli, ağırbaşlı olmalı, hanım hanımcık 

oturup kalkmalı, görenler maşallah demeli. Daha 

yaşı genç, bazı hâlleri düşünemez, diye aklından 

geçer. Büyüklerin yanında hafiflik yapmamalı, 

saygıyı elden bırakmamalı. Olur ya, gençtir bir 

ara oyuna dalar da unutur… 

“Güzeller bezenmiş toya giderler 

Sizlere emanet yâr oynamasın 

Ben bülürem reca minnet ederler 

Yengüllük edip tez oynamasın…” 

Bu türkü de endişeleri bir söyleme şekli var! 

Dikkat edilirse söyleyen kırmamak için elinden 

geldiğince kibar ve karşısındakinin yerine koyuyor 

kendini “oynamasın” demiyor ama “hafiflik 

edip tez oynamasın” diyor. Burada söz söyleme 

bir sanat… 

Türküleri köylüler, kasabalılar, gurbete gidenler, 

yüreği yananlar yazdı. Türküleri canını, 

cananını, yüreğinin yarısını uzaklara gönderenler 

yazdı. Türküleri acı çekenler yazdı. Türküleri 

çaresizler yazdı. Şikâyetlerini, özlemlerini, söyleyemediklerini 

mısralara yüklediler. Türküleri 

kavuşamayanlar, sevenler, gidip de dönemeyenleri 

bekleyenler yazdı. Bekleye bekleye gözünün 

kökü ağaran analar, yatak serip içine girmeyen 

gelinler, memleketinden uzakta olanlar yazdı. 

Türküleri çaresizler yazdı… 

“Oğul bu gün düş de gör hayalda gör 

Yavrum düş de gör 

Vala yar kadrini bilmeyen bir kötüye düş de 

gör…” 

Türküleri şehirliler, burjuvalar, ağalar, zenginler, 

devletliler yazmadı, zevkle sefayla türküler 

yazılmadı. Türküleri yüreği yananlar, yürekten 

sevenler, yürekten sevilenler yazdı. Bizim 

türkülerimiz bazen çaresizlik, özlem, hasretlik, 

bazen de isyan, başkaldırı, meydan okumadır 

ama hepsi edebiyle söylenir “Oy göresim geldi 

sevdiğim seni…” ya da “Kahpe felek sana nettim 

neyledim…” veya “Benden selam olsun Bolu 

beyine / Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır…” Ağıt, 

dua, serzeniş vardır türkülerde, “Sunam sen güzelsin 

neylersin malı…” Sevdiğine kavuşmanın 

sözleri yer alır türküde, Emrah’ın koşmasındaki 

gibi: “Tutam yâr elinden tutam / Çıkam dağlara 

dağlara…” Bu mısralara özellikle değinmek istedim. 

İçerisinde derin bir aşkın söylenişini saklar. 

Tasavvufi bir aşk vardır altında yatan. Yolun ucu 

varır Mevlâ’ya Mevlâ’ya… 

Bizim türkülerimiz duvar yazıları gibidir. Bir 

kere söylendi mi kalır dillerde. Kulaktan kulağa 

akıp gelir yılların ötesinden. “İpek mendil dane 

dane / Yudular serdiler güne / Ana Celal’imi yudular 

/ Başucunda döne döne…” Türkülerden 

öğrendik geçmişimizi, savaşları, askerliği, yaşamayı, 

ekip biçmeyi, “Ah ne yaman zormuş burçak 

yolması / Burçak tarlasında gelin olması...” 

Geçmişten haberleri türkülerden aldık, türkülerle 

aydınlandık. Âşık Veysel, bize oluşumuzu, birliği 

anlatır, “Benim sadık yarım kara topraktır…” 

mısralarında. Biz hayatı türkülerden öğrendik, 

konuşmayı, dili, şiir yazmayı, sohbet etmeyi, yarenliği, 

şakalaşmayı, eğlenmeyi, hürriyeti öğrendik. 

Biz türkülerle millet olmayı, bir arada yaşamayı 

öğrendik. Kol kola girip halay çekerek, tek 

sesten türkü söyleyerek barışı, kardeşliği, birliği, 

bir olmayı, sevmeyi, güvenmeyi, vatan kurmayı, 

vatanı savunmayı öğrendik… 

Bazı türkülerimizin bir hikâyesi vardır bazısının 

birden çok… Türkülerimiz arasında birkaç 

dilde okunanı hatta birkaç millet tarafından sahipleneni 

vardır, “Sarı gelin” gibi. Erzurum türküsü 

olarak bildiğimiz “Sarı gelin” aynı ezgilerle Azerbaycan 

ve Ermenistan’da da bulursunuz. Oralarda 

da benzer hikâyeler anlatılır. Bu hikâyelerde aynı 

tarihî dönem yer alır. Hani derler ya “gönül bu 

engel tanımaz” diye, bu türküde sınır tanımamış, 

“Erzurum Çarşı pazar / İçinde bir kız gezer / Ah 

ninen ölsün / Sarı gelin…” Aşk burada saklanamamış, 

dillendirilmiş. Sarı kıza kıyar mı âşığın 

hiç, “nenen ölsün sarı gelin”… 

Türküler, bütün Türk kültürünün sarıp sarmalanarak 

korunduğu bir arşivdir. Bazen soğuktur 

türkülerimiz insanın içini titretir bazen yağmurda 

ıslatır bazen de bir kuşun kanatlarında alıp 

götürür... Tabiattaki seslerden ses alır, görünen 

73 


2009-10

görüntülerden manalar çıkarır, onlara türkü yakar 

“Kırmızı gül demet demet / Sevda değil bir 

alâmet…” diye mısralar dizilir. Kelimeleri o kadar 

güzel yerleştirir ki mısralar arasına dili oradan 

öğrenirsiniz. Bir yerde “demet demet” bir yerde 

“bardan bardan” dizilir kelimeler. Siz unutur almazsınız 

sözlüğe bile ama “Teşi bacaklı gelin…” 

derken ince bacaklı gelininin bacaklarını “teşi”ye 

(iğ, kirman) benzetmeyi unutmaz kaynana. Dil 

araştırması yapılırken henüz teknolojiyle kirletilmemiş 

ücra köylerde araştırma yapmak gerekir. 

Sözler oralarda tertemiz türkülerde korunur. Türk 

milletinin yeryüzünde yıllardır yok olmadan süre 

gelen sesimiz, gönül telimizdir türküler. Türküler, 

milletin topyekûn ortaya çıkardığı bir ortak 

kültürdür. Daha doğrusu milleti bir arada tutan 

dil harcımızdır. Kabul görmesi, tebessümle karşılanması, 

sevilmesi ondandır. Türkülerde herkes 

kendinden bir parça bulur. 

Yabancı müziklerin bizim milletimizce çalınıp 

söylenmesine karşı değilim. Sonunda onları 

da Türkçeleştirip kendi müziğimize benzetmişiz. 

Yalnız onlarda aynı coşkuyu almamız söz konusu 

olamaz. Hangi yabancı parça güreşirken, askere 

giderken, savaşırken bize heyecan verir Hâlbuki 

sazın her teline dokunuşta bizim gönül telimizde 

bir titreme olur. Davulun, zurnanın sesi bizi 

heyecanlandırır. Gırnatanın sesi hoşumuza gider. 

Kemençenin sesi kanımızı coşturur, tulumun sesi 

içimizi kıpır kıpır eder. Türkülerde sözlerin önemi 

yanında onun çıkış amacına göre söylenmesi 

de önem arz eder. “Kapıları kapattılar yüzüme / 

Mahpushane gurbete benzemez…” sözleri söylerken 

çok keyifli bir söyleme beklenemez ama onlarda 

da bir adap, bir edep, düstur, sabır olduğu da 

gözden kaçmaz. 

Bizim türkü hayatımızda önemli yer tutan savaş 

türkülerimiz de vardır. Savaşlar türkülerimizde 

oldukça derin izler bırakmıştır. Türküler, bize 

o zamanın içinde bulunduğu durumdan haberler 

verir. Bunların çoğu yolcu etme, bekleyiş, özlem, 

acı haberler içeren türkülerdir. Günümüzde Türk 

dünyasında ki vatanları işgal edilen, vatanlarını 

terk etmek zorunda bırakılan, sürgün edilen, soykırıma 

uğrayan, bölünmeye zorlanan, şehit düşen, 

ya da gazi olan Türklerin yaşadıkları acılar adına 

başkaldıranların yazdıklarına dikkat çekmek istedim. 

Bunlarda, Balkan türküleri; “Tuna nehri 

akmam diyor / Kenarımı yıkmam diyor…” Kırım 

türküleri; “Vatanıma hasret oldum ey güzel Kırım…” 

ya da “Sivastopol önünde yatan gemiler…” 

Kerkük türküleri; “Ah Kerkük yüz ak Kerkük / Her 

zaman yüz ak Kerkük / Bilseydim düşmeseydim / 

Men senden uzak Kerkük…” ya da “Ana baba yurdumuz 

/ Bilmedi kimse kadrimiz / Unudah öz derdimiz 

/ Yanağ Erbil’e Erbil’e…” Edebiyatımızda 

Yemen türküleri önemli yer tutar, “Ano yemendir 

gülü çemendir / Giden gelmiyor acep nedendir…” 

ya da “Mızıka çalındı düğün mü sandın / Al beyaz 

bayrağı gelin mi sandın / Yemene gideni gelir 

mi sandın…” Son zamanlarda Karabağ üzerine 

yakılan türkülere bakılırsa ne savaşlar bitecek 

ne de onu sebep bilerek bizim türkü yakmamız. 

“Karabağ’da talan var / Meni derde salan var..” 

ya da “Anadır arzulara her zaman Karabağ / Danışan 

dil dodağım tar, keman Karabağ…” Hele 

Azerbaycan Türklerinin 1914’te yazdığı Ermenilerin 

yaptığı katliama karşı bir türküleri vardır 

ki unutulacak gibi değil. Sonunda bütün Türk 

dünyasına mal olmuştur: “Çırpınırdın Karadeniz 

/ Bakıp Türk’ün bayrağına / Ah ölmeden bir 

görseydim / Düşebilsem toprağına…” Ve bizim 

savaş türkülerimiz: “Ordumuz gitti Muş’a dayandı…” 

ya da “Tıflıdır hastane karşıma karşı / 

Zalim düşmanların bomba atışı…” ya da “Yandı 

ciğer canan buna ne çare / Gitti de gelmedi 

canan buna ne çare…” ya da “Hoş gelişler ola 

/ Mustafa Kemal Paşa…” ve “Seneler seneler 

kötü seneler / Gide de gelmeye ille bu sene…” 

diye seferberlik yıllarında yazılan türkülerimiz. 

Dilerim Mevla’m bir daha bu türküleri bize yazdırtmaz. 

Ah o türküler, bizim türkülerimiz; toprak kokulu, 

rüzgâr fısıltılı, yağmur sesli, kar beyazı, 

gül kokulu, kuş ötüşlü türkülerimiz… Türküler, 

Türk’ü anlatır, anamızdan emanet, düşmez dilimizden 

yanık bahtlı türküler; hasret türküleri, 

gönül telimizi titreten türküler, savaşların izlerini 

taşıyan, seferberlik türküleri, yol türküleri dinlediğimde 

dalar giderim uçsuz bucaksız bir âleme… 

İçimde bir şeyler depreşir de kimseye açamam 

hâlimi… Türküler hele o sevda türküleri, omuz 

omuza, kol kola, birliğin, varlığın anlatıldığı türküler… 

Ben bu türküleri neden sevdim...■ 

74 


2009-10

SALİH TURHAN 

Unkapanı kaynaklı 

icralar var ki, üç beş 

sanatçı dışında gerisi 

yetmiş iki milyonluk 

Türkiye adına ‘güruh’ 

diye nitelenecek 

türden. Sanat, sanatçı, 

repertuvar, şiir, güfte, 

form, eser, beste, 

jest, mimik, kültür, 

hitabet, üslup, tavır, 

sahne kıyafeti, genel 

estetik, mikrofon 

kullanma vb. 

konularda gülünecek 

dahası ağlanacak 

konumdayız. 

Bir halk edebiyatı nazım türü olan türkü, 

halk müziği içerisinde tür, form, biçim, 

şekil, tema vb. belirleyici özellikleriyle müzik 

sanatımız, kültürümüz açısından oldukça önemli 

yer tutmaktadır. Kadim devirlerden beri kam, baskı, 

âşık ve ozanların değişik Türk coğrafyalarındaki 

bir kısım beylik ve hanlıklar himayesinde 

sanatlarını icra eden hanende ve sazende geleneği 

ile Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren çeşitli 

yöntemlerle kayıt altına alınan türküler, beraberinde 

kendi kurumlarını da oluşturdu. 

Söz konusu bu kurumları, üç ana başlık altında 

toplayabiliyoruz: 

1. Araştırma-Derleme Kurumları 

a) Resmî Kurumlar 

Bu başlık altında İstanbul Belediye 

Konservatuarı, Ankara Devlet Konservatuarı, 

TRT Kurumu Genel Müdürlüğü, Kültür ve Turizm 

Bakanlığı, Mülki İdareleri birinci dereceden ilgili 

kurumlar olarak değerlendirebiliriz. 

b) Yarı Resmî Kurumlar 

Tüzel kişilikleri haiz çeşitli vakıf, dernek, kulüp, 

çeşitli başlıklarla faaliyet gösteren sivil toplum 

kuruluşları… 

c) Özel Şahıslar 

75 


2009-10

Türkü konusuna ilgi duyan her seviyedeki 

mahallî sanatçı, sanatçı, araştırmacı, derleyici, 

musikişinas, halk edebiyatçı, halk bilimci… 

Araştırma Kurumlarına Dair 

Değerlendirme 

Türkülerin derlenip toplanmasına ilişkin ilk 

kapsamlı çalışma 1926 yılında başlamak üzere 

İstanbul Belediye Konservatuarınca yapılır. 

Türkülerin ezgi ve metinlerini bir arada tespit 

etmek için derleme ekipleri oluşturulur, ses kayıt 

aletleri ile birlikte Türkiye’nin değişik bölgelerinde 

derleme çalışmaları gerçekleştirilir. Bu ezgiler o 

zamanın imkânları ile sade şekilde de olsa notaya 

alınarak yedisi eski Arap alfabesi ile olmak üzere 

toplam on dört fasikül / kitap hâlinde yayımlanır. 

Daha sonra, Ankara Devlet Konservatuarınca 

1936’dan 1950’li yıllara kadar yapılan derlemeler 

var ki, bugün orijinal kayıtları Hacettepe 

Üniversitesi Devlet Konservatuarı Arşivinde 

olup diğer iki kopyasından biri Kültür ve Turizm 

Bakanlığı Araştırma Eğitim Genel Müdürlüğü 

Arşivinde, bir nüshası da TRT Kurumu Müzik 

Dairesi Arşivinde bulunmaktadır. 

Söz konusu bu arşiv malzemesinin bir kısmı 

-yaklaşık dört bin sözlü sözsüz ezgilik kısmıgünümüze 

kadarki dönemde hizmete sunulmuştur. 

İfade edilen, yaklaşık on bin ezgi ile ilgili 

rivayetler yıllardan beri dolaşıp duruyor. Derlenen 

bu malzeme yeterince gün ışığına çıkmadı, 

çıkartılamadı. 

Bu rivayetlerin tümü değilse de bir kısmı 

doğrudur. Şöyle ki; merhum Muzaffer Sarısözen’den 

sonra Konservatuar Arşivinden çok küçük 

araştırma istisnaları dışında- istifade edilmediği 

gibi eldeki malzemenin ne tasnifi yapılmış ne de 

ileride kullanılmak üzere yeni teknolojik ortamlara 

aktarılmıştır. Kurum ve şahısların istifadesi 

noktasında koyu taassubî bir engel söz konusudur. 

Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma Eğitim 

Genel Müdürlüğü Arşivinde, Konservatuar 

kadar olmasa da ona benzer bürokratik ve maddi 

formalitelerden dolayı ilgililer istifade etmekten 

imtina ediyorlar. 

İlk kuruluş yıllarındaki adı Millî Folklor 

Araştırma Dairesi olan bu kurum da değişik 

dönemlerde türkü konusunda saha araştırması 

yapmıştır. Kendi bünyesindeki personelle de 

malzemeyi hizmete sunmayı beceremediğinden 

cahilane bir yaklaşımla malzemenin üzerine 

oturup çocuksu bir hazla iftihar etmektedir. Ama 

bu kurumun Sayın Nail Tan’ın Genel Müdürlük 

döneminin (kongre, kurultay, sempozyum, 

araştırma, yayın vb. çalışmalar ile) verimli geçtiğini 

belirtmek gerekir. 

TRT Kurumuna gelince; TRT Kurumu Nida 

Tüfekçi, Yücel Paşmakçı, Mehmet Özbek ve şu an 

aynı makamda (Müzik Dairesi Merkez Halk Müziği 

ve Oyunları Şube Müdürlüğü) bulunan Altan 

Demirel dönemlerinde bu arşiv malzemesinden 

nispeten istifade ile bir kısım ezgiler notaya 

aktarılarak hizmete sunulmuştur. 

Ayrıca TRT Kurumu da kendi icralarında 

kullanılmak üzere, resmî araştırma ve derleme 

çalışmaları yapmıştır. Bazı valilikler kendi illeri ile 

ilgili özel araştırma derleme çalışmalarına ortam 

hazırlamaktadırlar. 

Yarı resmî kurumlar diye nitelendirilen 

üniversite, vakıf, dernek, kulüp gibi tüzel 

kişilikleri haiz kurumlarca, kariyer ya da hizmete 

yönelik araştırma, derleme çalışmalarını nitelik 

ve nicelikleri tartışılıyor olsa da dikkate almak 

durumundayız. Özellikle 1932-1952 yılları arasında 

faaliyet gösteren Halkevlerinin bu anlamda önemli 

hizmetleri olmuştur. 

Yukarıda zikredilen resmî ve yarı resmî 

kurumlara paralel bu işi kendisine şiar edinmiş ya da 

hobi olarak kendi adına araştırma, derleme yapan, 

sesli, görüntülü müzik kayıtlarından oluşan ve 

hatırı sayılır arşivler kuran bir kısım gönüllü insanı 

da yine bu manada hürmetle anmak gerekiyor. 

Örnek; Sivaslı Rıfat Kaya, Şanlıurfalı Halil 

Binbaşıoğlu, Abuzer Akbıyık, Sivaslı Kubilay 

Dökmetaş, Adıyamanlı Mehmet İmir, genç sanatçı 

Gürsoy Babaoğlu. 

Bu bölümde ismini zikredebileceğimiz ve kendi 

adına özel araştırma-derleme çalışması yapanlardan 

ilk akla gelenler ise şunlardır: Nida Tüfekçi 

(merhum), Yücel Paşmakçı, Ahmet Yamacı, Talip 

Özkan, Mehmet Özbek, Erkan Sürmen, Mansur 

Kaymak, Nihat Kaya, Muammer Uludemur 

(merhum), Hamit Çine, Salih Urhan, İhsan Öztürk, 

Soner Özbilen, Yaşar Doruk, Sabri Uysal, Musa 

Eroğlu, Rüstem Avcı, Hüseyin Yaltırık, İsmet Egeli, 

Durmuş Yazıcıoğlu (merhum), Süleyman Şenel, 

Doğan Kaya, Uğur Kaya, Ahmet Turan Şan, Salih 

Turhan, Şemsettin Taşbilek, Orhan Gazi Yılmaz, 

76 


2009-10

TRT ve özel kanallarda son yıllarda yapılan en fazla üç 

beş TV yarışması hariç hepsi saçma sapan pespaye 

icralardan ibarettir. Hem nicelik hem nitelik açısından 

koca Türkiye’yi utandıracak cinstendirler. 

Hale Gür, Havva Karakaş, İbrahim Can, Sümer 

Ezgü, Bülent Aslan, Mehmet Öcal, Oktay Öztürk, 

Tanju Ozan, Murat Karabulut, Süleyman Yıldız. 

2. Eğitim Kurumları 

a) Devlet Konservatuvarları 

Bugün için Türkiye’de devlet ve vakıf 

üniversitesi olmak üzere yaklaşık 130 üniversitenin 

40’ınına yakınında ya konservatuar ya müzik eğitim 

fakültesi ya da güzel sanatlar fakültesi mevcut. 

Hatta bazı üniversitelerde, hem konservatuar hem 

de müzik eğitim fakültesi var. 

Bilindiği üzere konservatuarların birinci görevi 

sanatçı-icracı yetiştirmektir. 

Genel olarak, aynı statü ve aynı amaç 

doğrultusunda kurulan Devlet Konservatuarlarının 

her biri ayrı telden çalıyor. Kadro, sınav yöntemi, 

müfredat, eğitim-öğretim yöntemi vb. konular da 

hak getire. Mezunlarının birçoğu ne bir enstrümanı 

iyi derecede çalabiliyor ne şarkı türkü söyleyebiliyor 

ne de teorik bilgilerden haberdarlar. Mezun olup da 

çok iyi durumda olanlar incelendiğinde ise başarının 

okuldan değil, özel yetenekten kaynaklandığını 

anlıyoruz. 

b) Özel Konservatuvarlar 

Örneğini İstanbul’da Müjdat Gezen Okulu 

olarak bildiğimiz konservatuarın disiplinli bir kurs 

olduğunu gıyabi olarak duyuyoruz. Henüz oradan 

mezun olan bir virtüöze rastlamadık. 

c) Müzik Eğitimi Fakülteleri 

Müzik öğretmeni yetiştirmek üzere kurulan 

bu bölümlerin atası 1926 yılında kurulan “Musiki 

Muallim Mektebi” bugünkü banisi Gazi Üniversitesi 

Müzik Eğitim Fakültesidir. 

Devlet üniversiteleri bünyesinde bulunan bu 

okullarda istisnaların dışında çoğunlukla Türk 

müziğinden bîhaber öğretmenlerin yetiştiği belli. 

Bu iddianın somut göstergesi; liseyi bitiren yüz 

binlerce genç ne doğru dürüst bir gam yapabiliyor 

ne İstiklal Marşı’nı düzgün bir sesle okuyor ne de 

memleketine ait bir türküyü söyleyebiliyor. 

d) Güzel Sanatlar Fakülteleri 

İçerisinde fonetik ve plastik sanatları barındıran 

bu eğitim kurumlarının da henüz ne yaptıkları 

ülkenin kültür ve sanatına ne gibi müspet neticeleri 

olduğu anlaşılmış değildir. 

e) Güzel Sanatlar Liseleri 

Türkiye’de geç kalınmış bir uygulama olarak 

yaklaşık on yıl önce kurulan Güzel Sanatlar Liseleri, 

resim ve müzik dalında eğitim-öğretim yapmaktadır. 

2009-2010 döneminden itibaren de sporun da 

eklenmesi ile üçlü bir statü yüklenmiştir. 

Ülke genelindeki sayıları 60 civarında bulunan 

bu okullar, henüz emekleme dönemindedirler. 

Bunu üniversite özel yetenek sınavlarındaki 

mezunlarının porte ile portrenin ayrı kavramlar 

olduğunu bilmeyişlerinden anlıyoruz. 

Dünyada bir iki ülkede uygulaması olan sanatla 

sporun aynı çatı altında eğitiminin yapılması nasıl 

bir sonuç verecek, zamanla göreceğiz. 

f) Belediye Konservatuarları 

Türkiye’deki atası Osmanlı dönemine ait olan 

Darül Elhan ve Cumhuriyet döneminde uzun 

yıllar İstanbul Belediye Konservatuarı olarak 

hizmet veren kurum, Türk müziğinin (THM ve 

TSM) araştırma, derleme, eğitim-öğretim ve icra 

konularında birçok başarıya imza atmıştır. 

Özellikle 1976 yılına kadar Türk müziği (THM- 

TSM) sahasında eğitim veren konservatuarların 

olmayışı yarı zamanlı statüde eğitim veren Belediye 

Konservatuarlarının doğmasına sebep olmuştur. 

Bu anlamda Bursa, Samsun, Adana, Kayseri ve 

tarafımdan kurulan Ankara-Etimesgut, Keçiören, 

Sincan Belediye Konservatuarlarının mütevazı 

hizmetlerini bu çerçevede zikretmek gerekir. 

g) Halk Eğitim Merkezleri 

İl Millî Eğitim Müdürlüklerine bağlı faaliyet 

gösteren Halk Eğitim Merkezlerinin çeşitli 

branşlardaki vermiş olduğu müzik kurslarını eğitim 

77 


2009-10

adına değerlendirmek mümkün. 

h) Vakıf, Dernek, Kulüp, Kurum / Kuruluş 

Bu kurumlar daha ziyade bünyesinde 

bulundurdukları çeşitli düzeydeki topluluk ve 

korolarla repertuvar ve konsere yönelik çalışma 

yaparlar, bunun yanında kısmen de olsa verilen 

teorik bilgilerle eğitime katkı sağladıkları 

düşünülebilir. 

i) Resmî ve Özel Müzik Kursları 

Millî Eğitim Bakanlığının ilgili yönetmeliğince 

kurs programı uygulayıp sınavlarını buna göre 

yapan kurumlar ile tamamen özel müzik kurslarını 

bu çerçevede değerlendirmek gerekiyor. 

Bu kurslar daha ziyade Güzel Sanatlar 

Liselerine, çeşitli müzik okullarına ön hazırlık ya 

da hobi düzeyindeki hizmetlere yöneliktir. 

Eğitim Kurumlarına Dair Değerlendirme 

Bu alanda hizmet veren, her seviyedeki resmî, 

yarı resmî, özel kurum, kuruluş ve özel kişilerin 

iyi niyetinden şüphe duymak yanlış olur. Ancak, 

istisnalar hariç birçoğunun amacı ve hedefi belli 

değil. Amaç ve hedefi belli olmayan hiçbir işin de 

başarıya ulaşması mümkün değildir. 

Eğitim konusunda her kurum, her kuruluş, her 

eğitici belge / diploma verdiği, yetiştirdiği başarılı 

öğrencileri ile kendi başarı düzeyini ölçebilir. Eğer 

bunlar yoksa, eğitici, kişilerin zamanını ve parasını 

boşu boşuna heba etmemelidir. 

3. İcra Kurumları 

Türkü ile ilgili ilk resmî icra kurumu, Muzaffer 

Sarısözen’in 1941 yılında oluşturduğu “Yurttan 

Sesler Topluluğu”dur. Ankara Radyosunu 

müteakiben İstanbul, İzmir ve Erzurum radyoları 

bünyesindeki topluluklar izlemiştir. 

Yine TRT Kurumu bünyesinde kaşeli (program 

başı ücret ödenmesi) olmak üzere Çukurova ve 

Kars Radyosu bünyelerinde de bir dönem mahallî 

sanatçılarla programlar üretilmiştir. 

1985 yılında, ilki Ankara’da, Mehmet Özbek 

yönetiminde Kültür ve Turizm Bakanlığı Ankara 

Devlet Türk Halk Müziği Korosu kuruldu. 

Devamında Sivas, Şanlıurfa, İstanbul’da Halk 

Müziği Topluluğu, Ankara ve İzmir’de Türk 

Dünyası Müzik Topluluğu ile Kırşehir ve 

Kırıkkale’de diğerlerinden farklı (4B) resmi statülü 

15’er kişilik küçük müzik toplulukları kuruldu. 

Bu topluluklar içerisine dışarıda bu alanda 

temayüz etmiş sanatçılardan bir kısmı da solist 

sanatçısı ile dâhil edildi. Bunlar; İzzet Altınmeşe, 

Belkis Akkale, Musa Eroğlu, Recep Kaymak, Bedri 

Ayseli, Süreyya Davulcuoğlu, Kâmil Sönmez, 

Yavuz Top, Canan Başkaya, Şeref Taşlıova, Murat 

Çobanoğlu (merhum). 

Bir Başka Müzik Topluluğu; 

Temeli, Sadi Yaver Ataman tarafından atılan 

hatta Muzaffer Sarısözen’in Yurttan Sesler 

Topluluğu’ndan önce kurulan ve daha sonra oğlu 

Adnan Ataman tarafından devam ettirilen İstanbul 

Belediye Konservatuarı icra heyetidir. 

Halk müziği adına önemli hizmetleri olan 

Kurumun teknik kadrosu bugün çok eksik 

durumdadır. Bu resmî kurumlara paralel olmak 

üzere İstanbul, Ankara, İzmir ve diğer birçok şehir 

ve ilçede Valilik, Belediye, Halk Eğitim Merkezi, 

Vakıf, Dernek, Kurum, Kuruluş bünyesinde 

icraya yönelik koro, topluluk, ses, enstrümanların 

kullanıldığı halk müziği icrasına yönelik faaliyetler 

söz konusudur. 

Ayrıca bu alanda kendisini bulunduğu kültür 

sanat ortamında hoca konumunda gören binlercesi 

de bu konuda kendi meşrebince icraya yönelik 

katkı sağlamaktadır. 

TRT ve özel kanallarda son yıllarda yapılan 

en fazla üç beş TV yarışması hariç hepsi saçma 

sapan pespaye icralardan ibarettir. Hem nicelik 

hem nitelik açısından koca Türkiye’yi utandıracak 

cinstendirler. 

İcra Kurumları ve İcraya Dair 

Değerlendirme 

TRT Kurumu; merhum Sarısözen’le başlayan 

“Yurttan Sesler Topluluğu”, kuruluşundan 90’lı 

yıllara kadar başarılı biçimde misyonunu devam 

ettirdi denilebilir. O tarihlerden biraz önce devreye 

girmiş olan özel TV ve radyolar karşısında 

daha ziyade sunum ve tema konusunda refleks 

geliştirmediğinden, ayrıca sanatçılarının kurum dışı 

icralarına izin verilmediğinden dolayı fonksiyonunu 

yitirdi. Reyting telaşına kapılıp kamu yayıncısı 

olduğunu unutan her yönden özel radyo, TV ve 

icralara özenmeye başlandı ve bugünkü noktaya 

gelindi. 

1985 yılında siyasi otoritenin tasarrufu 

78 


2009-10

doğrultusunda sanat faaliyetlerinin Kültür ve Turizm 

Bakanlığı bünyesinde toplanmasına karar verilmiş 

olmalı ki devlet koroları ve toplulukları şeklinde bu 

çatı altında yaklaşık 250 sanatçı hâlen icrayı sanat 

yapmaktadır. Gerek kuruluşunda gerekse daha 

sonraki yıllarda siyasi ve özel tavassutlarla alınan 

sanatçıların istisnasız yarısı yetersiz olduğu için 

geleceği de karanlıktır. 

Mehmet Özbek yönetimindeki Ankara Devlet 

Türk Halk Müziği Korosunun ilk on yılını başarılı 

sayabiliyoruz (1986-1996). Bunun dışında bu 

koro ve topluluklar sıradan festival, şenliklerle 

avunmaktadırlar. 

Tüm bunların yanında Unkapanı kaynaklı 

icralar var ki, üç beş sanatçı dışında gerisi yetmiş iki 

milyonluk Türkiye adına ‘güruh’ diye nitelenecek 

türden. Sanat, sanatçı, repertuvar, şiir, güfte, form, 

eser, beste, jest, mimik, kültür, hitabet, üslup, tavır, 

sahne kıyafeti, genel estetik, mikrofon kullanma 

vb. konularda gülünecek dahası ağlanacak 

konumdayız. 

Sanatçı diye takdim edilenlere dair kritik yapacak 

olursak; “semah” okurken kalçasıyla, elleriyle 

ritm, alkış tutturan bayan solistler; “Dardayım ben 

dardayım / Dört duvar arasındayım (Hapishane)” 

türküsünü hareketli final eseri seçip konuk 

sanatçıları ile birlikte stüdyo konuklarına göbek 

attıranlar, kendisini ülkenin bir numaralı sanatçısı 

sayıp da sıradan konuklarına; “Benim sesim senden 

daha tiz.” diye diapozon denemeleri ile ses yarışına 

girenler, sunucunun; “Sigara içiyor musunuz” 

sorusuna; “Maalesef, içmiyorum.” diyen sanatçılar! 

Sunucunun programını sunduğu sanatçının sıradaki 

türküsünün bir “Tatyan Havası” olduğunu anons 

ediyor ve okuyacak sanatçıya soruyor; “Sayın 

………. şimdi okuyacağınız Tatyan’ın ne demek 

olduğunu seyircilerimizden merak edenler için 

açıklar mısınız” Cevap; “Şimdi okuyacağım türkü 

bir Tatyan’dır.” İlmi(!) cevabını veren sanatçı… 

Irak-Türkmen şivesiyle “Kalenin-Kal’anın dibinde 

bir taş olaydım” yerine; “Kal’anun …….” diyerek, 

Kerkük türküsü okuduğunu zanneden ya da her 

Kerkük türküsü arasına mecburmuş gibi vay vay, 

baba, aha kelimelerinin konmasının gerekliliğini 

zanneden zavallılar, sahnede derviş selamı verenler, 

mikrofonu koltuğunun dibine koyanlar, bin voltluk 

elektrik çarpmış gibi titreyenler, akli dengesini 

yitirmiş meczuplar gibi duygulu icra adına garip 

hareketler yapanlar, yirmi, yirmi beş yaşında 

olup da ‘iki yüz bestesi olduğunu söyleyenler, 

sahnede, TV’de dört düğme açıp göğsünün kıllarını 

gösterenler, cehaletini şekille salamaya çalışarak 

küpe, papyon, top sakal, kot pantolonla halkın 

huzuruna çıkanlar, halkın saf duygularını suiistimal 

etmek üzere zoraki hayranlık uyandırmak için 

koruma, menajer, paralı göstermelik fanatikleri 

etrafında bulunduranlar, okuduğu şarkının, türkünün 

ezgi ve temasından haberdar olmayan zavallılar, 

sözüm ona, yorum adı altında cahilce karakteristik 

ezgi kalıpları ile oynayanlar, iki kelimeyi bir 

araya getiremeyip de TV, radyo programı sunan 

türkücüler kompleksinden ya da yetersizliğinden 

dolayı kendilerinden daha yeteneksizleri konuk 

olarak çağırıp ezmeye çalışanlar, hobi seviyesinde 

birçok insanın düzeyinde olmasına karşın sırf 

siyasi, ideolojik çevrelerce sahiplenilen bir şekilde 

yazılı ve görsel iletişim araçları ile kof şöhret 

konumunda olanlar, normalde sesi olmadığı hâlde 

teknoloji gölgesine sığınan zavallılar, birilerinin 

dostu postu (kadınlar için geçerli) konumunda 

olan zavallılar vb… İşte her şeye rağmen, belirli 

konularda saygınlığı olan yetmiş iki milyonluk 

Türkiye’nin müzik kurumları ile ilgili araştırma, 

eğitim ve icra! 

Sonuç 

Dünyada birçok ülkede ölü olan halk müziğine 

karşın ülkemizde her yönüyle çok zengin ve renkli 

bir konuma sahip türkü kültürü etrafında oluşmuş 

kurumlar ve bununla iştigal eden şahıslar oturup 

düşünmeli ve de refleks geliştirmeli. 

Konunun esas muhatapları bellidir. Bunlar, 

topu taca atamazlar. Devletin bütçesinden sağlamış 

oldukları mali, fiziki, teknik imkânlarla Türkiye’ye 

yakışır işler, projeler yapmak durumundadırlar. 

Şayet yapamıyorlarsa bunun adı bilgisizlik ve 

beceriksizliktir. 

Devlet, sağladığı imkân nispetinde bu kişi ve 

kurumlardan hesap sormalıdır. Buna rağmen netice 

alınamıyorsa her türlü bürokratik ve özel menfaate 

yönelik gereksiz dirençler bertaraf edilerek, çok 

daha düzeyli, çok daha ekonomik olacak özel sanat 

projelerini destekleme yolu denenmelidir. 

Ülkemizdeki tüm araştırma, eğitim, icra 

kurumlarına, Azerbaycan’ı, Özbekistan’ı hatta 

Türkmenistan’ı örnek almalarını öneriyorum.■ 

79 


2009-10

Hicran manifestosu 

OSMAN KOCA 

Gidiyor Müzeyyen. Şaka değil. Toplamış pılını pırtını. Eşikte bekliyor beni. Göğsü hızla 

çarpıyor. Şaka olsun için, rüya diyerekten kapıyorum gözlerimi. Siyah, simsiyah kokuyor 

nefesim. Korkuyorum. Hazır değilim. Ne hazırı! Onsuz yapamam. Bunu o da biliyor. Gitme 

demek geçiyor içimden. Ayaklarına kapanıp yalvarmak ve boğazımı patlatırcasına seni seviyorum 

diye haykırmak. Ne ki bi şeyler düğümleniyor içimde. Tepeden tırnağa zangır zangır titriyorum. 

Gitmelere alışık değilim ben. Hele hele Müzeyyen’siz asla yaşayamam. 

-Gidiyor musun gerçekten Dönmeyecek misin bi daha 

Katran yüklü gece. Bulutlar ağlamaklı. Ağır havası dehlizin. Genzimi yakan, içimi kasıp kavuran 

gelgit düşüncelerin tazyiki altında enikonu bunalıyorum. Kapüşonunu geçirip atkısını doluyor 

boynuna. Sırtımı dönüyorum. Bir bebek gibi, çocuk gibi hıçkıra hıçkıra ağlamak istiyorum. Dokunsalar 

devrilecek kadarım. Duygularım hercai, allak bullak kafam. Giderse, özkıyım kaçınılmaz. 

Kapıdan çıktı mı nefes almak bana haram. 

Çok sevdim onu. Ne çok sevdim hem. Dile kolay altı yıldır beraberiz. İlk tanıştığımız gün, dün 

gibi hatırımda. Yine böylesi yağmurlu bir havada, neon lambalarının titrek ve kesik karaltısında 

Üsküdar’dan geliyordum. Lodos hırçın mı hırçın. Martılar yatsıya çekilmiş. Sular kabarıp taşmakta. 

Müzeyyen en arka koltukta, masada duran romanı okuyor. İlk göz ağrısı, göz sağrısı derler. 

Bir bakışta vurulmuştum. Az uz, öyle böyle değil; aksine fena, müthiş vurulmuştum. Kaynağını 

bilmesem de içimde sökün eden duyguların tahakkümü altında tuhaf olmuştum. Akça pakça yüzü, 

çivit gözleri, altuni küt saçları bir bir işlenmişti genlerime. 

Aşk kokuyordu hava. İçim içim, sırım sırım aşk. 

Nasıl indiğimi, peşi sıra otobüse neden bindiğimi, evine kadar onu niçin takip ettiğimi bilmeksizin 

tam iki saati yollarda kat ettim. Aklını pazara çıkaran avare gibi, sersem ve andavalca dolandım 

durdum. Islandım, sırılsıklam oldum. Çöken avurtlarıma, titreyen bacaklarıma, narçiçeği 

yanaklarıma aldırış etmeden o gece hep onu düşündüm, rüyama misafir ettim. 

80 


2009-10

Hayaliyle her gece coşuyor ve fakat her sabah gerçeği karşısında süklüm püklüm oluyordum. 

Nice şiirler, mektuplar buruş buruş oldu heyecandan ıslanan avuçlarımda. Açılamadım bi türlü. 

Açılamadıkça daha bi büyüdü içimdeki sevgi. Öyle ki haftasına varmadan ulaşılmaz, ulaşılamaz 

sevgilim oluverdi. 

-Müzeyyen, lütfen… Lütfen Müzeyyen… 

Yüreğim kan ağlasa da belli etmeyeceğim. Düştüğümü görsün istemiyorum. Ah Müzeyyen, ne 

çok sevdim seni ben. Beni bırakıp, terk edip gidersen… 

-Oğuz, çıkıyorum ben. 

Çık demesem, çıkma diye inlesem… Ne fayda! 

İler tutar yanı olmayan çıtkırıldım bir düşün kekremsi tortusunda boğuluyorum Müzeyyen. 

Anlıyor musun, boğumlanıyorum. Biliyorum birazdan gideceksin ve fakat gölgen beni bekleyecek. 

Eşiğe sinecek kokun, anıların terk etmeyecek. 

Olsun git. 

Ben, sensiz; evet ben, sensiz… 

Kahretsin, yaşayabilmem… 

Gidiyor musun Müzeyyen Bunun şaka olduğunu söyle yalvarırım. Hiçbir şey olmamış gibi, 

hiçbir şey yaşamamışız gibi böyle sorgusuz-sualsiz gitmeyeceksin di mi Az-biraz oyalan bari. En 

azından bi çay içimlik olsun, bekle… Ben de bekleyeyim. Bekleşelim bi çaylık. Bi koşu gidiveririm 

mutfağa. Ketılı hazırlar, sana o çok sevdiğin adaçayını hazırlarım bi solukta. Sen meraklanma. 

Yaparım. 

Hatırlıyor musun Sinemadan döndüydük. Yorgunduk. Koş Lola Koş’u izlemiş ve Lola’ya inat 

afacan çocuklar gibi sinemadan eve kadar hiç mola vermeden koşmuştuk. O akşam ne kadar da 

mutluyduk. Karşılıklı kanepelere uzanıp saatlerce evet saatlerce gözlerimizle konuştuyduk. Eriyorduk. 

Sevmenin-sevilmenin, sevenle sevilenin aşkına dışın dışın ağlaşıp ne de tatlı hayaller kurduyduk. 

Ve ben kalktıydım. Sana ada, kendime paşaçayı hazırladıydım. Ve biz sanki aşkı içişir gibi, 

çaylarımızı içişmenin heyecanıyla nasıl da coşup taşmıştık. 

Dış kapıya döndü Müzeyyen… Gidecek… Kararlı… 

Bi veda, kıyacak canıma; zamansız bi rest, darmaduman edecek kırılası kafamı. 

Gitme Müzeyyen, ne olursun gitme diye bar bar bağıracak kalbim. Ne ki dilim elvermeyecek 

söylemeye. Hüzünbaz yanlarımı beraberinde götürecek. Ve ben kahrolunmuşluğun iflah tanımaz 

sınırlarında bir berduş, meczup gibi yana yakıla türküler çığıracağım. 

-Hadi git Müzeyyen. 

Belki bi daha bulamayacaksın beni. Belki sıradan bir gazetenin üçüncü sayfa kepazeliğine bulaşık 

edeceksin beni. Bazı bazı geleceksin başıma. Kah iyicil, kah kötücül anılarımızı sereceksin 

yatağıma. Güç bela doğrulacağım yerimden. Can havliyle yakaracağım sana. O çok sevdiğimiz 

dönülmez akşamın ufkunu seyre dalacağız ve ben kan tüküreceğim asfalta. Sen ise bi gidimlik 

dürtüler içinde beni bi başıma bırakacak ve onatsız hülyalar içinde sırra kadem basacaksın… 

Öyle mi 

Bak işte kayıyor yıldız. Dünya kayıyor ayaklarımdan. Palas pandıras çıkmalıyım dışarı. Uzanmalıyım 

göğe. Ellerim değmese de gözlerim yapışmalı yakana. Fakat ilenmemeliyim asla. Göğsümü 

yara yara kanatacağım adını. Seni kalbime gömmenin huzuru içinde uzun, upuzun bi uykuya 

dalacağım. Şafakla gireceksin ruhuma. Okşayacaksın siluetimi. 

81 


2009-10

İşte o zaman ben, delişmen yüreğimi yuvasından söküp sana uzatacağım… 

-Seni sev… Müzeyyen! 

Ne zor söylemek. İlmek ilmek yaşa, dirhem dirhem konuş… Konuşabilirsen… 

Yutkunamıyorum, daralıyorum, nefes alamıyorum. Sızlıyor burnumun direkleri, genzim yanıyor, 

yüreğim kanıyor, gözlerim yaşarıyor. Bak işte nasıl da tir tir titriyorum… 

Kapıyı yavaşça araladı. Sokak lambasından sızan ışıkla loşlaştı dehliz. İçim bi hoş oldu. Fırtınalar 

koptu ruhumda. Buğulu gözlerle bakıyorum ardından. 

Duruyor, hareket ediyor… Kımıldıyor, duruyor… 

Gidiple gelmek arasında bocalıyor sanki ve ben umut tazeliyorum. 

Gitmesin için habire dua ediyorum. 

Gelsin diye yalvar yakar dilim. 

Yatsı ezanı okunuyor dışarıda. Kutsi bi havayla tütsüleniyor migrene yanık başım. Bi an duraksıyor 

Müzeyyen. Sırtı inip inip kalkıyor. Başını çeviriyor ağır ağır. 

Bakacak… Bana bakacak… 

Ve ben, ateşe maruz kalan buz gibi erim erim eriyeceğim. 

-Hadi bak Müzeyyen. 

Gözler asla yalan söylemez… 

Söyleyemez… 

Yemin olsun bu kez; kançanağı, buğulu gözlerimi kaçırmayacağım gözlerinden. 

Pusatsız, duldasız, üryan duygularımı devşireceğim. 

Kanaviçe gibi örgüleşip küt saçlarına konacağım. 

-Bu, sende kalsın… 

Titredi sesi… Elleri de… 

Kalsındı kalmasına, hem gitmesindi… 

-Bende kalsın. 

Titredi sesim... Ellerim de… 

Baktım, yandım, kahroldum… Ezildikçe ezildim… 

Üsküdar dönüşü vapurda martılara simit atarkenki fotoğrafımız. 

Onda mont, bende yağmurluk. 

Yanaklarımız apal… 

Sevincimiz apak… 

Gitti… 

Beni acılarımla, sancılarımla, ezik halimle bi başıma bırakıp… 

Çisentili yağmura ağladım alık alık… 

Karman çormandı düşüncelerim… 

Bi gün, evet bi gün bu enkazın altında kalacağımı biliyordum. 

Adım gibi, biliyordum… 

Ne ki hazırlıksız yakalanmak… 

Ve sevdiğini bi daha göremeyecek olmanın ayırdına varmak… 

İşte bu müflis yaşantı, özkıyıma gebedir…■ 

82 


2009-10

KUKLA VE KİTABE 

Bu kuklalarda neyin nesi. Solgun 

Yüzleri. Taşınan ruhları olmalı 

Sağlam kutular içindeki. 

Güneşin doğduğunu söylesem inanmazlar ki. 

Bir papağan bana bakıyor. Kendine söyleneni 

Söylüyor. İnat içinde. Ellerim bana uzak 

Çocuklara alkış tutan, umut olan. 

Şimdi kalbim kanıyor solgun bir resimde 

Yağmur hafif hafif yağıyor 

Saçlarımı unutuyorum kan ter içinde. 

İşte yanıyor titreyen boş odalar 

Bu kitabeler kurtuluş kapısı olacak 

Arkasından şiirler yazılacak 

Siyahın beyazdan ayrıldığı vakit 

Kuklacı ilk görüldüğü yerde vurulacak. 

Dilini yutmuş adam. Pişmanlıklar içinde 

Alnını süslü cama dayamış. Bir harfe takılmış 

Yalnızlıklar içinde dönüp duruyor. Kukla 

Ben miyim diyor ipin ucunu kaptıran şeytana 

Daldığım bu tatlı rüya. 

Kukla kendisi olmaya kararlıydı 

Kitabedeki eski yazıları okudukça 

Az kalmıştı kendine kavuşmaya 

Masmavi bir gökyüzü altında 

Görmeseydi tuhaf bir rüya 

Dünyanın muammasında 

Islak gölgelere kanmasaydı 

Kendisi olacaktı. 

BÜNYAMİN DOĞRUER 

83 


2009-10

İSMAİL BİNGÖL 

Bir hüzün meltemi, bir esrik bakış yakaladı 

akşamla gecenin arasında… Bir ince sızıyla 

sarsıldı yüreğim... Zamanın ortasında öylesine kalakaldım. 

Bir efkâra tutulmuş hislerimi, bir türkünün ta 

derinlere ulaşan, yakan, kavuran sözleri ve yine en az 

onun kadar tesirli nağmeleri kül etti. 

Akılla yürek arasında kararsız kalanların büyük 

tereddüdü, iflah olmaz çelişkileri karşısında âdeta eridim, 

kendimden geçtim. Takatten düştüm, gözlerim 

buğulandı, soluğum kesildi, bağrımı sancı istila etti, 

gövdemi ateş bastı. Serinlemek için boz bulanık akan 

çaylara atasım geldi kendimi… Yüzyıllar ötesinden 

esip gelen sitem rüzgârları, nasıl olur da hâlâ gücünü 

bu kadar korur Bir türkünün mısraları arasına sıkıştırılmış 

bu hicran, kavuşamama karşısındaki bu hüzün, 

bu vurgun yemişlik nasıl olur da bu kadar tesir eder 

insana Nedir bunun sırrı, nedir bundaki sihir ve nedir 

bundaki güç Dille anlatılması, kelimelere dökülmesi, 

hikâye edilmesi zor durum… 

Ancak türkülerle aranız iyiyse ve bu konuda biraz 

da düşünme zahmetine katlanırsanız, az önceki sorulara 

bir cevabınız olabilir. Benim cevabım ve buradaki 

sır ve sihir şu ki; atalar mirası, yüreğin yarası 

türküler; anlayarak, düşünerek, hissederek dinlendiğinde, 

dokunanı işte böyle yakıp geçiyor. İşin özeti 

belki de bu… 

Kavgamızla inletirken meydanı, sevdamızla ağlatırken 

duyanı; çınlamış göğümüzde türküler… Bazen 

isyanlarımıza arka çıkmış, bazen bir su olup dere tepe 

aşarak, diyardan diyara dolaşmış… Bazen bir gülün 

yaprağında açmış türküler... Bazen turna kanadında 

sevgiliye mektup götürmüş, bazen mazlumların elemlerini 

dile getirmiş, bazen sözleriyle zalimlere cevap 

olmuş türküler… Bazen bir gelinin ağlayışına eşlik 

etmiş, bazen bir gelinciğin boynu büküklüğüne… 

Hani şair Vahap Akbaş da diyor ya “Mızrapla Tel 

Arasında” adlı şiirinde: 

Bağlamamın tellerine 

Üveyikler konar balam 

Yüreğimiz melül mahzun 

Türkülerde yunar balam 

Gönlümüzün mihverinde 

Sevda filiz verdiğinde 

Mızrapla tel arasında 

Gayri zaman donar balam 

Kara kışın ayazında 

Dudakta söz buz olanda 

Bir muhabbet alazında 

Ah bu şair yanar balam 

Güzelliği, görkemi, insanlığı çağrıştıran inceliğiyle; 

asırlardır yurdumuza, toprağımıza, evimize barkımıza 

mihman olmuş; gâh yüreğimizi ferahlatmış gâh 

84 


2009-10

izi birbirimize bağlamış türküler… Gâh ağıt olup 

acımıza konmuş gâh sevgi olup yüzümüzde parlamış; 

gâh ayrılanların üzüntüsünü gâh kavuşanların sevincini 

temsil etmiş türküler… Öleni yiteni, geçip gideni, 

ağlayanı güleni, daha başka birçok şeyi hatırlatmadan 

geri durmamış ve bunları; kültür ve zihin coğrafyamıza 

silinmeyecek bir şekilde kazımış türküler… Ve 

bütün bunların sesini duymadan, duyurmadan, adına 

kayıt düşmeden geçip gitmemiş türküler… 

Sözleri ve nağmeleriyle esip gitmiş Anadolu coğrafyasında 

bir baştan bir başa… Gece denmemiş, 

gündüz denmemiş; söylenir olmuş yedi iklim dört 

köşede… Bazen Ağrı’nın doruklarından ses vermiş, 

bazen Allahüekber’i mekân tutmuş; orada sonsuza 

kadar, vatan uğruna can vermenin büyük kıvancıyla 

yatacak olan ulu şehitlerimizden, bıyıkları henüz 

yeni terlemiş civanlardan haber getirmiş. Bazen Aras 

boylarında gezinmiş turna katarlarıyla; bazen çekmiş 

gitmiş ta Hazar’a ve daha ötelere… 

Bir mısraı Ardahan’ın payına düşmüş türkünün, 

bir mısraı Iğdır’a… Bir kıtasıyla serhaddı bekleyen 

Kars’ın derdini taşımış ırmaklarca, vadilerce doğudan 

batıya… Bir kıtası; Erzurum’dan Erzincan’a 

ulaşmış, bir kıtası Bayburt’ta bir güzele kul olmuş, 

bir kıtası Sivas’ta bir âşığın sazından dökülmüş; sesinden 

ses, renginden renk, nakışından nakış vermiş 

duyana, işitene, dilinden anlayana… Mahmur bir geceden 

kalkmış, özge bir gündüze hayal uçurmuş, bu 

toprağın sesini duyurmuş, gerçeğini bildirmiş; oradan 

öteye sevgiliye sitem, sevene dil olmuş türküler… Ve 

daha nice yerde durmuş, dinlenmiş; nice yeri inletmiş, 

kaç yüreğe inci dizip kaç yüreğe gözyaşı akıtmış 

türküler… 

Nesilden nesile bozulmadan aktarılmak suretiyle, 

dilimizin sade ve berrak bir hâlde günümüze kadar 

gelmesinde önemli pay sahibi olan… Erliğimizi, 

mertliğimizi bütün bir cihana anlatan; kültürümüzün 

sacayaklarından biri olarak bizleri yüce bir millet olmanın 

şuuruna vardıran ve bütün bunların gönencini 

yaşatan türküler… 

Bazen; yüreğe sığmayıp taşan, akacak yer bulamayan 

ve dokunduğunda yakan bir büyük isyanı 

yüklenir gönlümüzün tercümanı türküler… Yıllar 

yılı kor ateşlerde pişerek sevda çekilen, uğruna bin 

cefaya tahammül gösterilip, çileden geçilip, her acıya 

göğüs gerilen sevgili; bütün bunları elinin tersiyle bir 

yana itip vefasızlık ederek, bir anda çekip gitmiş ve 

ellerin olmuştur. 

Âşık için anlatılması ve katlanılması çok zor bir 

acıdır bu… Ferhat olup; bu hışımla, bu hınçla, bu 

hüzünle; gürzüyle vurup dağları yarmak ister âşık… 

Kerem olup; bu acıyla yanmak, kavrulmak, kül olmak 

ister ki; belki bir kıvılcımı da ona erişsin ve onu 

da yaksın… Köroğlu gibi; bağrını dağlayan ateşle 

Çamlıbel’de nara savurmak ister… 

Ne hazindir ki; verilen sözlerin yerine getirilmesi 

için, dağları aşıp, yıllarca gurbet elleri mesken tutan 

âşığın düşündüklerini yapması mümkün değildir. 

Hem de faydası da yoktur bundan sonra yapacaklarının… 

Zira ortada; ne sevgili kalmıştır kavilleştiği 

ne de ünü dört bir yanı tutan sevda… Bütün bunların 

önem arz etmediği kişilerce, “uğruna ölümlere gidilip 

gelinen”, uzak bir diyara göçürülmüş ve ellerin 

olmuştur. Artık olan olmuş ve bu durum ağır bir yük 

gibi merhametli yüreklere oturmuştur. Ne yazık ki 

onların da; çaresi imkansız bu dert yüzünden âşığın 

yüreğinden kopup gelen feryada verecek cevapları 

yoktur. 

Ömür çiçeğini sevda yolunda solduran kederli 

âşık; ıstıraplarını söze ve nağmeye dökerek, bunun 

hesabını en yakınındakinden bir türkü vasıtasıyla 

sorar ve yüzyıllar öncesinden bir ayrılığın hikâyesini 

bizlere ulaştırır. Hem öyle ki söyledikçe zaman ortadan 

kalkar, mekân o mekân olur ve bu türkü; daha 

nice bunun gibi kavuşamayanların, yâri başkaları tarafından 

alınan kişilerin hâline tercüman olur. 

İşte bir türkü ki… Tertemiz bakışlardan süzülüp 

yanaklardan aşağı türkü sadeliği ve yürek delici bir 

nağme eşliğinde inen gözyaşlarıyla; kavuşamamanın, 

vuslata erememenin resmini ne de güzel çiziyor. 

Şakir Şener’den alınan Bayburt türküsünde olduğu 

gibi… Hani diyor ya türküyü yakanlar: 

Odam kireçtir benim 

Yüzüm güleçtir benim 

Soyun da gel yanıma 

Terim ilaçtır benim 

Baba ben derviş miyem 

Kürkümü giymiş miyem 

Ben sevdim eller aldı 

Niye ben ölmüş müyem 

Söylendikçe dillenir, dillendikçe yayılır Anadolu 

coğrafyasına bu türküler… Atalar mirası gönül yarası 

türkülerimiz… Ve bilinmelidir ki bu coğrafyayı yurt 

tutanlar; dilinin ve türkülerinin kadrini bildikçe, daha 

nice yıllar söylenip dinlenecektir. ■ 

85 


2009-10

ÖMER FARUK YALDIZKAYA 

Türkçe söylenmiş şiir anlamına gelen 

“Türkü”nün “Türkî” sözcüğünden geldiği 

görüşü bilim adamları tarafından genel olarak kabul 

edilmektedir. Yani, “Türk” kelimesine Farsça 

“-î” ilgi ekinin getirilmesiyle meydana gelmiştir. 

“Türk’e has” anlamına gelen bu söz, halk ağzında 

“Türkü” şekline dönüşmüştür. 

İslamiyet öncesi Türk edebiyatında genel olarak 

ezgi ile söylenen şiirlerin, başka bir ifade ile 

türkü ve koşmaların genel adı “yır” olup Divanü 

Lûgati’t -Türk’te ise bu kelime “ır” [1] şeklinde 

geçmektedir. Türkü sözüne, bazı Türk boylarında, 

bugün, aşağıda sayacağımız kelimeler karşılık 

olarak kullanılmaktadır. 

Türküye; Azerbaycan Türkleri; mahnı, Başkurt 

Türkleri; halk yırı, Kazak Türkleri; türki, 

türik, halık eni, Kırgız Türkleri; eldik ır, türkü, 

Özbek Türkleri; türki, halk koşiği, Tatar Türkleri; 

halık cırı, Türkmen Türkleri; halk aydımı, 

Uygur Türkleri; nahşa, koça nahşisi, [2] Kumuk 

1. Divanü Lûgati’t-Türk Dizini “Endeks”, (çev: Besim 

Atalay), IV. Cilt, 3.bas. TDK yayını, Ankara, 1991. 

2. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ank., 1991, 

s. 908-909. 

Türkleri; yır, [3] Nogay Türkleri; yır, [4] Karaçay 

– Malkar Türkleri; cır, [5] Irak Türkleri; beste, 

mahnı, halk türküsü, [6] Gagauz Türkleri türkü, [7] 

Tuva Türkleri; kojamık,kojañ, [8] Saha (Yakut ) 

Türkleri; ırıa, [9] Kosova Türkleri; türkü, [10] 

Bulgaristan Türkleri; türkü, [11] Altay Türkle- 

3. Dr. Çetin Pekacar, Kumuk Türkleri Edebiyatı, Türk 

Dünyası El Kitabı, IV. Cilt, 3.b., Ankara, 1998, s.320. 

4. N.A. Baskakova (Red.) Rusşa-Nogayşa Slovar’, 

Moskova, 1956, s.420 

5. Dr. Wilhelm Pröhle (çev. Prof. Dr. Kemal Aytaç), 

Karaçay Lehçesi Sözlüğü, Kültür Bakanlığı yayını, 

Ankara, 1991, s.22. 

6. Prof. Dr. Gazanfer Paşayev (Aktaran Doç. Dr. Mahir 

Nakip), Irak Türkmen Folkloru, İstanbul, 1998, s.501. 

7. Harun Güngör – Mustafa Argunşah, Gagauz Türkleri, 

(Tarih - Dil -Folklor ve Halk Edebiyatı), Kültür Bakanlığı 

yayını, Ankara, 1991, s.53- 45, 108. 

8. E.R. Tenişev (Red.), Tıva – Orus Slovar’, Moskova, 

1968, s.245. 

9. M. Fatih Kirişoğlu, Saha (Yakut) Türkleri Edebiyatı, 

Türk Dünyası El Kitabı, IV. Cilt, 3.bas., Ankara, 1998, 

s.501. 

10. Prof. Dr. Nimetullah Hafız, Kosova Türk Halk 

Edebiyatı Metinleri, Priştine, 1985, s.86 – 109. 

11. Prof. Dr. Nimetullah Hafız, Bulgaristan Türk Halk 

Edebiyatı Metinleri – I, Ankara, 1990, s.14. 

86 


2009-10

i; kojon, [12] Kırım Tatar Türkleri; cır, [13] Çuvaş 

Türkleri; yuri, [14] adını vermişlerdir. 

Türkü terimi, ilk defa XV. yüzyılda Doğu 

Türkistan’da aruz vezniyle yazılmış ve özel bir 

ezgi ile söylenmiş şiirler için kullanılmıştır. [15] Bu 

kitapta esas itibariyle konu edilen türden, yani 

hece vezni ile söylenmiş türkülerin Anadolu’daki 

ilk örneğini ise XVI. yüzyılda buluruz. Türkü 

şekline uygun ve türkü adını taşıyan, sözünü ettiğimiz, 

bu parça, XVI. yüzyıl halk şairlerinden 

Öksüz Dede’ye aittir. 

Çeşitli kaynaklar ve araştırmacılar türküyü bir 

tür olarak ele aldıklarında çoğu ortak bir noktada 

birleşen tanımlar yapmışlardır. Yararlı olacağı düşüncesiyle 

bunlardan bazılarını burada zikretmeyi 

uygun buluyoruz: 

Türkçe Sözlük: “Hece ölçüsüyle yazılmış ve 

halk ezgileriyle bestelenmiş manzume.” [16] 

Meydan Larousse: “Güfte olarak halk şiirini 

alan ve halk ezgileriyle beslenmiş şarkı çeşidi.” [17] 

Edebiyat Lügati: “Çoğu 11 hece ile nazmedilmiş 

ve umumiyetle Anadolu’da bestelenip söylenilmeğe 

başlanmış olan milli nağmeli şarkılardır.” 

[18] 

Edebiyat Terimleri Kılavuzu: “Türk’e özgü 

anlamındaki Türkî’den gelmektedir. En çok sekizli, 

on birli ölçülerle söylenir. Çoğu anonim halk 

edebiyatında yer alan bu türkülerde aşk, güzellik, 

tabiat, gençlik ve acıklı konular işlenir.” [19] 

Fuad Köprülü: “Türklere mahsus bir beste ile 

söylenen halk şarkılarıdır.” [20] 

Ahmet Talât Onay: “Türklere mahsus lahin 

ile söylenen şarkılardır. Şekilden ziyade lahne, 

12. Emine Gürsoy – Naskali, Muvaffak Duranlı, Altayca – 

Türkçe Sözlük, TDK yayını, Ankara, 1999, s.114. 

13. Zsuzsa Kakuk, Kırım Tatar Şarkıları, TDK yayını, 

Ankara, 1993, s.93 

14. H. Paasonen, Çuvaş Sözlüğü, TDK yayını, İstanbul, 

1950, s.217. 

15. Cevdet Kudret, Örneklerle Edebiyat Bilgileri I, 

İstanbul, 1980, s.295. 

16. Türkçe Sözlük, 1. bas., Ankara 1989, s.1504. 

17. Meydan Larousse, “2.bas., İstanbul 1990, s.390. 

18. Tahir-ül Mevlevî, Edebiyat Lügati, İstanbul 1973, 

s.176. 

19. Edebiyat Terimleri Kılavuzu, İstanbul 1975, s.395. 

20. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 4. 

bas., Ankara 1981 s.246. 

besteye benzer.” [21] 

Şemsettin Sami: “En asıl Türklere mahsus lahinde 

şarkı,” 

Ahmet Kutsi Tecer: “Varsağı, Türkmani gibi 

türkü de eski yırlardan yani millî musiki kaynaklarından 

doğmakla beraber yabancı kültürle karşılaşılan 

bölgelerde (mesela Irak, Suriye, Mısır 

gibi) ona verilmiş bir isim olsa gerek,” 

Türkü, Edmon Soussey’in deyimiyle, “ farklı 

isimleri olan çok çeşitli mahsullere verilen 

addır.” [22] 

Cem Dilçin: “Türkü, türlü ezgilerle söylenen, 

bir anonim halk şiiri nazım biçimidir. Söyleyeni 

belli, kişisel halk şiiri biçimleri arasına giren türküler 

de vardır. Türkü, her iki bölüğe de girebildiğinden 

halk edebiyatının en zengin alanıdır.” [23] 

Pertev Naili Boratav: “Düzenleyicisi bilinmeyen, 

halkın sözlü geleneğinde oluşup gelişen, 

çağdan çağa ve yerden yere içeriğinde olsun, 

biçiminde olsun değişikliklerle (zenginleşmelere, 

bozulmalara, kırpılmalara) uğrayabilen ve her 

zaman bir ezgiyle söylenen şiirler.” biçiminde tanımlar. 

Pertev Naili Boratav’ın “Türk Dili Dergisi ”nin 

“Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı”nda yayımlanan 

“Halk Şiiri” başlıklı yazısının “Halk Türküleri” 

bölümünde ise türkü hakkında şu bilgi verilmiştir; 

“Türkiye’nin sözlü geleneğinde, folklor 

ezgilerinin her çeşidi için en çok kullanılan terim 

türküdür. Bölgelerle konulara bağlı özel durumlara, 

ya da ezginin, sözlerin çeşidine göre, türkü 

sözcüğü yerine şarkı, deyiş, deme, hava, ağız terimleri 

kullanılır.” [24] 

Türküler için Eflatun Cem Güney: “Köroğlu, 

Kerem, Karacaoğlan, Emrah gibi, belli âşıkların 

türkü havasına bürünen bazı parçaları bir yana, 

asıl türkülerin yaşı başı belli değildir. Sahipleri 

bilinmeyen sözlü halk verimleridir.” [25] görüşünü 

21. Ahmet Talât Onay (hzl. Prof. Dr. Cemal Kurnaz), Türk 

Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, Akçağ yayınları, 1.bas., 

Ankara, 1996, s.63. 

22. Hikmet Dizdaroğlu, Halk Şiirinde Türler, Ankara, 

1969, s.102. 

23. Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara, 

1997, s.289. 

24. Dr. Mehmet Yardımcı, Başlangıcından Günümüze Halk 

Şiiri, Âşık Şiiri, Tekke Şiiri, Ankara, 1998, s.57. 

25. Eflatun Cem Güney, Folklor ve Halk Edebiyatı, 

87 


2009-10

ileri sürmektedir. 

Mehmet Özbek “Türküler başlangıçta bir 

olay üzerine yakılırlar. Bu olaylar bütün bir milleti 

ilgilendirecek kadar büyük nitelikler taşıyabileceği 

gibi, dar çevrelerde meydana gelen cinsten 

de olabilir.” [26] demektedir. 

Cahit Öztelli: “Halkın ortak malı olan bir 

edebiyat türüdür. Ağızdan ağıza dolaşan, kuşaktan 

kuşağa aktarılan sözlü edebiyatın en güzeli 

türkülerdir. Türkü, genel edebiyat türleri içinde 

bir nazım türüdür. Yani, ölçülü (vezin), uyaklı (kafiye) 

dizelerle (mısra) meydana gelir. Halk edebiyatı 

içinde toplumun iç alemini beşikten mezara 

dek bütün yaşantısını kapsayan, en dikkate değer 

sanat verisi türkülerdir.” [27] 

Nihat Sami Banarlı: “Koşma şeklindeki bir 

manzumenin her dörtlüğünde bir (beşinci) veya 

bir (beşinci-altıncı) mısra ilavesiyle söylenilen bir 

halk şiiridir.” [28] 

Muzaffer Uyguner: “Her mısraı kafiyeli üçer 

mısralı kıtalar ile yine kafiyeli ve iki beyitten müteşekkil 

ara nağmeleri olan ve çalınıp söylenen 

folklorik halk edebiyatı mahsulleridir.” [29] 

Herbert Jansky’e, göre türkü: “Büyük tarihi 

hadiseler karşısında halk kitlesinin sevinçlerini 

veya ümitsizliklerini; büyük şahsiyetler hakkındaki 

saygılarını veya nefretlerini; gençler arasında 

geçen hazin aşk hikâyelerini, millî hece veznini 

ölçü alan ve kalpleri fetheden mısralarla, derin bir 

muhteva içinde dile getiren edebî, aynı zamanda 

mûsiki bakımdan ehemmiyete haîz olan bu kendine 

öz bestelerle söylenen; dar manâsıyla ise tarihi 

bir vesika mahiyeti gösteren Türk halk şiirinin en 

eski türlerinden biri.” [30] 

Dr. Doğan Kaya türküyü şöyle tanımlamaktadır: 

“Halkın ruh halini, derdini, neşesini, zevkini, 

dünya görüşünü, inancını, karşılaştığı hadiseleri 

İstanbul 1971, s.235. 

26. Mehmet Özbek, Folklor ve Türkülerimiz, 2.bas., 

İstanbul, 1983, s.63. 

27. Cahit Öztelli, Halk Türküleri, 2.bas., İstanbul,1983, 

s.11-12 

28. Nihat Sami Banarlı, Metinlerle Edebî Bilgiler I, İst., 

1950, s.82. 

29. Muzaffer Uyguner, Türkü Üzerine, TFA, III (66). 

1.1955, s.1042. 

30. Herbert Jansky, Türk Halk Şiiri (çev. Abdurrahman 

GÜZEL), Dünya Edebiyatından Seçmeler, 

yansıtan; hece ölçüsüyle ve bir veya dört mısralı 

bentlere çoğu defa bağlantıların getirilmesiyle, 

söylenen; manzum ve ezgili anonim ürünlere türkü 

denir.” [31] 

Alman müzik bilimci Hugo Riemann, halk 

müziği kapsamına şu ögeleri alır: 

“1. Ezgi ve sözlerinin yaratıcısı belli olmayanlar, 

anonim bir yapıda olanlar. 

2. Çeşitli nedenlerle oluşan olaylar karşısında 

halk tarafından benimsenmiş ve halk ezgisi niteliğine 

bürünmüş ürünler. 

3. Halk diliyle oluşmuş, ezgisel ve uyumsal yapısı 

kolayca anlaşılan, belleğe kolayca yerleşen, 

bu nedenle, popüler (herkes tarafından benimsenen 

ve tutulan) bir özellik taşıyan ezgiler.” 

Fransız halk müziği uzmanı Michell Benet’e 

göre halk müziği ise, “Halk tarafından benimsenen 

ve sözlü gelenek biçiminde kulaktan kulağa 

yayılan ezgilerdir.” 

İngiliz halk müziği uzmanı Prat’a göre; “Halk 

müziği, köylü ve halk arasında çıkıp, gelenek haline 

gelen ezgilerdir.” Yine bir İngiliz araştırmacı 

olan Bremers’e göre ise halk müziği; “halkın müşterek 

malı olan, sâde, samimi, düz ve yalın ezgilerdir. 

Bestecisi olmaz, anonimdir.” 

Türk halk müziği araştırmacısı ve Türk halk 

türkülerinin derlenmesinde ilklerden olan Muzaffer 

Sarısözen ise, halk müziğini şöyle tanımlıyor: 

“İlk bakışta monoton gibi görünen halk türküleri, 

araştırdıkça, ezgi ve ritim yönünden renklilik 

ve çeşitlilik gösteren nefis bir sanat ürünleri olduğu 

görülür. Dünyada ne kadar doğal ve sosyal 

olaylar varsa, tümü halk müziğine konu olmuştur. 

Türk insanının doğumundan ölümüne (beşiktenmezara) 

tüm yaşamını, acısını, sevincini, duygu ve 

düşüncesini, yurt sevgisini türkülerimizde görmek 

mümkündür. Özetle, halk müziğimiz, Türk halkının 

ortak malı ve milli kültürüdür.” 

Müzikolog ve halk bilim araştırmacısı Halil 

Bedii Yönetken, “Türk halk müziği, çok orijinal 

ve zengin bir müziktir. Modalmetrik yönden olduğu 

kadar, yapı ve form bakımından da büyük 

özellik ve güzellik taşımaktadır. Zengin ve çeşitli 

çalgılara sahiptir. Diğer taraftan, vokal müziğin 

31. Dr. Doğan Kaya, Anonim Halk Şiiri, Ankara, 1999, 

s.132. 

88 


2009-10

terennüm etmediği konu yok gibidir. En basit konulardan, 

en yüksek konu ve olaylara kadar her 

şey, Türk Halk Müziğinin terennüm alanına girmiş 

bulunmaktadır. Halkımız, bazen; Estergon, Belgrat, 

Selânik, Budin, Cezayir gibi Türk egemenliğinin 

sürdüğü ve at üstünde kılıç oynattığı yerler 

için, bazen; Köroğlu, Genç Osman, Murat Reis 

ve Gazi Osman Paşa gibi yiğitler üstüne türküler 

yakmıştır. Gün olmuş, yurdun dağına-taşına, uçan 

kuşuna, gün olmuş, burcu burcu Anadolu kokan 

çiçeğine ve nice güzellikler, sevgiler üstüne türküler 

söylenmiş, bununla da yetinilmemiş, ahlâk, 

fazilet, felsefe, türkülere konu olmuştur. Görülüyor 

ki, Türk halkı, muazzam bir sosyal fonksiyona 

sahip, halk rûhunun ses halinde aynası ve ifâdesi 

olan bir sanat yaratmıştır.” 

Türk halk müziği araştırmalarının önde gelen 

isimlerinden olan araştırmacı Mahmut Râgıp 

Gazimihal ise, “Kendi halk şarkılarımıza (folk 

song), genellikle türkü diyoruz. Anadolu’da şarkı 

adı pek bilinmez ve kullanılmaz. Genellikle, kulaktan 

kulağa geçmek sûretiyle halk arasında yayılan 

ve yaşayan türkülerimizin ne düzeni bellidir, ne 

yakıcısı.” demektedir. 

Veysel Arseven’in görüşleri şöyledir: “Halk 

türküleri; koşma, yiğitleme, taşlama, ağıt, ninni, 

destan gibi halk edebiyatı türlerini işler. Sevgi, 

özlem, gurbet, ayrılık, doğum, ölüm, askere gidiş, 

düğün-dernek, yerleşme(iskân), göç, kan dâvası 

gibi temaları konu alır. İçtenlik, sâdelik, gösterişten 

arınmışlık, alçak gönüllülük niteliği gösterir 

ve gerçekçi bir renk ve özellik taşırlar. Hiçbir halk 

türküsünün sözünde veya bir halk oyunu havasında, 

yapmacık, iki yüzlülük ve kabalık görülmez. 

Şakacılık temasını işleyen türkülerin sözlerinde 

bile, insanı çabucak kavrayan sıcak bir görüntü 

vardır.” [32] 

Türküler şiir şekli bakımından genellikle koşmaya 

benzer. Ancak bu ifade bütün türkülerin 

koşma şeklinde olduğu anlamında alınmamalıdır. 

Çünkü bazı türküler mani şeklinde de olabilir. 

Genel olarak bir türkü iki bölümden meydana 

gelir. Birinci bölümde bir türkünün asıl sözleri 

yer alır ve bu bölüme “bend” adı verilir. İkincisi 

32. Mustafa Hoşsu, Geleneksel Türk Halk Müziği 

Nazariyatı, İzmir, 1997, s.4 -7. 

ise, tekrarlanan kısımlardır ve her bendin sonunda 

tekrarlanan bu “nakarat” kısımlara da “kavuştak” 

denir. Öbür halk şiiri türleri gibi, türkünün 

de en büyük ve önemli ayırıcı özelliği ezgisinde 

görülmektedir. 

Koşma ve mani tipindeki bazı şiirler, ezgilerinin 

değişmesiyle türkü olmaktadırlar. Türkünün 

ayırıcı özelliği şeklinde değil, ezgi ve bestesindedir. 

Türkülerin tasnifi 

Türkülerin tasnifi konusu, Türk halk şiirinde ve 

müziğinde hâlâ hâlledilmemiş bir problem olarak 

durmaktadır. Bununla ilgili olarak Ahmet Talât 

Onay; “Halk şiirlerinde yalnız şekillerine ve nevilere 

göre yapılacak tasnifler noksan olur. Çünkü, 

teganniyi de gözden uzak tutmamalıdır.” [33] derken, 

Petrev Naili Boratav, “Halk türküleri, hem 

müziği, hem de şiiri alâkadar ettikleri için folklor 

tetkiklerinde hususi bir yer tutarlar. Onların iki 

sahaya ait bulunmaları, evvelâ hususi bir metotla 

incelenmelerini icap ettirir. Halk türküleri üzerinde 

çalışanlar, halk müziği kadar halk edebiyatını 

da göz önünde tuttukları takdirde izâhlarında 

muvaffak olabileceklerdir; aynı müdekkikin her 

iki sahada vukufu olmadığı takdirde kolektif bir 

çalışma zarureti hâsıl olacaktı.” [34] diyerek problemin 

halk biliminin daha çok edebiyat kısmı ile 

uğraşan bir uzmanın veya sadece halk müziği ile 

uğraşan bir uzmanın çözebileceğinden daha zor 

bir iş olduğunu belirtir ve bu noktada edebiyat 

alanından gelen uzman ve müzik alanından gelen 

uzmanın ortak bir çalışma yapmaları gerektiğini 

tavsiye eder. 

Bugüne kadar; gerek edebiyatçılar gerekse 

müzikologlar, kimi ortak noktada birleşen türkü 

tasnifi yapmışlardır. Biz, bu konuyu uzmanlarına 

bırakıp, Mehmet Özbek’in “Folklor ve Türkülerimiz” 

adlı eserinde yapmış olduğu tasnifi, bizim 

derlemiş olduğumuz türküler için de geçerli olduğu 

için burada aynen vermeyi uygun buluyoruz. 

Buna göre türküler üç ana başlık altında toplanmaktadır: 

33. Onay,8. 

34. Petrev Naili Boratav, Halk Türkülerine Dair Folklor 

ve Edebiyat – 2, 2.bas., 1991, s.337. 

89 


2009-10

I. Ezgilerine göre, 

II. Konularına göre, 

III. Yapılarına göre, 

Mehmet Özbek yapmış olduğu bu ana tasnifteki 

grupların her birini kendi içinde alt gruplara 

ayırarak ve her alt gruba örnekler vererek tasnifini 

şöyle sürdürür: 

I. Ezgilerine göre: 

Ezgide esas olan usul ve ritimdir. Bu bakımdan 

ezgilerine göre türküleri de ikiye ayırıyoruz: 

I.1. Usulsüz Olanlar: 

Bunlara uzun hava diyoruz. Uzun havaların da 

çeşitleri vardır: Bozlak, Hoyrat, Divan, Koşma, 

Kayabaşı, Maya, Çukurova, Garip, Kerem, Kesik 

Kerem, Aydos, Eğin, Müstezat, Türkmani gibi. 

Bu havalar ayrıca ağızlara göre de ayrılırlar: Urfa 

Ağzı, Kerkük Ağzı, Erzurum Ağzı, Acem Ağzı vb. 

I.2. Usullü Olanlar: 

Genellikle oyun havaları bu gruba girer. Bu 

ritimli, usulü türkülere Urfa’da “Kırık Hava”, 

Konya’da “Oturak” adı verilir. Kırık havalar bölgelere 

göre değişik adlar alırlar: Karadeniz’de 

“Horon” ve denizci türkülerine “Yalı Havası”, 

Harput yöresinde “Şıkıltım”, Ege’de “Zeybek”, 

Ordu, Giresun, Marmara ve Trakya’da “Karşılama”, 

Erzurum ve Kars yöresinde “Sümmani Ağzı”, 

Isparta ve Eğridir yöresinde “Dattiri” adı verilir. 

II. KONULARINA GÖRE: 

II.1. Lirik Türküler: 

İnsanî duyguların çok etkili ve coşkun bir şekilde 

anlatıldığı türküler bu gruba girer. 

II.1.1. Aşk, sevda türküleri. 

II.1.2. Gurbet türküleri (Ayrılık, asker, mapushane 

türküleri). 

II.1.3. Ağıtlar (ölüm, tabii afetler üzerine). 

II.1.4. Ninniler. 

II.2. Satirik Türküler: 

Kişiyi veya toplumu kınayan, yeren türküler 

bu gruba girer. 

II.2.1.Güldürücü türküler (mizahi türküler). 

II.2.2.Taşlamalar, ilenmeler. 

II.3. Olay Türküleri: 

Belli bir olaya dayanan türküler bu gruba girer. 

II.3.1. Tarihî türküler (destanlar, kahramanlık 

ve serhat türküleri). 

II.3.2. Eşkıya türküleri (derebeyi, cinayet türküleri). 

II.4. Tören ve Mevsim Türküleri: 

Belirli anlarda, söylenen türküler bu gruba girer. 

II.4.1. Kına, düğün, esvap giydirme töreni türküleri. 

II.4.2. İtikat ve mezhep törenleri türküleri. 

II.5. İş ve Meslek Türküleri: 

Çeşitli meslek kuruluşları için yakılmış türküler 


II.5.1. Esnaf türküleri. 

II.6. Pastoral Türküler: 

Çoban ve kır hayatını anlatan, tabiat güzelliklerini 

konu edinen türküler bu gruba girer. 

II.6.1. Tabiat türküleri. 

II.7. Didaktik Türküler: 

Dinleyene ders veren, bir şeyler öğreten türküler 


II.7.1. Öğretici türküler. 

II.8. Oyun Türküleri: 

II.8.1. Ritmik dans türküleri. 

II.8.2. Temsilî oyun türküleri. 

III. Yapılarına göre: 

III.1. Bentleri mani dörtlüklerden kurulu 

türküler: 

Anonim halk edebiyatında en yaygın olan 

şekildir. Her dörtlüğün kafiye şekli mani gibidir. 

Hecenin 7, 8’li kalıplarıyla yazılırlar. 

III.2. Bentleri iki mısralı türküler: 

Bunlar, bağlantı (kavuştak) mısraların eklenmesi 

ve bu mısraların sayısına göre de değişik şekillerde 

bulunur. 

III.3. Bentleri üç mısralı türküler: 

Bunlara da bağlantı (kavuştak) mısraları ekler 

ve bunların sayısına göre değişik şekiller arz ederler. 

III.4. Bentleri dört mısra olup, bağlantıları 

(kavuştakları) mısra sayısı olarak değişen türkü 

şekilleridir. 

III.5. Bağlantıları her mısradan sonra tekrar 

edilen türküler. 

III.6. Bağlantısı başta olan türküler. 

III.7. Her bentten sonra değişik kalıpta iki bağlantısı 

olan türküler.■ 

90 


2009-10

Bir süredir yürütmekte olduğum 

“kitapvitrin” sayfası sizlerden 

gelen olumlu-olumsuz eleştirilerle 

sürekli yenilenerek sizlere 

hitap etmekte. Bize ulaşan 

kitapların çokluğu ve sayfa sayısının 

sınırlı olması nedeniyle 

tüm kitaplara yer verememekteyiz. 

“Bize Gelenler” alt başlığı 

altında mümkün mertebe bu 

kitapların isimlerini de zikredeceğiz. 

Kitapvitrin köşemizle 

ilgili olarak her türlü görüş ve 

düşünceleriniz için e-posta adresimiz 

kitapvitrin@gmail.com 

A. FARUK GÜLER 

Şair ve yazar kimliğiyle tanıdığımız ve 

Türkçeye gösterdiği hassasiyetle gönüllerde 

taht kuran Yavuz Bülent Bakiler’in Türk 

Edebiyatı Vakfı tarafından üç kitabı yayınlandı. 

Türk kültürüne verdiği önem ve milli, manevi 

değerleri ön plana alan çizgisiyle yıllardır sürdürmekte 

olduğu sanat yaşamında birbirinden 

değerli eserlere imza atan Yavuz Bülent Bakiler, 

“Elçibey” (2.Basım), “Muhsin Başkan” ve 

“Azerbaycan Yüreğimde Bir Şahdamardır” adlı 

üç eseriyle karşımızda. 

Elçibey (Azerbaycan’ın unutulmaz 

lideri) 

Yavuz Bülent Bakiler’in bu eseri Azerbaycan 

Sovyeti’nin son yirmi yılına etki etmiş bir lider 

ve onun görüşleri ışığında şekillenmiş düşünceleri 

anlatması bakımından önemli. Kitapta gerek 

Elçibey ile yapılan yüz yüze görüşmelere gerek 

Elçibey üzerine yapılan konuşmalara yer verilmesi 

esere bir belgesel havası katmakta. 

Elçibey’in yetişmesinde ve gelişmesinde 

etkili olan etmenlere de yer verilen kitap, 

lider portresinin nasıl ortaya çıktığını da göstermekte. 

Kitabın son bölümünde Eliçibey’in 

vefatından sonra Türk basınında çıkan yazılara 

yer verilmekte. Son bölümde yer alan bu yazılar 

birçok yazı arasından seçilerek bir kısmı buraya 

nakledilmiş. Bu yazılara nazar edilirse dikkatli bir 

seçimin yapıldığını görebiliriz. Kitap, Elçibey ve 

davasını bize tanıtmakta ve anlaşılır kılmakta. 

Elçibey (Azerbaycan’ın unutulmaz lideri), Yavuz 

Bülent Bakiler, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 

2.Baskı, İstanbul, 2009 

91 


2009-10

Muhsin Başkan 

Yavuz Bülent Bakiler’in derlediği ikinci kitap 

olan “Muhsin Başkan” adlı eser, yakın dönem 

Türk siyasetinin etkin isimlerinden olan Muhsin 

Yazıcıoğlu’na bir vefa örneği. Kimilerine göre 

elim bir kaza sonucu, kimilerine göre de bir kurgu 

sonucu hayatını kaybeden Muhsin Yazıcıoğlu’nun 

yaşamını bütün yönleriyle anlatması bakımından 

önemli. Kitapla birlikte Muhsin Yazıcıoğlu’nun 

mücadelesi ve siyasi vizyonu işlendiği gibi yer 

yer küçük anekdotlarla kaygıları, umutları da verilmeye 

çalışılmış. Muhsin Başkan’ın elim helikopter 

kazası sonucu enkazı arama sırasında yazılan 

yazıların da yer aldığı kitapta hatıralar ağırlıklı 

olarak yer almakta. Muhsin Yazıcıoğlu’nun 

ebediyete uğurlanması sonrası bir saygı duruşu 

niteliğinde olan eser için Yavuz Bülent Bakiler 

büyük bir vefa örneği sergilemekte. 

Muhsin Başkan, Yavuz Bülent Bakiler, Türk 

Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul 2009 

Azerbaycan yüreğimde bir 

şahdamardır 

Eserin ithaf kısmında Karabağ’dan başlayarak 

Anadolu coğrafyasında devam eden vefat etmiş 

atalarının ruhlarına bir Fatiha okunmasını belirten 

yazar 1980 yılından itibaren Azerbaycan’a yaptığı 

seyahatler sonrası intibalarını kaleme almakta. 25 

yıllık bir özlemin vücut bulmuş hali olan eserde 

Azerbaycan’daki Türklerin acılarını, sevinçlerini, 

yaşadıkları dramları, çekilen zulümleri Yavuz 

Bülent’in eşsiz kaleminden okumak mümkün. 

Satır aralarında Azerbaycan’ın Türkiye’ye olan 

özlemi, beklentileri, hayal kırıklıklarının yanı sıra 

sosyalist rejimin kendi üzerlerinde kurduğu baskı 

ve şiddetin boyutlarını, yaşanan insanlık dramlarını 

da görmekteyiz. Azerbaycan’ı yüreğindeki 

bir şah damar kadar yakın gören yazar her Türk 

gencinin okuması gereken bir Azerbaycan resmi 

çizmekte. 

Azerbaycan Yüreğimde Bir Şahdamardır, 

Yavuz Bülent Bakiler, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 

İstanbul 2009 

Sekizinci şehir 

İz Bırakanlar 

Bir şehrin iç dünyasına girebilmek, onun kültürel 

değerlerine nüfuz edebilmek ancak ve ancak 

o şehirde yaşayan insanları tanıma süreciyle gerçekleşebilir. 

Çünkü şehir, sadece betonarme yapılardan 

örülmüş bir sistem değildir. Nevval Çizgen, 

“Kent ve Kültür” adlı kitabında: “Yani kent anlamsız 

bir yığın değildir. Zaman boyutu üstünde 

tutunmuş bir organizmadır. Devinimdir. Hareket 

edebilen veya edemeyen her şeyin ortak devinimidir 

kent imgesi.” Şehri anlayabilmek, onu yorumlayabilmek 

için de o şehre damgasını vurmuş, 

adını kazımış kültür insanlarının ayak izlerini takip 

etmek gerekmektedir. Bu düşüncelerle yola 

çıkan Zekeriyya Bican, yazmış olduğu Sekizinci 

Şehir’in ikinci kitabı olan “İz Bırakanlar” alt başlıklı 

eserinde Elazığ’la adları özdeş olmuş, şehrin 

kültürel dokusuna nüfuz etmiş insanlarını anlatmayı, 

onları yeni nesillere aktarmayı kendisine 

vazife bilmiş. 

211 kişinin biyografilerine yer verildiği çalışmada 

yazar, isimleri belirlerken hangi kriterleri 

kıstas aldığına dair bir açıklama yapmamakta. 

Öznel bir değerlendirme neticesinde kişilerin 

92 


2009-10

elirlenmesi, Elazığ için yazarın gözüyle bir “İz 

Bırakanlar” listesi hazırlanmasına sebep olmuş. 

Ayrıca yer alan bazı isimlerin Elazığ’da ne derece 

iz bıraktığı da hayli sorgulanabilir nitelikte. Ancak 

bazı isimlere yer verilmemesi de ayrı bir soru işareti. 

Elazığ için hazırlanmış böylesi güzel bir kitabın 

daha titiz araştırmalar sonucunda isim tespiti 

yapılarak yazılmasını gönül arzu ederdi. Elazığ 

için “İz Bırakanlar” alt başlığını kullanan yazar, 

kişi seçimlerinde sadece Elazığ doğumluları değil 

uzun süre Elazığ’a hizmet etmiş insanları da 

değerlendirmekte. “Yazardan Birkaç Söz” bahsinde 

yazar keşke eseriyle ve isimlerin tespitiyle 

ilgili daha açıklayıcı bilgiler verseydi. 

Eserin başında “Harput ‘Kale Mahallesi’nde 

Bir Düğün Alayı” başlıklı hikâye ile başlayan 

yazar tarihi bir olayı kendi iç dünyasında 

kurgulayarak yorumlamakta. Prof. Dr. Esma 

Şimşek’in sunuş yazısında belirttiği üzere şahısların 

doğum tarihlerine göre bir tasnife gidilmesi 

Elazığ’ın son yüz yıl içindeki gelişim ve 

değişimini de göz önüne sermekte. Ancak eserin 

içinde bu söyleme aykırı bir sıralamanın da söz 

konusu olduğu görülmekte. Kişiler anlatılırken 

kuru bir anlatım tercih edilmemesi, şahısların 

yakın akrabalarının yazılarına yer verilmesi; 

eserlerden alıntılar yapılması, hatıralara yer verilmesi 

güzel düşünülmüş. Tarihe tanıklık eden 

fotoğraflara yer verilmesi ise içeriği zenginleştirmiş. 

Birtakım eksikliklerine rağmen gelecek nesillere 

bırakılacak başvuru eser konumunda olan 

Zekeriyya Bican’ın kaleme aldığı “Sekizinci Şehir 

İz Bırakanlar”, şehri şehir yapan Elazığ insanını 

anlatması bakımından güzel bir çalışma. 

Sekizinci Şehir ‘İz Bırakanlar’, Zekeriyya 

Bican, Örnek Ofset Matbaacılık, Elazığ 2009, 

Tel:0424 2121732 

Zamansız bahçeler 

Mustafa Miyasoğlu yalnızca şiir, hikâye ve roman 

gibi edebiyatın ana türlerinde eser vermiyor; deneme, 

inceleme ve biyografi gibi öteki türlerde de teklif 

tenkitlerini ortaya koyuyor. Bu kitaptaki yazılar, ülkemizin 

temel kültür ve edebiyat meseleleri üzerine 

kafa yoran bir sanatçının görüşlerini ve tespitlerini bir 

araya getiriyor. 

Zamansız Bahçeler, sosyal ve siyasi şartları da 

dikkate alan kültürel yazılardan oluşuyor. Bu yazılar, 

geçtiğimiz yüzyılın kültür hayatında herkesi ilgilendirdiği 

halde yeterli birikim ve sağduyulu bakış açılarıyla 

ele alınmadığı için, hâlâ vuzuha kavuşamayan 

hususları yeniden ele almaya çalışıyor. O yüzden de 

bu kitaptaki görüşlerin, elbette birer tesbit ve teklif 

olarak, her bakımdan tartışmaya açık ufuk arayışı gibi 

karşılanması beklenir. 

Sağlıklı bir kültür ve sanat hayatı oluşturmak 

yolunda, herkesten çok düşünür ve sanatçılara iş 

düştüğü ortadadır. Yerli bir bakış açısıyla tutarlı bir 

zihniyetin oluşması bizim için çok önemli. Zamansız 

Bahçeler’in yerli bir kültür hayatı oluşmasına katkısı 

bizi sevindirecektir. 

Zamansız Bahçeler, Mustafa Miyasoğlu, Konak 

Yayınları, İstanbul, Eylül 2009 

İsteme Adresi: Ticarethane Sok. Merkezefendi 

Mah. G/55. Sk. No: 6A. Zeytinburnu / İSTANBUL 

Tel: (0212) 638 18 51 

93 


2009-10

Mahatma Gandhi 

Emre Miyasoğlu tarafından tercüme edilen eser, 

“silahsız savaşçı”, “taçsız kral” gibi kavramlarla 

anılan Gandhi’nin farklı kimliği ve kişiliğinin 

üçüncü şahısların kaleminde yeterince yer bulamamıştır. 

Bu kitap, onun hayatının kendi kaleminden 

ele alındığı bir eser olması sebebiyle önemlidir. 

Emre Miyasoğlu, dünyaca tanınmış bu önemli ismin 

eserini Türkçeye çevirerek Gandhi ile zaman ve mekan 

ötesi bir bağ kurmakta. 

Mahatma Gandhi (Otobiyografi), Çev. Emre Miyasoğlu, 

Konak Yayınları, İstanbul 2009 

Ay düşleri 

Şair ve yazar İsmail Bingöl, şiirlerini “Ay 

Düşleri” adlı kitapta topladı. “Şair, çağının kültürünün 

etkisi altındadır ve zamana bağlıdır. Ancak 

yine de şairin baş ka başka çağlarda, başka 

başka biçimde yargılandığı çok gö rülmüştür. 

(…) Şairin var lığı, ancak estetik duyuşla sezilebilir. 

Bundan ötü rü de şair hiçbir zaman tam 

olarak tanıtılamaz, ona ancak işaret edilebilir.” 

diyor yazar. 

Şiir, sıradan insanların yaşantısı dışında yakalanan 

geniş bir âlemin; Yahya Kemal’in ses 

diye isimlendirdiği ‘estetik’le birleşmesinden 

doğar. Şair; bütün insanlardan ayrı bir dil konuşur; 

çünkü kendine bir keçi yolu bulmuştur o, 

orada yürümektedir. “Velhasıl, şairlik geniş bir 

evren ve dolgun bir yaşantı ister. Kılavuzu ise 

önce kendi gönlüdür şairin... ” 

Yirmi beş yıla yaklaşan bir zaman diliminde, 

yazının yanı sıra, değişik dergilerde şiirleri 

de yayımlanan İsmail Bingöl, uzun bir aradan 

sonra, şiirlerinin bir bölümünü, “Ay Düşleri” 

adını verdiği kitapta bir araya getirdi. Ares 

Yayınları tarafından basılan kitaptaki şiirler; 

yıllar içerisinde Kırağı, Akademi, Kalem 

ve Onur, Düşünce ve Sanatta Adım, Çizgi, Ay 

Vakti Türk Edebiyatı, Dergâh, Lika, Sühan, 

Mortaka, Beyazdoğu, Tarih Yolunda Erzurum, 

Erzurum Sevdası, Bizim Külliye, Az Edebiyat, 

Buruciye gibi değişik dergilerde; edebistan, 

dergibi, turkedebiyatı, turkuler, sanatalemi. 

net, ögretmenlersitesi, şiraze gibi edebiyat ve 

kültür sitelerinde yayımlandı. 

“Ay Düşleri”; deneme, şehir yazıları, röportaj 

tarzında yayına hazır başka eserleri de olan 

Bingöl’ün, daha önce yaşadığı şehirle ilgili 

olarak yazdığı portre ve denemelerini bir araya 

getirdiği “Türkülerde Yaşayan Şehir Erzurum” 

adlı kitabının ardından yayımladığı ikinci kitabı. 

Ay Düşleri, İsmail Bingöl, Ares Yayınları 

2009 

_______________________ 

Bize gelenler 

Mücahit Koca’nın “Ebcedhan”, “Ermiş 

Sevinci”, “Alaturka Divan” ve “Kılıç ve 

Kelebek” adlı şiir kitapları ile yazar İmdat 

Avşar'ın "Çiğdemleri Solan Bozkır" adlı hikâye 

kitabı elimize ulaşmıştır. Bu kitaplar ile ilgili daha 

geniş bir değerlendirmeyi bir sonraki sayımızda 

okuyabilirsiniz. 

94 


2009-10

NAMIK YUSUF 

Bu sayımızda öncelikle Bestami Yazgan’ın 

Nar ve Gonca Yayınlarından yeni çıkan dört 

kitabını tanıtmaya çalışacağız. 

Yazar ve şair Bestami Yazgan’ın Nar Yayınlarından, 

Yağmur Kuşları isimli masal ve Gökkuşağı 

Sevinci isimli şiir kitabı; Gonca Yayınlarından da 

Hazinenin Şifresi ve Sıcak Ekmek Kokusu isimli 

hikâye kitapları çıktı. Ayrıca Erdem Yayınları, yazarın 

Güneşle Ay Duymasın isimli şiir kitabının ikinci 

baskısını yaptı. 

42. sayımızın bir diğer kitabı Ünver Oral’a ait 

Karagöz’den Hikâyeler: 

Karagözcü Amca Ünver ORAL, dolu dolu 15 

hikâye ve 145 sayfadan oluşan bir kitap yazmış çocuklarımız 

için. Okudukça Karagöz’ü analım ve 

Karagöz’ü yaşatalım diye. 

Kıymetini bilemediğimiz, köklerimizin kendisi 

olan bir çift kahramanı Karagöz ve Hacivat’ı yaşatmayı 

görev edinmiş Ünver ORAL. Çocuklarımızın 

büyük bir zevk ve heyecanla izlediği Karagöz’e yeni 

oyunlar yazarak sahip çıkıyor. Zamana ve sahiplenmeye 

çalışanlara karşı. Bizden tek istediği ise onları 

okumak, okutturmak... 

Hikâyeler Karagözcü Amca Ünver Oral’dan, okumak 

çocuklardan… Yanağımızda sonsuz tebessümler 

vaat ediyor bu okumalar. 

Nar yayınları çocuklarımızı hiçbir zaman unutmayacak 

ve unutmadığını da bastığı yeni kitaplarla 

bize göstermekten de geri durmayacak. 

Yayınevimizin diğer yayınlarına gelince: 

Mehmet Nuri Yardım’a ait Yıldızlarla Uyumak romanı, 

Hasan Latif Sarıyüce’ye ait, Beyaz Kanatlı Kuş 

romanı ve yayınevinin kendisine ait 40 Hadis (İnsan 

İlişkileri Üzerine.) 

Yazgan Bestami; Gökkuşağı Sevinci, Nar Yay. 

İstanbul. 2009 

Yazgan Bestami; Yağmur Kuşları, Nar Yay. İstanbul. 

2009 

İsteme Adresi: Nar Yayınları Müzik Film ve 

Reklâmcılık Ltd. Şti. Ankara Cad. Vilayet Han. 

10/202 Cağaloğlu İstanbul. Tel: (0212) 5123769 

Yazgan Bestami; Hazinenin Şifresi, Gonca 

Yay. İstanbul. 2009 

Yazgan Bestami; Sıcak Ekmek Kokusu, Gonca 


İsteme Adresi: Gonca Yay. Tel:(0216)3184288 

Oral Ünver, Karagöz’den Hikâyeler, Nar Yay. 





Yardım Mehmet Nuri, Yıldızlarla Uyumak, 

Nar Yay. İstanbul. 2009 




Sarıyüce Hasan Latif, Beyaz Kanatlı Kuş, Nar 





Nar Yayınları, 40 Hadis İnsan İlişkileri Üzerine 

( Esprili İllüstrasyon ve Fotoğraflarla), Nar Yay. 




10/202 Cağaloğlu İstanbul. Tel: (0212) 5123769■ 

95 


2009-10

96 


2009-10

yeni tÃ¼rkÃ¼ler sÃ¶yle - Bizim Kulliye Dergisi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?