RÖPORTAJ: Prof. Dr. Mehmet AYDIN - DEM

Burada asıl mesele, erdemli bir siyasetin nasıl mümkün olacağı meselesidir.
Daha mükemmeli düşünülemeyen bir imkânı kastetmiyorum, ama düşünen, bilgi sahibi olan, sağduyu
sahibi olan, fikri selim, aklıselim sahibi olan çoğunluğun “evet eksiği var ama iyidir” diyebileceği bir
siyaset durumunu düşünmek lazım.
gibi anlamayın. Çünkü biz mutluluğu daha çok,
gelip geçici şeyler için kullanıyoruz. Bu da mutluluktur
ama Amiri’nin Kitabu’s-saade ve’l-is’ad’de
mutluluktan kast ettiği şey, saadete ermiş, kendi
içinde uyumu sağlamış, fikri bakımdan da ameli
bakımdan da tutarsızlıktan, çok büyük ölçüde,
kurtulmuş kişi demektir. Saadet kelimesi onu anlatıyor.
İs’ad kelimesi, mutlu kılma, topluma mutluluk
götürme anlamında kullanılıyor. Kendisinde
mutluluk olmayan, kendi içinde çelişkiler yaşayan
birisinin toplumu düzlüğe çıkarması mümkün değildir.
Onun için kendisi evvela mesud adam olacak.
Mesud olma hali de günlük algılamamızdan
farklı olarak daha derin ve daha var oluşla ilgili
bir durumdur. Kur’an’da da böyle geçer zaten.
Kur’an’da saadet geçmez. Sadece mutluluğa ermiş
olan anlamında said geçer. Bu kavramın zıddının
kural tanımayan, düzen tanımayan, kaos yaratan
anlamında şaki olması oldukça manidardır. Zıddı
olan şaki kavramından yola çıkarak said kavramını
anlayacak olursak kendi içinde uyumu yakalamış
ve bunu topluma taşıyan kişi anlamına ulaşırız.
Şaki kendisi zaten bölünmüş parçalanmış, kendi
içinde kavgalı bir kişi olduğundan topluma da
ancak bölünmüşlük dağınıklık, yani fesad götürür.
Dolayısıyla tüm bunlardan hareketle diyebiliriz
ki; siyaset alanı değerlerin uygulamaya, tatbikata
konulduğu alan olarak görülmüş ve bu yaklaşım
daha sonrada devam eden ana çizgi olmuştur.
Farabi’nin siyaset felsefesinin Eski Yunan’nın siyaset
felsefesinden ayrılan en özgün yanı nedir
Farabi, Medinetü’l-fazıla’da Eski Yunan’ın kent,
site üzerine kurmuş olduğu siyaset anlayışından
yola çıkıyor. Ama etkileyici bir şekilde Siyasetü’lmedeniyye’de
siyasetin uygulama alanı olarak siyasi
rejime geçiyor. Medine kelimesi burada ilkindeki
site, kent anlamından başka siyasi rejim anlamına
kullanılıyor. Dolayısıyla Farabi, en küçük insani
birimden başlayarak bütün insanlığa kadar götürüyor
siyaset anlayışındaki mutluluk arayışını. Yani
Farabi, kendisiden önce pek fazla görülmeyen
bir şekilde, dünyanın saadetini düşünme diye bir
noktaya kadar gidiyor. Farabi sadece belli bir şehrin
değil, belli bir yönetimin değil dünyanın saadetini
gündeme getirerek tüm insanlığın bu noktaya
taşınması gerektiğini düşünüyor. Ona göre eğer
ortada küçük bir birim varsa o küçük birim erdemli
bir birimdir. Eğer bu bir kentse o, kent erdemli
bir kenttir. Eğer bu büyük bir ülkeyse o erdemli
bir ülkedir. Farabi burada kalmıyor ve bildiğimiz
kadarıyla kendisinden önce görülmeyen bir yaklaşımla
belki tam politik anlamda değil ama felsefi
anlamda insanlığa doğru giden bir düşünce ortaya
koyuyor. Burada önemli olan nokta Farabi’nin
bunu sadece insanlığa doğru giden bir düşünce
olarak değil insanlığa giden bir tatbikat olarak da
görüyor olmasıdır. Açıkçası bugün evrensel insan
hakları bildirgesi dediğimiz anlamda o da evrensel
erdemlilik bildirgesi gibi bir düşünceye sahip
gözüküyor.
Sizce kendisinden önce rastlanmayan bir şekilde
onun bu kuşatıcı fikre ulaşmasının arkasında ne
yatıyor
Bunun izahı bence şudur: Farabi’nin Yunan felsefesini
iyi bildiğini biliyoruz. Aristotales’ten sora
ikinci öğretmen unvanına sahip olması da büyüklüğünün
hakkını teslim etmek içindir. Ama aynı zamanda
Müslüman bir filazoftur. Dolayısıyla büyük
bir ihtimalle İslam’ın evrenselliğinden beslenen bir
yaklaşımla siyasi felsefesinde de evrensellik fikrine
ulaşıyor diye düşünüyorum. Eğer evrensel bir
dinin ufku içinde yaşıyorsanız sadece kendi kentinizin,
kendi şehrinizin ya da Isparta’nın, Atina’nın
veya o günkü Bağdat’ın erdemli olması sizin için
yeterli olmuyor. Orada durmuyor insanlığa kadar
giden küresel boyutta bir kuşatıcılık fikrine sahip
oluyorsunuz. Farabi’de böyle düşünüyor.
Farabi’nin bize ulaşmayan Nikamakos Ahlakı’na
şerhinde “Mutluluk ancak siyasetle mümkündür.”
dediği rivayet ediliyor. Bunu biraz açar mısınız
Tabi toplumun mutluluğu zaten siyasettir. Çok
enteresan daha sonraya gelirseniz çok güzel baş-
42 DEM DERGİ | YIL 2 SAYI 5