RÖPORTAJ: Prof. Dr. Mehmet AYDIN - DEM

“Promise is a promise”. Söz verme bir söz vermedir. Bu sadece siyasi bir taahhüt değil, aynı zamanda
ahlaki bir taahhüttür. Baştan koymuş olduğunuz değerler konusunda bütünlüklü ve tutarlı
davranmalısınız. Türkiye’ye bir söz verilmiştir. Siz bu sözü yerine getirmek zorundasınız.
rupacılık gibi bir anlam çıkarılmasın. Avrupa’nın
da bu gün başka alanlarda çok ciddi sıkıntıları
var. Ama yine de demokrasinin dayandığı temel
değerler ve o değerlerin hayata intikali açısından
merkezî Avrupa ülkelerinin çoğunluğu dünyanın
diğer yerlerindeki ülkelerden çok daha başarılı
olmuşlardır. Bugünkü gazetelere baktığınızda
Olli Rehn’in “Türkiye’nin iç gerginliğinin bitmesi
için Ankara’nın yeni bir mükaveleye ihtiyacı var.”
mealinde bir açıklaması var. Ya da düzenlen bir
konferansında Sayın Barrosso’nun TBMM’de “demokratik
laiklik”ten bahsetmesi de bu tecrübenin
bir ürünü. Biz de bunu bazıları, “laiklik laikliktir”;
ne demek “demokratik laiklik” diye eleştirdi. Kusura
bakmasınlar ama bunlar demek ki okumuyorlar.
Anayasayı da okumuyorlar demek ki. Çünkü
anayasada “demokratik, laik, sosyal, bir hukuk devleti”
ifadesi onun ruhunu oluşturuyor. Sadece laiklikten
bahsetmiyor. Demokrasi içerisinde uygulanan
bir laiklikten bahsediyor. Devletiniz sadece
laik değil, aynı zamanda demokratik olacak.
11 Eylülden sonra sanki güvenlik özgürlük dengesinde
Avrupa’da da sıkıntılı bir yaklaşımın ortaya
çıktığını görüyoruz.
Çok doğru. Demokrasiyi Avrupa’da güçlü gördüğümüz
için değerler Batı tatbikatında modern
zamanlarda daha şanslı oldu diyoruz. Önemli bir
tarihsel tecrübenin bir ürünüdür demokratik değerler
uygulaması. Kısa bir süre önce ünlü bir sivil
toplum örgütünün misafiri olarak Lüksemburg’da
söylediklerimin dörtte birini ciddi bir Avrupa eleştirisine
hasrettim. Demokrasiden geri adım atmalarının
gerek kendileri için gerekse bizim için de
ne kadar zararlı olacağı üzerinde durdum. Biraz
dayanıklı olmalarını söyledim. Yani bir sıkıntı çıktığı
zaman ilk yapacağımız şey demokrasiden ve
değerlerinizden vazgeçmek olmamalıdır. Hele demokrasi
tecrübesinin diğer ülkeler tarafından da
önemsenmeye başlandığı bir dönemde bunu yaparsanız
bütün dünya için telafisi zor aksaklıklar
ortaya çıkar.
Daha önce dediğimiz gibi, değerlerin bir teorik
bir pratik boyutu var. Özellikle siyaset alanında
değerlerin uygulanası için ne tür motivasyonlar
devreye girebilir
Değerin var olduğunu bilmek ayrı şeydir değeri
uygulamak ayrı şeydir. Değerlerin uygulanmasında
pek çok şey devreye girer. Mesela din
bir değerin kaynağı olmayabilir. Değildir demiyorum
olmayabilir diyorum. Ama diyelim ki bir kişi
akılla, tefekkürle, bilgiyle değere ulaşmış ve onu
benimsemiş. Bu durum o değeri hayata geçirmek
için önemli bir adımdır. Aynı kişi onun vahiy yoluyla
da teyit edildiğine inanıyorsa bu o değerin
tatbikatına yeni bir boyut kazanabilir. Benim görebildiğim
kadarıyla filozofların büyük bir kısmı, samimi
bir dindarlığı değerlerin hayata geçirilmesi
bakımından son derece büyük bir teşvik edici güç
olarak kabul ediyorlar. Hani bazen diyoruz ya her
insanın başına bir polis dikemeyiz diye. Polis aslında
burada hukukun varlığına işaret ediyor. Bir
insan düşünün ki yaptığını polis görmüyor, devlet
görmüyor, toplum görmüyor, anası görmüyor, babası
görmüyor ama “bir gören var” diye inanıyor.
Bunun o değerin tatbiki hususunda çok büyük bir
güç ortaya çıkardığını kimse inkâr etmez. Dolayısıyla
bir şeyin günah veya sevap olması her zaman
onun ontolojik durumunu değiştirmiyor. Zaten aklın
kötü dediği bir şeye din de kötü diyorsa o kavramın
içersinde bir değişiklik söz konusu olmuyor.
Peki değişiklik nerede ortaya çıkıyor Değişiklik
motivasyon noktasında kendini gösteriyor. Motivasyonda,
gerekçelendirmede, hayata taşımada,
onu yapma gücünü kendinde bulmada kendisini
gösteriyor. Bu bakımdan, sevap ve günah kavramlarının
var olması inananlar açısından önemlidir.
Adalet dini inancı olmayan için de bir değerdir.
Kendi ferdi hayatı açısından da, politik değer olarak
da. Kişinin dini inancı olmayabilir ama adaletin,
paylaşmanın, haksızlığı önlemenin değer olduğunu
bilip bunların gerçekleşmesi için çaba sarf
edebilir. Bu konuda ben rahatça onunla beraberim.
Adaletin bir değer olduğunu birlikte söyleriz ve
48 DEM DERGİ | YIL 2 SAYI 5