Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
değiştirmesiyle ilgili pekçok örnek mevcuttur. 104 Töre Bitigi’nde bu yapıyla ilgili
örnek oldukça azdır: yaχşı tirlikimä menim “benim güzel hayatım” (AKP,
31/32); ögütün anıŋ “onun öğüdünü” (AKP, 4), alnına Biyniŋ “Tanrı’nın
huzurunda” (AKP, 4), χarınları alarnıŋ “onların karınları” (AKP, 24), duşmanları
alarnıŋ “onların düşmanları” AKP, 226), yüräklärinä alarnıŋ “onların
yüreklerine” (AKP, 51), χorχusun Eyämizniŋ “Tanrımızın korkusunu” (AKP,
63), töşäkinä kensiniŋ “kendisinin döşeğine” (AKP, 68), χolları yazıχlılarnıŋ
“günahkarların elleri” (AKP, 69), χolundan yazıχlınıŋ “günahkarın elinden”
(AKP, 174), könülüküŋ seniŋ “senin adaletin” AKP, 68), toγruluχuŋ seniŋ “senin
doğruluğun” (AKP, 69), söväklärimniŋ menim “benim kemiklerimin” (AKP,
87), canım menim “benim canım” (AKP, 87), Teŋrimiz bizim “bizim Tanrımız”
(AKP, 149), χuvatın Eyämizniŋ “Tanrımızın kuvvetini” (AKP, 223), χuluŋnu
seniŋ “senin kulunu” (AKP, 257, χollarına biyläriniŋ kensiläriniŋ “kendi(lerinin)
beylerinin ellerine” (AKP, 272), buyruχun Tenrimniŋ menim “benim Tanrımın
buyruğunu” (AKP, 261); içinä bitikniŋ “kitabın içinde” (TB, 193).
6.3.5. Sıfat tamlaması
Sıfat tamlamaları, Genel Türk dilindeki dizilişe genellikle uygundur.
Sıfatla ismin yer değiştirdiği örnekler az sayıdadır: yolduzlar köktägi “gökteki
yıldızlar” (AKP, 151); alγışlaŋız, suvuχlar da χurγaχ, χraγu da χarlar tüşkän
“dua ediniz soğuklar ve kuruluk, kırağı ve düşen/yağan karlar” (AKP, 151).
6.3.6. da pekiştirme edatı, bu metinlerde “ve” anlamında bağlaç olarak
kullanılır; en işlek bağlaçtır: χabul kördüχ, da tuttuχ, da saχladıχ “kabul gördük
ve tuttuk ve sakladık” (TB, 75); χatunlarnıŋ ülüşläridir atasından da anasından...
“hatunların atalarından ve analarından kalan hisseleridi.” (TB, 80).
Alγışlaŋız, χuvatları Eyämizniŋ, günäş da ay, alγışlaŋız, yolduzlar köktägi,
yaγmurlar da yaγış, alγışlaŋız, suvuχlar da χurγaχ, χraγu da χarlar tüşkän,
alγışlaŋız buz da açıχlıχ, zamhari da χar, alγışlaŋız kündüz da keçälär, yarıχ da
χaramγu, alγışlaŋız, bulutlar da yaşnamaχlar da yer, alγışlaŋız taγlar da örlär,
barça bitişläri yerniŋ, alγışlaŋız, çovraχlar, teŋiz da özänlär... (AKP, 151) “Dua
ediniz Sahibimizin (Tanrımızın) kuvvetleri, güneş ve ay; dua ediniz gökteki
yıldızlar, yağmurlar ve yağış; dua ediniz soğuklar ve kuruluk, kırağı ve düşen/
yağan karlar; dua ediniz buz ve açıklık ve zemheri ve kar; dua ediniz gündüz ve
tepeler, bütün yeryüzünün bittiği yer; dua ediniz kaynaklar, deniz ve nehirler...”
Men öldürürmen da men tirgizirmen, yaralarmen da men saγaytırmen,
da bolmaz kimesä, ki çıχargay sizni χolumdan menim (AKP, 54/55). “Ben
öldürürüm ve diriltirim, yaralarım ve sağaltırım ve sizi benim elimden alacak
kimse yoktur.”
Ayrıca, Farsça kökenli u bağlacı da kullanılır: keŋ u tar yollar “geniş ve
104 Karaycadaki aynı sözdizimsel özellik için bk. Berta 1998b: 315.
63