Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
6.2.13.3 -mInçA
-mInçA ( < -mAgInçA) eki de olumsuzluk bildirir:
A egär ki atasınıŋ ölüm[ün]dän soŋra algıy edi atasınıŋ ya anasınıŋ
ülüşün, kensi payın da, töläminçä ol borçun, ölgiy edi, ol çaχta anıŋkibik borç,
kim ki inanır edi, bolur anıŋ ülüşü üstünä izdämägä, egär ki mülklär dä bolsa,
keräk, ki bolgay ülüşü mülklärdän, anıŋ ülüşünä tüşkän, er ya χız χardaşlarnıŋ
ülüşü üstünä dügül, bo alar borçlu dügüllär (TB, 155). “Eğer babasının
ölümünden sonra baba ve annesinin hissesini alsa, kendi hissesini de alsa, o
borcunu ödemeyip ölse, o zaman bu gibi borcu ona düşen hisse üstünde aramak
mümkündür. Eğer, mülkleri de olsa ve bu mülklerde onun payına düşen hissesi
olsa, (bu borcu) erkek ve kız kardeşlerinin hissesi üstünde (aramak doğru) değil,
onlar borçlu değiller.”
6.2.14. Yeterlik fiili
Ermeni Harfli Kıpçakçada yeterlik, al- ve bol- fiilleriyle ifade edilir.
6.2.14.1. al- fiiliyle yapılan yeterlikte asıl fiil, –a/-e zarf-fiil ekini alır; kip
ve kişi eki ise al- yardımcı fiiline gelir. Bu yapıda zarf-fiil ekinin ünlüsü ile fiilin
ünlüsü, kontraksiyon sonucunda tekleşir: 103 kör-ä al-ma-dı-m > körälmädim
“göremedim” (AKP, 25/26).
Xutχargay meni Biy duşmanlarımdan menim χuvatlılardan da
körälmägänlärimdän menim, zerä χuvatlı boldular mendän (AKP, 17/18). “Tanrı,
beni düşmanlarımdan kurtarsa, kuvvetlilerden ve benim göremediklerimden.”
Körälmädim men yıγının yamanlarnıŋ, da dinsizlär bilä men olturmadım
(AKP, 25/26). “Ben kötülerin tamamını göremedim ve dinsizler ile oturmadım.”
6.2.14.2. bol- fiilli yapıda ise asıl fiil, -ma/-mä fiilden isim yapma eki ile
yönelme hâli ekini taşır. Kip ve kişi eki, bol- fiiline gelir: övrät-mä-gä bol-mastır
“öğretmesi mümkün olmaz/ öğretemez” (TB, 159); tölä-mä-gä bol-ma-gay
“ödeyemezse” (TB, 177); körün-mä-gä bol-ur “görünebilir” (TB, 77).
A egär ki atasınıŋ ölüm[ün]dän soŋra algıy edi atasınıŋ ya anasınıŋ
ülüşün, kensi payın da, töläminçä ol borçun, ölgiy edi, ol çaχta anıŋkibik borç,
kim ki inanır edi, bolur anıŋ ülüşü üstünä izdämägä, egär ki mülklär dä bolsa,
keräk, ki bolgay ülüşü mülklärdän, anıŋ ülüşünä tüşkän, er ya χız χardaşlarnıŋ
ülüşü üstünä dügül, bo alar borçlu dügüllär (TB, 155). “Eğer babasının
ölümünden sonra baba ve annesinin hissesini alsa, kendi hissesini de alsa, o
borcunu ödemeyip ölse, o zaman bu borcu, ona düşen hisse üstünde aramak
mümkündür. Eğer, mülkleri de olsa ve bu mülklerde onun payına düşen hissesi
olsa, (bu borcu) erkek ve kız kardeşlerinin hissesi üstünde (aramak doğru) değil,
103 Batı Kıpçak (Karayca, Karaçayca, Kumukça) ve Aral-Hazar Kıpçak (Kazakça, Nogayca, Kırgızca) lehçelerindeki
aynı yapı için bk. Berta 1998b: 310; Kirchner 1998: 325; Kasapoğlu Çengel 2005: 284.
59