Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
Tiyäsidir k‘risdân χanlarga (TB, 59). “Hristiyan hanlara (şunu yapmak)
icap eder.”
Tiyäsidir emdidän sora bitik bilä yöpsünmägä törälärni, taŋlap barça
ari bit[ik]lärdän (TB, 24). “Şimdiden sonra kanunları, bütün kutsal kitaplardan
seçerek kitap hâline getirmek gerekir.”
Tiyişlidir yarγuçıga, ki orunç aluçı bolmagay, zera yazgandır, ki orunç
soχraytır, neçä ki iti köz bolsa (TB, 32-33) “Yargıçın şunları yapması gerekir:
Rüşvet almayacak, çünkü (bu) yazılmıştır ki, eğer gözü keskin ise rüşvet gözü
kamaştırır.”
Xaytıp esimä aldım, ki Biyimiz K‘risdosnıŋ yarγusuna barasımen,
ol, ki yüz körmäs, ne orunç almas, anıŋ üçün tiyişlidir maŋa yazmaga χolum
bilä Teŋriniŋ yarγusunuŋ oχşaşın (TB, 26). “Dönüp aklıma koydum, Allah’ın
yargısına varacağım. O, adam kayırmaz, rüşvet almaz. Onun için benim, kendi
elimle Tanrı’nın kanunlarının benzerini yazmam gerekir.”
Bu tip gerekliliğin olumsuz biçimi, tiy- ( < ET teg-) fiiline –mäs olumsuz
geniş zaman ekinin getirilmesiyle yapılır: Egär ki esirikliktä yoluχsa, ki biri
birin naχıs etkäy, törä buyurıyır, ki anıŋkibik iş naχıslıχnıŋ esiriktä etkän tiymäs
boşatmaga, ani dä tözmägä (TB, 87-88). “Eğer sarhoşken (biriyle) karşılaşsa ve
birbirlerine zarar verseler, kanun şöyle buyuruyor ki bunun gibi zarar verenin
sarhoşken yaptığı bu işi bağışlamak ve buna tahammül etmek gerekmez.”
6.2.12.2. –mAχ keräk
Keräk kiplik sözü, -mAχ fiilden isim yapma ekinden sonra gelir:
A egär esirik kişi kimesäni öldürgäy, ol çaχta törä bilä baχmaχ keräk
anıŋki öldürmäχliχni câht bilä da sormaχ keräk (TB, 88). “Eğer sarhoş bir
kişi bir kimseyi öldürse, o zaman kanunla (bu işe) bakmak gerekir, bu cinayeti
itinayla soruşturmak gerekir.”
Anıŋ üçün ki esirikliktir barça yamanlıχnıŋ başı, anıŋ üçün ki esirikliktän
säbäp boldı ki biri birinä. Da anıŋkibik iş üçün törä bolmaχ keräk; toγru, budur
curum, ziyan, hakimlik, χarc naχıs bolganga tölämäχ keräk (TB, 87-88). “Onun
için ki sarhoşluk (içki) bütün kötülüklerin başıdır. Onun için ki sarhoşluk buna
sebep oldu. Ve bunun gibi iş için kanunun olması gerekir. Haklı olarak, cürüm
(para cezası), zarar ziyan, mahkeme ve tedavi masraflarını (sarhoş kişinin)
ödemesi gerekir.”
6.2.12.3. –GAy keräk
Bu analitik yapıda, keräk modal sözü, bu kez -GAy istek kipine getirilir:
Keräk kiyöv sözlägäy χıznıŋ atası bilä, budur, ki aŋar belgili etkäy, ne
530-531; Kasapoğlu Çengel 2005: 252-253; Öner 2007: 718-719; Yuldaşev 1981: 279.
57