Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Hülya Kasapoğlu Çengel
oturup ağlayalım.”
II. çokluk –(I)ŋIz şeklinde eklenir. Dudak uyumuna girmez: alγışlaŋız
“dua ediniz” (AKP, 65/66); çaχır-ıŋız “çağırınız” (AKP, 46/47); ber-iŋiz
“veriniz” (TB, 174); keliŋiz “geliniz” (AKP, 45/46); bol-uŋız “olunuz” (AKP,
104/105: öp-iŋiz “öpünüz” (AKP, 95/96); sövünüŋiz “sevininiz” (AKP, 97/98).
Kiriŋiz eşikinä anıŋ tapunmaχ bilä da alγış bilä övinä anıŋ. Tapunuŋız
Eyämizgä, da alγışlaŋız atın anıŋ (AKP, 99/100). “Giriniz onun eşiğine ve evine,
tapınmak ve dua ile. Tapınınız Sahibimize ve ona dua ediniz.”
6.2.11. Niyet kipi
Modern Kıpçak yazı dillerinde sıklıkla kullanılan –maq/-mäk niyet
bildiren gelecek zaman kipinin 100 tarihî kullanımına bu metinlerde birkaç örnekte
rastlanır:
11-inçi, ki bilgäylär yarγuçılar Törä bitikindän toγru yarγu etmägä, bilip,
ki kendiläri dä turmaχtırlar köktägi yarγuçınıŋ alnına yarγuga (TB, 209). “11.
Yargıçlar, Töre Bitigi’nden doğru yargılamayı öğrenecekler. Çünkü, kendileri de
gökteki yargıçın (Tanrı’nın) önünde huzura çıkacaklar”.
Keräk kiyöv sözlägäy χıznıŋ atası bilä, budur, ki aŋar belgili etkäy, ne türlü
nemä berir χızınıŋ artından cehez, χaysın ki almaχtır, artından berilgäy belgili,
zera ki cehezi χatunlarnıŋ ülüşläridir atasından da anasından da mülklärdän dä
(TB, 80). “Damadın kızın babasıyla konuşması gerekir. (İşte) budur, olanı (olan
çeyizi) ona açıklasa, kızının arkasından çeyiz olarak ne verecek, hangisini almak
niyetindedir, arkasından açık olarak verilse. Çünkü; çeyiz, kadınların, atasından,
anasından ve mülkünden (kendisine düşen) paydır.”
6.2.12. Gereklilik kipi
Ermeni Harfli Kıpçakçada gereklilik, tiyäsidir/tiyişlidir ve keräk gibi
kiplik (modality) bildiren leksik elementlerle ifade edilir: 101 +GA tiyäsidir/
tiyişlidir, –mAχ keräk, –GAy keräk.
6.2.12.1. +GA tiyäsidir/tiyişlidir
İşlek bir kullanım gösteren bu analitik yapıda; özne, yönelme hâli ekini
alır ve ardından tiyäsidir/tiyişlidir ve nadiren tiyär modal sözleri gelir: tiyişlidir
maŋa yazmaga “benim yazmam gerekir/ben yazmalıyım” (TB, 26), tiyişlidir
yarγuçıga “yargıçın yapması gerekir/yargıç yapmalıdır” (TB, 32-33), aŋar tiyär
ant içmägä “onun ant içmesi gereklidir” (TB, 48) gibi. Modern Kıpçak yazı
dillerinde gereklilik bildiren analitik yapının tarihsel biçimini, Ermeni harfli
Kıpçak metinlerindeki bu yapılarda görmek mümkündür: 102
100 Kudaybergenov / Tursunov 1980: 382-383.
101 Batı Kıpçak dillerinde gerekliliği bildiren kiplik sözler için bk. Berta 1998b: 315.
102 Modern Kıpçak yazı dillerinde tiyiş (< tiy-i-ş) ile yapılan gereklilik kipi için bk. Kudaybergenov / Tursunov 1980:
56