Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
6.2.7. Şimdiki zaman
-(I)yIr; -IIr
Oğuz Türkçesinin –yor şimdiki zaman eki ( < yorı-r), Codex Cumanicus
ve Et-Tuhfetü’z-Zekiyye’den sonra bu metinlerde de işlek olarak kullanılır. 97
Ermeni harfli Kıpçak metinlerinde ünlüsü daralan bu ek, ünlüyle biten fiillerden
sonra –yır/-yir; ünsüzle biten fiillerden sonra -ıyır/-iyir; –ıır/-iir; şeklindedir. Ek,
nadiren ünlüyle biten fiilerden sonra –yı-/-yi-; ünsüzle biten fiillerden sonra -ıyı/-
iyi biçiminde de görülür.
Bir kimesäniŋ şulprıχtı bolgay borç üçün bir kimesädä, da kelgäy
yargu alnına, da tanmagay bitikin, da aytkay, biliirmen, ki bitik menimdir,
yoχsa töläpmen aŋar barçasın (TB, 193).“Bir kimsenin borç için senedi olsa
bir kimsede ve gelse mahkeme huzuruna ve inkâr etmese senedini ve söylese,
biliyorum. Bu senet benimdir; ancak, ona (borç verene) tamamını ödemişim.”
Bitik menimdir, yoχsa töläpmen aŋar barçasın, da aŋar nemä dä borçlu
χalmıyırmen, tek bitikimni zaderjat etiptir (TB, 193). “Bu senet benimdir;
ancak, ona (borç verene) tamamını ödemişim ve ona borçlu kalmıyorum. Sadece
o, senedimi atmamış.”
Da bir kimsä ki zindanda olturgay kimsäniŋ borçu üçün, da neçik törä
buyurıyır, ki kündä aŋar χarcga bir aχça bergä (TB, 169). “Ve bir kimse birine
olan borcu için zindana atılsa, kanun şöyle buyuruyor: Her gün (borç veren kişi)
ona (borçlu olan kişiye) harçlık için bir akça ödeyecek.”
Ne ki törägä nalojit etti baş suması bilä tölämägä birgä; törä bulay
buyurıyır (TB, 169). “Mahkemede ana borcu ile birlikte ödemeyi ve başka ne
taahhüt ettiyse. Kanun böyle buyuruyor.”
Ulu χorχulu buyruχun Teŋriniŋ köriyirbiz (TB, 44). “Tanrının ulu ve
korkulu buyruğunu görüyoruz.”
Şimdiki zaman ekinin son sesi olan /r/nin erimesiyle ek, -ıyı biçiminde
de kullanılır. Bu durumda zamir kökenli kişi eki, yerini iyelik kökenli kişi ekine
bırakır. Şu cümlelerde biz yerine –χ ( < -q ) eki kullanılmıştır:
Teŋri bilä maχtanıyıχ, här kündä atına anıŋ tapunıyıχ meŋilik (AKP,
43/44). “Tanrı ile övünürüz, her gün onun adıyla ebediyen tapınırız.”
Färah boldum men, kimlär aytır edilär maŋa: övinä Eyämizniŋ barıyıχ biz.
(AKP, 121/122). “Ferahladım ben, kimler bana söyler: Sahibimizin (Tanrının)
evine gidiyoruz biz.”
Seniŋ bilä duşmanlarımıznı bizim urıyıχ, da atıŋ bilä seniŋ heç etiyıχ
turganlarnı üstümüzgä bizim (AKP, 43/44). “Düşmanlarımızı senin ile vururuz
ve senin adın ile üstümüze gelenleri hiç ederiz.”
97 Codex Cumanicus ve modern Türk yazı dillerinde –yor şimdiki zaman ekinin kullanımı için bk. Räsänen 1957:
225; Atalay 1945: 111. Bu ekin, Kıpçakçadaki (Codex Cumanicus ve Et-Tuhfetü’z-Zekiyye) kullanımı için ayrıca bk.
Karamanlıoğlu 1994: 129.
51