Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
olarak farklılaşmasına işaret eden bir ses özelliğidir. 92
q > χ gelişmesi: EK χaçan “ne zaman” (DAK, 439; DPY, 411) < ET
qaçan; χarşı “karşı” (DAK, 456; DPY, 411) < ET qarşu; EK χaygu “kaygı”
(DAK, 464) < ET qadγu; EK χal- “kalmak” (DAK, 443) < ET qal-; EK χara
“kara” (DAK, 449) < ET qara; EK χaz- “kazmak” (DAK, 469) < ET qaz-; EK
χış “kış” (DAK, 476) < ET qış; EK χıyın “zor” (DAK, 477) < ET qıyın; EK χız
“kız” (DAK, 478) < ET qız; EK χol “el” (TB, 169) < ET qol; EK χonşu ~ χonçu
“komşu” (DAK, 486) < ET qonşı; EK χon- “konmak” (DAK, 485) < ET qon-;
EK χul “kul” (TB, 187-188) < ET qul; açχıç “anahtar” (TB, 170) < ET açqıç;
EK aχsaχ “aksak, topal” (TB, 90) < ET aqsaq; çıχar- “çıkarmak” (TB, 153) <
ET çıχar-; χorχu “korku” (TB, 158) < ET qorqu; oχşaş “benzer” (TB, 157) <
ET oqşaş; toχta- “durmak” (TB, 160) < ET toqta-; yaχşı “iyi” (TB, 132) < ET
yaqşı; artıχ “fazla” (TB, 159) < ET artıq; EK bolmaq “olmak” (TB, 17; 105)
< ET bolmaq; EK χılıχ “huy, karakter” (TB, 143) < ET qılıq; χonaχ “konuk”
(TB, 171) < ET qonuq; EK χutulmaχ “kurtulmak” (TB, 37) < ET qurtulmaq;
EK tanıχlıχ “tanıklık” (TB, 34) < ET tanıqlıq; EK yaχşılıχ “iyilik” (TB, 23) <
ET yaqşılıq; EK yovuχ ~ yuvuχ “yakın” (TB, 112; 122) < ET yaγuq; EK oχ
“pekiştirme edatı” (TB, 40) < ET oq; EK yoχ “yok” (TB, 166) < ET yoq.
k > χ gelişmesi: Bu gelişme sınırlı olup -mäk fiilden isim yapma eki,
–k I. çokluk kişi ekinde, -älik I. çokluk kişi emir ekinde görülür. /k/ ön damak
ünsüzünün /χ /ya gelişmesi, Ermeni Kıpçakçası için oldukça tipik ve ilgi çekici
bir özelliktir: 93 ber-mäχ “vermek” (TB, 81); bil-mäχ “girmek” (TB, 75); iç-mäχ
“içmek” (TB, 45); kel-mäχ “gelmek” (AKP, 144); kör-mäχ “görmek” (TB, 120);
küydür-mäχ “yandırmak” (TB, 69); öldür-mäχ “öldürmek” (TB, 48); tölä-mäχ
“ödemek” (TB, 133); üläş-mäχ “paylaşmak” (TB, 139); ye-mäχ “yemek” (TB,
150); yügün-mäχ “diz çökmek” (TB, 37); berdi-χ “verdik” (TB, 28); etti-χ
“ettik” (TB, 163); keldi-χ “geldik” (DPY, 192); kördü-χ “gördük” (TB, 54);
tüştü-χ “düştük” (TB, 22); tüzdü-χ “dizdik” (TB, 50); sövün-äliχ “sevinelim”
(AKP, 200).
+lıq ve –maq/-mäk yapım ekleri ile –q/-k kişi eki ve –alıq-/-älik emiristek
ekinde bulunan q/k ünsüzü, Töre Bitigi’nin Wroclaw nüshasında bazı
örneklerde korunur: W aruv+luq “temizlik” (TB, 28) krş. P, V aruv+luχ (TB
211); W haybat+lıq “heybetli” (TB, 25) krş. P, V haybat+lıχ (TB, 209); W
usta+lıq “ustalık” (TB, 26) krş. P, V usta+lıχ (TB, 210); W χarγa-maq “beddua
etmek” (TB, 27) krş. χarγa-maχ (TB, 211); W sımarla-maq “ısmarlamak” (TB,
30) krş. sımarla-maχ (TB, 212); W tan-maq “inkâr etmek” (TB, 46) krş. P, V
tan-maχ (TB, 226); W yalbar-maq (TB, 26) krş. P, V yalbar-maχ (TB, 210); W
92 Ermeni Kıpçakçasındaki diyalekt farklılaşması için bk.Tryjarski 1992: 289-296.
93 Bu husus, ayrı bir araştırma konusu olarak daha sonra ele alınacaktır. bk. 80. dipnot.
45