Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
gelişme, yine Zebur’da görülür: alγışlıyım < alγışla-yım “dua edeyim” (AKP,
184); χaytmıyım < χaytma-yım “dönmeyeyim” (AKP, 28); saχlıyım < saχlayım
“koruyayım” (AKP, 188); sözliyim < sözle-yim “konuşayım” (AKP, 100);
töliyim < töle-yim “ödeyeyim” (AKP, 84).
Aynı morfonolojik gelişme –yIr şimdiki zaman ekinin a/ä ile biten fiil
tabanlarına eklenmesi sırasında da meydana gelir (bk. Şimdiki zaman). Şu
örneklerde +la- isimden fiil yapma eki ile –ma- olumsuzluk ekinin ünlüsü
daralır: alγışlıyıχ < alγışla-yı-χ “dua ediyoruz” (AKP, 228); uvatlıyıχ < uvatlayı-χ
“parçalıyoruz” (AKP, 2); χuvalıyıχ < χuvala-yı-χ “kovalıyoruz” (AKP, 17/18);
yargulıyırlar < yargu-la-yır-lar (AKP, 34/35); yuχlamıyırsiz < yuχla-ma-yır-siz
(AKP, 126/127); almıyır edim < al-ma-yır edim “almıyordum (AKP, 68/69).
6.1.1.2.2. a > u
Bu gelişme, sözcük bünyesinde bulunan /v/ sesinin yuvarlaklaştırıcı
etkisiyle meydana gelir: EK tuvar “mal” (TB, 69) < ET tavar; EK yuvuχ ~ yovuχ
“yakın” (TB, 104) < ET yaγuq (krş. CC yuvuq ~ yovuq).
Aynı gelişme, alıntı sözcüklerde de görülür: EK cuvap “cevap” (AKP,
182) < Ar. cawāb (Steingass, 375).
6.1.1.2.3. a/e > o/ö
Eski Türkçe söz sonunda bulunan /b/ ünsüzünün /v/ ye dönmesi sonucu
oluşan –av/-ev ses grubu, /v/ nin yuvarlaklaştırıcı etkisiyle –ov/-öv biçiminde
gelişmiştir: EK öv (< ET eb) “ev” (TB, 39; DAK, 595) krş. CC ev ~ öv; TZ öy;
EK söv- (< ET seb-) “sevmek” (TB, 127; DAK 692) krş. CC sev- ~ söv-, TZ
sövündür-, söy-.
6.1.2. Ünsüzler
6.1.2.1. d > δ > y
Eski Türkçe söz içi ve söz sonundaki /d/ foneminin durumu (korunması
ya da /y/ ve /z/ seslerine gelişmesi), Türk dili ve lehçelerinin sınıflandırılmasında
kullanılan önemli fonetik ölçütlerden biridir. 84 ET söz içi ve söz sonunda yer alan
/d/, Karahanlı ve Harezm Türkçesindeki /δ/ aracılığıyla Ermeni Kıpçakçasında
da diğer Kıpçakça kaynaklarda ve Çağataycada olduğu gibi /y/ ye gelişmiştir:
EK ayaχ “ayak” (AKP, 12) < ET adaq; EK ayır- “ayırmak” (TB,28) < ET adır-;
EK ayrı “ayrı, başka” (TB, 75) < ET adruq; EK boy “boy, endam” (TB, 19) <
ET bod; EK χayγu “kaygı” (TB, 92) < ET qadγu; EK χayγur- “kaygılanmak”
< ET qadγur-; EK χoy- “koymak” (TB, 45) < ET qod-; EK kiy- “giymek” (TB,
40) < ET ked-; EK kiyöv “güvey, damat” (TB, 80) < ET küdegü; EK tıy- “yasak
etmek, haram etmek” (TB, 92) < ET tıd-; EK yuχu “uyku” (TB, 21) < ET udıqu;
EK yäbär- “göndermek” (AKP, 18; TB, 141) < ET ıda ber-; EK yıχöv (< ıyıχ öv)
84 Tekin 2005: 361-386.
41